Kulturë
Mihal Gjergji: Arra e Pashakos
E hene, 09.12.2024, 06:54 PM
ARRA
E PASHAKOS
Nga
Mihal Gjergji
Shumë
kam dëshiruar ta stolisja djepin e jetës me trëndafila dhe gjethe dafine, por
s’munda, sepse isha i rrethuar nga gjarpërinjtë helmues dhe s’mund të thurja
kurora me hithra dhe gjëmba. Është një pikëllim që do ta marr me vete dhe
brenda varrit. E shkuara s’mund të ndryshohet, askush s’ka forcë të
tjetërsojë gjurmët e gdhendura në udhën
që kemi bërë. Në një çast meditimi më trokiti në kujtesë një nënë e veshur me
të zeza; shamia e kokës, peshlli e çitjane në të njëjtën ngjyrë, nga ato që i
takojmë në rrëfimet e moçme. Ishte terur dhe mpakur, një grusht eshtra që
lëviznin rreth shtëpisë dhe shumë rrallë jashtë saj. Pashakua, kështu quhej.
Sepse ka pashallarë, por ka dhe Pashako. Jetoi në kohën që s’i dashuronte
njerëzit. Mos u çuditni, ka edhe kohë të tilla që tregohen armiqësore me qëniet
e gjalla. Dhe ajo mbijetoi, në ato vite kritike për vete dhe për të tjerët. Sa
shumë tregonin buzët e saj të plasaritura, një kronikë e pashpallur e mjerimit
që kishte pllakosur. Ju e dini ç’do të thotë të jetosh për inat të qenit, të
ushqehesh me lakra të egra të ziera në kusi. Mos harroni, buza e çarë e një
nëne tregon dhe një të çarë shteti. E përfytyroj me filxhanin e kafes në dorë,
duke e rrotulluar me vështimin në fundin e tij, aty ku mbyllen shtigjet e
jetës. Kaq ishin hapësirat e njeriut. Dhe Pashakua, që fëmijët e thërrisnin
Picua, në bisedat që bënte me gratë e fshatit që shkonin për të parë filxhanin,
gjente fjalë ngushulluese për brengat e tyre. Kafja ishte e rrallë dhe gjendej
me mik. Më së shumti piqej elbi në qebap dhe bluhej në mulli, me një fjalë,
kafe sa për të thënë. Vizitoret merrnin me vete kafe sa për dy filxhanë, një
për vete dhe një për Picon, që ta pinin taze. Edhe mëma ime pati shkuar një
herë. Kishte vëllain në burg dënuar për agjitacion e propagandë kundër
pushtetit popullor. A do ta shikonte dhe një herë së gjalli? Spaçi dhe Qafë
Bari ishin larg, prapa diellit. S’kishte kë të pyeste, sepse e cilësonin si
motra e armikut të klasës. (Sikur e ardhmja jonë të gjendej vërtet në prehërin
e perëndive!). Picua i ktheu filxhanët, pastaj hodhi vështrimin nga shtegu që
të nxirrte në rrugën kryesore, sepse shigjetat e helmatisura mund ti vinin dhe
nga gjitonia. Psherëtiu thellë dhe nisi të rrëfente misteret e fshehura mes
vijave dhe simboleve të stampuara nga lëngu i zi mbi faqet e lëmuara të
filxhanit…Ja rruga e hapur, shikoje, s’ka asnjë pengesë. Vëllai sikur të ka
ardhur. Habere të gëzuara ke për të marrë…Këto dëshironte dhe mëma ime, fjalët
e mira të Picos, të cilat mbanin vlagë disa javë, aq sa të vinte radha e kafes
tjetër. Ishim mësuar me gënjeshtrat e bardha që na afronin çdo ditë, kudo që të
shkonim. A keni menduar ndonjëherë, si mund të mbetet gjallë njeriu i ndershëm
në një botë ku askush nuk është i lirë dhe i sigurt? “Nëse liri do të thotë
diçka, do të thotë e drejta për t’u thënë njerëzve atë që ata nuk duan ta
dëgjojnë”. Kështu shprehej dikur Xhorxh Oruell. Vërtet interesante, sepse
zgjedhja për njerëzimin qëndron midis lirisë dhe lumturisë, madje kjo e fundit
është më e preferuara, ndërkohë që lumturia është vetëm një trill, një ëndërr e
bukur që s’realizohet kurrë. Provon njeriu çaste të rralla kënaqësie dhe nxiton
ta quaj veten të lumtur. Janë iluzione, më besoni mua. Edhe paragjykimi i
mënçurisë së të tjerëve është një iluzion. Ata që flasin me heshtjen e tyre
