Kulturë » Mërkuri
Timo Mërkuri: Filozofia e një poezie moderne
E marte, 12.09.2023, 06:56 PM
METAFORA NË FUNKSION TË SIMBOLIKËS
DHE
FILOZOFIA E NJË POEZIE MODERNE
Nga
Timo Mërkuri
I-Gjëja
e parë që të shkon ndërmend në leximin e poezisë së Albina Idrizit “Të tjerë do
të vijmë”(Trokitje të prushta: “Beqir Musliu”, Gjilan 2022, f.16) është mundësia
e një qasjeje të saj me me thënien e Heraklitit: "Nuk mund të lahesh dy
herë në të njëjtin lumë", por pas një meditimi më të thellë mbi poezinë
dallon se ato, janë diametralisht të kundërta. Sepse: ndërsa Herakliti theksoi përkohësinë dhe ndryshueshmërinë
e çdo gjëje në jetë, duke shprehur se nuk mund të përjetojmë të njëjtin moment
të njëjtë dy herë, poezia e Albina Idrizit përpiqet të shprehë një ide më të
avancuar: ndryshimin dhe evoluimin e përhershëm të jetës dhe përvojës
njerëzore.
Poezia
e Albina Idrizit trajton temën e ndryshimeve që ndodhin në jetën tonë, duke
përdorur simbole dhe metafora për të treguar se njerëzit vijnë dhe ikin,
ndërkohë që jeta dhe përvojat tona ndryshojnë dhe evoluojnë. Në këtë poezi,
ekziston një ndjenjë e vazhdueshme e rrotullimit dhe ciklit të jetës, si
rrotullimi i tokës ku ndryshimi është një pjesë natyrale e saj.
Në
kontrast, Herakliti sugjeroi që momentet janë të përkohshme, duke theksu-ar që
në të njëjtin lumë nuk mund të lahesh dy herë, ndërsa poezia e Albina Idrizit
përdor ndryshimin dhe ndryshimet si një pjesë thelbësore të eksperie-ncës
njerëzore.
Pra,
poezia e Albina Idrizit dhe thenia e Heraklitit janë dy shprehje të ndryshme të
shikimit ndaj jetës dhe kohës, ku Herakliti vë theksin tek përko-hshmëria dhe
përmbyllja, ndërsa poezia e Idrizit shpalos një perspektivë më pozitive mbi
ndryshimin dhe ndryshimet në jetë.
II-Poezia
e Albina Idrizit "T ë tjerë do të vijmë” mund të vlerësohet si një poezi
simbolike. Ajo përdor fjalët dhe imazhet për të shprehur një ide ose kuptim më
të thellë se sa dukja e parë e saj. Autorja përdor ndryshimin në jetë dhe
përvojë të njerëzve për të ilustruar një proces që ndodh në jetën tonë, ku të
tjerët vijnë dhe ikin nga jeta jonë, duke sjellë ndryshime dhe transformime të
pashma-ngshme.
Simbolika
e poezisë është e qartë në përdorimin e frazave si: "në të tjerë tempuj do të falemi, të njëjtin Zot me emra tjerë do ta
quajmë" ku teksti paraqet idenë që ndryshimi në besimet dhe praktikat
fetare mund të ndodhë në rrugën tonë drejt kuptimit të thellë të hirit të
Zotit. Gjithashtu, fraza "të tjerë
do të vijmë, të tjerë do të shkojmë" mund të interpretohet edhe si një
përfaqësim i procesit të përgjithshëm të lindjes dhe vdekjes, të cilat janë
pjesë e një cikli të përhershëm të jetës.
Pra,
me përdorimin e imazheve dhe fjalëve
simbolike, Idrizi ka ndërtuar një
poezi që nxit lexuesin të mendohet më thellë për temat që shqyrtohen dhe të
reflektojë mbi ndryshimet dhe zhvillimet që ndodhin në jetën tonë.
