Kulturë
Ramiz Kuqi: Poezi me risi poetike dhe përmbajtje refleksive
E enjte, 17.05.2012, 06:50 PM
POEZI ME RISI POETIKE DHE PËRMBAJTJE REFLEKSIVE
(Lexuar
me rastin e promovimit të librit” Kuajt e mjegullës” të Myrvete
Mehmetit, mbajtur në
Nga Mr. Ramiz Kuqi
Janë bërë
ca vite që me interesim të shtuar përcjelll punën artistike krijuese të poetëve,të
cilët në nivele të ndryshme shprehin e trajtojnë një varg çështjesh e gjendjesh
që lidhen me tema ,motive,ngjarje e aspekte ndër më aktuale që janë në botën e
poetëve dhe të poeteshave.
Në këtë vazhdë
shumë vëllime poetike që kanë parë dritën e botimit brenda atdheut,si në Shqipëri,në
Kosovë,Maqedoni,Kosovën Lindore dhe në diasporë dëshmojnë se poezia e sotme
shqipe vazhdon të shënojë suksese dhe të arritura të nivelit të lartë poetik
,poezi që shquhen me vlera të qëndrueshme ideoartistike dhe ideoestetike.
Në këtë mes
veçohet vëllimi poetik poetik “Kuajt e mjegullës” të Myrvete Mehmetit që në përmbajtjen
dhe formën e saj ,po ta shohim me syrin e një vështruesi dashamirës vijmë në përfundim
se ajo me të gjitha mundësitë krijuese e me potencialin artistik ka arritur të dëshmojë
se në procesin krijues ,pra,në hartimin e poezisë ka ndjekur me vemendje
zhvillimin e poezisë nëpër faza të ndryshme të jetës se njërëzve të historisë njerëzore.
Vëllimi ‘Kuajt
e mjergullës’ ngërthen në vete 2oo poezi te sistemuara në tetë cikle,si “Mall”,”Harrimi”,”Vetvetja”,”Vetmi”,”Fate”,”Koha”,”Pritja”
dhe “Dëshira”).Ciklet ngërthejnë në vete
poezi që karakterizohen si këngë malli për atdheun,këngë që shpalosin ecejaket
dhe një pjesë të biografisë së njerëzve, biografi për vetveten, për vetminë,për
mërgimin,për fatet,për rrjedhat e zhvilluara nëpër kohë,për shpresat dhe për
realizimin e dëshirave dhe të ëndërrimeve. Këto ideale ,dëshira dhe ëndrra
autorja sikur i manifeston këndshëm,bindshëm e me forcë emocionale përmes
evokimeve e hollësive të shumta mbi ato tema ,motive e dukuri ,të cilat përshkohen
me vërtetësi ideore e artistike dhe që në tërësinë e tyre rrezatojnë mbi faktet
dhe ngjarjet e jetës,të historisë dhe të
transformimeve të shoqërisë sonë nga shumë anë e rrafshe jetësore.
Në poezitë
e vëllimit janë prekur e janë trajtuar tema,motive dhe dukuri të llojllojshme
dhe brenda tyre vërejmë mendime ,ndjenja,emocione ,nostalgji,dashuri për jetën,për
lirine,për atdheun,për vendlindjen,për traditën, për kulturën e historinë kombëtare
dhe për cdo gjë që lidhet me të bukurën
dhe njerëzoren. Madje edhe për dashurinë.
Në të vërtetë
poezitë e vëllimit i karakterizon trajta e shprehja poetike e shoqëruar me të dhëna
që nga ana e Myrvetes pasqyrohen me zhdërvjellësi e spontanitet dhe,në saje të këtyre
cilësive ka arritur të prekë një gamë problemesh të mprehta. Në poezi vemë re
zotësinë dhe afinitetin e poetës ,e cila me një ndjenjë të llojit të vet di të bëjë
kalimin prej një situate në një tjetër ,prej një përjetimi ndjenjor në një tjetër
duke e thyer kështu monotoninë e rrëfimit
dhe ,kjo thyerje flet për një mjeshtri të veçantë që Myrvetja e dëshmon
në pasqyrimin e çështjeve,të cilat i bën objekt trajtimi në tekstin poetik.
