Albert Zholi: Flet akademiku, kritiku letrar, shkrimtari Ali Aliu

Flet akademiku, kritiku letrar, shkrimtari Ali Aliu

Gazetarët, politikanët që bëjnë libra, provincialë me atë mënyrë reklamimi

Nga Albert Zholi

Ali Aliu është akademik, shkrimtar, eseist, kritik letrar dhe përkthyes shqiptar nga Maqedonia. Ai lindi më 1 prill 1934 në Prespë (Kranjë). Shkollën fillore tetëvjeçare e kreu në qytetin e Manastirit në vitin 1951, ndërsa Shkollën Normale në Shkup, më 1955. Studimet universitare (albanologji) i mbaroi në Universitetin e Beogradit në vitin 1960. Doktoroi në Universitetin e Prishtinës më 1973. Pas studimeve zë punë gazetar në redaksinë “Flaka e vllaznimit” në Shkup, ku punoi dhjetë vjet. Prej vitit 1969 deri në vitin 1972 punoi redaktor në Edicionin e Botimeve “Rilindja” në Prishtinë. Që nga viti 1972 deri në pensionim ishte ligjërues në Fakultetin Filozofik, përkatësisht në Fakultetin e Filologjisë të Prishtinës ku ka ligjëruar lëndën Teori e letërsisë. Në vitin 1996 u zgjodh anëtar korrespondent i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës, ndërsa në vitin 2000 anëtar i rregullt i saj. Është studiues i letërsisë bashkëkohore shqiptare, fushë nga e cila ka botuar shumë vepra. Ka drejtuar disa kandidatë në tema të magjistraturave dhe doktorateve. Ishte njëri nga themeluesit e LDK-së në vitin 1989 dhe anëtar i Kryesisë së saj në dy mandate, deri në vitin 1995. Ka drejtuar zyrën e Kosovës në Tiranë (1991). Aktualisht ligjëron në Universitetin e Evropës Juglindore në Tetovë.

Profesor, cili është qëllimi i ardhjes tuaj në Tiranë?

Erdha për  festën e librit në Tiranë, për këtë festë të bukur që nuk i shmangem masnjëherë  kur më jepet rasti. Dhe jo vetëm në Tiranë, por unë kam shkuar dhe do të shkoj në çdo panair të librit shqip nëqoftëse do të kem mundësinë, por ajo që më interson edhe si leuxes, por edhe si përcjellës i letërisë tonë, me problemet tona, e kam si detyrë që të jem në këto festa libri.

Meqënëse dolët tek problemet e letërsisë sonë, mund të na bëni komentet e rastit dhe afirmimin e saj?

Ne kemi një letërsi të  zhvilluar. Kemi një poezi dhe një prozë që në pjesën dërrmuese të Evropës konsiderohet si e zhvilluar si ndër më të mirat në Ballkan. Kryesisht këtë notë vlerësimi e ka marrë poezia shqipe. Në kuptimin e afirmimit në përmasat evropiane apo botërore, mendoj se janë bërë përpjekje që kjo letërsi të njihet, të mos rrijë në heshtje, të jetë e pranishme, por ne kemi probleme  që presin të zgjidhen këtu. Brenda nesh mes vedi. Dhe këtu kam  parasysh qëndrimin ndaj librit, qëndrimin ndaj letërsisë kulturës që është një qëndrim  mospërfillës, është një fushë që  vazhdon të jetë në periferi e aneksuar, pa interesimin e duhur, pa vendin e duhur. Në përditshërinë  tonë në 90 përqind të kohës konsumojmë politikë, krime, sensacione, ngjarje të hidhta,  por konsumojmë pak kulturë, aq më pak letërsi. Letërsia është  lënë në harresë, diku e strukur. Vë re me keqardhje se libri nuk është tek mësuesi, tek nxënësi pa le pastaj të themi për njerëz të tjerë. Madje kam përshtypjen (qofsha i gabuar) që dhe shkrimtarët njeri tjetrin nuk e lexojnë, ose e leojnë pak. Mendoj se shumë shkrimtarë janë të painformuar për atë që ndodh, që ndodh si vlerë sepse kur kemi qindra botime, botohet çdo gjë dhe jo të gjitha janë cilësore. Unë e kisha fjalën se nuk leohen librat cilësorë me vlerë nga shumë shkrimtarë. Në këtë këndvështrim me këtë bum botimesh lexuesi I thjeshtë nuk mund të orientohet por të paktën të orientohen vetë shkrimtarët.