Poezia
e Albina Idrizit përdor ndikimin metaforik në mënyrë të konsiderue-shme. Në
poezinë e saj, autorja përdor shumë fraza dhe imazhe që janë të një natyre
simbolike, por janë të shprehura në një mënyrë që shpërndajnë një ndikim
metaforik të fuqishëm. Disa shembuj të ndikimit metaforik në poezinë "Të
tjerë do të vijmë” " janë:
"Të tjera gjuhë do të flasim" ku,
gjuha shfaq metaforikisht mënyrën se si do komunikojmë dhe kuptojmë
njëri-tjetrin, pse nëse ndryshojmë gjuhën tonë, ky ndryshim mund të përfaqësojë
ndryshime të thella në mënyrën se si shprehim dhe kuptojmë ndjenjat dhe
mendimet tona.
"Të tjerë do të vijmë, të tjerë do të shkojmë":
ku vargu i poezisë përdor një metaforë të fuqishme për të përshkruar ciklin e
jetës. Përdorimi i "ardhjes"
dhe "shkimit" të të tjerëve
në jetën tonë është një mënyrë për të përshkruar lindjen dhe vdekjen, duke i
krahasuar ato me ardhjen dhe ikjen e të tjerëve.
"Të tjerë do të vijmë, me të tjera lutje do
të lutemi": ku, lutja është një metaforë për lidhjen tonë me thelbin e
thellë të besimit dhe spiritualitetit. Përdorimi i "lutjes" për të përshkruar këtë lidhje është një metaforë që
tregon që kjo lidhje është një mënyrë për të kuptuar dhe përjetuar gjëra të
thella më shumë se sa një thjeshtë akt religjioz.
Jo
vetëm metafora, por gjithë figuracioni poetik është krijuar në shërbim të
simbolikës poetike dhe konkretisht:
Personifikimi
i shprehur në vargjet: "Lojëra të
tjera do të luajmë","Dasma të tjera do të bëjmë." ku shihet
në mënyrën se si "të tjerët"”
janë të përshkruar si duke kryer veprime njerëzore të tilla si lojëra, dasma,
lutje, dhe ndërtimi i shtëpive, duke i dhënë idesë së ndryshimit një dimension
më njerëzor.
Poezia
përdor imagjinatën për të përshkruar ndryshimin dhe diversitetin sit e vargjet:
"në të tjera shtëpi do të
banojmë,","të tjera gjuhë do të flasim,","me të tjera lutje
do të lutemi","në të tjerë tempuj do të falemi” të cilat e
përforcojnë ideën e ndryshimit.
Kontrasti, si një figuracion që bart ndryshimet midis dy koncepteve të kundërt. te poezia
e Albina Idrizit: "të njëjtat gjëra
do t’i themi.","njësoj do të dashuro-jmë.","të tjerë do të
shkojmë." kontrasti midis "tjerëve"
dhe "njësoj" është i
theksuar për të paraqitur pikërisht idenë e ndryshimit dhe diversitetit që vjen
me kalimin e kohës.
Poezia
e Albina Idrizit shpreh idenë se ndryshimi është një pjesë natyrale e jetës dhe
shoqërisë, dhe se ky ndryshim mund të shihet si një proces i pasuruar nga
simbolet dhe figura letrare që e përshkruajnë atë. Në këtë kontekst, figura
letrare ndihmon në thellimin e kuptimit të temës së poezisë dhe në përforcimin
e simbolizmit të "tjetrit".
Pra,
ndikimi metaforik në poezinë e Albina Idrizit është shumë i rëndësi shëm, pasi
ndihmon në krijimin e një thelbësie të thellë dhe në lehtësimin e lexuesit për
të reflektuar dhe kuptuar ndjesitë dhe ide të shprehura në poezi. Ky ndikim
metaforik ndihmon në përmirësimin e komunikimit dhe kuptimit të temave të
thella që trajtohen në poezi. Megjithë atë ky ndikim i metaforës është në
funksion të simbolikës së poezisë dhe jo se kjo poezi është metaforike, siç janë
shprehur disa studiues.
