Kristinë Oroshi: Lufta e heroit Ndue Përlleshi në dritën e folklorit

LUFTA E HEROIT NDUE PËRLLESHI NË DRITËN E FOLKLORIT SHQIPTAR

Nga Msc. Kristinë Oroshi

Heroi i kombit Ndue Përlleshi përveç që ka lanë gjurmë në studimet historike përmes shumë studiuesve që kanë botuar shkrimet e tyre në aspektin historik një rol të rëndësishëm për ndriçimin e veprës heroike të Ndue Përlleshit e ka ndriçuar edhe kënga folklorike shqiptare. Në këtë përvjetor të 76-të të rënies heroike të heroit Ndue Përlleshi po e bëjmë publik një studim të parin e këtij lloji në bazë të analizave të bëra nga këngët e kënduara për heroin e Shqipërisë etnike Ndue Përlleshi.

Njëra ndër këngët që ka pasur jehonë shumë të madhe dhe që është kënduar në fundvitet e tetëdhjeta dhe në vitët e nënëtdhjeta është kënga e heroit Ndue Përlleshi :Shndritke hana si në pikë të ditës .Kjo këngë është kënduar nga vëllezërit Pjetër dhe Sokol Bisaku. Madje këta dy këngëtar shpeshherë patën edhe maltretime e probleme me policinë kriminale serbe për këndimin e kësaj kënge. Këtë këngë më vonë e kënduan edhe Nazife Bunjaku dhe shumë këngëtarë të tjerë. Kur këndohej nëpër odat shqiptare kjo këngë në vitet e nëntëdhjeta jo vetëm që e kujtonte trimërinë e Ndue Përlleshit por edhe i mobilizonte rininë shqiptare për qëndresë kundër pushtuesve serb:?O shndritke hana hej more si npikë dite/Heu Ndue Përlleshi prej Paskalice /Fort ma njekshinin qetnikt e Serbisë/Fort pe njekinvet të tretin/Nrecë Nikollën hajde Shaban Demën/Fort pe njekshin spo mujnë me nxan/Heu gjithmonë trimat kanë dal mejdan/Heu me ni shpellë Nun ma kanë nxanë/Me ni shpellë ma paskan rrethue/Heu poj bajnë za gjallë ku tkem o Nue/Mi pas shpatllat me fluturue /Heu gjallë prej ktuhit nke me pshtue/Hei Nue Përlleshi trim drangu/Heu nimom Zot shejti shna Nue/A prej qetnikve mujsha me pshtu/Dredh mashinkën hajde jav ka mshue/Dekum ntok nai la palue/Heu qaty Nou kish pas gabu/O Hala lufta pa u ndalue/Heu jalla bani në këmbë asht que/Ka marr rrugën në shpi ka shkue/O atij varrët Nou i ka fitu.? 308Në pjesën e parë të kësaj kënge përveç trimerisë së heroit Ndue Përlleshi paraqitet edhe trimëria dhe besnikëria e dy bashkëluftëtarve të Ndue Përlleshit, Ndrecë Nikollës dhe Shaban Demës. Të dy këta luftëtarë luftuan krah për krah me Ndue Përlleshin në malin e Bokshiqit deri sa ranë heroikishtë. Janë shumë interesantë edhe rreshtat në vijim dhe lajmërimi i policisë dhe ushtrisë nga ana e Jank Boriqit të cilët e rrethojnë në shtëpi të vet Ndue Përlleshin dhe tëntojnë ta zanë të gjallë. Kur e shohin se nuk dorëzohet i hedhin bombë mbrenda por Ndou edhe pse i kishte plagët në trup u tregua i shkathët e vigjilent dhe më një shpejtësi të rrufeshme ju kthej bombat sërbve ku kjo rezistencë paraqitët në vargjët e metutjeshme: ?Heu Ndue Përlleshi bash qaji trim i lehtë/Po i gjuen shkit me bume tvet/Jan Boriqi të madhe briti/Të madhe briti bajke kuku/Ndue Përllelshi ma murr shpirtin mue/309 Ndue Përlleshi në kambë asht que/Prej tavanit trimi za ka lshue/Po ban za te vetes grue /Qat senek grue me ma shtrengue/Qat senekë me plot fishek/Qat mashink në cup tkrahut ma qet/O kush po gjitet hajt bash Lugut Drinit/Ndue Përlleshi pika e