Fatmir Minguli: Isopolifonia – kjo perl? shqiptare e jugut

Isopolifonia – kjo perl? shqiptare e jugut

(Sh?nime  mbi librin “Identiteti  iso-polifonik “ Milosao, 2018 t?  studjuesit Timo M?rkuri)

Pra isoja ?sht? mb?shtetje,

aprovim, unanimitet.

Ismail Kadare, “Autobiografia e popullit n? vargje” f.9

Fshatrat tona kishin m? shum?

qytetari se ç’kan? sot disa

qytetar?.Kishin m? shum?

diplomacise disa diplomat? t?

sot?m. Qysh dje shikonin m?

larg se e sotmja jon?, shikonin te e

nes?rmja q? do t? vij? edhe ne.

Timo M?rkuri, “Identiteti  isopolifonik” , f.111

Nga Fatmir Minguli

Nuk ka shum? koh? q? pa drit?n e botimit libri i poetit dhe studjuesit bregdetas t? Sarand?s,Timo M?rkuri, q? edhe pse mban p?rcaktimin “sprov?” nuk ?sht? i till? por ka formatin e nj? vepre dinjitoze me plot argumetime serioze n? l?m? t? artit popullor t? Jugut shqiptar.

N?se do t? diskutoj mbi struktur?n e k?tij libri, do thoja se ?sht? nj? model mbi m?nyr?n e zb?rthimit t? nj? pasurie kulturore  tashm? me vlera t? jasht?zakonshme, at? t? iso-polifonis?.

  N? k?t? lib?r kemi nj? p?rq?ndrim t? ideve t? shprehura m? par?n?  disa libra t? botuar nga po ky autor, mes t? cilave p?rmend “Madh?ria e saj- k?nga isopolifonike” sprov?, “Sh?njt?ria e isos” – sprov?, “Vesa mbi k?ng?” – sprov?, “Vajz? e val?ve” – sprov?, libra q? trajtojn? gjer?sisht k?t? tradit? madh?shtore t? nj? populli t? lasht?.

Duke qen? lib?r q? vesh petkun e v?rtetimeve bazuar n? fakte, ai ndeshet dhe i kund?rshton me llogjika t? gabuara t? shprehura n? libra e artikuj t? ndrysh?m ku k?rkohet p?rjashtimi i fjal?s “isopolifoni” dhe t? z?vend?sohet me fjal?n e thjesht? “polifoni”. Madje k?rkohet nga nj? grup njer?zish q? t?  zhb?het   klasifikimi nga UNESKO  i k?tij thesari popullor shqiptar, duke hequr fjal?n “iso” nga em?rtimi “iso-polifoni”.

P?rse termiiso-polifoni?

Kuptohet se Timo M?rkuri nuk ?sht? zgjeruar n? shum? emra njer?zish q? e kund?rshtojn? k?t? fjal? q? ka fituar vendin e saj t? merituar  n? UNESKO. Pak r?nd?si ka p?r t?. Ai zgjedh rrug?n e v?rtetimit me an? t? argumentave jet?sor?, me vet? librat e tij t? shumt? q? analizojn? gjer n? kapilar?t m? t? holl? l?vizjen e gjakut poetik dhe muzikor t? k?ng?s iso-polifonike labe dhe himjariotee m? tej, gjak q? rrjedh dhe n? damar?t e vet? Timo M?rkurit. 

  K?to damar? e kapilar? n? trupin e k?ng?tar?ve madh?shtor? t? iso-polifonis? nuk jan? gj? tjet?r  veçse “ çarje shpirti”, ashtu si uji i kulluar i maleve mbi detq?  çan shk?mbin e rrjedh teposht? brigjeve t? jet?s. Esht? ky kumt q? vjen nga p?rkufizimi q? vet? Timo M?rkuri ka b?r? p?r natyralitetin magjik t? lindjes s?  k?ng?s polifonike. Dhe gjithçka ka arom?n e pavar?sis?!

Atje, n? at? vend ku pavar?sia ?sht? e paprekur dhe origjinale edhe kultura e till? ?sht?. E brenda kultur?s ?sht? dhe k?nga. Prandaj me t? drejt? Timo M?rkuri n? librin e tij m? t? fundit”Honestra e k?ng?s himariote” shkruan:

“ K?shtu ndodh edhe me k?ng?n popullore. Honestra e k?ng?s grumbullon n? vet?dijen ton? ngjarje, p?rvoja, p?rjetime momentale, luftra, akte individuale ose kolektive t? cialt jan? “shiu”, “uji” i t? cilit dep?rton n? tok? e mbush honestr?n, ku pas “filtrimit” prej tij precipiton e zakonshmja n? harres? dhe mbetet esencialja, q? rrjedh si uj?t e burimit, n?p?r k?ng?. Ne njohim k?ng?tarin autor, at? q? k?ndon i pari dhe nuk na shkon mendja se ai ?sht? thjesht? “gryka e burimit”, shk?mbi q? u ça nga dhimbja a nga malli dhe n?p?r t? “çar?n e shpirtit” t? t? cilit buroi k?nga”. ¹