Është me
rëndësi të thuhet se në analizat e mendimet e dhëna për cdo vëllim është dëtyrë
dhe obligim që të jemi sa më të drejtpërdrejtë dhe të mos tregohemi aspak
subjektiv,sepse këtë e kërkon e vërteta shkencore dhe koha që kemi përpara.
Vargjet për
atdheun dallgëzohen dhe shpalosin nga brendia shpirtin e poetes. Mendja dhe
ndjenja e saj për atdheun shkojnë larg e më larg dhe botën delikate të saj e
nxisin të derdhë mbi vargje një botë të trazuar shpirtërore,gjithnjë me një stil
myrvetian,të jashtëzakonshëm.Vargjet e poezisë “Mall që s’thuhet”,të ciklit të parë
mbase më bindshën e dëshmojnë këtë: “Të kam mbi supe Atdhe “
Poetja në
temën e atdheut tregon art të fuqishëm. Ndoshta një art i tillë është mësimi më
i mirë për të dashur vendin dhe bukuritë e saj që e magjepsin.
Në poezitë
e cikleve poetja sjell atmosferë të dhembjes, dhembje kjo që vjen nga atdheu i
përgjysmuar. Poezitë “Puth flamurin tend”,” Mos”,”Vendlindja” ,”Kuajt e mjegullës”,
“Mbase”,”Zgjim”,”Ëndrra e arnuar”,”Kënga e vjeshtës”,”Mall që s,shuhet”,” S,kam
me bëza”,”Baba”,e tjera në mënyrën më të
mire flasin për të vërtetën se poetja i ngjan një këngëtareje elegjiake dhe se
shpirtin e saj e mundojnë plagët e atdheut
dhe duke e hedhur në largësi historike Myrvetja sjell në vargje simbolet
kombëtare ,sjell figura emblematike të njerëzve që luftuan për lirinë dhe çlirimin
e Atdheut.
Një varg
poezish në vëllimin e autores vijnë rrjedhshëm e pa ndonjë artificialitet ,vijnë
nga vuajtjet, (qofshin ato edhe të natyrës intime ku nxjerr krye lirizmi I hollë,i
ngrohte,subtil,madje nga kujtimet ,vijnë nga përjrtimet e jetës në mërgim, nga
malli e nostalgjia për cdo gjë që gjendet në vendlindje, në atdhe dhe në shpirtin
e traditën e popullit shqiptar dhe,përkundër të gjitha këtyre dhembjeve e
ndrydhjeve shpirtërore që trondisin shpirtin, vargjet e Myrvetes nuk ndjellin
erë pesimizmi, përkundrazi ato përfundojnë ashtu sic e do arti letrar dhe ëndërrimet
e poetes , sic e kërkon ideali dhe dëshira –përmes së cilave hapen shtigjet e
dritës për ngadhnjimin e dritës mbi errësirën, të mirës mbi të keqen e këto së bashku
ushqejnë besimin që lidhet me ekzistencën me jetën e për jetën, sepse siç thotë
Visar Zhiti edhe në gjendjet shpirtërore
duhet të marrim forca të reja dhe të shohim më shumë me plagët se me sytë.
Shumica e
poezive të Myrvetes në librin “ Kuajt e mjegullës” përshkohen me vargje të ngrohta
e të çiltërta,me vargje që shquhen për një lirizëm të hollë, me vagje që pasqyrojnë
botën e trazuar sa te poetes aq edhe të personazheve të tjera. Këto të dhëna
japin për të kuptuar se Myrvetja edhe në këtë vëllim para lexuesve dëshmon
prirjen e talentin për ta riprodhuar jetën dhe realitetin jetësor,shoqëror e
historik përmes poezisë. Tematika e së kaluarës dha ajo e sotmja e frymëzojnë poetën
të shkruajë poezi me vlera të shquara ideore dhe estetike. Poetja gjithandej
poezive shquhet për një stil origjinal dhe me zërin e ligjërimin e saj poetik. Në
poezi poetja sjell herë-herë vargje për ëndrrat dhe ato ëndrra janë të arrnuara.
