Speciale
Hasan dhe Lajde Blakaj: Masakrat serbe në Vrellë të Istogut më rrethinë
E enjte, 27.10.2022, 07:59 PM
Masakrat serbe në Vrellë të Istogut më rrethinë, posaçërisht në familjen Dreshaj në Prigodë
Këto rrëfime të vërteta janë shkruar nga
Shaban Rrustem Dreshaj dëshmitar i gjallë i ngjarjeve, tashmë i ndjerë. Një
njeri shumë i dashur dhe patriot vrellas. Shënimet i ka nxjerrë nga fletorja e
Shabanit djali i tij Smajli dhe më pastaj i dërgohen Bacës Halit Elshani që më
luti të i redaktoj dhe botoj meqë ai ishte i sëmurë dhe nuk kishte mundësi për
shkaqe shëndetësore ti botonte. Shkrimin po e botoj për respektin e familjes se
masakruar Dreshaj dhe përkujtimin për Bacën Halit Elshani si shenjë mirënjohje
dhe respekti për te pa asnjë ndryshim të vetëm,
krejt ashtu si më është dërguar posta elektronike. Pjesa tjetër për
mbiemrin Nreshaj për kaçaket dhe qetat
janë të plotësuara si shtojcë plotësuese nga unë.
Nga Hasan
dhe Lajde Blakaj
Po
filloj pak më biografinë e dajës Shaban ngase unë jam stërnip i Nreshajve.
Nreshajt janë të fisit Kastrat që mbiemrin e kanë marrë nga Nreu diku shkruhet
Ndreu pra i pari i tyre. Nga Nreu u formua mbiemri Nreshaj dhe më kohë më
ovulimin e gjuhës sonë kalon në mbiemrin Dreshaj gjerë në ditët e sotme. Edhe
sot mund të hasësh të të vjetrit duke e shqiptuar mbiemrin si Nreshaj, mbiemrin
e vjetër. Pra nga ky fis i madh dhe i nderuar Kastrati është edhe Shaban
Dreshaj.hb
Shaban
Rrustem Dreshaj, lindi me 1914, ne fshatin Vrellë, të Istogut në një familje të
varfër. Babai i tij quhej Rrustem Ukë Dreshaj, kurse nëna quhej Dykë (Kajtazaj)
Dreshaj. Edhe pse i vogël që ishte xha Shabani mbante në mend familjen si
bashkësi e madhe familjare. Familja ishte e ndarë në dy familje, njëra që
banonte në Vrellë dhe tjetra në një fshat tjetër në Prigodë edhe pse nuk ishin
ende të ndara me Mahmut Demë Dreshaj. Mahmut Dema kishte dy djem Ramën e
Shabanin gjithashtu ai kishte edhe dy vajza Zojën dhe Zizën. Në vitin 1918-1919
vazhdon xha Shabani(unë) bashkë më nënën time Dykën gjendeshim ne Prigodë. Po
në atë vit, sa ishim duke fjetur natën na rrethuan serbët e Llukavcit të Begut
ne krye me Gal Terziqin dhe Bllagoj Popin me shumë shokë te tyre. Ata na
rrethuan shtëpinë ne Prigodë, te dera e thirrën axhën Mahmut Demën qe të dilte
jashtë. Nëna ime i tha: mixha Mahmut dil se çka po duan se ata mund të na hynë
brenda ne shtëpi. Mahmuti nuk doli jashtë e ata u futën më force në shtëpi. Së
pari nënës time Dykës ja kapën kapuçin prej kreje e ja morën, mbasi atëherë
gratë katundare mbanin kapuça me pare të hekurta. Mandej, ja hapën arkën ku e
kishte çejzin (rrobat) e ja plaçkiten krejt çka pati pëlhurë, këmisha e tjera.
Unë isha i shtrirë ne shtrat mbasi e kisha këmbën e djathtë te thyemë në kukëz.
Serbët ka hallakateshin na i shtinin grykat e pushkëve mbi krye duke hallakatur
e bërë rrëmujë krejt shtëpinë. Po sa dolën jashtë ata mbasi na plaçkiten çka
patëm prej rrobave, e ushqimit i ngarkuan në qerre të gjitha plaçkat dhe i
morën me veti.
