Gani Mehmetaj: Fragment nga romani 'Zogjtë e qyqes'

Zogjtë e qyqes

Fitues i çmimit "Kadare" për vitin 2021

Fragment romani

Nga Gani Mehmetaj

Bota e grave të kolonisë ishte e veçantë dhe e larmishme. Të zhurmshme, punëtore, kureshtare dhe të përkushtuara ndaj burrit, si nënat e tyre dikur, ato përpiqeshin njëkohësisht që kotësinë e mbrëmjes ta kalonin ndryshe nga obligimet e ditës. Gratë e lagjes e plotësonin kohën e lirë me thashethemnaja, apo me lajmet e “radio Milevës”, sikurse i thoshte thashethemnajës milici Zvonko. Ato përflisnin fshehtësi publike, aventura të bashkëkombësve tanë. I thoshin me gjysmë zëri, të skuqura dhe të emocionuara. Kulmi i drithërimës i mbërthente kur tregonin për aventurat e Plakut (Titos) duke mburrur burrërinë e tij në shtrat, ndërsa u skuqeshin faqet. Likeri ua shthurte gojën.

- Nuk kanë faj gratë që e duan, - fliste e përndezur Zorica. - E keni parë se si duket - si kukull. Ta ka ëndja ta puthësh në buzë.

- Si flet edhe ti! - ia kthente Saveta.

Ato ofshanin dhe shihnin anash si t'i druanin dikujt që po i përgjonte, sepse shkelnin kufirin. Emrin nuk ia thoshin kurrë, por Plak thërrisnin vetëm atë, ndërsa bënin me kokë nga fotografia në dhomën tonë të ditës, ku e mbanim në korniza të praruara. Ndonjëra nga gratë fliste edhe për aventurat e ministrit të Brendshëm, Ranko e thërrisnin me përkëdheli dhe frikë. Prapë nuk ia thoshin emrin. Për të thoshin se, nuk qëndronte prapa të parit të vendit me aventura. Ministrin gruar gjithnjë e lidhnin me zyra të errëta, të veçuara, ku ai i thërriste zonjat e njohura të kryeqytetit për t'u sqaruar ca gjëra, ua tregonte ndonjë aventurë jashtëmartesore, a fjalë të thënë në vendin ku nuk duhej dhe në kohën e papërshtatshme. Ua bënte me dije se ato fjalë a aventura do të mbeteshin brenda mureve të asaj zyre, nga ku nuk dalin sekretet, nëse ato dinin ta vlerësonin zemërgjerësinë. Ato pastaj, të skuqura dhe të përndezura para gjahtarit të rrezikshëm, nuk i rezistonin, zhvisheshin të hutuara.

- S'kishin pse t’i bënin ojna, ishte njeriu më i fuqishëm i shtetit, pas Plakut - komentonte Zorica, që kishte qenë më herët kameriere në katundet e Shumadisë. Ajo tregonte edhe aventurat e pushtetarëve lokalë të qytezave, ku kishte shërbyer nëpër pijetore.

- Janë gruarë të pafré, - thoshte, sa herë binte rasti për pushtetarët e vegjël.

Nëna shpejt u mishërua në këtë rreth thashethemnaje, ku e ku i jepte mëlmesa bisedës. Ndërkaq, infermiere në gjinekologji, dinte fshehtësi që ua nxisnin fantazinë erotike. Gratë e lagjes nuk dinin sikurse nëna, për vajzat e reja të mbetura shtatzëna pas një aventure të fshehtë, që shkonin të abortonin në gjinekologji, sepse s'kishin ku e çonin foshnjën. Tregonte edhe për gratë që mbeteshin shtatzëna, ndërsa burrat oficerë ishin në shërbim në një qytet tjetër.

- Mungonin pesë-gjashtë muaj... si do t'u thoshin burrave, e kam me ty, - u thoshte nëna.

- Janë ngjizur me frymën e shenjtë, - tallej Zorica dhe ia kriste gazit.

Gratë shkriheshin. Kur ishte ndonjë emër i  njohur i qytetit, atëherë i pëshpëritnin njëra-tjetrës në vesh. Mua s'më shihnin, motra nuk rrinte në dhomë si niste thashethemnaja.

Mbrëmjet ishin interesante, secila sillte bohçen e vet të lajmeve. Natën tjetër i kishte mbërthyer brenga pse gratë e shqiptarëve lindin shumë fëmijë. E citonin mjekun - emrin e të cilit nuk e mora vesh, mbiemrin e kishte Bulatoviq - që thoshte për lehonat shqiptare: “Pjellin si dosat”. Gratë e fqinjëve e tumirnin vërejtjen e gjinekologut që e tregonte nëna, por unë nuk e kuptoja pse brengoseshin për gratë e botës. Për herë të parë dëgjova fjalën “sterilizim”, që e vinte në veprim gjinekologu Bulatoviq. Nuk dija kujt i thuhej dhe në ç'kuptim. Pastaj kuptova se sterilizimin ua bënin grave që pjellin si dosat. Kur më panë heshtën, ndërsa unë doja të dija ç'është ajo fjalë dhe pse e fshihnin nga unë. Në kabinetin e biologjisë, arsimtarja Slagjana i sterilizonte bretkosat para se t'i balsamoste, por më parë i dezinfektonte duart e veta. Po gratë si i sterilizonin? I balsamonin pastaj, a si? Me sytë e mendjes shihja gratë e sterilizuara e të balsamuara.