Ç’duhet të bëjnë shkrimtarët e mirëfilltë në kësi rastesh?

Shkrimtarët duhet të kenë informacion të gjerë, por çdo letërsi, brenda dhe jashtë atdheut. Sot ka ka disa autorë, rrethe autorësh që janë shtylla e vlerave që nuk duhej ti  anashkalojmë dhe nuk na lejohet të mos jemi të mirëinformuar për ta. Por kjo nuk ndodh. Kjo do të thotë se kemi një krizë të librit. Dhe kjo nuk është vetëm tek ne, nuk është karakteristike e jona si shqiptar, por është edhe në ballkan edhe në ish vendet e lindjes, por meqë pak a shumë e njoh letërsinë e Ballknait dhe të ish Jugosllavisë, por edhe përreth më duket sikur tek ne është më  e lënë pas dore libri, arti, se di pse. Në shumë emisione shoh me dhimbje se pak po bëhet për librin, propogandën e tij. Shqipëria ka punuar pak dhe po punon pak në këtë drejtim.

Po në Maqedoni, si po punohet në këtë drejtim?

Po punohet disi  më ndryshe.  Edhe aty ka krizë ekonomike, politike dhe sociale, por çuditërisht investojnë shumë në kulturë. Kjo të befason duke e krahasuar me Shqipërinë. Në Maqedoni janë përkhtyer afërisht 100 tituj letërsi bashkohore në gjuhën angleze. Këto janë përkthime të autorëve maqedonas të përkthyer me financimin e qeverisë, gjë e cila nuk po ndodh në Shqipëri. Ka  manifestime të librit siç është Festivali I librit  të Strugës (Manifestimi i poezisë), ku për të invesohet qindramijë euro sepse edhe kohëzgjtja është e madhe. Kanë ditët kulturore të Ohrit që zgjat 30 ditë  ku brenda këtyre ditëve definojnë nga fusha të ndryshme të kulturës  si arti skenik, muzika, arti pamor, emrat më të njohur në Evropë dhe në botë . Po kështu financojnë librin për çdo vit. Një shumë  rreth 6 milion euro në vit i dedikohet  botimit të librit ku shpallet konkurs, ku të gjitha shtëpitë botuese konkurojnë me preventiva për të botuar libra të cilët kanë vlera dhe autorë të zgjedhur e cila bëhet nga një komision I veçantë përzgjedhës ku jepen shumë tituj paraprakisht dhe prej tyre përzgjidhen më të mirët. Kështu funksionon kjo mënyrë e financimit të librit. Kanë shumë  çmime letare, mbi 10 çmime letrare brenda vitit.  Këto çcmime janë shtetërore. Në Maqedoni s’ka shkrimtar serioz, që ka bërë emër që të mos ketë marrë disa çmime . Pra funksionon një qëndrim i tillë, ka një system ka një traditë vlerësuese për librin gjë që se shoh në Tiranë.

Duke folur për Shqipërinë, si e shikoni vlerësimin për librin dhe shkrimtarët në raport me ato çmimet që thatë që organizohen në Maqedoni?