Krahasimi
midis simbolikës dhe metaforikës në këtë poezi është interesant dhe ndihmon të
kuptohet se cilja prej tyre ka një rol më të thelbësuar në poezinë e Idrizit. Në këtë rast, duket se simbolika
është më thelbësore sesa metafora.
Simbolika
është thelbesore në këtë poezi sepse autorja përdor simbole për të paraqitur
një panoramë më të gjerë të ndryshimeve dhe zhvillimeve në jetën tonë dhe për
të shprehur mesazhin e thellë të poezisë. Përdorimi i simboleve të tilla si
gjuha, dasma, lutja, dhe cikli i jetës (ardhja dhe shkuarja e të tjerëve)
ndihmon lexuesin të kuptojë se poezia nuk fokusohet vetëm në një situatë
konkrete, por përpiqet të shprehë një kuptim më të gjerë mbi transformimet dhe
ndryshimet në jetë dhe identitetin tonë.
Ndërsa
metaforat janë prezente në poezi dhe shpërblejnë ndikimin e thellë të kuptimit
të poezisë, ato përdoren më shumë për të përforcuar simbolikën dhe për të bërë
më të qartë mesazhin e saj. Për shembull, fraza "të tjera gjuhë do të flasim" është një metaforë, por kuptimi
më thelbësor i saj është se ne do të përjetojmë ndryshime të thella në mënyrën
tonë të komunikimit dhe kuptimit të njëri-tjetrit, që është një temë simbolike
më e gjerë në poezi.
Simbolika
është thelbësore edhe për faktin se përdorimi i saj ndihmon në krijimin e një
atmosfere të pasur dhe të thellë emocionale dhe se simbolet janë përdorur për
të shfaqur koncepte të mëdha dhe komplekse në një mënyrë që i bën ato më të
qartë dhe të përceptueshme për lexuesin. Në këtë poezi, simbolet e përdorura
përshkruajnë ndryshimet dhe evoluimin në jetën tonë, duke e bërë këtë poezi të
thellë dhe reflektuese.
Për
shembull, fraza "në të tjerë tempuj
do të falemi" është një simbol që përfaqë-son ndryshimet në praktikat
fetare dhe spiritualitetin. Ky simbol tregon se ndryshimi në mënyrën se si
adhurojmë dhe përjetojmë besimin është një proces i thellë dhe ndikues në jetën
tonë. Përdorimi i simboleve të tilla përmirëson kuptimin e thelbësuar të poezisë
dhe i jep lexuesit mundësinë për të reflektuar mbi ndryshimet e tyre të
ngjashme në jetë.
Ndërsa
metaforat e pranishëm në poezi, janë më përdorur
më shumë për të shtuar ngjyrë dhe
ndjeshmëri në tekstin e poezisë. Për shembull, fraza "njësoj do të dashurojmë" është një metaforë që shton ndjenjën
e përsëritjes në dashuri. Edhe pse kuptimi më thelbësor i kësaj fraze është që
ndjenjat tona të dashurisë mund të ndikohen nga ndryshimet në jetën tonë dhe
mënyrat tona të të dashuruarit, kjo temë është përfaqësuar më mirë përmes
simboleve.
Pra,
edhe pse përdorimi i metaforave (dhe figurave të tjera artistike) është i
rëndësishëm për të shtuar emocionin dhe ndjeshmërinë në poezi, simbolika mbetet
më thelbësore për të shprehur idetë kryesore dhe mesazhin e poezisë së Albina
Idrizit në lidhje me ndryshimet dhe transformimet në jetën tonë. Kombinimi i
këtyre dy elementëve krijon një poezi të pasur dhe të thellë me kuptim.
