Kulturë

Demir Krasniqi: Motivi i shantazhimit moral në këngët tona popullore

E marte, 15.12.2009, 10:55 PM

Nga folklori ynë:

MOTIVI I SHANTAZHIMIT MORAL NË KËNGËT TONA POPULLORE

Nga Demir KRASNIQI

   Kënga popullore është vet fryma e shpirtit krijues të një populli . Ajo , në mënyrën më besnike dhe në mënyrë kronologjike e përshkruan jetën e njeriut , që nga lindja e tij e deri tek vdekja . Kënga popullore me një virgjëri të natyrshme i ruan gjithmonë në gjirin e saj të gjitha virtytet e jetës, të gjitha të bardhat dhe të zezat që e shoqërojnë njeriun dhe shoqërinë nëpër etapa të ndryshme kohore, duke i kaluar kështu edhe shekujt e historisë së njerëzimit .
   Folklori muzikor shqiptar është aq i lashtë dhe aq i pasur, sa mendojmë se studiuesit e kësaj shkence oqeanike ende nuk e kanë thënë fjalën e vet sublime.
   Nuk ka pore të jetës së njeriut që nuk është përfshirë përmes këngës , duke u nisur nga gëzimet, hidhërimet, dështimet, sukseset, vuajtjet, nëpërkëmbjet, varfëritë, sëmundjet, kurbeti, ushtria, luftërat, okupimet, burgjet ,dashuria, martesat, lindjet, vdekjet , motivet e punës, jeta në fshat, jeta në qytet e çka nuk është përfshirë në thesarin e këngëve tona popullore që janë krijuar, kënduar, kultivuar e ruajtur me xhelozi brez pas brezi.
   Brenda thesarit kaq të pasur të folklorit tonë muzikor , nuk kanë shpëtuar pa zënë vend edhe këngët me motive të shantazhimit moral ndaj femrës shqiptare .
   Element kryesor për t’ u shantazhuar një femër shqiptare , ka qenë motivi i varfërisë së pa skajshme dhe mungesa e mbrojtjes ligjore nga ana e regjimeve të egra barbare dhe okupatore .
   Shembulli më i mirë i shanatazhimit moral ndaj femrës shqiptare nga ana e njerëzve të kategorisë më të pasur shoqërore, pa dyshim se është kënga popullore me titull:”Ore mullinxhi”.
Kjo këngë i takon një periudhe më të lashtë kohore, kohë kur i vetmi mjet për t’ a siguruar miellin dhe kafshatën e gojës ishte mulliri që bluante drithëra me anë të shtypjes së ujit. Ndonëse , kushtet ekonomike dhe ato gjeografike nuk u jepnin mundësi që të gjithë njerëzit të posedojnë mullinjtë e tyre, atëherë patronët të cilët posedonin mullinj personal , konsideroheshin si pasanikët më të mëdhenj të një rrethi, apo krahine .
   Pronarët e mullinjve , të cilët populli i quante “mullinxhinj” , jo të gjithë ishin të ndershëm dhe të moralshëm. Ata i shfrytëzonin dhe kushtëzonin në mënyra të ndryshme njerëzit e varfër nevojtar , të cilët mezi e siguronin nga një strajcë me drithë për t’ a bluar dhe për t’ ua siguruar fëmijëve të tyre nga një kafshatë buke, siç thuhej:”sot për nesër”!
   Njëri nga llojet e këtyre shantazhimeve që i bëhet një femre fshatare e cila në shtëpi kishte vetëm nënën dhe babanë të pa fuqishëm dhe të shtyrë në moshë, të cilët nuk kishin mundësi që të shkonin vet në mulli për t’ a bluar drithin, është shembulli që do të trajtohet në vazhdim përmes vargjeve të kësaj kënge.
   Një shantazhim i këtillë ndaj një femre të re fshatare, e cila nga varfëria e madhe dhe nga mungesa e vëllezërve në familje, detyrohet që të shkojë vet në mulli për ta bluar një strajcë drithi, është tepër rrëqethëse dhe e dhembshme për fatin e saj.
   Ky tregim bëhet edhe më i rrëqethshëm , kur kihet para sysh se vajza fshatare, apo malësore , krahas vuajtjeve familjare, varfërisë së madhe, mezi ia del që t’ a sigurojë një strajcë gruri për t’ a bluar dhe për t’ a siguruar një grusht miell gruri për “Natën e Madhe”, që nënkupton festën e “Qirave” dhe për ta shijuar një kafshatë buke të grurit!
   Por , patroni i quajtur “Mullinxhi”, duke e parë këtë vajzë malësore se është e varfër, e pa krahë, e pa mbrojtur dhe mbi të gjitha: e bukur, e kushtëzon atë me shfrytëzimin moral, si shpërblim për bluarjen e drithit të saj ?!
   Mullinxhiu i pa turp, i pa moral dhe i pa shpirt , nuk ngopet me kërkesat e tij, ndaj vajzës malësore, duke ia kërkuar çdo pjesë të trupit të saj deri në aktin final të shfrytëzimit total dhe përvetësimit të trupit të saj, si parakusht për bluarjen e drithit të saj!
   Për më tutje, le të lexojmë me kujdes dhe të analizojmë se çfarë na tregojnë vargjet e kësaj kënge, të cilën para disa dekadash e kemi dëgjuar shumë shpesh edhe përmes valëve të Radio Prishtinës:

   ORE MULLINXHI

Vajza:

Ore, mullinxhi,
Ore, mullinxhi,
Synin po ta fali,
Sonte Nata e Madhe,
Blujma grunin mu .

Mullinxhiu:

Mejhane , bre,
Mejhane, bre,
Synin nuk ta due,
Gurit s’po i vjen uj-e,
Grunin s’ un ta bluj-e .

Vajza:

Ore, mullinxhi,
Ore , mullinxhi,
Faqet po t’i fali,
Sonte Nata e Madhe,
Blujma grunin mu .

Mullinxhiu:

Mejhane, bre,
Mejhane, bre,
Faqet nuk t’i due ,
Gurit s’po i vjen uj-e,
Grunin s’un ta bluj-e .

Vajza:

Ore, mullinxhi,
Ore, mullinxhi,
Belin po ta fali,
Sonte Nata e Madhe,
Blujma grunin mu.

Mullinxhiu:

Mejhane, bre,
Mejhane, bre,
Belin nuk ta due ,
Gurit s’po i vjen uj-e,
Grunin s’un ta bluj-e .

Vajza:

Ore, mullinxhi,
Ore, mullinxhi,
Krejt e jotja jam-e,
Sonte Nata e Madhe,
Blujma grunin mu.

Mullinxhiu:

Mejhane, bre,
Mejhane , bre,
Krejt e jemja je,
Gurit po i vjen uj-e,
Grunin po ta bluj-e.

   Një variant tjetër i po kësaj kënge , na e përshkruan shantazhimin moral të një vajze të varfër e cila shkon për të bluar drithë në mulli, për të blerë rroba në shitore, për të blerë bukë në furrë, por që të gjithë patronët – shitësit nuk e shërbejnë , duke   e kushtëzuar me kërkesa për shfrytëzime morale :

Vajza:

O, mullinxhi, aman, aman,
Ti, o djalë i ri-e,
M’ ka çu’ nana, m’ ka çu’ baba
Për me blu’ te ti-e !

Mullinxhiu:

Oj, vash’ e re, aman, aman,
Shka po du’ me t’ than-e,
Guri nuk ka uj’, aman, aman,
Grunin s’ un ta bluj !

Vajza:

O, dugajxhi, aman, aman,
Ti, o djalë i ri-e,
M’ ka çu’ nana, m’ ka çu’ baba
Për me ble te ti!

Dugajxhiu:

Oj, vash’ e re, aman, aman,
Shka po du me t’ than-e,
Tesha t’ bukra, hej, aman, aman,
Un’ për ty nuk kam-e !

Vajza:

O, furraxhi , aman, aman,
Ti, o djalë i ri-e,
M’ ka çu’ nana, m’ ka çu’ baba
Buk’ me ble te ti-e !

Furraxhiu:

Oj, vash’ e re, aman, aman,
Shka po du me t’ than-e,
Buk’ të bardh’ , të mirë, aman, aman,
Un’ për ty nuk kam-e !