T? p?rjashtosh ison nga polifonia ?sht? nj?lloj sikur t? barazosh k?ng?t hipnotizuese labe e toske me k?ng?t polifonike q? tashm? jan? zhdukur t? vendeve t? Ballkanit.²

Vet? p?rcaktimi i termit polifoni ?sht? i qart? kur nuk p?rmendet pjesa strukturale q? ?sht? grupi i isos. p?r k?t? mjafton q? t? shihet pa syze deformuese ky p?rcaktim n? wikipedia.³

Fenomeni i iso-polifonisë popullore shqiptare është shpallur si "Kryevepër e trashëgimisë gojore dhe jo-materiale të njerëzimit" nga UNESCO. Termi "iso" i referohet stilit që shoqëron këndimin iso-polifonik dhe lidhet me "iso-nin" e muzikës kishtare bizantine, ku grupi i k?tij stili t? k?nduari shoqëron këngën.?

Dhe gazetarja e dit?ve tona, italiania Brunilda Ternova n? artikullin e saj mbi isopolifonin? shqiptare shkruan:

“Kjo është arsyeja pse iso-polifonia u këndua nga shqiptarët kudo, si në raste gëzimi dhe fatkeqësie, në dasma dhe vajtimet n? vdekje, para dhe pas betejave, brenda dhe jashtë në natyrë të hapur, duke u dh?n? shpirt  ditëve t? zakonshme  dhe atyre festive. Në vend të instrumenteve, zëri i qenies njerëzore është shprehja e qartë e shpirtit të shndërruar në art.”?

Po nuk mungojn? dhe analizat e studjueses tjet?r italiane, Anna Maria Ragno, q? n? artikullin e saj “Shenjat e tingujve q? i takojn? isopolifonis? shqiptare” shkruan:

“Iso-polifonia shqiptare karakterizohet nga pjesë të përbëra kryesisht nga dy pjesë solo, njëra pjesë kompozon melodinë dhe tjetra kryen një kundër-këngë me një iso korale. Struktura e këtyre pjesëve solo ndryshon sipas mënyrave të ndryshme të të kënduarit pasi çdo grup e përshtat strukturën sipas nevojave të tyre. Sidoqoftë, siç kemi parë tashmë, mund të dallohen tre makro modele: tosk, laborator dhe çam.”?

E mbas k?tyre p?rcaktimeve  t? sjella nga t? huajt p?r iso-polifonin? shqiptare dhe vetit? e saj le t? shohim se çfar? ka shkruar Ismail Kadare q?  n? vitin 1980:

“Kjo ndodh sepse anonimati ?sht? form? e ekzistenc?s s? poezis? popullore. Ai  ?sht? nj? nga mekanizmat baz? t? t? k?tij sistemi. Ai ?sht? n? çdo qeliz? t? tij. N? k?ng?n polifonike t? Jugut, isoja, pavar?sisht se nuk ka fjal? ( dhe kjo tregon se ?sht? nj? form? akoma m? e vjet?r se kori antik), nuk ?sht? vet?m form? ekzekutimi, por b?n pjes? n? p?rmbajtjen e k?ng?s. K?nga polifonike  e jugut nuk mund t? ekzistoj? veçse e rrethuar prej isos. Madje kjo murmurim? kolektive, anonime, ?sht? ndoshta m? e r?nd?sishme se vet? k?nga. N?qoft?se isoja  nd?rpritet, kjo do t? thot? se k?nga duhet t? nd?rpritet. Pra isoja ?sht? mb?shtetja, aprovim, unanimitet. Me an? t? isos, populli jep t?  drejt?n p?r t? vazhduar k?ng?n. Me nd?rprejen e saj, ai e heq at? t? drejt?.?

  A e kan? lexuar vall? ithtar?t e zhb?rjes s? iso-polifonis?!?

Nd?rsa vet? autori Timo M?rkuri duke shp?rthyer veç forc?s argumentuese edhe shpirtin poetik q? vlon brenda tij, shkruan se “ Duke i hequr  em?rtimit t? k?ng?s fjal?n “iso” ?sht? si t’i pres?sh lisit rr?nj?t”.?