Familja
si e varfër që ishte merrej më bujqësi dhe blegtori. Atëherë na i kishim 18
krerë lopë. I lëshuam me kullotë herët në mëngjes ne livadh të Lornicës.
Menjëherë kanë shkuar serbet (shkijet) e i plaçkiten të gjitha. Kështu neve na
mbeti vetëm një viç i gjashtë muajve në shtëpi. Më pastaj ne u detyruam qe ta
lëshojmë Prigodën e te vëmë ne Vrellë pak ma te sigurt. Në Vrellë, bashkë me
Mahmutin erdhën edhe dy djemtë dhe dy vajzat e tij. Kur në vitin 1920 Mahmuti
kishte vendosur qe te ndahet nga baba i im, e te shkoj ne Prigodë vet së bashku
me djemtë për të jetuar. E mbaj mend kur baba im Rrustemi i bëri rixha mos te
shkoj ne Prigodë sepse ende janë serbet (raja) në këmbë. Ai me këmbëngulje i
ngarkoi rrobat në kerr e u nis, të shkoj ne Prigodë. Nuk ka kaluar as një muaj
po ne vitin 1920 ne dimër, na ishim ne Vrelle, natën i kemi dëgjuar te shtënat
e pushkëve ne Prigodë që andej dëgjohej batarja vazhdon të tregoi më lot në sy
xha Shabani. Të njëjtit serb ne krye me Gale Terziqin e Bllagoj Popin e kishin
sulmua mixhën Mahmut me qellim për të ja
grabitur vajzën Zojën e cila ka pasur të martohej po në pranverë. Ajo ka
qenë e fejuar për Hajdar Avdyl Gashin ne Prigodë. Zoja po sa i ka diktuar
serbët qe po duan me hy brenda ja ka dhanë (mbështet) shpinën derës ku serbet
s’kanë mundur me e thyer derën për te hy brenda, e kanë gjuajtur (kane shti)
pushkë ne te e aty midis shpije e kanë lanë te vdekur Zojën, e cila u vra
heroikisht vetëm mos me u ra serbeve ne dorë e mos me u bë robëreshë e tyre.
Mandej kanë hy brenda e kanë vra Mahmutin plak me mjekër dhe Shabanin djalin e
tij 22 vjeçar. Atë natë ne shtëpi s`ka qellu djali i Mahmutit, Rama as vajza
tjetër Ziza te cilët kane qenë në Vrellë, sa për fatin e tyre. Te nesërmen na
ka mbërri lajmi ne Vrellë për masakrën e tyre. Shokët prej Vrelle kanë shkuar
në Prigodë e i kanë pru në Vrellë te tri xhenazet që i kanë varrosur ne
varrezat e Vrellës të xhamia. Këto vrasje i kanë krye mbasi nuk munden me ja
mbërri qëllimin për të grabitur Zojën e me marrë për grua të serbëve. Para se ta kryenin masakrën në këtë familje pak ditë ma parë Bllagoj Popi e kishte
plaçkitur po ne Llukavc te Begut vajzën e Haxhi Gërgurit te cilën e kishte
marrë për grua vëllai i Bllagoje Popit i Llukavcit të Begut. Ajo jo se ka qenë
aq e bukur por vetëm se ka qenë shqiptare, e cila ka jetua deri vonë, e kanë
pas pagëzuar me emrin Rada. Mbas një muaj qe i patën gri(pushkatua) Mahmut
Demen me te birin Shabanin dhe bijën Zojen, e vrasin edhe të birin e dytë të
tij Ramën i cili ishte kah shkon prej Vrelle ne Prigodë, me pa shtëpinë e vet.
