Kulturë
Neki Lulaj: Poezia sfidante e Fatime Kullit
E merkure, 27.09.2023, 06:53 PM
POEZIA SFIDANTE E FATIME KULLIT
Nga
Prof. Neki Lulaj
Karakteristike
për poezinë lirike të Fatime Kullit është prania e autorit, jo vetëm si objekt
i pasqyrimit, por edhe subjekt që përfshihet në strukturën estetike të poezisë.
Poezia e saj është një poezi impresioniste, që përcjell ndijimet dhe
përshtypjet subjektive.
Tematika
e saj, në radhë të parë, është intime. Ajo përcjell vizionin dhe mendimet e
heroit lirik në raport me dashurinë, raportet e saj me këtë temë të përjetshme
sa impresionuese dhe po aq e vështirë dhe problematike me veten dhe me
subjektin e dashuruar.
Në
kritikën letrare kam ndeshur vlerësimin e poezisë së saj si një poezi
“liçencioze”, që i referohet termit “licenza potika”. E përkthyer në shqip, do
të thotë “liri poetike”.
Me
dikotominë “liri poetike” përftohet liria, e cila është kaq e lirë dhe kaq e
munguar, e domosdoshme për poezinë lirike. Kjo liri ka të bëjë me raportin
midis subjektit dhe objektit lirik të pasqyruar në poezi. Ky është raporti
midis femrës dhe mashkullit në jetë dhe në poezi.
Fatime
Kulli na ka sjellë në poezinë e saj një raport të tendosur të marrëdhënieve
midis tyre, gjë e cila përfton një dramë të vërtetë intime, të cilën poetja e
quan “dëshpërim i bardhë”. Poezia, për atë, është ushqimi shpirtëror “jo vetëm
për vete, por për shumë gra me qeshje fëmije”. Poezitë e saj i lexojnë fshehura
burrat si “mollë e ndalume” prej moralit të pështirë, që triumfon mes turmës si
moral i ndershëm..”
Kjo
i shkakton asaj mërzi dhe trishtim:
“Ëndrrat
e mia
Dergjen
kohërave epilepsike,
Në
copëza ndjesish kafshuar...
............
“Ëndrrat
e mia
Fundosen
e ngrihen
Me
pelerinën e hijeve,
Damarëve
të çarë të diellit.”
Një
mërri të pakapërcyeshme i sjell poetes ky qëndrim patriarkal:
“...
mundim, torturë, vuajtja ime!
Ku
është fshehur qielli i shikimit tënd?
Lëngata
ime po shkrihet nën ritmin e shiut
Që
kërkon paqe tek këmbët e mia”.
Poezia
është i vetmi mjet i saj për t'iu larguar kësaj drame intime:
“Vargjet
më lypin bukë,
Nga
kafshata ime!
Pena
lufton me muzën,
Pikturon
portretin e dritës, e pasionit
Dashuruar
marrëzisht me varfërinë!
Poezia
parakalon, si ushtar fitimtar.”
Dy
janë metaforat karakteristike të poezisë së saj: “ajri i lirë” dhe “dimri
burrë”.
Në
këtë duel simbolik midis “pranverës” dhe “dimrit” shtjellohet drama intime
midis dashurisë dhe xhelozisë, midis pasionit dhe moralit patriarkal në poezinë
e Fatime Kullit.
Ajri
i lirë, ajri pranveror është “armiku i thatësirës” dhe i “akullnajës
shpirtërore”.
Poetja
i bën thirrjen patetike: “Afrohu frymë, argëtohu…, dashuro, mos urre,/Amazona
të ka hapur dyert e zemrës” për këtë ajr me “frymën e dashurisë”:
“Ti
je ajri që të përvëlon...
Veshur
me lëkurën e përkëdheljeve, më ngroh...
Ashtu
si dielli që ngroh lakuriqësinë e tokës
Dhe
e bën të mbijnë barëra të njomë
Edhe
në kohë dimri, fshehur nën gur”
..........
“Dhimbja,
si engjëll i pafaj këndon
Nën
murrlanin e Borës burrë...”
Ky
ajër “ lëshon degëza arome/Syri puth dorën e diellit/Me buzë prej gruaje”.
Poezia
e Fatime Kullit është komplekse. Kjo është një poezi sa realiste dhe
impresioniste, po aq dhe simbolike.Te ajo kemi paraqitje të drejtpërdrejtë të
përshtypjeve. Ato janë subjektive dhe të çastit. Ajo nuk krijon situata, por
përcjell ndijimet e veta të drejtëpërdrejta, pa e rënduar poezinë me figura të
kërkuara dhe komplekse. Atë e karakterizon sinqeriteti i ndjenjës dhe
perceptimi i natyrshëm i saj. Mendimi te ajo zëvendësohet me perceptimin, kurse
gjykimi me instiktin. Poezia e saj dallohet për spontanitetin genuin. Vargëzimi
i saj është i lirë, është një monolog i hapur me vetveten, që rrjedh pa asnjë
sforcim, duke u shndërruar vetvetiu në një dialog të heshtur me ndërgjegjen e
lexuesit.
Lidhur
me stilistikën poetike dhe ecurinë e aktuale të poezisë së Fatime Kullit,
vërehet një zgjerim i ndjeshëm i tematikës. Poezia e saj nga një poezi
“liçencioze”, e përqëndruar në perceptimet dhe përjetimet te vetvetja, te
marrja me dramën intime, poezia ka hedhur vështrimin edhe në botën jashtë vetes
së vet. Ajo u ka bërë vend kujtimeve të jetës, duke i bërë në heshtje thirrje
shoqërisë, lexuesit për një mbështetje morale.
Ajo
i drejtohet qytetit ku ka kujtimet e jetës së vet. Ky qytet shndërrohet në një
simbol, në një prag ku ajo kërkon të mbështetë shpirtin e saj të lodhur nga kjo
dramë sfilitëse midis moralit dhe dashurisë, të përleshjes së të moralshmes me
të pamoralshmen, të së kaluarës dhe së ardhmes së jetës së vet shpirtërore,
pavarësisht se qyteti buzë Adriatikut mund të ketë qenë edhe indiferent ndaj dramës
së saj shpirtërore. Ajo e quan “park i mallkimit”, ku poetja “shpesh me
gishtërinjtë e zemrës” ka “ Gdhend(ur) dhimbjen e nënshkruar/Shpresën e
arratisur bashkë me pëllumbin e paqes...”:
“Qyteti
im,
Dua
të fle e të zgjohem nën shushurimën e valëve të tua,
Të
fshij pluhurin e harresës,
Të
derdh vorbullën e mendimeve zhgënjyese...”
Ajo
nuk i dorërëzohet trishtimit. I mbetet besnike kredos së vet intime, erosit të
vet: “Mos e lër ëndrrën të të ikë/ Pa i zhveshur lëkurën e fundit./...Lyeje
bukëzën me qumështin e syrit”... “shpirt, falja sytë kullës/të thërrmojë
gurin”.
Ëndrrën
e saj e vesh një tis utopik elegjak: “Çdo burrë xheloz,/...Si qengj do të
zbutet /Në botën e sinqertë të varrit tim”.
Ajo
shkruan “duke ulërirë” për “dashurinë, për sytë e gruas të lotuar, të lënduar,
për shpirtin e lodhur, të sfilitur nga përdhosja e moralit.”
Kjo
është deviza e ligjërimit sfidant estetik dhe moral e poetes Fatime Kullit, që
i drejton shoqërisë dhe kohës së vet!
Tiranë, shtator 2023