Dhe m? tej ai duke b?r? nj? analiz? strukturale t? k?ng?s me iso shkruan se “ Iso nuk ?sht? e kusht?zuar nga marr?si. Marr?si ?sht? sinjali i nisjes s? anijes nga porti, por isoja ?sht? deti n?p?r t? cilin lundron flota e k?ng?s. Anija mund t? nis? lundrimin edhe jasht? portit, por gjithsesi n?p?r det do t? lundroj?.[…] Dhe bukuria e k?ng?s nuk ?sht? te teksti, as te z?ri brilant i marr?sit. Bukuria e k?ng?s ?sht? te iso-ja. […] “Iso-ja” ?sht? lumi i lot?ve q? buroi nga syt? e n?nave dhe krijoi detin e k?ng?s, prandja k?nga jon? popullore (shum?z?r?she) ?sht? n? radh? t? par? k?ng? me iso. ?

Lind pyetja: e p?rse duhet zhdukur kjo fjal? nga em?rtimi i k?ng?s si iso- polifoni? P?r hir t? kujt arsyetimi?

Me sa lexohet n?p?r portale t? ndryshme sheh se UNESKO –ja ka futur n? list?n e trash?gimnis? jo materiale k?ng?n polifonike t? Sardenj?s dhe t? Kaukazit. Pra i ka dalluar ato nga iso-polifonia, e cila ?sht? e veçant? n? t? gjith? aeralin e k?ng?s polifonike.

Por pa e ditur mir? arsyetimin e k?rkesave p?r t? hequr “ison”, mendja t? shkon se k?rkohet nj? uniformitet mes k?ng?ve polifonike t? popujve t? ndrysh?m e k?nga shqiptare iso- polifonike t? humbas? mes tyre e t? mos ket? identitet shqiptar.   Kjo k?rkes? duket nj?lloj sikur t? tentoje q? Beratit t’i hiqen 1000 dritaret, Gjirokastr?s t’i hiqen sokaket me pllaka guri, Butrintit t’i hiqen skulpturat dhe muret.

Dhe vet? Timo M?rkuri me ironin?e holl? q? kan? gjith? bregdetasit, nj? ironi poetike, e ?mb?l dhe jo ther?se, thot?:

  “Nuk di pse thirrjet “hiqni iso-n” m? ngjajn? me thirrjet “hiqeni sorr?n nga flamuri”, thirrje mjerane e disa “dumbabistave” qysh n? dyvjetorin e shtetit shqiptar”.¹º

Pak a shum? ndodh si at?here kur n? koh? t? ndryshme, mbas vitit 1990 n? Shqip?ri anatemohej her? B.B.C-ja e her? “New York Times”, nga forca t? ndryshme politike. Ndoshta kemi t? b?jm?  me interesa t? vogla, p?r mbajtjen e pushtetit mbi k?ng?n polifonike nga disa njer?z t? cil?t nuk pranojn? krijimin e “Rrjetit Komb?tar t? Shoqatave t? Polifonis?”?

Ndoshta!

2.Iso- ja shqiptare- nj? histori e lasht?

Por kund?rshtuesit  le t? studjojn? akoma m? mir? historin? e k?ng?s iso-polifonike, le t? lexojn? me qet?si librin e Timo M?rkurit”Identiteti iso-polifonik” por edhe mendimet e Ismail Kadares?, i cili shkruan p?rs?ri kur argumenton jet?n e gjat? t? k?ng?s polifonike shqiptare:

“ …Por kjo s’ishte veçse n? nj? gj? e rastit. Nd?rkaq, popujt e Ballkanit, ashtu si  nj?mij?, dymij? vjet m? par?, vazhdonin t? shoq?ronin varrimet e tyre me vaje e k?ng? polifonike. Muzika, ajo q? sipas Niçes, kishte heshtur e turp?ruar n? periudh?n e zvet?nimit t? tragjedis?, ishte kthyer p?rs?ri n? ritet mortore t? ballkanasve”. ¹¹

Prandaj me t? drejt? n? argumetimet e tij, Timo M?rkuri i referohet lasht?sis? s? k?ng?s shqiptare t? Jugut kur merr n? studim jo vet?m tragjedit? e Eskilit por dhe at? t? Shekspirit duke dal? n? konkluizionin se tragjedian?t e m?dhej antik? e kan? marr? nga populli ritin mortor dhe ceremonialin e vajtimit me ligje dhe e kan? v?n? n? veprat e tyre. Nuk ka ndodhur e kund?rta.- shkruan ai me t? drejt?.