Në planin e çmimeve, të vlerësimeve, të mënyrës së organizmit të konkurseve vlerësimeve  për mua në Tiranë është një gjendje kaotike. Kam parasysh  çmimet që ndan Ministria e Kulturës për zhanre të ndryshme  të letërisë. Për mua këto çmime janë të komprometuara. Dmth ka  deformitet, janë të asaj natyre që mund të konsiderohen në vende të tjera skandaloze (madje skandaloze mund të cilësohen edhe në Maqedoni). Në përgjithësi  them se e njoh, e ndjek, e studioj letërsinë shqipe, por kam parasysh  veprat e botuara brenda një viti, veprat, dhe çfarë vlerësohet  për të dhënë çmimin është skandaloz.  Madje nuk i lejohet një Ministrie t’i ndaj në këtë mënyrë çmimet, mënyrë që nuk i lejohet as periferisë tonë. Nuk ka standarde në ndarje, nuk ka profesionalizëm, organizmim  profesionistësh, juri të përzgjedhur, asnjëanëse, pa ndikime politike apo baza klanesh, njohjesh. As periferisë  në çadrat e Kumanovës ku kemi shoqata, grupe, lobe, lobizime të njerëzve që merren me letërsi që kanë iluzione që shkruajnë libra, që bëjnë promovime, botojnë, shesin, kanë iluzion për vetveten  (që është e pranushme për çdo kulturë apo letërsi), pra  edhe për një ambient të tillë do të ishte e palejushme ndarja e çmimeve në këtë mënyrë si ndahen në Shqipëri. Mos hapja,  mos transparenca në mënyrën e organizmit të ndarjes së çmimeve tregon injorancë, mosnjohje të realitetit, zemërngushtësi, pasi dhe përtej kufirit ka vlera që duhen respektuar. Dmth nga ky aspekt dëshpërohem, sikundër dëshpërohem se në këtë panair libri është bërë tërësisht politik?

Në ç’kuptim është bërë politikë?

Ky panair është politizuar, pra nuk shihet si një panair i mirëfilltë libri, arti duhet jashtë politikës. Një lexuesi nga Prishtina apo nga Shkupi i vjen keq kur ndodh kjo në qendër, pra anashkalohen veprat e mirëfillta letrare dhe popogandohen  pa masë librat e tillë. Çdo kulturë ka një qendër dhe një periferi. Qendra e kulturës shqiptare është Tirana. Ku mediat vizive në Tiranë luajnë rol të madh në përhapjen e kulturës, artit të vërtetë në periferi. Ndryshe ndodh me këto raste. Lexuesi më këtë mënyrë reklame, me këtë mënyrë komunikimi sikur dëshpërohet, sepse  shihet një propogandë provinciale në qendër. Libri i autorëve të mëdhenj  të Prishtinës ende nuk kanë depërtuar në Tiranë. Sepse s’i lënë reklamat e pamata të këtyre gazetarëve që prodhojnë libra të tillë publicistko-politikë. Janë disa  autorë kosovarë që janë në majat e poezisë shqiptare dhe nuk njihen fare në Tiranë. Psh, poezia e Azem Shkrelit, proza e Anton Pashkut, janë kulme në  letërsinë shqiptare. Këta autorë janë ndër më të mirët në 50 vjetët e fundit të letërsisë shqiptare dhe në Tiranë kalojnë në heshtje.

Pra ekziston një paragjykim?

Ekziston pra një paragjykim provincial primitiv në vlerësimin  e shumë krijuesve të tillë vetëm dhe vetëm se nuk botohen në Tiranë dhe nuk kanë media që t’i propogandojë.  Pra këtë doja të thosha, se ne ndoshta jemi të pranishëm deri diku në botë, por nuk jemi të pranishëm tek vetja, nuk i lejojmë hapësira njeri-tjetrit që të paraqitemi për vlerat e mirëfillta që të çajmë vetë. Problemet branda janë  të një natyre sikur stimulohen jo vlera, jo arti, jo kultura, jo realja. Këtë shqetësim s’e kanë gazetat se kanë  televizionet, s’e kanë radiot, nuk po bëhet një interpretim dhe një vlerësim shkallë-shkallë i librit, i veprave letrare, mungon profili i lexuesve të tillë, i kritikëve të tillë që kultivojnë vlerësimin e librit, dhe këtë duhet ta kultivojnë redaksitë, televizionet. Në këtë situatë gazetarëve kjo lloj propogande ndaj librit, vlerave të tyre, u duket pak e rëndësishme. Këto probleme janë si rjedhojë i natyrës së shtypit tone, i sjellejes indiferente të shoqërisë ndaj vlerave shpirtërore. Këto vlera shpirtërore janë në krizë, pasi ka një shoqëri  që nuk i vlerëson, që nuk i konsideron shtyllë ushqimore për  shëndetin e një kombi, të një populli. Kjo nuk është serioze, pasi  vlerat shpirtërore janë ato që formojnë individin, komunitetin, një popull, një indetitet, një komb.