E bukur
dhe poetike si realizim i veçantë poetik është edhe poezia ”Lot shpirti”.Në brendinë
e kësaj lirike intime është një subjekt i caktuar,mbase edhe një pseudonim i një
personazhi lirik për të cilin poetja këndon me mall e nostalgji.Edhe në këto
vargje nxjerr krye antiteza për të sendertuar një të vertetë jetësore.Duke ia
sjell në mendje lexuesit Omar Khajamin,autorin e ”Rubairave”,të cilën e bëri të
flasë shqip Noli ynë i madh,autorja na i rikujton vargjet lirike të këtij
liriku të madh persian ,i cili fton njerëzit që të shijojnë jetën “O njeri! Zbraz
kupa e puth çupa! Ke kohë të jetosh në errësirë”,(Khajami,”Rubairat”.Ndërsa
poetja Myrvete këtij malli I këndon në këto vargje:
Dehur në vargje
Pi për të
ikur.
Pi,gëzohu.
Askush s’ka
dy jetë(
Në ciklin
e dytë lexuesi gjen poezi që ruajnë elemente të vajtimit, këngëve që shpalosin
situatat e gjendjeve të rënda me të cilat ballafaqohen njerëzit e një kohe e një
sistemi të caktuar shoqëror.Por këtyre gjendjeve të rënda vetëm kulla si simbol
i ekzistencës do t’u përballojë dhe,si e tillë do të ruajë kujtimet –kujtime që
kanë vajin e këngëve të vajtimit dhe të krijimeve të mjegullta.
Përmes përdorimit të fjalës harrimi autorja e kthen
lexuesin në ngjarjet e së djeshmes ,në jetën
e vështirë të cilën e karakterizojnë shenjat e historisë së rëndë të shqiptarëve në një kohë të pakohë ku “ guri i varrit mbi
kafkë” do të ruajë sa kujtimet aq “ecjet
zikzake udhëve të sheshta”.
Kur
lexojmë poezitë “ Ikën vonë akrepat”, “ Përtej pritjes”, “ Për një të pathënë”,
“Çka të them”, “Hëna të gjitha i shihte”, “ Zemër e gurë”, “Këputje”, “ Ti vetëm”,
shohim me sa kulturë e afinitet autorja e pasuron botën letrare me poezi dhe në qendër të pasqyrimit
kanë vlimet shpirtërore dhe shqetësimet mbi realitetin e ditëve e të netëve,të cilat ajo i kalon në mërgim e gjithandej Evropës. Poetja huazon edhe thënie
të krijuesve,siç është bie fjala “Për një të pathënë” të Murat Isakut,e cila i
shërben asaj për të ndërtuar një vizion të ri poetik e estetik të mirëfilltë. Në
këtë kontekst autorja zbulon para lexuesit një dhembje kohe dhe përmes
pasthirrmës ajo vargun e bën sa më emocional.Shumë kuptimplote janë thirrjet e
saj,mbase në një gjendje shpirtërore që as fjala nuk mund ta zbërthejë deri në fund,
shpërthen një lirizëm jo i butë, femëror “ Oh “ që brenda saj përmban dhembjen
dhe, zëri përgjërues ” ndalo pak se…”,dhe vazhdon për të rrëfyer në vargje “ Sa
fjalë të pathëna i bart era”. Edhe në këtë klithmë shpirtërore ajo gjen force të
përballojë e të vrasë vetminë që përvëlon fjalën, dashurinë së cilës i janë përulur
penat më të shquara të mendjes njerëzore, Hajne,Lasgushi,Naimi e të tjerë.