III-Poezia
e Albina Idrizit ka një strukturë ideore të pasur, e cila flet për
transformimin e identitetit, diversitetin e kulturave dhe gjuhëve, kohën dhe
ndërkohë, dhe përfundimin e jetës, ide që e nxitin lexuesin të mendojë më
thellë për këto temat dhe të reflektojë mbi ndryshimet dhe tranzicionet që
ndodhin në jetë. Por kjo poezi ka një qasje të dukëshme psikologjike dhe
filozofike që ndihmon në kuptimin më të thellë të poezisë dhe i jep një perspektivë
më të thellë ideve të përmbajtura në poezi.
Qasja
Psikologjike:
Në
një perspektivë psikologjike, poezia përfaqëson proceset e ndryshimit të
identitetit dhe adaptimit ndaj këtyre ndryshimeve. Njerëzit kanë një nevojë
natyrore për të ndryshuar dhe zhvilluar veten e tyre me kalimin e kohës, dhe ky
proces mund të sjellë ndjenja të ndryshme emocionale dhe konflikte të
brendshme. Përsosmëria e njeriut në dije dhe aftësi është ndryshim I tij, por
dhe vetë rritja e zhvillimi i tij është një ndryshim. “Çdo gjë ndryshon veç
ndryshimit”është shprehur diku poetja. Poezia tregon se ndryshimet janë të pashmangshme dhe
se duhet të pranohen si një pjesë e natyrshme e zhvillimit të jetës.
Nga
një perspektivë psikologjike, poezia inkurajon një qëndrim të pozitiv ndaj
ndryshimeve dhe diversitetit, pse respekti ndaj kulturave, gjuhëve dhe besime-ve
të tjera mund të ndihmojë në ndjenjën e përfshirjes dhe të marrëdhënieve të
shëndetshme shoqërore. Kjo mund të ndikojë pozitivisht në mirëqenien emocionale
të individëve.
Qasja
Filozofike:
Nga
një perspektivë filozofike, poezia e Albina Idrizit shpalos një reflektim mbi
kohën dhe eksistencën njerëzore. Përdorimi i frazës "të tjerë do të vijmë" sugjeron një vazhdimësi të jetës
njerëzore në kohë, ndërsa "të tjerë
do të shkojmë" thekson përfundimin e jetës individuale. Ky kontrast
shpërndahet në filozofinë e kohës dhe të jetës, duke nxitur pyetje mbi natyrën
e tranzicionit dhe të përshkallëzimit të kohës. Në këtë kontekst tërheq vëmëndjen
ted y vargjet e fundit ku poetja shkruan: “të
tjerë do vijmë/të tjerë do shkojmë” e cila paraqet një ide të qartë të
ndryshimit dhe vazhdimësisë në jetën tonë. Kjo poezi nuk duhet të kuptohet në
mënyrë të drejtpërdrejtë si një parashikim konkret për një grup të caktuar të
njerëzve, siç mund të jemi ne si individë. Ajo është më shumë një poezi
reflektuese që thekson qëndrimin e përhershëm të ndryshimit në jetën tonë.
Me
fjalë të tjera, autori po tregon se ndryshimi është një pjesë e natyrshme e
jetës dhe që ne do të përballim ndryshime, do të mësojmë nga to, do të
ndryshojmë dhe do të zhvillohemi si individë. Kështu, në kontekstin e kësaj
poezie, fjala "të tjerë"
nënvizon qëndrimin tonë të vazhdueshëm ndaj ndryshi-mit dhe ndryshes.
Poezia
reflekton gjithashtu elemente të lëvizjes filozofike të eksistencializmit, e
cila thekson lirinë e individit për të krijuar kuptim dhe vlera në një botë që
është e pasiguritë dhe ndryshimeve të vazhdueshme. Në këtë kontekst, autorja e
poezisë i bën lexuesit të reflektojnë mbi lirinë e tyre për të zgjedhur dhe për
të përsosur identitetin e tyre në një kontekst të ndryshueshëm.