trimit/Ndue Përlleshi vet koka kan/kcej kufinin në Shqipri ka dal/Qetnikve jav kish lan ni fjalë/Mos gaboni mbas mem ardh/Ju koftë besa kam me ju kall/Ev jemi të rritum me gjerman/Me gjerman po rrim përditë/I Gojans jam me fis/Ndaqi fis i kombit shqiptar/O prej qetnikve hajt more hupi fare.?310 Edhe këngëtarja e mirënjohur Gofile Papleka duke u frymëzuar nga veprimtaria heroike e heroit Ndue Përlleshi e ka kënduar një këngë me një tekst mjaftë frytdhënës me titull: ?Jem Shqiponja me dy kokë ? (Kushtuar Ndue Përlleshit).Këtu është shkrirë talenti jo vetëm i këngëtares Papleka por edhe talenti i dy këngëtarve dhe tekstshkruesve të tjerë Franë Kodra dhe Ndue Shutani. Kjë këngë sot për sot është njëra ndër këngët më të ndëgjuara për heroin Ndue Përlleshi. ?/Bjeshka e naltë l'shon murlanin /Tanë bilbilat bashkojnë zanin /Jehon tisin Lugut Drinit /N'Paskalicë të Dukagjinit /Tek një kullë në ballë t'raksionit /Ku përkuni rrem dragonit /Përmendore pavdeksie /Nderë Kosovë e Shqipnië. ? Nder Kosovë e nder Shqipërie këto vargje të këngës paraqesin luftën e Ndue Përlleshit jo vetëm në Kosovë por edhe në Shqipëri.Më pas paraqitët një refren kushtues me vargjët: ?GJEMON LUGU I DRINIT SHQIPJA FLET ME SHQIPE KU E KA NDUE PËRLLESHIN SHQIPNIA ETNIKE/ N'MALËT E BOKSHIQIT E BJESHKË TË PASHTRIKUT/ TUJ JA NISË GJAMËN ÇETNIKUT. ?Edhe gjama dhe vaji për ardhjen e komunizmit stalinian në Shqipëri paraqitet në këtë këngë me vargjët: ?Një dhuratë si çoj Stalini /Në Shqipni e Kosovë mrrini /Sllavo-komunizmi thonë /Vajmedet për kombin tonë /Kush i del n'ball ktij regjimit /Ndue Përlleshi i Dukagjinit /Dy djem trima me shtatë zemra /Ndrecë Nikolla e Shaban Dema. ?E më pas ashtu siç kishte ndodhur bashkimi kombtarë gjatë viteve 1941-1944 paraqitët edhe refreni i këngës: ?KOSOVË E SHQIPNI NJË GJAK E NJË VLLA /HASMI LODHËT KOT KURRË S'KA ME NA NDA /BASHKË E KEM LIRINË BASHKË E KEM KËTË TOKË JENA SHQIPJA ME DY KOKË: Kuvendon bjeshka me malin /Ku ma ka kreshniku varrin /N'mal të Pukës në Iballe /Nderë i kombit tonë shqiptar /Hallall jeta me plagë gjaku /Kur lulzon ëndrra të pragu /Por s'harrohët mot mas moti /I pabesë met t'dal i joti ZANI I NDUE PËRLLESHIT MBI KOSOVË PO THRRËT /MBI GJAK TË HEROJVE MJERI AI QË SHKLET HASMI I PABESË HIJEN LAN TA KA ME DORË TONË DON MET VRA. ?311 Këto vargje përfundimtare të këngëtarës Gofile Papleka janë vargje prekëse për faktin se pabesia e vëllait dhe vrasja në tradhti që i bën komunisti i indoktrinuar me ideologji komuniste shqiptarit atdhetarë dhe nacionalistë është e dhimshme.Është e dhimshme për faktin se komunistët ishin të komanduar prej sërbve dhe rusve për të vrarë vëllezërit e tyre shqiptarë.Një këngë që është kënduar në Klinë nga këngëtarët Lekë dhe Gjokë Duhani në Klinë në ditën që është vëndosur Monumenti i Ndue Përlleshit në Klinë përveç trimërisë se Ndue Përlleshit paraqet edhe trimërinë e bashkëluftëtarve të Ndue Përlleshit siç ishin: profesor Ymer Berisha,Nrecë Nikolla,Shaban Dema,Feriz Boja,Frrok Duhani e në veçanti vëllai Zef Përlleshi. ?Hej qysh rreth viteve 1948/Luftoj trimi Ndue Përlleshi/Nuk dasht trimi mu gjunjzu /Prej anmiqve për me u nënshtru /Rroku armet ai dul n´mal /Flakë anmikun për