Duhet të kuptojmë
se shqetësimet ,trazimet dhe zhgënjimet që poezive u japin notat e një pesimizmi
i tejkalon arsyeshëm e me bindje se çdo e keqe e ka fundin e vet.
E vërteta
shpesh,sipas poetes,fshihet nëpër rrëmuja dhe gremina. Ndërsa vdekja është definuar
në vargje si ligj I natyrës që nënkupton faktin se ajo është filteri i fundit nëpër
të cilën do të detyrohen të kalojnë të gjithë ,pavarësisht pozitës dhe gjendjes
sociale që kanë në jetë.
Poezitë e
cikleve të tjera si “ Vetmi”, “Fate”, “Koha”, “ Pritja dhe dëshira”,përshkohen
me nota lirike që kënaqin shijet e lexuesve të moshave të ndryshme. Brenda
poezive të vëllimit “ Kuajt e mjegullës” gjejmë ide që frymëzimin e kanë në çështjet
më të rëndësishme , që lidhen me historinë e lavdishme të popullit shqiptar ,
me shpirtin liridashës e internacioanlist të tij dhe poetja rrok në vargje
aspekte të ndjeshme duke bërë përgjithësime të arsyeshme, jo vetëm për probleme
të historisë së popullit shqiptar e me gjerë, por edhe botës intime të njerëzve që gjatë jetës ndeshën me
vështirësi e probleme jo edhe aq të lehta për t’u kapërcyer. Autorja në disa
poezi për gjendjen si politike ashtu edhe ekonomike fajëson Evropën. Vargjet
shprehin këtë akuzë të autores:
Merre këtë
lutje të pakëndueme
Kur të kalosh
portave të hapura të Evropës
Mbyll
kufijtë e zemrës, deri të dhembja( Je a s’je).
Vërtet
poetja këndon për tema të dhembshme ,tema që janë aktuale sic ndodh me fatin e
gjysmës së Mitrovicës , e cila edhe pas dymbëdhjetë vjetësh kinse liri e pavarësi e Kosovës ,është ende e ndarë. E
brengosur me këto veprime të Serbisë që po shkel sovranitetin e Kosovës-autorja
shkruan këto vargje:
Se kjo urë
e lashtë
krahapur
si dykrenare
ka marrë e
ka dhanë kreshnikë
Gjithmonë:
flasin gojëdhënat( Gjysma e këngës së lumi).
Myrvetja
përmes poezive të cikleve të përmendura dëshmohet këngëtare e përkushtimit
atdhetar, si poete që në trajtimin e temave e të motiveve zgjeron hapësirat e
shtigjeve të mendimit refleksiv dhe pikërisht idetë filozofike të mbrujtura në subjektet
e poezive shpërndajnë aromën e vetmisë, të mërzisë, të shqetësimit dhe të ndrydhjeve
, të cilat ia shkakton koha e pa kohë, fati I pafat, pritja e pritjeve dhe dëshirat
e paplotësuara dhe,mbi të gjitha këto
tema autorja me një gjuhë dhe me teknika poetike arrin të mbajë lidhje të pashkëputura
me historinë ,me realitetin dhe me rrjedhat shoqërore. Në mënyrë simbolike
vargjet shpalosin tërë ngjarjet që shkaktojnë dhembje të mëdha në shpirtin e
njerëzve ,që kryefjalë të jetës kanë lirinë aq të ëndërruar nga shqiptarët shekuj
me radhë, drejtësinë dhe humnaizmin.
Me fjalë të
tjera, vargjet kanë brenda vetes një substancë të ngjeshur mendore e ndjenjore .