Pra,
qasja psikologjike dhe filozofike i jep poezisë së Albina Idrizit një thellësi
të shtuar dhe ndihmon lexuesin të kuptojë më mirë mesazhet dhe temat që autorja
dëshiron të shprehë në poezinë e saj. Kjo lloj poezie dhe analiza e saj na
ndihmon të shohim atë ( poezinë) si një mjet për të eksploruar aspekte të
thella të eksperiencës njerëzore dhe për të sjellë pyetje të rëndësishme
filozofike dhe psikologjike.
IV-Poezia
e Idrizit shpreh idetë dhe qasjen filozofike dhe psikologjike nëpër-mjet
vargjeve të saj për të shprehur thelbin e mesazheve të saj. Le të shohim disa
vargje specifike të poezisë dhe se si ato shprehin këto ide dhe qasje:
"Të tjerë do të vijmë,"
Në
këtë varg, poetja përdor një deklaratë të thjeshtë, por shumë fuqishme për të
shfaqur idenë e ndryshimit të vazhdueshëm dhe ardhjes së njerëzve të tjerë në
jetën tonë. Vargu shpreh një qasje filozofike për kohën dhe eksistencën, duke
sugjeruar se asgjë nuk është e përjetshme dhe se të gjithë janë pjesë e një
procesi të përhershëm të ndryshimit.
"me të tjera lutje
do të lutemi,"
Vargu
përcakton qasjen psikologjike të autorit në lidhje me besimin dhe adhu-rimin.
Lutja është një aspekt thelbësor i jetës
shpirtërore të shumë njerëzve, dhe ky varg shpreh ndryshimin e mënyrës së
lutjes dhe besimit të individëve nëpër kohë. Poezia shfaq se njerëzit
ndryshojnë mënyrën e tyre të komunikimit me Zotin dhe ky ndryshim mund të
reflektojë zhvillimin e tyre personale. Së paku ne shqiptarët e kemi përjetuar
këtë, por dhe në popuj të tjerë egziston teza e rimishërimit të shpirtit në
drurë apo qënie të tjera të gjalla.
"të njëjtin Zot me
emra tjerë do ta quajmë."
Ky
varg thekson një qasje filozofike mbi identitetin dhe besimin ku autoria shpreh
idenë se, pavarësisht emrave dhe koncepteve të ndryshuara në kohë për Zotin,
esenca e besimit dhe lidhja me atë mbetet e pandryshueshme.
"të tjerë do të
shkojmë."
Nëpërmjet
këtij vargu, autorja shpreh idenë e vdekjes si një pjesë të natyrshme të
eksistencës njerëzore, dhe kjo ndërthurje e jetës dhe vdekjes është një temë
filozofike që ka të bëjë me qëndrimin ndaj misterit të pasigurisë së jetës dhe
të vdekjes.
"në të tjera shtëpi do të banojmë,"
Ky
varg thekson më shumë se ndryshimin e vendbanimit dhe strukturës së familjes ndryshimin e mënyrës së jetesëss në shoqërinë
e ndryshueshme.
"të tjera gjuhë do
të flasim,"
Paraqet
idenë e ndryshimit të gjuhës dhe komunikimit, gjë që tregon. se shoqëria është
në një zhvillim të ndryshueshëm, ku njerëzit mësojnë dhe komunikojnë në gjuhë
të ndryshme, duke shfaqur një aspekt të ndryshimeve kulturore dhe lingvistike
që ndodhin me kalimin e kohës.
"Të tjerë do të
vijmë, / të tjerë do të shkojmë."
Këto
vargje përfshijnë idenë e tranzicionit dhe kalimit të njerëzve në jetë, duke dëshmuar
se shoqëria është në një lëvizje të vazhdueshme, ku njerëzit vijnë dhe shkojnë
nga jeta. Ky aspekt i poezisë sugjeron se ndryshimi dhe tranzicioni janë të
pashmangshëm dhe janë pjesë e natyrës së jetës.
