Ylli M. Dilo: Pano Xhamballo

Vend lindja Sheper i Zagorise

Datlindja 12 Prill 1915

Vrare ne Orosh te Mirdites

Dita e vrasjes 1 Shtator 1944

Rrethanat e vrasjes : misterioze

Aresimi : I larte Akademia ushtarake Itali

Gjuhe te huaja:Anglisht,ferngjisht,italisht

Grada si oficer i karieres : Kapiten

Detyra ne luften per liri :Zv.komandant i brig.IV-sulmuese

Dekorimet e vitit 1945 :

Urdheri I Flamurit               Medalja e Clirimit

Urdheri Ylli Partizan           Medalja e Kujtimit

Urdheri I Trimerise             Medalja e trimerise

Ne muajin Prill te vitit 1915 deres  Xhamballo  ne Sheper te Zagories i shtohet djali i katert i cili do te shkelqente ne historine e kombit shqiptar .

 Prinderit e tij:- Leonidha Xhamballo, emigrant ne Amerike,anetar i shoqerise Patriotike Vatra, kusheriri i pare i Andon Zako Cajupit.

- Sava Levani Xhamballo,vajze nga dera Levani nje familje e degjuar ne ate kohe ne gjithe Jugun e Shqiperise.

Panua i vogel rritej nje femije e shendeteshme, e zgjuar dhe shume energjik. Aresimin fillor dhe unik i kreu ne vendlindje. Mesuesi i tij i shkolles fillore Qirjako Dilo ruante per Panon nje respekt te vecante. Djale shume inteligjent dhe me nje llogjike shume te forte qe e benin te dallohej nga moshataret e tij- eshte shprehur per 'Te ish mesuesi i tij.  Pas ketij aresimi ,vllai i tij Koco qe punonte ne Korce e mori me vehte per te vazhduar liceun .  Atje Panua nder te tjeret pati dhe ndihmen e cmuar te profesor  Ilia Dilo Sheperit i cili luajti nje rol shume te rendesishem ne formimin e tij  intelektual, kulturor e patriotik dhe shok te pandare djalin e tij Orestin. Une me Panon duheshim si dy vellezer me tha  Dr.Oresti kur erdhi pas 50 vjetesh ne atdheun e tij.   Babai tregonte kujdes te vecante per mbarevajtjen tone ne mesime dhe pervehtesimin e gjuheve te huaja .  Panon e konsideronte si femije te tij dhe e mbante afer si dhe mua.      Babai ,vazhdon Dr.Oresti na bente mesime plotesuese jashte orarit te mesimeve per pervehtesimin e gjuheve ferngjisht dhe italisht.

 Pas mbarimit te studimeve ne Korce, nen kujdesin e profesorit te tij I.D.Sheperi ,tashme inspektor i aresimit per zonen e jugut Elbasan-Gjirokaster, Panon e rregjistrojne ne shkollen teknike Amerikane ne Tirane me drejtor Harry Fullc.  E mbaroi kete shkolle me rezultate te shkelqyera.  Gjate viteve qe ishte student ne Tirane i vdes babai ne fshat .   Ne keto kushte u veshtiresua per 'te vazhdimi i studimeve.   Ish studenti i deges elektrike u detyrua te punonte kater ore cdo nate ne n/stacionin elektrik te Zogu i Zi qe furrnizonte me energji elektrike Tiranen ne ate kohe .   Ne kete shkolle pervehtesoi gjuhen angleze.

Pas mbarimit te shkolles nuk ju dha mundesia te ushtronte profesionin e tij.

 Ishte koha kur kishte filluar kriza boterore dhe shtetet pregatiteshin per lufte.

Shteti shqiptar shtoi numurin e studenteve qe dergonte ne akademite ushtarake evropiane.  Ministri i aresimit, patrioti Hil Mosi , i akordoi Panos nje burse per ne akademine ushtarake ne Itali.  Gjate viteve te studimeve ne Itali u njof dhe pati shoqeri te ngushte me Asim Zenelin.  Takimet me shoket e tjere Orest Dilo(student mjekesie),Themo Vasin,Qemal Stafen,Idajet Xhindollin(studenta filollogjie) e shume te tjere, ne  universitetet e Italise  dy studentet ushtarake do ti kishen te perhereshme.  Akademine ushtarake e mbaroi me graden N/toger.  Pas praktikes akademia ushtarake ne Itali e gradon Toger. Ne Shqiperi  caktohet oficer i artilerise ne repartin ushtarak te Zallherrit ne Tirane.