Opinionistët, mediatikë të tejkaluar, shoë me fakteqësitë e vendit

Më neveriten intelektualët shqiptarë që janë çdo ditë në televizione. Këtë e them sepse kurrë nga ata nuk dëgjoj një kritikë, Nuk dëgjoj një vërejte. Dhe ata janë çdo natë në telelvizione sikur u shua Shqiqëria për inteletkualë. Dhe unë e shoh veten njëherë në të djathtë njëherë në të majtë. Po le të jetë i djathtë, por dua që ky i djathtë të jetë i një partie të përsosur. Pra ai mund të jetë në një parti, por duhet të ketë guximin qytetar që të thotë se tek udheheqësi ynë apo tek partia jonë kjo apo ajo nuk shkon, nuk bën. S’ka inteletkualë të tillë. Ky është mjerim Këtë e shohim dhe ne nga provincat. Ku është vetëdija, pavarësia e intelektualit dhe e opinionistit. Shohim gjithmonë të nëjtat fytyra në ekrane si drejtues emisonesh po ashtu edhe nga radhët e intelektualëve.  Shumë gazetarë që janë bërë mediatik të tejkaluar nuk po e kuptojnë se sa shumë po e konsumojnë veten duke qëndruar për vite të tëra në një emision ekrani apo sa të mërzitshëm apo të besdishëm bëhen kur dalin përditë dhe hedhin në tregun mediatik edhe komente të tilla që si shkojnë për shtat sot më tepër se kurrë kulturës, artit shqiptar. Në botë ekzistojnë gazetarë me ide, koherentë, që kur dalin me një emision, vazhdojnë deri në njëfarë kohe, pastaj zhduken nga ekrani se nuk duan të konsumohen tërësisht. Mund të dalin më vonë me një performacë të re, veshje të re artistike ndërësa tek ne nuk po shkulen nga ekranet. Kështu ndodhi dhe me gjuhën, u hodh diku një mendim dhe u faktorizua. Çpo ndodh? Eshtë njësoj sikur ta faktorizosh mendimin e ndonjë antishqiptari në Evropë që ka hedhur një tymuese që shqipatrët janë njerëz me bisht. Pra  gazetarëve shqiptarë nuk i intreson aspak pasoja e atyre që hedhin në tregun medaitik, por vetëm janë të interesuar që të bëjnë shoë, të dukën  të dallohen me skandale mediatike, me debate të tilla, se sa me diskutime eseniale që na shqetësojnë në art dhe kulturë. Ata mendojnë se bëhen intersant, me debate të tilla që krijojnë ashpërsi, anomali, fatkeqësisht një pjesë e mirë e këtyre gazetarëve që kanë uzurpuar ekranet për vite të tëra e quajnë sukses kur plasin skanadale.

Libri

Qëndrimi i lexuesit

Qëndrimi ndaj librit, qëndrimi ndaj letërsisë, kulturës, është një qëndrim mospërfillës, është një fushë që  vazhdon të jetë në periferi, e aneksuar, pa interesimin e duhur, pa vendin e duhur. Në përditshmërinë  tonë, në 90 përqind të kohës konsumojmë politikë, krime, sensacione, ngjarje të hidhta,  por konsumojmë pak kulturë, aq më pak letërsi. Letërsia është  lënë në harresë, diku e strukur. Vë re me keqardhje se libri nuk është tek mësuesi, tek nxënësi, pa le pastaj të themi për njerëz të tjerë.

Qëndrimi i shkrimtarit

Madje kam përshtypjen (qofsha i gabuar) që dhe shkrimtarët njeri-tjetrin nuk e lexojnë, ose e lexojnë pak. Mendoj se shumë shkrimtarë janë të painformuar për atë që ndodh, që ndodh si vlerë, sepse kur kemi qindra botime, botohet çdo gjë, dhe jo të gjitha janë cilësore. Unë e kisha fjalën se nuk lexohen librat cilësorë me vlerë nga shumë shkrimtarë. Në këtë këndvështrim me këtë bum botimesh lexuesi i thjeshtë nuk mund të orientohet, por të paktën të orientohen vetë shkrimtarët.

