Faleminderit
Albert Vataj: Ndre Mjeda, ma i bylbylshmi za
E diele, 20.11.2022, 07:56 PM
Ndre Mjeda, ma i bylbylshmi za qi ka lmue kandjen e këndimit e kumtimit shqip
SOD, 156 VITE PREJ DITES KUR U LIND NDRE MJEDA
Nga
Albert Vataj
Ndre
Mjeda gjas me ken e me met nji majë e ngjitun fort nalt në kreninë e shqipes
dhe shqiptarëve. Nji ngadhnjyes i paepun i hyjnores qi zafill prej shpirtit të
prushtë të atdhetarit. Kushtet e vështira ekonomike nuk e zhytën dot në terr
shndritjen e një ylli që e pikasën jezuitët dhe panë tek ai tharmin e një
shërbestari të devotshëm, amën e një zelltari të pashoq kushtimesh t’vyeme e
aktet t’epërme shembëllimi.
Spanjë,
Itali dhe Poloni, ishte gjeografia e studimeve dhe formimit teologjike dhe
dijetuese të Mjedës. Në fillim dha mësim në një shkollë të lartë fetare në
Kroaci, prej ku u dëbuar nga urdhni jezuit për mosbindje, duke u kthyer në
vendlindje, Shkodër. Që në ag të vrulleve, qysh prej fillit të vullnesës së
zjarrmimit të ngulmeve kushtruese e hopeve t’ngulta, u lidh me lëvizjen
patriotike. Më 1901 bashkë me të vëllanë themeloi shoqërinë “Agimi”, e cila
krijoi një alfabet dhe botoi një varg librash për shkollat mbi bazën e këtij
alfabeti. Ai shkroi për mirditorët një memorandum, drejtuar përfaqësueseve të
Fuqive të Mëdha në Shkodër, përmes t’cillit ata ankoheshin kundër pushtetit
osman. Poeti ngriti zanin e kushtrimit pas mbylljes së shkollës së mesme shqipe
në Korçë. Kjo veprimtari do ti kushtonte lirinë. Më 1902 Ndre Mjeda,
arrestohet, por i shpëton nji syrgjynosje në Anadoll, kapërcyell të jetës së
tij që e himnizon me poemthin, “I tretuni”. Më 1908 në Kongresin e Manastirit u
zgjodh anëtar i Komisionit për hartimin e alfabetit të njësuar të shqipes,
ndërsa më 1916-1917 ishte anëtar i Komisisë Letrare. Në periudhën e hovit të
lëvizjes demokratike (1920-1924) Ndre Mjeda mori pjesë në jetën politike të
kohës dhe u zgjodh deputet. Pas dështimit të Revolucionit Demokratiko-borgjez u
tërhoq nga jeta politike dhe punoi si prift në famullinë e Kukël. Vitet e
fundit shërbeu si mësues i gjuhës shqipe në qytetin e Shkodrës, dhe vdiq më 1
gusht 1937 në këtë qytet.
Ndihmesa e shqipshkrimit
Ndre
Mjeda dha ndihmesën e tij edhe në fushën e gjuhësisë. Puna e tij u zhvillua në,
gramatikë, leksikologji, filologji. Krijoi alfabetin që u zbatua prej shoqërisë
“Agimi” me kriterin shkencor për çdo tingull një shkronjë, duke përdorur
shenjat diakritike. Dha ndihmesë të shënuar në lëvrimin e gjuhës letrare. Në
historinë e gramatologjisë shqiptare janë për t’u përmendur Vërejtje mbi
artikuj e premna pronës të gjuhës shqipe (1934), Mbi shqiptimin e qellzoreve
ndër dialektet e ndrtyshme të gjuhës shqipe (1902). Ndre Mjeda është ndër të
parët gjuhëtarë shqiptarë që u morën me studimin dhe transkriptimin e veprave
të letërsisë sonë të vjetër. Transkriptoi pjesërisht veprën e P. Bogdanit
(1930) dhe të P. Budit (1932), shkroi për dialektin shqiptar të Istries (1932)
dhe për Perikopenë e ungjillit të shek. XIV-XV (1933).
Mjeda dhe poezia
Me
Mjedën kemi një nga mendjet më të mëdha të kohës, njeriu që dinte pothuajse
gjithçka për poezinë. Duhet të kujtojmë se ai nuk qe rob i rregullave të ngurta
të vjershërimit, pasi siç shkruan “masa e plotëson poezinë, por nuk asht nji
gja e domosdoshme e saj”. Kjo thënie ka vlerë të veçantë kur kemi parasysh një
poet që ka kultin e formës: duhet kuptuar se, megjithëse mjeshtër i formës, ai
nuk e ka kërkuar atë, ka qenë ideja që ia ka organizuar, duke u përftuar kështu
katreni katërrrokësh me rimat ABAB, gjashtëvargëshi shtatërrokësh me rimat
ABABCC, gjashtëvargëshi shtatërrokësh me rimat ABABCD etj. Botimi i veprës
“Juvenilja” më 1917 pati fatin e veprave të dorës së parë, ato me të cilat
mediokriteti i zakonshëm nuk hyn dot në marrdhënje: pra, nuk u shkrua për të.