Ramës i del para me pushkë ne dorë i biri i Bllagoj Popit e vret midis rruge ne
mes te Vrellës dhe Prigodës. Kështu prej kësaj shtëpie brenda një muaj ditësh u
masakruan (4) katër anëtarët e Mahmut Demës. Prej frike qe pat marrë nëna e ime
e ndjerë Dyka u sëmur rendë e cila nuk u shërua kurrë por vdiq brenda gjashtë muajve. Unë (Shaban
Rrustemi )mbeta jetim ku me rriti gjyshja e ime e ndjerë Sofia, me gjithë se
nuk kishim lopë ne shtëpinë tonë se si thash edhe me para na kishin plaçkitur
te gjitha lopët 18 copa. Mbaj mend se deri sa ka pjellë ajo mështjerrë qe pat
mbet ne shtëpinë tonë, na kanë mbajtur me kos e tambël familja e shokëve Smajl
Ibrajt shtëpia e Cen Alisë. Serbët nuk u ngopen vetëm më këtë masakër familjare
por vazhduan më vrasje të tjera makabre. Ata vranë familjen e Mahmut Demë
Dreshaj, Zoja Mahmut Dreshaj, Shaban Mahmut Dreshaj, Ramë Mahmut Dreshaj, Kjo
familje u shua e tera duke mos lënë asnjë pasardhës pasi edhe vajza Ziza vdiq më vonë.
Ukë
Dema ka pasur edhe tre vëllazen, 2.Mahmut Dema,3.Maksut Dema, 4.Daut Dema. Uka
i ka lanë 2 djem:Rrustemin dhe Brahimin, dhe 4 Vajza, Ukë Dema, ka qenë ne
kohën e Austrisë ne burgun e Prizrenit, duke e transportuar për ne burgun e
Shkupit. Papritmas ka vdekur ne fshat te Suharekës, ku na as varrin nuk ja dimë.
As nga vëllai Maksuti nuk kanë ngelur
pasardhës sepse dy djem që i kishte
Ademin e Ahmetin i patën vdekur. Daut Dema e ka pas lënë një djalë
Zeqirin, i cili i ka pasur tre djem:Sejdiun, Miftarin e Malen te cilët prej
zullumit te serbeve e kanë shit tokën ne Prigodë e patën shkuar në Turqi.
Mandej Mala është nda prej vëllezërve Sejdiut dhe Miftarit, e ka dalë prej
Turqie ne Shqipëri, mandej është kthye prapa ne Kosovë, Prigodë., ne shtëpi te
vet ku edhe aty ka vdekur. Mala i ka lanë dy djem Muharremin e Zeqirin, te
cilët tash jetojnë në Pejë dhe kanë familje, kurse Sejdija e Miftari te dy kanë
vdekur ne Turqi e nuk kanë lan askënd mbas vetit prej familjes. Sa i përket
hises se Ukë Demës ai ka lanë dy djem: Rrustemin e Brahimin te dy këta vëllezër
e kanë pasur nga një djalë Ramen dhe Shabanin i kanë martua dhe janë shtuar
shumë. Kështu vazhdon xha Shabani më tregimin e tij mbi tragjedinë e familjes
se tij të masakruar nga serbët që vuajtjet e shqiptarëve nuk patën të ndalur.
Serbët
vrasjet nuk i ndalen asnjëherë kur patën mundësi të vrasin të pa ndëshkuar. Ata
vazhduan më vrasje të tjera si më Niman Sadikun Kajtazaj me gjithë djalin e tij
Shabanin. Ata ishin duke kositur ne livadh te vetin ne Lubovë. Këta te dy i
kanë vra ne vitin 1919 ne Lubovë,
vrasjen e kanë bërë Gal Terziqi nga Llukavci dhe Millovan Malisha nga
Carralluka, kjo familje Kajtazaj të vrarët i kanë varros ne fshatin e Vrellës
mbasi s`kanë guxuar me i varros ne Lubovë. Më pastaj familjaret e tyre Sali
Haxhijaj si kryefamiljar u detyrua prej drojës (frikës)nga serbët e vendit të
shpërngulet për 4-5 vjet ne Pejë e dikur mbasi pak u qetësua situata u kthyen
prapë në Lubovë ku jeton edhe sot.