Kriza kulturore

Në Shqipëri

Sot ka ka disa autorë, rrethe autorësh që janë shtylla e vlerave që nuk duhej t’i  anashkalojmë dhe nuk na lejohet të mos jemi të mirëinformuar për ta. Por kjo nuk ndodh. Kjo do të thotë se kemi një krizë të librit. Dhe kjo nuk është vetëm tek ne, nuk është karakteristike e jona si shqiptarë, por është edhe në Ballkan edhe në ish vendet e lindjes, por meqë pak a shumë e njoh letërsinë e Ballkanit dhe të ish Jugosllavisë, por edhe përreth më duket sikur tek ne është më  e lënë pas dore libri, arti, s’e di pse. Në shumë emisione shoh me dhimbje se pak po bëhet për librin, propogandën e tij. Shqipëria ka punuar pak dhe po punon pak në këtë drejtim.

Në Maqedoni

Dhe e krahasuar me Shqipërinë, maqedonia është më mirë. Në Maqedoni janë përkhtyer afërisht 100 tituj letërsi bashkohore në gjuhën angleze .  Këto janë përkthime të autorëve maqedonas të përkthyer me financimin e qeverisë, gjë e cila nuk po ndodh në Shqipëri. Ka  manifestime të librit siç është Festivali i librit  të Strugës (Manifestimi i poezisë), ku për të invesohet qindramijë euro sepse edhe kohëzgjtja është e madhe. Kanë ditët kulturore të Ohrit që zgjat 30 ditë  ku brenda këtyre ditëve definojnë nga fusha të ndryshme të kulturës  si arti skenik, muzika, arti pamor, emrat më të njohur në Evropë dhe në botë. Po kështu financojnë librin për çdo vit. Kanë shumë  çmime letare, mbi 10 çmime letrare brenda vitit që janë shtetërore.

Çmimet dhe vlerësimet letrare në Shqipëri, sklandaloze

Në planin e çmimeve, të vlerësimeve, të mënyrës së organizmit të konkurseve vlerësimeve  për mua në Tiranë është një gjendje kaotike. Kam parasysh  çmimet që ndan Ministria e Kulturës për zhanre të ndryshme  të letërisë. Për mua këto çmime janë të komprometuara. Dmth ka  deformitet, janë të asaj natyre që mund të konsiderohen në vende të tjera skandaloze (madje skandaloze mund të cilësohen edhe në Maqedoni). Në përgjithësi  them se e njoh, e ndjek, e studioj letërsinë shqipe, por kam parasysh  veprat e botuara brenda një viti, veprat, dhe çfarë vlerësohet  për të dhënë çmimin është skandaloz.  Madje nuk i lejohet një Ministrie t’i ndaj në këtë mënyrë çmimet, mënyrë që nuk i lejohet as periferisë tonë. Nuk ka standarde në ndarje, nuk ka profesionalizëm, organizmim  profesionistësh, juri të përzgjedhur, asnjëanëse, pa ndikime politike apo baza klanesh, njohjesh. Mos hapja,  mos transparenca në mënyrën e organizmit të ndarjes së çmimeve tregon injorancë, mosnjohje të realitetit, zemërngushtësi, pasi dhe përtej kufirit ka vlera që duhen respektuar. Dmth nga ky aspekt dëshpërohem, sikundër dëshpërohem se në këtë panair libri është bërë tërësisht politik?

Libri politik, tundues për momentin, por që nuk i reziston kohës

Ky panair është politizuar, pra nuk shihet si një panair i mirëfilltë libri, arti duhet jashtë politikës. Dakord se po botohen gjysmë letërsi, gjysmë publicistikë, një zhanër i përzier letraro-publicistikë, ditare, kujtime, deri këtu dakord. Jam dakord që sot ato libra po lexohen më shumë, se janë më të lehta, pa obligime, shiten, kanë një  rreth të gjerë lexuesish, por po zbehet roli i vërtetë i letërsisë së vërtetë. Po zbehet roli i romanit, novelës, tregimit, apo libri i vërtetë i librit filozofik. Duket sikur zhvendoset vëmendja edhe nga Ismail Kadareja edhe nga Zija Xholi etj. që janë krijues të gjinive që përmenda më lartë dhe kanë lënë gjurmë për vite të tëra tek leuxesi shqiptar. Pra po u bëhet shumë bujë këtyre librave publicistikë me tema politike që janë sot për nesër, dhe pas disa ditësh do jenë jashtë konsumit, jashtë vitrinave, do t’i lerë koha në harresë. Librat e vërtetë letrarë janë të pavdekshëm, ata me vlerë me kalimin e kohës bëhen edhe më të pranueshëm. Këta  libra me tendecë politike s’janë rezistues, por janë tundues për momentin. Për më shumë ky tip libri për të cilin po flas kanë autorë gazetarë, që janë të pranishëm në media, janë figura politke, mediatike, bile dhe pronarë të mediumeve dhe i reklamojnë orë e çast librat e tyre publicistiko-letarë ose politikë.