Gjergj Fishta ishte zëdhënës i letërsisë romantike kur do të donte (Hylli i
dritës, 1921) që kjo poezi të vinte “më tepër prej zemrës se sa prej mendjes”.
Mirëpo s`duhet harruar se në kulmin e postulatit romantik “poezia është
shpërthim spontan i ndjenjave” (Wordsworth), John Keats thoshte se poezia është
diçka “impersonale”, pa dashur të përmendim Edgar Alan Po e Charles Baudelaire,
të cilët sollën shkëputjen e plotë nga kjo atmosferë.
Që
në shkulmet e rinisë ai do të hidhte sytë nga poezia, poemthi “Vaji i bylbylit”
u botua me 1881. “Liria” do të vinte më 1937. Në xherdanin e kangës ai i ka jo
më pak shndritëse poemthat me tingëllima “Lissus” dhe “Scodra”, kjo e fundit e
papërfunduar.
Mjeda
e kaloi gati gjithë jetën e tij si prift në krahinat e Shkodrës, veçojmë
shërbesën 1906-1907 në famullinë e Kuklit.
Epilog
Ma
i bylbylshmi za qi ka lmue kandjen e këndimit e kumtimit shqip. Kangën e zashme
të amshtit dhe kandës, kurrkush nuk mujti me e ligjëru me atë amë hyjnie ma
mirë se Dom Ndre Mjeda. Kurrkush, atëherë e dermsot, nuk ka mujt me e thuar me
kaq amëlsi dhe finesë, më një shqipe t’kullueme zanin e shpirtit, kushtrimin e
xanun vend thellë në të gjalltë e një prej figurave ma t’andshme të letërsisë
shqipe, personaliteteve ma t’venosun të politikës, shërbestarit të devotshëm të
fjalës së shenjtë dhe nacionalistit . Tash rrëmojmë në mbamendjen e kandës së
shqipes në gjininë e ligjërimit të hyjnive, poezisë, e sandejmi munena me
nxjerr shumë emna, shumë skalitës së asaj gegnishtë t’kulluet, të asaj finesse
kumtuese, por s’pariherë na yshtena me e vu përpara në këtë pjedestal Ndre
Mjedën. Buzëhollin e lirikës shqipe, zanin e patëdytë të kumbimit.
Kësisoj
i nep za shpirtit për gjuhën shqipe, Dom Ndre Mjeda.
Gjuha Shqype
Permbi
zà qi leshon bylbyli
Gjuha
shqype m’ shungullon
Permbi
ere qi nep zymyli
Pa
da zemren m’a ngushllon.
Nder
komb’ tjere , nder dhena tjera
Ku
e shkoj jeten tesh sa mot
Vec
per ty m’rreh zèmra e mjera
E
prej mallit derdhi lot.
Njikto
gjuhe qi jam tui ndie
Jane
te bukra me temel
Por
prep kejo , si diell pa hije
per
mue t’anave ju del.
Edhe
zogu kerkon lisin
Mbi
shpi t’arte ku rri me mbret
E
shtegtari dishron fisin
Permbi
vend qi s’asht i vet.
O
Shqypni e mjera Shqypni
Plot
me burra e trima plot
Ti’j
dit’ishe , por lumnija
Qi
ke pasun nuk à sot.
Nen
njat toke qi t’a shkel kamba
Zan’
e t’mocmeve veshtro
Per
bij t’tashem , porsi e ama
E
t’korritunve, gjimo!
Nam
e zà , qi kishe, t’treti
E
vec turpi e marrja t’mbeloj
Per
lumni vec kore t’mbeti
Qysh
se fara e mire mbaroj.
Por
gazmo nder gjith kto t’vshtira
Perse
ende s’sharove kret
Dicka
t’mbet nder ato t’mira
Mbas
dymij e ma shume vjet.
T’ka
mbet gjuha qi po ndihet
N’fush’
e n’mal qi ti zotnon
Gjith
‘ku hija e jote shtrihet
Ku
shqyptari zàn’ e leshon.
Prei
Tivarit e n’Preveze
Nji
à gjuha e Kombi nji
Ku
leshon dielli njato rreze
Qi
vec tokae jote i di.
Ku
n’breg t’Cemit rritet trimi
Me
zbardhe, Shqype zanin tàand
E
ku i drinit à bunimi
Qi
shperndahet kand e kand.
Geg
e Toske, malci, jallia
Jan
nji komb m’u da s’duron
Fund
e maje nji à Shqypnia
E
nji gjuhe t’gjith na bashkon.
Kjoft
mallkue kush qet ngatrime
Nder
kto vllazen shoq me shoq
Kush
e dan me flek’ e shkrime
Ca
natyra vet perpoq.
Kur
nji burre u cue n Austri
E
me sy gjithkund t’kerkoj
Gustav
Meyer-i asht emni i tij
Emni
i burrit qi t’madhnoj.
Porsi
dielli tui flakue
Shperndan
terin qi na mbelon
Njashtu
Meyer-i tui kerkue
Kah
ke dal po ta difton.