Vrasjet
fshatarëve te Vrellës i mbaj ndërmend këta: Mete Rrustem Vuthaj të cilin e kanë
vra ne malin e Bollopojës tu ardhur prej Uçe e për ne Vrellë, të shtëpia e vet.
2.Vrasja
e Hasan Uka Blakaj, këtë e kanë mbyt kah vinte prej Istogu ne kali për Vrellë,
te cilin e kanë vra po sa ka dalë prej Istogu mjedis rrugës nën shtëpitë e
Llullakve pak sa është larguar prej shtëpisë se Miliq Kerstes më kurdisjen e
tij për vrasje. Kali i Hasanit i ka ardhur ne Vrellë pa njeri ne te, me dizgjin
nëpër këmbë mandej kanë shkuar nga Vrella me kerr te qeve dhe kanë gjetur te vdekur ne rrugë ku e ceka
vendin ma para.
Vojvoda
Miliq Kerstiq bëri masakra të mëdha në komune e Istogut më rrethinë nga ai vet
dhe të është e quajturës ”petica” shkieve luajal të tij. Duke ardhur nga
bjeshka Miliq Kerrsta e gjuan për vdekje Selman Tahirin (Keqi) Blakaj axhën e
babait tim gjeja se është duke gjatuar dhe ka gjuajtur më (pahir) në lepur për
fat shpëton më atë plagë duke e mbajtur plumbin në trup gjatë gjithë jetës se
tij gjersa vdes. (Shënim i autorit të shkrimit)
Serbet
e Lubozhdës e mbysin Xhemajl Selimin
Dreshaj i cili kishte shkuar me pre dru ne pyllin e vet qe quhej Bregu, ne
afërsi te fshatit Lubozhdë edhe këtij i kanë ardhur qetë të shtëpia me vllakë
thatë (zbrazet) kanë dal mëhalla e kanë lyp dy dite mezi e kanë gjet ne pyll te
vrarë tregon xha Shabani
Mandej
ne vitin 1924 kanë ardhur serbët prej Istogu në Vrellë e i kanë marrë më
forcë këta persona: Rrustem Tahirin
Blakaj, Ahmet Delin Blakaj, Shaban Rrustemin Vuthaj e Isuf Bajrin Rugovaj te
gjithë nga Vrella e i kanë t`filluar për Istog, kur kanë shkuar afër fshatit
Lubozhdë ne vendin e quajtur lëndinat e Lubozhdës duke udhëtuar në këmbë, ata
qe i morën këta te katër nga Vrella i kishin lanë disa serb të tjerë ne maje te
një shkëmbi qe është shumë afër lëndinave të Pollaqerit me parullë qe ata te
shtinë me armë gjoja kundër tyre! U kanë thanë këtyre te lidhur shikoni ku janë
kaçaket shqiptar e po na gjuajnë me armë neve. Menjëherë këta i kane gri
(pushkatuar) ne vend, vetëm Rrustem Tahirin të vëllain e Musë Tahirit kaçak e
kanë lan te plagosur ne vend si për te vdekur duke mos ditur se s`është i
vdekur e kanë shkuar për Istog. Rrustemi ashtu i plagosur mbas një kohe ka
shkuar zhagas deri sa ka kapërcye rrugën e është hy ne ara nder rrugë e kështu
mezi ka shpëtua. Më vonë ka ardhur në shtëpi është mjekuar dhe ka jetua goxha
shumë vite.
Serbët
më pastaj po te njëjtën verë kanë shkua ne bjeshkë e i ka mbyt këta njerëz:
Istref Selimin me djalin Sylën Maraj nga Vrella mbas tyre po të njëjtën ditë e
kanë pushkatuar edhe Halil Osman Bicaj ne fund te Lugut të butë dhe sot ai vend
quhet ku është vra Hali Osmani.
Po në
këtë vit e vrasin në bjeshkë edhe katragjyshin tim Beqir Musë Januzaj në
bjeshkën e Januzajve në Qarrishta ku edhe sot e ka varrin. Më vonë vrasin Latif
Zeqir Demaj afër stanit të ti ku dhe sot është varri i ti pas vathëve në kodër
të Dynës. (Shënim i autorit)
Po ne
te njëjtën verë kur i kanë mbyt (pushkatua)këta ne bjeshkë i kanë detyrua te
gjithë çka janë kanë ne bjeshkë me bagëti me u zhdjergur prej bjeshke ne verë.