Politika, indiferente ndaj artit

Politka jonë është  një politikë konfuze, indiferente ndaj artit letrar, politkanët tanë e koniderojnë veten të pavdekshëm, kur në të vërtetë të pavdekshëm të bëjnë veprat e mira. Shumë politikanë qoftë me veprat e tyre, qoftë me prepotencën dhe indifrentizmin ndaj letërsisë nuk do të mbahen mend për mirë. Janë në gjendje që në luftën për pushtet të hapin probleme  të brendshme, ku lufta politike kthehet në luftë krahinore, regjionale, pa pikë sensi për dëmet që mund të sjellë kjo lloj egërsie politike.

E kishim te tendenca e politkanëve shqiptarë në evidentim edhe si krijues, pse ndodh kjo?

Politikanët kanë një ambicie të madhe. Të qëndrojnë sa më shumë në pushtet. S’kanë as vetëdijë as pavetëdije. Ata kanë ato amabicie që ua ngjall profesioni që kanë përqafuar, Kërkojnë dhe aleancë me shkrimtarët e mëdhejn, sepse u japin paksa emër. Politikanët e dinë fuqinë e librit, ndaj dhe tentojnë të shkrujanë, pasi media shqiptare rend pas politikës. Mund të bëjë një roman të mirë nëj shkrimtar i ri shqiptar, por media pak vend i rezervon, ndërsa të bëjë nëj libër një politkan, media bëhet copë.

Si do t’i komentoni ju zërat për ristandartizmin e gjuhës shqipe?

Lufta që po bëhet sidomos ajo mediatike për ristandartizimin e gjuhës. Dallimet e gjuhës apo vlerësimi i një gjuhe të një krahine janë veprime të një ambienti të papjekur. I një sjelljeje që fatkeqësisht  po demonstron varfëri shpirtërore. Ajo që është vlerë  akumulohet nga libri nga kultura nga arti dhe kur këto shpërfillen, detyrimisht do lindin probleme të tilla si diskutimi i gjuhës. I tillë  është konsideruar dhe problemi i gjuhës, dikutimi për ristandartizim. Ne kemi një standard, kemi një gjuhë të mirë, të bukur, e cila  duhet të pasurohet dhe të ushqehet. Në çdo gjuhë normale ndodh kjo, ndërrohen fjalorët, përmirësohet gjuha, pasurohet, por nuk diskutohet për ristandartizim. Gjuha duhet të rishkruhet, të bëhet më e bukur, më e mirë, më moderne, por  kjo s’do të thotë të rishikosh çdo gjë, të bësh standard të ri. Të gjithë njerëzit publik duhet  ta vlerësojnë kështu gjuhën. Dhe jo të sillen si të plotfuqishëm  që mund  të ndërrojnë dhe ujin dhe qiellin, sepse kanë një media në dorë apo kanë një post politik. Eshtë e paparnushme që njerëz të tillë që hedhin tymuese të tilla për gjuhën, qoftë në Prishtinë apo në Maqedoni, pa diskutuar në Shqipëri. Të ftohen si mysafirë për debat në televizione. Kjo është fatkeqësi, se në këtë rast ata ftohen në Tiranë vetëm kur bëjnë ndonjë libër të bukur artistik. Gazetari  bën shumë gabim me faktorizimin apo në përhapjen e deklartave të tilla, sa se mendon dot.  Kjo i heq shëndetin mjedisit shpirtëror të një populli të një kombi. Pra ëshët katastrofë. Pra disa njeres të tilël sa nga injornaca sa nga grykësia krijojnë situate konfliktuale dhe krijojnë një atmosferë jo të këndsheme edhe në atë të të bërit shtet.  Fola pak ashpër por e tillë është atmosfera edhe në këtë panair.