me kallë /Me ata ishte Nrecë Nikolla /Qe i punoj shumë mirë grykëholla /Hej Shaban Dema trim daji /Su pajtu kurrë me Serbi /Profesor Ymer Berisha /Shqiptari tha tu thaftë rrita /E dy kraht i pat shqiponja /Frrok Duhani dhe Feriz Boja /Me yfere e vija trasha/Gjithë e pate popllin mbrapa/Hej gjithë shqiptarët kudo janë/Me respekt emrin ta mbajnë/Më përkujdesje pa kufi /Gjerë në vdekje për liri /Për trimni gjithmonë ja la vetit /Bashkëluftove me vëllain Zefin /Gjithve Zoti ju bekoftë /Për vatan gjithmonë ju keni punu /Sta dim vorrin e ta ruajmë nderin /Hej lavdi paq Ndue Përlleshi. ?312 Është interesante të përmendet, sidomos akti tragjik që kryen komunistët në shtëpinë e Zef Përlleshit në Paskalicë.Ata, pasi dogjën shtëpinë, së bashku me të u dogj edhe djali gjashtëmuajsh në djep. Pra, Zef Përlleshi edhe pse ra heroikishtë duke luftuar kundër komunistëve atij edhe ju mbyll dera e shtëpisë duke ia djegur në shtëpi djalin gjashtë muajsh.Kjo ishte fytyra e vërtetë e komunistëve që vranë e masakruan gra e fëmijë.Kurse vëllëzerit Martin dhe Mark Gojani në këngën kushtuar këtij heroi, ata këndojnë për luftën e Ndue Përlleshit,për vetit dhe cilësitë prej një vigani, për sulmet si një shqiponjë mali,për pavdeksinë e tyre.E sidomos janë mbresëlënes vargjët se nuk e vrau plumbi i asnjë trimi por e vrau politika e sigurimit:? O te dy anët e shqiptarisë/kërkojnë gjurmët e historisë/vëllau me vëllaun fort po dvesin/a ka trim kund si Ndue Përlleshin/pyet Kosova edhe Gojani/se si nihet askund zani ?/po dvet Rrafshi i Dukagjinit/shpi për shpi flet Lugu i Drinit/liria e troja vet i deshi/a ai ishte Nue Përlleshi/heu nja për besë e nluftë frontale/Ndue Përlleshi ndjenjë kombëtarë/Në qoftse kush i ka shtatë zemra/I ka Ndoja si lis me rrema/Thonë me kmishë ma kish lind  nana/Shqipe malit ma trim se zana/Me prejardhje ai prej mirdite/Gjak Gojani rreze drite/Shqip e zemër çështjes kombëtare/Ndue Përlleshi andrra shqiptare/O Paskalica lind drangue/Don shumë gjatë kanga me knu/Lum për Zotin që e pat fal/Lumja nana që e pat djalë/Lum ai djep që e ka përkund/Për kët trim që kurr su tut/Lum ai gjak i pastër shqiptar/Brez pas brezi jan krenar/Për kët burrë që drejtën deshti/Heroi i kombit Ndue Përlleshi/Në themelët e këtij kombi/Ma i pari me gjak rodi/Trup e zemër si luani/Jetë e vepër si vigani/Komandant prijs në beteja/Tu ëndrru për kohë të reja/Strateg lufte princë i rrallë/Dhamb për dhamb e ballë për ballë/Krejtë një jetë kundër një shteti/O si ra ndor o Ndue Përlleshi/Luftë kaloj gjithë jeta e tij/Sarajevë Kosovë dhe Shqipëri/Mjeshtër jetës luftë e punës/Disa vjet kryetar komune/Fort të keqës na i dul sheshit`/Qeta e famshme e Ndue Përlleshit/Për kta vllazën qe ju kanë dëmtu/Një me dhjetë i ka pagu/Sa shumë herë tuj qa rrethimet/Fitimtar në gjitha rrethimet/Nat zaman të jetës se ti/U vra në Fushë Arrës në pabesi/Nuk e vrau plumbi asni trimi/Politika e sigurimit/E dha jetën ai me vetdije/Sa për hir të ksaj Shqipnie Kombit vet jetën ja fali/Ndue Përlleshi ai shqiponjë mali/Heroi i heshtun ai për liri /për Kosovë e për Shqipnni/Te pavdeshëm e ka vatanin/Paskalica o edhe Gojani o hej. ?313 Një këngë tjetër që këndohej nga bijtë e Marash