Mendime
Albert Zholi: Enriko Ceko - Tërheqja e Ramës nga rrija e çmimit të energjisë ka të bëjë thjesht me efektin elektoral
E enjte, 06.10.2022, 07:30 PM
Flet specialisti dhe pedagogu Enriko Ceko: Tërheqja e Ramës nga rrija e çmimit të energjisë ka të bëjë thjesht me efektin elektoral
Është shumë e vështirë
të gjesh në ndonjë vend të botës së lirë institucione si Bordi i Tranparencës
Intervistoi:
Albert Z. ZHOLI
Familjet
shqiptare me rritjen e çmimeve qysh vitin e kaluar po kalojnë një
vështirësi financiare. Sidomos rritja e çmimeve të shportës ka qenë një goditje
financiare për çdo familje aq më tepër kur pagat kanë ngelur po ato. Me 32% të
mesatares europiane Shqipëria mbetet e fundit në Europë për të ardhurat për
frymë për vitin 2021. Pra për problemet e çmimeve dhe vështirësitë ekonomike që
po kalon familja shqiptare do të lexoni intervistën e mëposhtëme…
-Bordi
i transparencës, për disa muaj dikton në çmimet e karburanteve. A është i
ligjshëm ky Bord dhe a ka borde të tillë në BE në kuadrin e Ekonomisë së
tregut? A është vërtet transparent ky bord duke pasur parasysh se çmimet e
karburanteve në vendin tonë janë më të lartat në Europë?
-Është
shumë e vështirë të gjesh në ndonjë vend të botës së lirë institucione të kësaj
natyre. Ky bord është krijuar me një VKM dhe si i tillë nga ana proceduriale
është i ligjshëm, por duhet theksuar se për krijimin e institucioneve të tilla
tagrin e ka Parlamenti dhe jo Këshilli i Ministrave. Nga ana praktike ky bord
është një institucion i jashtëligjshëm, pasi në kushtet e ekonomisë së tregut,
është “dora e padukshme”, e specifikuar që nga koha e Adam Smithit që përcakton
çmimet në një treg konkurrues. Kjo tregon se në Shqipëri nuk ka konkurrencë.
Pjesa më e madhe e produkteve dhe shërbimeve, që ofrohen në vend janë të tipit
oligopol, ku disa subjekte kontrollojnë tregun dhe si rrjedhojë përcaktojnë
çmimet. Kështu ndodh me hidrokarburet dhe nënproduktet e tyre. Kështu ndodh me
ushqimet. Kështu ndodh me shërbimet e telefonisë celulare. Kështu ndodh me
materialet dhe lëndët e para në industrinë e ndërtimit, etj. Në këtë kuadër,
transparenca e këtij institucioni është një nga pikat më të debatueshme të
mënyrës se si ky bord operon, shtuar këtu se procedurat që ndiqen për
përcaktimin e çmimeve nuk janë bërë ende publike për qytetarët dhe për mediat,
dhe aq më keq që nuk ka asnjë sistem, procedura, procese, rregullore e
regjistra ku mbahen të dhënat, me anë të të cilave publiku dhe tërë të
interesuarit individualisht të kenë të drejtë që të mbikqyrin gjendjen dhe
ecurinë e saj. Sa më lart shfaqet kryesisht në çmimin e hidrokarbureve që është
ndër më të lartët në Evropë, kur ky institucion është krijuar për të mbrojtur
qytetarët dhe mirëfunksionimin e tregjeve dhe jo mbështetjen e çmimeve
ekzistuese me tendencë për rritje, kur në bursat ndërkombëtare çmimi i
hidrokarbureve ka rënë.
-Me
32% të mesatares europiane Shqipëria mbetet e fundit në Europë për të ardhurat
për frymë për vitin 2021. Çmimet e shportës në veçanti dhe ushqimet në
përgjithësi në Shqipëri janë rritur deri në 100 % si vaji, etj. Kur rrogat janë
rritur në mënyrë të papërfillshme, sa ndikojnë këto çmime në ekonominë e
familjeve shqiptare?
