Dorian Koçi: Hora e Arbëreshëve

Hora e Arbëreshëve

Nga Dorian Koçi

Hora e Arbëreshëvet, e njohur sot si Piana degli Albanesi, është një nga vendbanimet më të rëndësishme historike e kulturore të arbëreshëve në Itali. E themeluar më 30 gusht 1488 nga të mbijetuarit e eksodit shqiptar pas vdekjes së Skënderbeut dhe pas rënies së rezistencës shqiptare kundër osmanëve, ky vendbanim përfaqëson një nga shembujt më të pastër të ruajtjes së identitetit etno-kulturor në diasporë. E vendosur në afërsi të Palermos, në zemër të Sicilisë, Hora është shndërruar në një qendër simbolike të arbëreshëve, duke mbajtur gjallë gjuhën, zakonet, muzikën, veshjet tradicionale dhe simbolet kombëtare shqiptare për më shumë se pesë shekuj.

Me rreth 6.500 banorë, Hora është konsideruar shpesh si “kryeqyteti i arbëreshëve”, jo vetëm për numrin e popullsisë, por sidomos për rolin që ka luajtur në mbajtjen gjallë të kujtesës historike dhe të vetëdijes kombëtare. Pikërisht këtu lindën dhe vepruan figura të rëndësishme të letërsisë dhe kulturës shqipe. Lekë Matranga, prift dhe gjuhëtar, është një nga autorët e parë që na la gjurmë në letërsinë e vjetër shqipe, ndërsa në shekujt pasues, Zef Skiroi, poet i njohur i Rilindjes Kombëtare, e ngriti zërin e tij për çështjen shqiptare, duke e lidhur fatin e arbëreshëve me fatin e kombit amë.

Hora e Arbëreshëvet është e njohur edhe për traditat e pasura kishtare të ritit bizantin, të cilat u shërbyen arbëreshëve si një element identitar dallues përballë shoqërisë italiane përreth. Liturgjia në gjuhën shqipe, ikonografia dhe veshjet e priftërinjve arbëreshë mbeten edhe sot një dëshmi e gjallë e mënyrës se si feja dhe kultura u ndërthurën për të ruajtur identitetin kombëtar. Veshjet tradicionale të grave arbëreshe, të cilat shpalosen çdo Pashkë dhe festë kombëtare, janë një tjetër shenjë e fortë e lidhjes së pakushtëzuar me rrënjët shqiptare.

Interpretimet e mëvonshme të udhëheqësve dhe intelektualëve arbëreshë e shohin historinë e Horës si pjesë të një projekti më të gjerë identitar: ruajtjen e kujtesës së një kombi të vogël, por të pamposhtur, i cili kishte ditur të qëndronte përballë pushtimit osman në Motin e Madh. Ky vetë-imazh i arbëreshëve nuk ishte thjesht një nostalgji për të kaluarën, por një përpjekje për të përkthyer atë trashëgimi në një rol të ri historik. Përmes shkrimtarëve, klerikëve, mësuesve dhe veprimtarëve, arbëreshët u bënë predikues të lirisë politike dhe individuale, duke përfaqësuar një moral të fortë kolektiv që lidhej me ëndrrën e pashuar për një Shqipëri të lirë.

Në këtë kuptim, Hora e Arbëreshëve u shndërrua në një qendër mesianike të nacionalizmit shqiptar në diasporë. Aty ku ruhej gjuha, aty ku këndohej ende kënga për Skënderbeun dhe ku fëmijët mësonin historinë e të parëve, po farkëtohej edhe ideja se arbëreshët nuk ishin thjesht një komunitet i mërguar, por një pjesë aktive e kombit shqiptar. Nga ky perceptim identitar u ushqye edhe kontributi i tyre në lëvizjet për krijimin e shtetit shqiptar në fillim të shekullit XX, duke i dhënë kuptim të plotë rolit të tyre si urë kulturore dhe politike mes Shqipërisë dhe Europës.

Prandaj, Hora e Arbëreshëve nuk është thjesht një fshat në Sicili, por një monument i gjallë i qëndresës, i kujtesës dhe i dashurisë për atdheun e lënë pas. Ajo është një provë historike e faktit se identiteti kombëtar nuk kufizohet nga kufijtë gjeografikë, por mbijeton përmes gjuhës, kulturës dhe besimit të patundur të një komuniteti.