Krasniqit për heroin Ndue Përlleshi, me disa ndryshime është botuar edhe në librin e studiuesit të jetës së Ndue Përlleshit, Jetish Kadishani me titull : ?Ndue Përlleshi trim si zana? që është si motorzim me disa ndryshime që këndohej nga këngëtari Lekë Duhani me tekst të bashkëluftëtarit të Ndue Përlleshit, paraqët luftën heroike në malin e Bokshiqit si dhe pabesinë e ndonjë shqiptari që ishte në shërbim të komunistëve si dhe vrasjen e të riut Pren Gojani në moshë shumë të re duke e bërë fajtor për kalimin e rrethit që e bën Ndue Përlleshi.Vlenë të veçohet se në bazë të dëshmive të bashkëkohanikëve babai i Pren Gojanit ishte treguar burrë i zoti dhe kur e ndëgjoj lajmin për vrasjen e të birit Prenit ai ishte përgjigjur: Ja kam pas një mashkull borgj Ndue Përlleshit.Kurse kënga këndohej: ? N'muj t'frorit katërdhet' e tetë, /Fort p'e njekin Ndue Përlleshin, Ndrecë Nikollën ° e Shaban Demën. ' /OZN-a e Pejës n'komë jonë çue, . /Miq e shoké tuj ja hetue, /Bukur fort' tuj i munue, /Nepër male dajm tuj lyp, /Nëpër ujna deri n'fyt./Aman Zot shka m'u kallxue: /Tri sereze' milicë kanë çue, /Lypshin Noun m'i hetue, /N'Mal t' Bokshiqit e kane rrethue, /Komandiri thrret: - O Nue!? /Ma mirë t'bje për m'u dorzue! /Meja pasë kraht, me fluturue, /Gjallë prej ktuhit s'munesh me pshtue! /At'herë Ndou fort' m'osht idhnue, /Po bon be n't'Shejtin Shnanue: /Gjallë me shpyrt s'kam m'u dorzue! /Mejherë luftën e paska fillue, /Shka ka mali si ushton?314 Nue Përlleshi po lufton. /Lufton Nou me milici, /Si Rusi me Gjermani!.... /Kush po i rri Nout të koma? /Ndrecë Nikolla ma trim se zana! /Burrë i vjetër e trim dai, /Sa heré get pushkën për sy, /Boll shumë Ndreca pat me gri. /Boll shumé Ndreca pat me domtue, /Fort fatkeq ish kon' qillue. /Krisi pushka prej ni shpati, /Ndrecë Nikollën keq e kapi. /S' vonoj shume Ndreca m'o rrxue,. /Tê dy shokt ju kane afrue, /Sadopak për me i nimue, /Po bon Nou: -Medet për mue, /A muj Ndrecën për m'i pague?! /Ja ka nis' për me luftue, /'Izet e tetë vra e varrue!... /Kur jon' dalë n'kodër t'malit, /Aty ish vra edhe Shabani. /Burrë i zoti ai Shaban Dema, /Trim i shpejt si rrufeja,. /Fort i rryem nëpër beteja. /Masanej shka o marue, /Komandiri ka urdhnue, /Krejt milict per me i tubue, /Komandiri paska thonë:. /Rreth m'rreth me dhez ka i zarm! /Me dhez zarm, me bo dritë, /Nue Përlleshi mos t'na ikë! /Gjysa e natës kur ka ardhë, /Fort fuqi Ndou qi ka marre,. /Po i gjun plumat si farën n'arë. /Palush Sokoli n'komë o çue, /Po don bomen për me ja gjue. /Turr e vrap Nout po i bon, /Po m'ja shajka babë e none: -/Bukë t'kuqe mo s'ki me ngron! /Nue Përlleshi p'e flet ni fjalë: /Me sha burrat s'osht zakon, /N'e m'lypsh mue, qe tuk jam! /Jum tuj t'prit m'u rras ma ngat, . /Me manxerre n'mujsha me t'kap! /Pushka e Nout rrept kërsiti, /Palush Sokolit mire ja ngjiti, /Kuku nonë! Palushi briti, /Nue Përlleshi keq ma ngjiti!. /Nue Përlleshi trim dai, /Selim Çakës jep hakin e tij, /Shume yrysh Nou po bon, /Se pej rrethit dale m'o kon, /Thoné se duel Nou prej  mali,. /Vran' OZN-a Pren Gojanin. /Po i thonë djalit: - Ki gabue Nue Përlleshin ti e ke lshue. ?315 Në përfundim të këtij shkrimi kam vendosur ta mbyll me këngën e Ndoc