Syzhetë e poezive i karakterizon përmbajtja dhe fryma realiste. Duke shfrytëzuar
simbolet dhe antitezat poetja u siguron poezive brendi figurative.Për këtë figurshmëri
poetike flasin vargjet:
Me njërin
sy kah deti veneron
me një gji
mëkon birin e vetëm
me njërën
shputë ,përkund djepin e bardhë.
( Kënga e
Rozafës)
Poezitë e
vëllimit “ Kuajt e mjegullës” janë frymëzime nga historia, nga mitet e
legjendat, nga realiteti i kohës dhe nga përditshmëria e mbushur plot me ngjarje
e dukuri dhe se këto ngjarje poetja i trajton në poezi me strukturë të larmishme
dhe me forcë ekspresive.Nëpër vargjet e Myrvetës shpërfaqen ndjenjat dhe
mendimet me nota të dhembjes. Një libër i tërë brenda këtij vëllimi janë këngë të
lirikës intime dhe, vetëm mbi këtë motiv mund të bëhet një studim i thuktë. Natyra
e promovimit të librit nuk lë hapësirë për një studim më të thellë edhe të shumë
temave e motiveve,të cilat thuajse janë prekur sipërfaqësisht.
Duke i
pasur për bazë këto të dhëna me arsye është thënë se “ Poezia sa më hapësirë të
ketë në këtë tematikë, mendime ,formë e ritmikë, aq më shumë përvetësohet dhe
aq më e pasur bëhet në shprehjen e jetës”.
Një vlerësim
i tillë për poezinë na sjell përpara konstatimit e qëlluar : “ Po arti nuk është
lojë, nuk është vetëm formë, arti është ndjenjë dhe ide. Arti nuk ka qenë e nuk
ka për të qenë mjet argëtimi. Mjet argëtimi mund të jetë vetëm antiarti”.
Gjatë analizës
së poezive të vëllimit “ Kuajt e mjegullës” të Myrvetës mësojmë se çdo ngjarje në jetën e
njeriut dhe në shoqërinë njerëzore bën efektin e vet dhe brenda botës mendimore e imagjinative të poezisë
së autores trajtohet, shprehet dhe shapaloset jetëshkrimi i poetës.Vërtet
vendosja e fjalëve në këtë apo në atë poezi të emocionon,për të mos thënë se të
trondit,të plandos,të bën të ndash dhembjen dhe ato pak çaste lirike që përshkojnë
vargun e saj. Ajo nuk ndalet së kërkuari këtë oazë lumturie. Kjo dhe i jep forcë
vargut të Myrvetës, e cila si e tillë do njohje të thellë të artit letrar për
ta interpretuar ashtu sic e kërkon brendia e tekstit.
Poezitë e
Myrvetës me të gjitha elementet e nevojshme i sfidojnë kohërat dhe sunduesit e
atyre kohërave. Poetja kudo këndon për çështje e probleme shoqërore dhe më pak çështje
të natyrës individuale. Ashtu siç vlerëson Visar Zhiti për poezinë e Ali
Podrimjes poetja duke qenë “ në gjysmë e Itakën tjetër të atdheut , atdheu i
saj është prej mishi, jo vetëm prej malesh, fushash e bëmash ,prej gjaku aq sa
edhe prej ujërash , është Njeriu dhe qielli I saj , jo vetëm malli ku shkel,
madje edhe nëntoka e të vdekurve ,është ëndrra e tyre që krijon sipër vesë,
mjegulla e fantazma”( Visar Zhiti, Drita e plagës,Koha ditore,7 mars ,2o12,fq.21).
Gjuha -çështje
që duhet të respektohet me përgjegjësi më të madhe
Gjatë hartimit
të çdo lloj shkrimi duhet të kemi respekt dhe përgjegjësi ndaj gjuhës së standardizuar,duhet
të kemi zotësi e përgjegjësi në përzgjedhjen e fjalëve dhe të termave dhe të ruajtjes
së vecantisë së saj.