Debati Qose-Kadare. Si e komentoni ju këtë debat?

Kam patur miqësi me të dy këta shkrimtarë të mëdhenj. Për mua është një debat për arsye personale, kapriçio ndërmjet tyre. Kadareja ëshët shkrimtari më i madh që kemi, por për mendimin tim nuk është një konflikt garash profesionale, por ndoshta duke qenë njerëz kanë dhe ata zemërimet e tyre, hatëret e veta, të cilat kanë kaluar dhe në debate për çështje të ndryshme. Ndoshta dhe se kanë mendime të ndryshme për  probleme të ndryshme. Kjo për mua nuk është aspak shqetësuese. Vijnë dhe nga perceptimet e ndryshme për problematikat Lindje-Perëndim. Këto debate janë kudo të pranishme, ndoshta do të kakojnë pa shumë zhurmë.

Mendimi juaj për deklaratat e qeverisë turke për rishikim e historisë shqiptare në lidhje me sundimin otoman?

Të ndërhyj politika e brendhsme ose e jashtme e një vendi në dëm të vërtetësisë, në dëm të asaj që njihet botërisht, histoinë e një vendi tjetër, është e patolerushme. Këtë e dimë të gjithë. Kjo ëshët një ccështje mjaft specifike. Këto ditë lexova një libër të Pamuk, “Daullja e babait”, e përkthyer në shqip. Në këtë libër janë gati 70 faqe që në mënyrë aq të qartë Pamuk sqarion këtë  raport Lindje-Perënim,  Turqi-Gjermani. Ai e analizon shkëlqyer. Perandoria osmane ka qenë një perandori terri. Deri në shekullin e 17 pas një beteje të humbur, ajo ka qenë një perandori numër një për zhvillim, civilizim, qytetërim kulturë etj. Pjesa tejetër e botës ka qenë inferiore. Pas kësaj date pas kësaj beteje të humbur nga refuzimi i disa shpikjeve shkencore të ardhura nga perëndimi, filloi rrënimi i kësaj perandorie. Lulëzimi i saj filloi të venitej. Psh, shtypshkronja, rrota nuk u pranuan. Këtu filloi  rënia e këtij shkëlqimi. Kështu tregon Pamuk. Nga  njëra anë Pamuk shfaq edhe ndjenjën e turpit për këtë ngërç, për këtë rënie të një sedre, të një dinjiteti. Dhe këto konflikte ai i sjell në mënyrë korrete, bindëse, me asnjëanësi. Një shkencëtar si si Pamuk e trajton mirë këtë raport të Perandorisë osmane me Evropën. Ky shkenëtar turk i lindur në perëndim i trajton drejt problemet e perandorisë osmane. Sot interpretohen apo njësohen Turqia me ish-perandroinë osmane.  Jo, nuk janë e njëjta nga ana shkenore. Pra nuk mund të thuhet se perandoria osmane nuk ka qenë pushtuse e tokës arbërore, sepse, s’e thirri njeri të vinte në tokën tonë.  Pra ata erdhën si pushtues. Ky fakt nuk mund të mohohet. Ndaj kërkesat e një qeverie ndaj një tjetre mbi këto baza duhet të bëhen. Aq më tepër që vetë Turqia e sotme s’e quan veten perandori e djeshme osmane. Nuk duhet të lejojmë që për këto arsye të priten dhe raportet miqësore të shqiptarëve me Turqinë, pasi ne shumë probleme që kemi pasur me Greqinë apo Serbinë aleat të më të mëdhenj kemi pasur Turqinë. E kemi përkrahësin më të madh në luftën e Kosovës, kur ata janë shprehur qartë se janë në krahun tonë. Duhet parë ndonjë mungesë informimi, por jo të marrim urdhra për një histori që bota e njeh mirë. Dihet që Erdogan në nëj vizitë në Shqiqëpri ka thënë një mendim si në formë shakaje (që në fakt s’është shaka): “Jam unë kryetari i më shumë shqiptarëve, sepse kam më shumë shqiptarë në Turqi se këtu”.