MOTIVI I INTERSIT PËRMES LIDHJEVE TË KUMBARIVE NË KËNGËT TONA POPULLORE

   Varfëria e madhe dhe lakmia për të pa pasurën , shpeshherë i ka shty njerëzit që me dashje të shantazhohen në mënyra të ndryshme , nga ana e shtresave më të pasura shoqërore .
   Njëra ndër mënyrat më perfide të këtyre shantazhimeve , me qëllime të pasurimit, apo të krijimit të pozicioneve më të avancuara në shoqëri , kanë qenë format e lidhjeve të kumbarive të ndryshme ndër-familjare, të cilat fund e krye e kanë pasur qëllimin e interesave të ngushta dhe përfitimeve të ndryshme .
   Në shënjestër të lidhjes së këtyre kumbarive kanë qenë kryesisht njerëzit e pasur, njerëzit në pozita të ndryshme zyrtare dhe njerëzit që i kanë pasur gratë e mira.
   Besimi ndërmjet kumbarive ka qenë aq i madh , sa në shumë raste më tepër i është besuar kumbarës se sa vëllait të lindur prej një barku !
   Besimet e këtilla ndërmjet kumbarive janë krijuar me qëllime që të manipulohet më lehtë deri tek kontaktet dhe marrëdhëniet mes dy gjinive të kundërta .
Me këto besime mashtruese , është shkuar aq larg, sa kumbara ka pasur të drejtë që të shkojë e ta merr kumbarisën nga dy herë në vit në të parnë nga dy javë ditë, barazi me bijat e shtëpisë !
   Një gjë është më se e sigurt , se ata që nuk i kanë pasur gratë e mira për nga bukuria, nuk kanë pasur as shansin më të vogël që të kumbarohen me njerëzit e shtresave më të larta!
   Kumbaria me njerëzit që kanë pasur pozita të larta në pushtet, është bërë ekskluzivisht për të arritur privilegje në punësim, në pajisje me leje për armë-mbajtje dhe për mbrojtje nga sulmuesit e ndryshëm.
   Kumbaria me njerëzit e pasur është bërë ekskluzivisht për qëllime të përfitimeve materiale , veshë-mbathjeve dhe pasurive tjera .
   Edhe kjo dukuri e shantazhimeve të njerëzve të varfër, me qëllime interesash dhe përfitimesh, nuk ka ngelur pa u regjistrua në analet e folklorit tonë muzikor.
Njëra prej këngëve më karakteristike të këtij zhanri , është kënga popullore me titull:”Fryni era - pluhun çoj”, e cila për lajtmotiv ka temën e kumbarive me njerëzit e pasur , nga të cilët do të përfitohet në kompletimin e veshmbathjeve për nuset e reja :

   FRYNI ERA – PLUHUN ÇOJ

Fryni era - pluhun çoj ,
Oj syzeza e lalës-o,
Na i pluhnoj tasfesat –o,
Moj merakja e lalës-o.

Tasfesxhinë e kam kumarë,
Oj syzeza e lalës-o,
Aj na jep tasfesat falë,
Oj merakja e lalës-o.

Fryni era - pluhun çoj,
Oj syzeza e lalës-e,
Na i pluhnoj dikollkat –o,
Moj merakja e lalës-e.

Dikollkxhinë e kam kumarë,
Oj syzeza e lalës-o,
Aj na jep dikollkat falë,
Oj merakja e lalës-o.

Fryni era - pluhun çoj,
Moj syzeza e lalës-o,
Na i pluhnoj mintanat – o,
Moj merakja e lalës-o.

Mintanxhinë e kam kumarë,
Oj syzeza e lalës-o,
Aj na i jep mintanat falë,
Oj merakja e lalës-o.

Fryni era - pluhun çoj,
Oj syzeza e lalës-o,
Na i pluhnoj dimijat-o,
Oj merakja e lalës-o.

Dimixhinë e kam kumarë,
Oj syzeza e lalës-o,
Aj na i jep dimijat falë,
Oj merakja e lalës-o.

Fryni era - pluhun çoj,
Oj syzeza e lalës-o,
Na i pluhnoj sandallet – o
Moj merakja e lalës-o .

Sandallxhinë e kam kumarë,
Oj syzeza e lalës-o,
Aj na i jep sandallet falë,
Moj merakja e lalës-o.

Gjilan, më 15 Dhjetor 2009.

(Vota: 1)