Jahë Sadrija: Jeronim De Rada – Jeta dhe veprimtaria letrare

Jeronim De Rada (1814-1903)

Jeronim De Rada – Jeta dhe veprmtaria letrare

Nga Jahë Sadrija

jahesadrija@live.com

Jeronim De Rada lindi më 1814 në fshatin Maki të Kalabrisë.  Një fshat i bukur, që gjendet pranë kolegjit Shënmitër Koronës.  I ati i tij Mikel De Rada, prift ortodoks, ishte mësues i gjuhës greke dhe asaj latine në kolegj.

Mësimet e para De Rada i mori në Shënmitër Koronë.  Ato i nisi në vitin 1822, dhe paten rëndësi të madhe për formimin e përsonalitetit të tij. Si nxënës kolegji shkroi poemën e njohur “Odisenë” në gjuhën italiane, por me subjekt shqiptar (1832), e cila do të botohet më vonë.  Pas mbarimit të kolegjit, ai qëndroi një vit në fshat, ku u njoh me folklorin arbëresh dhe u dashurua në një vajzë të varfër arbëreshe, në të bijën e Kologresë.  Në këtë kohë ai shkroi poemën e tij të dytë, titulluar “ I mërguari i Krujës “ , po ashtu  në italishtë.  Më 1834 De Rada shkoi në Napoli për të studiuar.  Atje jepet pas letërsisë, duke mos i përfillur shumë mësimet e drejtësisë, të cilën e studionte.  Lexoi me zell romantikët:  Gëten, Bajronin, Lamartinin etj.  Në Napoli më 1836 ai botoi poemën  “ Këngët e Milosaos”,  me të cilën një letërsi e re, ajo e romantizmit tone.

Më  1837  në Itali  dështon komploti për përmbysjen e dinastisë së Burbonëve, pjesmarrës is ë cilës ishte  edhe  De Rada. Ai shpëtoi në saje të ndihmesës së një gjykatësi, që ishte adhurues i poemës “Këngët e Milosaos“.  De Rada jetoi disa muaj i arratisur në male, ku e njohu për së afërmi natyrën, që më pas u bë frymëzimi i tij.  Kur u kthye në  Napoli, punon si praktikant te një avokat i njohur këtu. Nuk zgjati shumë dhe policia i ran ë gjurmë.  Një kohë mbetet pa punë, për tu emëruar më pas, mësues privat në një familje aristokrate.  Në atë kohë kishte botuar edhe poemën: “Këngët e Serafina Topisë” (1839).  Më  1844, De Rada dy poemat ia dërgon Lamartinit.  Ai e çmon lartë veprën e tij, duke i shkruar : “Poezia ka lindur në brigjet tuaja , dhe atje duhet të kthehet”.

Më  1848  është koha e revolucionit italian.  Në të kishin marrë pjesë shumë arbëreshë.  Në këtë vit, De Rada nxjerrë gazetën : “ Arbëreshi i Italisë “, e cila u shndërrua në një tribunë të ideve patriotike të kohës.  Një vit më vonë (1849)  emërohet  mësues i shqipes në kolegjin e Shën Adrianit, ku pas tri vitesh e pushojnë nga puna për shkak të ideve të tij patriotike.  Martohet dhe pati disa fëmijë, por për fat të keq i vdesin njëri pas tjetrit.  Në vitet e ‘6o,  De Rada boton një varg veprash me karakter estetik, politik, gjuhësor dhe folkloristic, të cilat i kishte shkruar më heret.  Të këtilla janë: “ Parimet e estetikës “ 1861, “ Lashtësia e kombit shqiptar “ 1864,  “Rapsodi të një poeme shqiptare” 1866. Kështu autori bëhet i njohur dhe vihet në kontakt  me patriot të tjerë të Rilindjes :  Samiun, Mitkon, Dora D’ Istrian etj.  Duke i kapërcyer kështu caqet e botës arbëreshe. De Rada në vitet  1868-78  punon si drejtor në gjimnazin italian Koliriano-Kalabro.  Eshtë kjo koha kur boton poemen: “Skandebeku i pafan”.  Më 1878  poeti ngriti zërin në mbështetje  te  Lidhjes Shqiptare të Prizrenit.  Mban një korespondencë me patriotët e kolonive tjera .  Bën përpjekje të vazhdueshme për përtrirjen e gjuhës shqipe dhe futjen e saj  si gjuhë mësimi në kolegjin e Shën Adrianit.  Porse kjo do të realizohet më vonë më 1899, kur ishte i shtyrë në moshë.  Nga Maki për në kolegj  udhëtonte nga tri here në javë.  Ftohet në krahëror.  Vdes më 1903 në një dhomë të errët , pa bukë, pa zjarr, pa dritë.  Fjalët e tij të fundit ishin: “Gjaku ynë i shprishur…Gjaku i Arbërit po shkon…”  Ndërsa, Leonardo De Martini në distikun e tij, do t’i thurë këtë monument:

Atë që e bëri Skënderbeu me shpatë,

Ti e bëre me pendë, o i madhi De Radë.

Veprimtaria letrare e De Radës është e gjërë.  Ai brenda krijimtarisë së tij të madhe njihet si folklorist, estet, por shquhet në radhë të pare si poet. Tri janë veprat e tij të mëdha të këtij lloji: “ Këngët e Milosaos”, “Këngët e Serafina Topisë” dhe  “Skanderbeku i pafan”.

Në shkrimin e ardhshëm: Analizë e poemës “ Këngët e Milosaos”.