Mirakës , e cila është shkruar nga atdhetari dhe poeti Luk Quni. Në këtë këngë profesor Luk Quni paraqet në mënyrë shumë të përpiktë vrasjen e Ndue Përlleshit së bashku me dy bashkëluftëtarët e tij Ndoc Mirakën dhe Ndue Nikollin. Ndoc Miraka ishte djali i atdhetarit, antikomunistit si dhe Ministrit të Punëve të Brendshme Kolë Bibë Mirakaj. Ndoci përkundër se kishte tentuar që të shpëtoj shokët e luftës por as Ndue Përlleshi dhe as Ndue Nikolli nuk e kishin lanë vetëm dhe që të tre heronjët e dhanë jetën si me le. E për këtë më se miri na dëshmon profesor Quni në vargjet e ti ku shkruan:?Çkà kan malet qi gjimojnë?/Djelt e Shqipes ç'po luftojnë!/Ç'po luftojn'o n'at Boset/Ndoc Mirakaj me shok't'vet./Per Ty o Zot, o Zot! /Ç'po vlon lufta sod./Haj medet, medet! /Per Malsinë ç'é gjet!/Gjimojn'bjeshkt' e maj'e Qllumit./Qaj Ndoc Kola Burr i burrit,/N'ato lugje të Malsisë:/Bàll per bàllë me klysh t'Rusisë./Per Ty o Zot, o Zot!/Bàll per bàll me klysh t'Rusisë;/N'dor'Flamurin e LIRISE,/Amanet dorzim q'i-a bâni,/Mark Gjomarkaj Kapidani./Per Ty o Zot, o Zot! etj./Ndoc Mirakaj trim me fletë,/Ca po u thotë o shokve t'vet: /«M'kà ardh'dita sod me dekë,/Po u perbéj per Amanet;/«Po-u perbéj n'emen t'Shqipnisë/Per t'vazhdue luft'n e Lirisë/Mue t'më leni tuj luftue,/Ju shtek t'gjeni per me pshtue»./Per Ty o Zot, o Zot! etj./Sa ngusht shoktë jan'gjet'n'at rend,/Duen me dekë, Ndoci s'i len./Ndue Perlleshi i Lugut Drinit /Asht përbë m'Zan't'Lubotinit,/Per Ty o Zot, o Zot! etj/Asht përbe me lot nder sy:/«O vras veten o des me ty»./T'njatën bé n'Zot e n'Hyll t'Dritës/Ban Ndue Nikolli i Kthells'Mirditës.«Le t'shkojn'zani Rrokullisë Si Petritat e Shqipnisë, Per Liri Atdhe e Fe,Dinë të desin si me le»./Per Ty o Zot, o Zot! etj./Zotit Madh i kjoshim falë!/Per bâll Ndoci kur kà dalë,/Tue-i qit syni zjarm e shkndi./Të dy shokt'i shkojn' per bri./Per Ty o Zot, o Zot! /Mbi anmik rrfeja-u ndez zhari./Ndue   Përlleshi mbet ma-i pari;/Ndue Përlleshi bàll per bàll;/Ngjit mbas ti Ndoj m'i ri djàl. ?316 Ky studim: ?Lufta e heroit Ndue Përlleshi në dritën e folklorit shqiptar? është shkruar si fryt i një frymëzimi të thellë nga folklori shqiptar, ku këngët për Ndue Përlleshin janë kënduar nga shumë këngëtarë nga të gjitha viset etnike shqiptare. Meqenëse për heroin Ndue Përlleshi historianët, studiuesit dhe publicistët filluan të shkruanin pas viteve 1990, ai u ruajt gjallë në kujtesën popullore pikërisht përmës këngëve për heroizmin e tij. Këto këngë i këndonin këngëtarët trima nëpër darsma dhe në odat shqiptare.Shpeshherë, një këngë këndohej nga dy, tre apo katër këngëtarë dhe ka mundësi që nuk kemi arritur që ti mbledhim të gjitha këngët apo ti shkruajmë emrat e të gjithë këngëtarve. Heroizmi i heroit Ndue Përlleshi dhe bashkëluftëtarve të tij tashmë është shkruar me shkronja të arta në historinë shqiptare. Janë botuar disa vepra, janë emëruar rrugë të ndryshme dhe i është ngritur një monument në qendër të qytetit të Klinës.Këto vepra dhe veprime nderimi janë dëshmi e thellë e respektit që kemi për sakrificën dhe trimërinë e tyre. Përmes këtyre nderimeve , kujtimi i tyre mbetët i gjallë duke na mësuar rëndësinë e unitetit dhe të qëndresës nëçdo kohë.