Bisedat zgjateshin deri natën vonë. Gazi e të qeshurat shpërthyese nisnin pasi i pinin disa gota liker a fërnet. Atëherë harronin sterilizimin e atyre që pjellin si dosat dhe u shkëlqenin sytë nga biseda të tjera fjalësh me dy kuptime. Motra Jadranka prapë bezdisej dhe ikte në dhomën e saj, unë rrija duke i ndjekur me sy herë njërën, herë gruan tjetër.

Burrat mbrëmjeve dilnin në kafenenë e lagjes, ktheheshin vonë, atëherë kur mua më zinte gjumi. E dëgjoja babën kur kthehej me zhurmë, nëna ia tërhiqte vëmendjen që ta ulte zërin.

Jashtë kësaj atmosfere thashethemnaje, nëna tregonte rrëfime nga puna; lindje foshnjash, lehona të brengosura, gëzime për të sapoardhurit në këtë botë. Një mbrëmje, kur ishim vetëm unë e Jadranka, na tha:

- E mbani mend gruan shtatzënë, që erdhi me ne në tren?

E mbaja mend. Grua e këndshme, e trembur, që e mundonte tymi i duhanit, era e hudhrave, rakisë së fortë dhe mishit të terur.

- E ka lindur foshnjën e dytë, djalë. Më njohu sapo iu afrova, gjatë lindjes.

Nuk më hiqej nga kujtesa, kur kokëmadhi mbështeste kokën në supin e saj të brishtë. Ajo e trembur, përpiqej ta hiqte ngadalë nga vetja.

- Po burri me kokë të madhe, ku mund të ketë shkuar? - pyeta kot.

- Sigurisht e ka gjetur atë që kërkonte, prandaj e bëri tërë atë rrugë. - ma ktheu nëna.

- Ai ishte i babëzitur, ishte i dhunshëm dhe grabitqar. - tha gjyshi.

Ende e kujtonte natën e udhëtimit në tren. Po të tjerët nga ishin shpërndarë? Tezja në Fushë-Kosovë, ishte e kënaqur me shtëpinë dhe  kopshtin e zarzavateve. Burri punonte në stacionin policor. Djali i tyre, Rade, dy vjet më i madh se unë, nuk ishte i këndshëm në shoqëri. Gjithnjë mburrej, tregonte aventura të pabesueshme se si u përlesh me tre moshatarë të tij, dy shqiptarë e një jevg. Faqet e mbushura e trupi i majmur dëshmonin për një oreks të papërballueshëm. Një copë mish të terur të derrit, gjithnjë e mbante si cucëll me vete. Djali i vetëm i tezes ishte i llastuar. Kur vinte te ne, bënte rrëmujë.

Ndërkaq, halla qe vendosur më herët në qytetin Gj., jo shumë larg nga qyteti ynë. Na vizitonte e gëzuar, duke na shtrënguar në gji mua dhe Jadrankën. Halla ishte e lumtur në vendbanimin e ri, në lagjen e kolonëve, ku shumica ishin milicë e zyrtarë të administratës së qytezës. Edhe burri i saj milic ishte. Vajza e tyre, Biserka, ishte e këndshme me sy të zinj, fytyrë të bardhë dhe flokë gështenjë. Më pëlqente kur vinte, plot kureshtje të mësonte për lagjen dhe për qytetin tonë. Biserka, si të mos qe e kolonisë sonë, ngjante si engjëll që mund të fluturonte çdo çast.

Vetëm daja, vëllai  i nënës, nuk erdhi me ne. Atë e dërguan milic në Kroaci, por nënën e brengoste, sepse shkruante rrallë.

- Kam hallin të mos përzihet me ndonjë ustashe, - thoshte ajo në merak, ndërsa mendonte të mos martohej me ndonjë kroate, sepse në rrethet tona, ustashë ishin kroatët.

Në shkollë kishim mësuar se ustashët kishin qenë bashkëpunëtorë të armikut dhe kishin formuar shtetin e pavarur kroat. Shteti i pavarur kroat kishte qenë armiku ynë.

- Pushteti popullor, - thoshte nëna, mu si mësuesi i historisë, - e kishte shpartalluar shtetin e ustashëve. Armiqtë i vrau, disa ia mbathën përtej kufirit.

Nëna nuk i donte as sllovenët. “Janë të ftohtë, të pazbërthyeshëm, nuk i kupton njeriu çfarë mendojnë dhe me kë janë”.  Baba nuk komentonte asnjëherë.

Nga kopertina e romanit në gjuhën frengjishte