janë më të vështirët për t’u kuptuar. Madje, edhe ekspertët më të shquar të
hipnozës e kanë të vështirë bashkëbisedimin me atë njeriun e padukshëm që
fshihet brenda jush, e që dukja juaj është vetëm një maskë të cilës prindërit
tuaj i kanë vënë një emër, që ju e mbani aq sa të jeni gjallë. Misteret e
njeriut janë të pafundme. Të gjithë dëshirojnë të bëhen të pasur dhe të
fuqishëm duke i shndrruar këto në qëllime të jetës, dhe pikërisht këtu fillon
drama njerëzore ose mjerimi shpirtëror, quajeni si të doni. Me shqiptarët e
rritur në kushtet e mohimeve (të fjalës, të zgjedhjes, të jetesës, të
shkollimit) u bënë eksperimente të pafundme dhe jashtë çdo imagjinate. Edhe
mjekët nazistë që përdornin të interrnuarit në kampet e shfarrosjes si etalone
provash dhe rezistence, do ta kishin zili mynxyrën që bënë komunistët shqiptarë
mbi popullin e tyre. Cilido që të ishte Sekretar i organizatës së partisë
mbante mbi supe barrën e rëndë të pushtetit, kësisoj bëhej i rëndë dhe i largët
për turmën. Në këto rrethana
konsiderohej si manari i fshatit. Ai mbante çelësat e portës së ferrit.
Ndonjëri prej tyre kuturiste të provonte të gjitha gjellët, paçka se luga e
madhe ta shqyen gojën. Shambellanët e kuq me duart e gjakosura flinin me kamat
e mprehura poshtë jastëkut dhe vrasjet e tyre s’i dënonte asnjë ligj. Ishin
syri dhe veshi i Dovletit. Më parë duhet t’u dilte shpirti, mandej të
braktisnin veset e ndyra. Edhe Picua kishte rritur një vatër me fëmijë, disa
vajza dhe një djalë të vetëm, Dinon, të cilin e gjykuan, e ndëshkuan, e
përjashtuan nga partia. Një akt i tillë konsiderohej pushkatim politik dhe
meritoje mërinë e të tjerëve. Të gjithë të shikonin shtrembër, si njeri të
padëshiruar nga pushteti. Ishin vitet e para të Fletë-Rrufeve të urdhëruara nga
lart, një mënyrë djallëzore për të forcuar luftën e klasave. Ideologjia
komuniste kërkonte që shqiptarët duhet të ishin të përçarë, duhet të luftonin
njëri-tjetrin, fillimisht me fjalë pastaj me plumba. Kohë më vonë Dinon e
ngjitën në skenat e festivaleve me grupin e valltarëve të fshatit, të këndonte
për “fanarin” socialist që ndriçonte Evropën. Dora që s’kthehet, puthet. Djali
i Picos nuk ishte i marrë të kërkonte në
Shën Mëhill kaun që i kishte humbur në prill. Jo rastësisht bënte sikur
ngatërronte ditëlindjen e udhëheqësit me ditën e përjashtimit të tij nga
partia. Lëngata e rëndë nuk largohej nga shiu i lotëve që derdhnin të
pafajshmit, gjithmonë të pambrojtur, as nga mallkimet e zemrave të lënduara.
Zëri në të shuar i Picos ende vazhdon të kumbojë në veshin e nipit të saj,
Kujtimit:-bëju ndryshe nga të tjerët, që emëri jot mos ta humbas kuptimin që
ka…Ndërsa shkruaj këto rreshta, ndër mënd më vjen dhe ‘Arra e Pashakos’ që
çahej me dorë dhe gjithë fëmijët e lakmonin atë. Ndoshta është tharë, sepse çdo
gjë plaket dhe shëmbet përtokë nga egërsia e dimrave të gjatë, sikurse njeriu
në pleqërinë e tij, por emëri vazhdon të tregojë bashkëjetesën e shenjtëruar
mes njeriut dhe natyrës. Kanë kaluar kaq mote dhe erërat e trazuara vazhdojnë
të fryjnë në vendlindjen time. Urrejtja është ulur këmbëkryq, si në shtëpinë e
saj. Nuk e di cila mëndje e mënçur ka thënë: atë që ta bën fshati, shumë rrallë
ta bën fati. Besoj se kjo s’ka ndryshuar.
Sikur të mundja të flisja me Picon atje ku ajo prehet dhe ta pyesja për
fatin e së nesërmes, me siguri do më thoshte; -shikoje, udha e Shqipërisë është
e hapur, habere të gëzuara ke për të marrë. Amen!
Tiranë, Dhjetor 2024.?