 Ne kete kohe ne bashkepunim me Themo Vasin dhe Koco Dilon (ish nepunes ne Dhomen e Tregetise ne Durres) organizojne dergimin e nje autokollone ushtarake me ndihma ushqimore dhe veshmbathje ne Kosove.Panua e shoqeroi vete autokollonen me ndihma per ne Kosove. Transferohet ne repartin ushtarak te Krastes Elbasan dhe prej andej ne Jergucat te Gjirokastres.

 Ne kete repart takohet me shokun e tij Asim Zeneli i cili sherbente atje si oficer i karjeres. Te dy oficeret,mbaruar akademine ne Itali,por te mbrujtur me nje idealizem dhe gadishmeri per tu flijuar per Atdheun dhe popullin e tyre kundershtojne urdherin e komandes eprore per mesymjen e forcave shqiptare ne token greke. (Ishte koha kur komandat eprore dhe drejtimi i ushtrise shqiptare kishen ne perberje te tyre si dublante oficere italiane ).

 U njoftohet arrest reparti deri ne gjykimin e ceshtjes. Panua dhe Asimi qe kishen krijuar lidhje te hereshme me forcat clirimtare shqiptare, arratisen me nje grup ushtaresh dhe marrin kontakt me keto forca ne malin perballe, siper Libohoves. Ata u priten me gezim te papershkruar nga luftetaret e lirise qe prisnin me padurim prijes te specializuar ne misjonin e shenjte qe kishin marre.  Jeta jone fillon sot qe erdhem mes jush, ketu ne male,deklaruan ata para luftetareve dhe cqyen nga uniforma ushtarake gradat e kapitenit.

Dy shoket u ndane me njeri tjetrin per te mos u takuar me.Panua u caktua ne ceten "Koto Hoxhi", Asimi ne ceten "Hajredin Tremishti".Ne betejen e Mezhgoranit ,trimi nga Kurveleshi "oficeri me kulture", me gjakun e tij shkroi epopene e lavdishme qe ka marre permasat e nje legjende.

Me zgjerimin e luftes dhe rritjen e numurit te luftetareve ne 'te u krijuan fomacione me te medha ushtarake:bataljone, grupe,brigada . Panua caktohet nga Shtabi i Pergjithsem komandat i bataljonit "Naim Frasheri",Komandat i Grupit te V-te, Zv.Komandant i brigades IV-Sulmuese. Ne Kongresin e Permetit gradohet major. E nisi luften nga malet e Zagorise,Dangllise,Kurveleshit,Gore-Oparit ,Skraparit,Peshkopise,Tenden e Qypit,Dersnik ku dhe u plagos,ne Moker e Cermenike  e deri ne Orosh te Mirdites ku u vra ne rrethana te veshtira dhe enigmatike ."RA ne toke si lis i rende"per te mbetur i gjalle ne legjendat shqiptare me emrin Luani i Maleve.

Ai ishte udheheqes qe kujdesej per gjithshka,si per "buken e papjekur" ashtu edhe per "pakujdesine e Intedenteve"(A.Q.fondi br.IV-S nr. 180 dosja nr.5)

Herojte si Panua jane heroj te dyfishte:Heroj te vendeve qe i lindin dhe heroj te idealeve te tyre.(Dr.Jani Dilo)

Ai ishte nje strateg  i madh ushtarak. Ra ne fushen e nderit ashtu si ra dhe shoku i tij Asimi dhe shume te tjere qe dhane jeten per clirimin e Atdheut.(Sh.Peci Kujtime dhe dok .nga lufta Nc.Cl.)

Kishte autoritet dhe respekt te madh tek gjithe luftetaret.Qe goje embel,i qeshur,shume gjakftohte dhe fjalet i kishte te matura.Studjonte literature ushtarake dhe artistike; canta e madhe ,e zeze,prej lekure gjithnje ishte e mbushur plot me libra (V.Kati)

Shok i sakrifices dhe i aksionit,strateg i talentuar qe s'pati kurre humbje.

Ka marre pjese ne cdo beteje duke luftuar shpesh here me kembe.

Sillej njerezisht me roberit dhe ipte urdher per mjekimin e tyre kur ishin te plagosur.Kishte nje kulture te vecante qe e bente te dallonte nga neve dhe ishte mbrujtur me nje idealizem te larte patriotik.(N.Vincani)

Kishte nje respekt dhe autoritet te merituar midis luftetareve.Ne shoket e tij e kemi gjithnje te paharruar ne kujtimet tona Panon ,goje embel, gjakftohte,udheheqes pa buje,i shkrire me luftetaret dhe popullin dhe asnjehere larg halleve dhe nevojave te tyre.