Mbaj ndërmend kur një vit kanë ardhur xhandarmeria e ish Jugosllavisë se parë e
i kanë hallakat njerëzit e Vrellës, gjëja për armë e kanë pasur raste kur vet
ata ja qitshin në arkë shulin e pushkës si pretekst për ta arrestuar. Idriz
Selmanin Maraj, e kanë lidh për një bli me konop e kanë rreh deri ne alivanosje
për të treguar se ku e kishte fshehur armen, mandej e kane leshu atë me shumë
shokë te katundit Vrellë. Gjithashtu, mbaj ndërmend kur i kanë marrë ushtarët e
parë prej Vrelle, te cilët ishin ikë prej shtëpive te veta e dal ne mal, por
mbasi u rrethuan, Vrella i detyruan qe te bien ne dorë për mos me u djegë
fshati, e kështu i morën ushtarët e parë me rrethimin e xhandarmerisë se
atëhershme pa u përshëndet me familjet e veta. Si ushtar te parë kanë
shkue:1.Shaqir Feka Bicaj, 2.Hasan Sefa Blakaj, 3.Halil Imeri Blakaj, 4.Brahim
Uka Dreshaj, 5.Halit Rrustemi Vuthaj, 6.Ramë Sejdija Blakaj. Këta te gjithë i
kanë qua për shërbim ne Veliki Beqkarek, ku tani quhet Zrenjanin.(ne Vojvodinë).
Vrasja e shqiptarëve nga OZNA famëkeqe
Në
kohë të OZNAS famëkeqe merreshin njerëzit natën
të gjithë civil të pa mbrojtur dërgoheshin në OZNA ku ajo më pastaj i
pushkatonte pa ndonjë shkak por vetëm që ishin shqiptarë. Zgjedhshin shqiptarët më të mirë për ti pushkatuar në
llugë-verrishtë te Istogut e cila ishte atëherë buzë lumit Istog që aty karshi
hotelit tash te ndërtuar e qe quhet “Trofta, atëherë quhej Ribnjak”. Të gjithë
të lidhur më tela më gjemba i hidhnin në kënetë moçalike njërin mbi tjetrin si
kungujt.
Komandant
i Oznes ka qenë Dushan Popoviqi, qe ka ardhur në Istog prej Malit te Zi - Ivan
Gradit, si i pa shpirt. Te gjitha vrasjet i ka krye si mbas urdhrit të Radoje
Millosheviqit dhe Ruzhes Raiqeviqit, te cilët atëherë e kishin ne dorë rrethin
e Istogut. Menjëherë ne fillim te majit dhjetor 1944 kane fillua operacionin
masakrën ne njerëz shqiptar të cilët ishin ne zë si burra te njohur ma përpara.
Unë disa emra po i ceku sa kam mundur me i mbajt mend :Rrustem e Uke
Rugova babanë e vëllain e Ibrahim
Rugovës nga Cerca, Col Bajraktarin nga Uça, Bajram Rama, Suhogerllë, Rexhep
Halitin me familje nga Muzhevina, Idriz Selmanin Lipaj nga Studenica, Halil
Mehmetin Maraj nga Vrella, Adem Uka Hajdaj me vëlla Shabanin nga Lubova.