-Të
ardhurat në Shqipëri janë ndër më të ulëtat në Evropë. Individët dhe familjet e
kanë shumë të vështirë që të kenë një jetesë që të mund të afrohet me jetesën e
qytetarëve të Evropës, shtuar këtu edhe jetesën në vende të tilla Evropiane si
Mali i Zi, Serbia, etj, pa u futur në grupin e vendeve me të ardhura edhe më të
larta. Karakteristikë e vendeve të varfra dhe që kanë filluar rrugën e
zhvillimit është se pjesa më e madhe e të ardhurave individuale dhe familjare
shkon për ushqime, dhe kur vendet janë të varfra. Brenda shpenzimeve për
ushqime, pjesa më e madhe shkon për drithra buke dhe produkte e nënproduke të
ngjashme me to. Fakti që në Shqipëri konsumi i bukës masive është shumë i lartë
krahasuar me vendet e tjera flet shumë për këtë. Nga ana tjetër struktura
ushqimore në përgjithësi është shumë larg asaj evropiane. Është e vërtetë që
çmimet e mallrave të shportës janë shtuar shumë, por nga shporta janë hequr një
serë produktesh të rëndësishme për qytetarët shqiptarë, ndërkohë që vende të
tilla si Kanadaja, Britania e Madhe dhe vende të tjera kanë në shportë qindra
produkte, shporta shqiptare është katandisur me sheqer, oriz, vaj, e të tjera
produkte bazë. Në lidhje me pagat, që janë shumë të ulëta, duhet theksuar se
periudha e pandemisë dhe pas saj kanë qenë periudha shumë të vështira në lidhje
me plotësimin e nevojave ditore ushqimore të shqiptarëve, pasi edhe paketat e
ndihmave, të premtuara nga ana e qeverisë shqiptare nuk u lëvruan sipas
premtimeve. Pra, edhe nëse pretendohet se inflacioni është ndër më të ulëtit në
Evropë, kjo lidhet vetëm më nivelin e çmimeve, por nuk merret parasysh se sa
para ka në qarkullim në tregun shqiptar, dhe sa nga këto para janë nga puna e
ndershme dhe veprimtaria legale e biznesit dhe sa nga operacionet ilegale të
ndryshme që gëlojnë në ekonominë shqiptare duke bërë që më shumë se 50% e saj
të jetë ekonomi gri dhe ekonomi e zezë, me anë të së cilës mbushen xhepat e
vetëm disa individëve, por jo xhepat e qytetarëve shqiptarë.
Në
treguesin tjetër, atë të konsumit individual për frymë, që mat fuqinë blerëse
të qytetarëve të një vendi dhe mirëqenien materiale të tyre, sërish Shqipëria
është e fundit, me 39% të mesatares europiane. Bosnja e ka këtë tregues 41%,
Maqedonia e Veriut 49, Serbia 52 dhe Mali i Zi 60%.Pse kjo situatë tek ne?
Fuqia
blerëse ka të bëjë me llogaritjen e asaj se sa mundësi kanë qytetarët në vende
të ndryshme të botës të konsumojnë duke bërë disa llogaritje me anë të të
cilave eliminojnë konceptin e kursit të këmbimit midis monedhave të vendeve, të
cilat krahasohen. Pra, të mund të llogaritet se sa produkte dhe shërbime mund
të blesh në një vend të caktuar me paranë e atij vendi, krahasuar me një vend
tjetër dhe me paranë e vendit tjetër. Edhe në këtë tregues Shqipëria është
mbrapa dhe kjo vjen nga mënyra se si është konfiguruar ekonomia shqiptare, që
është një ekonomi me tipare parazite, ku vetëm me dy a tre sektorë të
pazhvilluar, rritja ekonomike duket e pamundur, pavarësisht pretendimeve për
rritjen e saj. Edhe disa sektorë që funksionojnë disi në ekonominë shqiptare
(si industria fason, etj) jo vetëm që nuk kanë produktivitet të shtuar në
ekonominë shqiptare, pasi prodhojnë për të huajt, duke ofruar vetëm shërbimin e
krahut të punës, por pengojnë edhe sektorët e tjerë të ekonomisë të zhvillohen,
pasi u marrin këtyre sektorëve krahun e punës, materialet, energjinë, burimet
financiare, kohën, përkushtimin, etj.
-Kryemnistri
Rama para disa ditësh hodhi idenë se ata që shpenzojnë më shumë se 800 kwh do të paguajnë një tarifë prej 42 lekësh më shumë.
Por sërish u tërhoq. Çfarë do të sjell për familjet shqiptare nëse do zbatohet
kjo ide e Ramës? Dhe pse u tërhoq Rama nga çmimi i energjisë?!
Është
e dukshme se kjo qeveri nuk e ka fare të qartë se si është gjendja e vërtetë e
ekonomisë shqiptare dhe gjendja e tavolinave ku ushqehen qytetarët shqiptarë!
Për të ngrohur rreth 10 orë në ditë një mjedis rreth 9 – 11 metra katror në
banesat shqiptare (një dhomë), pjesa më e madhe e të cilave është jashtë
stadardeve për eficiencën e energjisë elektrike, duhen rreth 40 kwh. Kuptohet se sa pak është sasia e përcaktuar 800 kwh / muaj për përcaktimin e nivelit të çmimit. Nëse
kjo ide do zbatohet atëhere do preken më së shumti familjet shqiptare të varfra
dhe me të ardhura pak më shumë se varfëria e tejskajshme. Institucionet
ndërkombëtare kanë deklaruar se pas pandemisë një pjesë e madhe e popullsisë
shqiptare rrezikon të kalojë në shtresë të varfër, nga shtresa, që ishte më
sipër. Sipas Bankës Botërore, rreth 25% e popullsisë në Shqipëri ka të ardhura
jo më shumë se 100 lekë në ditë, 25% tjetër ka të ardhura midis 300 – 500 lekë
dhe rreth 25% ka të ardhura rreth 700 lekë në ditë. Pra, popullsia me të
ardhura 300 – 550 lekë në ditë dhe popullsia me të ardhura rreth 700 lekë në
ditë rrezikon që të shkojë në nivelin 100 lekë në ditë.
Atëhere
për çfarë çmimi 42 lekë / kwh
bëhet fjalë? Tërheqja e Ramës mendoj se ka të bëjë thjesht me efektin elektoral
dhe asgjë më shumë.