E
parë në këtë konteskt struktura e vargut dhe funksioni i saj kalon në plan të
dytë përballë idesë filozofike të poezisë.
Kjo
poezi dëshmon për një pjekuri të poetes
dhe për një thellësi mendimi në krijimin e vargut, pavarësisht se me fjalë të
thjeshta, por që duhet lexuar me vëmëndje e përqëndrim për të parë reflekset e
ngjyrta të idesë së saj poetike. Janë të rralla poezitë e tilla dhe krijimi i
saj nga poetja Idrizi është shfaqje poetike e një shpirti në vlim, që synon të
shpërthejë valvulat kontrolluese të presionit dhe të arrijë shtigje e maja të
reja poetike. Të kemi parasysh se Albina
Idrizi shkruan me një stil më të thjeshtë dhe të drejtpërdrejtë. Poezia e saj
është e fokusuar në temat e ndryshimit dhe diversitetit në shoqëri, dhe ajo
përdor një gjuhë të qartë dhe imagjinat të thjeshta për të komunikuar mesazhet
e saj. Stili i saj është më i lirshëm dhe modern, dhe ajo shpesh shpreh
emocionet dhe mendimet e saj në mënyrë të drejtpërdrejtë. Kjo poezi është
karakteristike e poetëve që jetojnë për poezinë, jo i atyre që jetojnë nëpërmjet
poezisë.
V-Nëse
do të bënim një krahasim me poezinë modernë europianë, mund të shihnim se
Albina Idrizi ndjek disa prej tendencave që janë të pranishme në poezinë
moderne të kësaj periudhe, të tilla si:
Poezia
moderne zakonisht eksperimenton me formën dhe strukturën e saj, duke lënë
mënjanë rregullat tradicionale të poezisë. Idrizi përdor lirinë letrare për të shprehur
ide të ndryshme dhe nuk është e kufizuar nga forma e caktuar.
Poezia
moderne shpesh trajton tema të ndryshme dhe reflekton mënyra të ndryshme të
përjetuarit individuale. Idrizi përdor
poezinë për të shprehur ide filozofike dhe personale në mënyrë të lirë.
Poezia
moderne ndryshon nga shoqëria dhe kultura, dhe Albina Idrizi thekson
diversitetin e gjuhëve dhe kulturave në poezinë e saj, një temë e përbashkët në
poezinë moderne europiane.
Në
përfundim, poezia e Albina Idrizit përshtatet në stilin modern të poezisë, dhe
përmban disa nga elementët dhe tendencat që janë të pranishme në poezinë
moderne europiane. Të kuptohemi, vlerësimi i një poezie është një çështje
subjektive dhe ndryshon nga lexuesi në lexues, ajo varet nga shijet dhe
preferencat personale, përvojat kulturore dhe ndjeshmëria ndaj temave dhe
stilistikës së poezisë. Kjo shpjegon faktin pse poezitë e suksesshme mund të
kenë ndikim të ndryshëm për lexues të ndryshëm.
Jam
i bindur se ne do flasim shpesh dhe me admirim për poezinë e Albina Idrizit.
Sarandë, më shtator 2023
Albinë IDRIZI
TË
TJERË DO TË VIJMË
Të
tjerë do të vijmë,
në
të tjera shtëpi do të banojmë,
të
tjera gjuhë do të flasim,
të
njëjtat gjëra do t’i themi.
Të
tjerë do të vijmë,
lojëra
të tjera do të luajmë,
dasma
të tjera do të bëjmë,
njësoj
do të dashurojmë.
Të
tjerë do të vijmë,
me
të tjera lutje do të lutemi,
në
të tjerë tempuj do të falemi,
të
njëjtin Zot me emra tjerë do ta quajmë.
Të
tjerë do të vijmë,
të
tjerë do të shkojmë (f.16).