Shabani atë natë qe i kanë qit mej gri prej kullës Popit e ka sulmua rojën ja
ka thye llambën qe e shndriste ndërtesën e ka kërcyer prej katit dytë e ka ikë
për Shqipëri. Pastaj i kanë gri Bek Halilin Bicaj nga Vrella, Llesh Xhonin nga
Zllakuqani. Te gjithë këta njerëz që i pushkatonin në llugë qe quhej lluga e
xhamisë i mbysnin ne gjysmë te natës që popullata të mos dëgjoj as hapat as
zërin e fërkemeve. Ata luanin në fizarmonikë mbrapa tyre ku e kanë pas
harmonikash Sadri gabelin nga Istogu. Në fillim te vitit 1945 ishte një gju
bore kur ka akshami kanë ardhur prej Kollashinit te gjithë Çetniket e Istogut
ne krye me Ral Vuliqin po nga Istogu. Këta i kam pa me sytë e mi te gjithë që
ishin te armatosur me nga tre rrathë fishek e nga një ne përmjet dhe ka dy
rrathë krahaqafë, revole e bomba që u rinin të varura katarosh. Te gjithë këta
çetnik i ndan nëpër vende ku ishin edhe partizanet si ne Istog ashtu edhe nëpër
teren. Kurse Ral Vuliqin e dërguan për Pejë ne Ozne te Pejës, te cilin atë natë
shefi i Oznes se Pejës e ka likuidua. Kurse ne mëngjes udhëheqësit te Istogut e
kanë kërkua me ua kthye Raden ne Istog gjeja për te qitur para gjyqit, por
shefi i Oznes ne Peje kishte qenë aktivist e ka likuidua te njëjtën natë.
Kështu udhëheqjes se Istogut u shkojë huq kërkesa e tyre. Masakra ndaj
shqiptareve ka fillua me një intensitet të madh bash kur çetniket ju kanë
bashkua partizaneve. Mbasi e kanë gri Regjep Halitin nga Muzhevina me familje
dhe ja kanë djeg shtëpinë, e shumica kanë ikë prej Muzhevine e kanë shkua në
Vrellë për tu strehua, mbasi aty ka pasur njerëz ne zë si psh. Smajl Bajrami
Kastrati i cili menjëherë i pat tubua popullin e rrethit te Vrellës e ka mësyje
Istogun për te ndal terrorizmin qe e kryenin atëherë punëtoret e Oznes se
Istogut.
Vërejtja ime
Siç
shihet nga rrëfimi i xha Shabanit të gjitha vrasjet ishin mbi civilët e pa
mbrojtur dhe të gjithë shqiptar, andaj populli nuk kishte rrugë tjetër përpos
të vetorganizohet ilegalisht në mënyrë që sado pak të mbrohet nga hordhitë
gjenocide serbe. Se pari u organizuan në qeta kaçakësh e më vonë edhe në
lëvizje të armatosura siç ishte lufta në Drenicë në krye më Shaban Polluzhen.
Edhe Vrella më rrethinë nuk ngeli prapa vetorganizimit në lëvizje Kaçake, si
qeta e Musë Tahir Blakaj, qeta e Binak Perkiqit, qeta e Bardh Isufit, qeta e
Hajdin Zekë Gashit(Muzlijaj) qeta e Tal Kurteshit e shumë të tjera.
Azem Galica dhe çeta e tij. Nga e majta në këmbë: Rrukë Qubreli, Emin Lati, Mursel Ahmeti, Azem Galica, Sadik Myftari, Shaban Perkiqi dhe Beqir Azemi. Ulur: Sadik Perkiqi, Ajet Kushtova, Adem Miftari dhe Sinan Citaku
Qetës
se Azem Bejtës për çlirim nga Serbia ju bashkuan edhe djem të ri nga Vrella e
Istogut luftëtar të denjë e trima gjer në frymën e fundit të heroit tonë Azem
Bejta siç janë Sadik Perkiqi dhe Shaban Perkiqi tani më mbiemër Dreshaj (nga
pasardhësit e tyre) ku dokumentohen edhe më këtë fotografi.
Shpresoj
që dikush nga kjo anë e Podgurit do të merret më shumë më këto ngjarje sa të
dhimbshme po aq krenare. Unë vetëm desha
ti sensibilizoj historianet, studentet, studiuesit e mirëfilltë mos ti harrojnë
këto tema dhe të merren me to në mënyrën më profesionale të mundshme, sepse
duke përkujtuar historinë tonë të lavdishme, shtrojmë rrugën e sigurt për të
ardhmen.
Stockholm 27 tetor 2022
Hasan dhe Lajde Blakaj