Ai ka mbetur ne kujtimin e gjithe luftetareve dhe popullit shqiptar si nje Hero qe flijohet ne emer te idealit. (P.Dume,V.Gjino,Th.Xhixho)

Municjonet tona sa vinin e mbaronin. Armiqte u afruan afer vendkomandes te Grupit te V-te qe mbahej nga Panua, une, etj ne nje distance qe mund te na qellonin me bomba dore.Nje armik qe afruar shume prane nesh.Vraje i them komandantit te grupit,Panos

se mua me kane mbetur dy fisheke.Vraje ti mu pergjegj Panua se mua me ka mbetur nje dhe me duhet per vehten time. Mitat Gjoliku i vendosur ne kodren perballe me mitraloz, zgjidhi situaten duke shpetuar komanden nga nje rrezik serjoz.(Q.Kondi)

Panua me jep urdher te kontrolloj e te ndihmoj fshataret e plagosur.Ne nje familje ku qe plagosur nje plak erdhi edhe Panua.Ai u foli atyre me fjale te ngrohta.Akoma e kam parasysh skenen e plakut mirditor te plagosur dhe Panon me doren mbi supin e plakut,ashtu sic e kishte zakon me kedo,duke i thene:Nuk do tu leme te vuani,ne jemi prane jush.(R.Kerexhi ish mjeku i br.IV-S)

Ai(Xh.Lubonja - Y.D.)u vra ne Mirdite sebashku me zv.komandantin e kesaj brigade,Pano Xhamballo,nje kuader i shkelqyer dhe me shume prespektive i luftes, ne rrethana te veshtira dhe enigmatike.Une kisha marre disa raporte sekrete nga Xhaferi,se ai kishte arritur te krijonte nje mirekuptim me kreret nacionaliste te veriut dhe ishte ne tratativa per te organizuar nje kuvend te madh me ta per nje bashkepunim midis ketyre focave kundershtare.(P.Kristo Prill 1995)

"Me sulm e nisem dhe me sulm do ta mbarojme.Une nuk do te vritem ne beteje balle per balle me armikun"-keshtu eshte shprehur luftetari Pano Xhamballo,sepse i njihte mire forcat dhe energjite e tij.  Dhe me te vertete ashtu ndodhi.Plumbi i tradhetise e goditi pas shpine se bashku me Xhafer Cenko Lubonjen e dy shoke te tjere ne Vjerdh te Mirdites per te mbetur perjetesisht i pavdekshem dhe shembull frymezimi per brezat e ardhshem(Dosja P.Xhamballo.A.Q.i Ushtrise)  

Vrasja e "Luanit te Maleve",ne befasi,ne rrethana enigmatike, ne nje kohe kur Shqiperise perzhitur nga flaket e luftes po i buzeqeshte liria dhe idealiste te tille patriote qe udhehiqnin luften per te patur "shqiptare te lire ne nje Shqiperi te lire" i nevojiteshin per te vendosur demokracine e vertete ,shkaktoi nje revolte te brendeshme dhe hidherim te madh ne radhet e luftetareve dhe popullit qe pati rastin ta njohi nga afer.Keto dukuri shprehen ne kenget populli i kushton Birit te tij.

Pano Xhamballua nje djale/ tek shkonte per inspektim/plumbi ne balle e ka marre/.tradhetaret qe te vrane/ nga neve s'kane shpetim.

..Per detyrat qe na ke lene /O Luan i Maleve/Te formojme qeverrine/Popullor' demokracine. C'fare ti themi nenes / si te te vajtoje /c'fare ti themi popullit / kur te te kerkoje.  Ato jane shume, nje legjende madheshtore ashtu si dhe vete jeta e Tij.  Legjenda lind mbi baza reale dhe u kujton brezave si shpalosen kujtimet mbi viganet.Viganet kur bien per Atdhe mbeten te pavdekshem. Ata jane burimi ku mekohen trimeria dhe heroizmi i nje kombi.

I barabarte midis luftetareve te tjere,nderuar me kurore dafine nga Nena Shqiperi dhe me dedikimin qe vetem Deshmoret e Kombit e meritojne: "RENE PER ATDHE ".