Zbatimi i
normës drejtshkrimore duhet të jetë detyrë e çdokujt që merret, jo vetëm me shkrime letrare e shkencore,por
edhe shkrime thjesht të karakterit privat. Një çështje e tillë aktuale dhe me
peshë të veçantë, jo vetëm gjuhësore por edhe kombëtare e ka nxitur Gjovalin Shkurtaj
të vlerësoj se “ Kohëve të fundit, qysh nga viti ’99 e këndej krahas shtimit të
vrullshëm të nevojave për të shkruar e botuar ,në kuadrin e lirisë së shprehjes
,që ka qenë dhe mbetet aq e dëshirueshme dhe e vyer për kombin dhe për popullin
tënë të shumëndrydhur,për fat të keq ,kanë nxjerr krye e po bëjnë udhë jo pak
gabime e shtrembërime gjuhësore”,(Gjovalin Shkurtaj,Si të shkruajmë shqip,
Toena,Tiranë,
Duhet të theksojmë
se vëllimin “ Kuajt e mjegullës”, e shoqërojnë disa gabime drejtshkrimore e
gjuhësore,që kanë të bëjnë,në rend të parë, me mosrespektimin e normës
standarde. Këto shmangie e gabime vërehen në shumë fjalë, por ne i kemi veçuar
vetëm disa sosh: Se po pres me ardh në vend po pres për të ardhur , i vet, të vet,
së vet shkruhen pa ë-zë, ndërsa vet shkruhet gabimisht me ë-zë, fjala akoma
duhet të zëvendësohet me ende,sepse e para është trajtë greke, një ditë do ti mbledhë copëzat e mia, duhet
një ditë do t’i mbledh copëzat e mia,pra të përdoret apostrofi ,sepse t’i nuk është
në këtë rast në funksion të përemrit vetor të vetës së dytë , folja e shohë duhet
të shruhet e shoh pa ë-zë në fund, kanë dal duhet kanë dalur,e tjera.
Fjalët e
shkruara jashtë normës letrare na venë në dijeni se lektorët janë të papërgjegjshëm
,nuk janë seriozë kur pranojnë të bëjnë lekturën e ndonjë vepre letrare e
shkencore. Se ndaj gjuhës duhet të sillemi me përgjegjësi –këtë e ka theksuar
Aleksandër Xhuvani ku ka thënë:”Kudo , në çdo letërsi e në çdo kohë, shkrimtarët
kanë qenë ata që i kanë dhënë hov përparimit të gjuhës me anë të veprave
letrare, duke e lëvruar e duke e pasuruar”.
Në fund të
këtij vështrimi jemi të bindur se Myrvete Mehmeti është në udhë të mbarë dhe
ajo duhet me ngulm të vazhdojë të shruajë me hove e frymëzime të reja për ta
pasuruar edhe më tej opusin e saj letrar dhe ,lëtërsinë shqipe që po zhvillohet
sot në diasporë.Ajo ka krijuar një individualitet letrar të konsoliduar që e
lakmon çdo krijues. Posedon talent të rrallë në krijimin e vargut dhe ka stil të
veçantë dhe shumë origjinal. Përdor shpesh antitezën për të shprehur kundërthëniet
në jetë. Veçohen vargjet “Vritet natën djalli-ëngjelli”(poezia “ Dhembja e
bukur”,mandej “ Lëreni se zemra po mat ,dashurinë me dhimbjen”(poezia “ Zemër nëne”,”
Njëri hante fjalët, tjetri,thonjtë e heshtjes” (poezia “ Hamsët”,e tjera.Poetja
përdor një figuracion të pasur poetik, si personifikimin, simbolin, metaforën e
tjera.
Në këtë vështrim
të shkurtër ne jemi përpjekur të hedhim dritë mbi ide,mendime dhe kemi arritur kalimthi t’i prekim vetëm
disa anë të krijimtarisë letrare,pa hyrë në analiza të hollësishme,sepse për një
analize të të gjitha motiveve do të duhej kohë dhe hapësirë.