Por nuk mbetet me kaq, ai di t? sqaroj? bukur dhe shenjtin Jan Kukuzeli  cili studjoi metodat e mbajtjes s? isos n? himnet e kish?s, gj? q? e mori nga populli, mori pik?risht ison. Edhe pse “nuk dinte t? k?ndonte labçe”!? Ia vlen q? t? njihesh mir? me studimin e po k?tij autori  ku trajton gjer?sisht veprimtarin? e shqiptarit Jan Kukuzeli n? hartimin e veprave t? tij origjinale muzikore kishtare.¹²

N? shkrimin e tij, q? nuk ?sht? i botuar n? librin “Identiteti iso-polifonik” ai kund?rshton me bindje iden? e hedhur nga ata q? duan t? eleminojn? fenomenin “iso” nga trojet dhe kultura shqiptare. Ja argumetimet q? jep studjuesi Timo M?rkuri:

“-Duke ja veshur Jan Kukuzelit ( krijimin e fjal?s “iso”- F.M.) që jetoi në shekullin e XIII këtë autorësi, pa dashje zvogëlojmë “moshën” e iso-polifonisë.

-E quajmë iso-polifoninë vepër dhe kontribut individual ose së paku, vepër e një grupi priftërinjsh, në një kohë që ajo është vepër e gjithë kombit.

-E quajmë iso-polifoninë vepër dhe kontribut, vetëm i ortodoksëve, kur edhe në krahina  të myslimanizuara të vendit tonë,iso-polifonia ka qënë edhe është…pjesë e “genit” tonë të identitetit kombëtar.

-E quajmë iso-polifoninë vepër e …popujve ortodoksë, por ortodoksë  nuk janë vetëm shqiptarët, pra humbet kështu  karakteri kombëtar i kësaj vlere të madhe.

Dhe për këtë,përdoret kontributi fetar i një bashkëkombasi tonë, emri dhe lavdia e të cilit për kontributin e dhënë  i ka kaluar që në ngjallje të tij kufijtë e mirënjohjes së thjeshtë ballkanase, duke u shndruar në një shënjtor të besimit ortodoks.”

Por nuk duhet lejuar ky keqp?rdorim sepse edhe n? k?t? lloj gjykimi dalin paralele q? iso-polifonia t? jet? nj?lloj si e shteteve t? tjera, n?se ka ekzituar nd?r ta, kur dhe k?nga polifonike nuk ekziston m?.  Por dihet se qeveria maqedonase, sipas “Tetova sot”, vjedh dhe nj? figur? t? kultur?s shqiptare dhe e sllavizon n? projektin skulptural duke e vendosur statuj?n e tij n? nj? nga urat e lumit “Vardar” dhe ia kan? v?n? emrin Jovan. Po k?shtu serb?t, bullgar?t tentojn? ndrrimin e emrit t? durrsakut Jan Kukuzeli. Pra k?rkohet p?rvet?simi i Jan Kukuzelit q? mori ison nga k?ng?t shqiptare, ashtu siçk?rkohet p?rvet?simi i lahut?s duke e kthyer n? guzl?n serbe. Pra k?rkohet q?edhe iso-polifonia t? p?rvet?sohet nga t? tjer?t, me dashje apo pa dashje t? atyre q? k?rkojn? elemininim e “iso-s”!?

K?nga iso-polifonike ?sht? k?nduar gjithmon? nga burrat – thot? studjuesi dhe poeti Moikom Zeqo- vet?m n? koh?n e monizmit u fut?n dhe grat? n? grupin e k?ng?s iso-polifonike. Esht? nj? thesar i madh dhe i past?r i kultur?s son? muzikologjike shqiptare,- vazhdon ai- nj? thesar shum? i vjet?r nd?r trojet shqiptare. Jan? gjetur terrakota ku duken figura t? burrave q? jan? me goj? t? hapur e q? k?ndojn?. Kjo kultur? ?sht? zhdukur n? vendet  e tjera nga koha n? koh?. Iso- poifonia ?sht? k?nga q? p?rmbledh gjith? bukurit? shqiptare n? shekuj dhe sot ?sht? n? lul?zim t? plot?.

Fakti q? ekziston n? muzik?n kishtare, ?sht? dometh?n?s dhe patjet?r ka t? b?j? me historin? shum? t? lasht? t? isos e cila u p?rdor nga kisha bizantine q? p?rpara shekullit t? XII-t?.    Edhe Eqrem Cabej e ka v?n? n? dukje “se ka nj? lidhje mes muzik?s bizantine dhe nj? pjese t? k?ng?ve tona.”¹³

Lidhur me origjinat e k?ng?s polifonike mund t? p?rmendim paragrafin e m?posht?m: “ Po t? shoh?sh historin? e folklotit shqiptar gjen se muzika u shfaq shum? her?t n? vende t? ndryshme sipas disa ligj?sive. Sipas studjuesit t? muzik?s dr. Sokol Shupo, sistemi pentatonik  si fryma e par? muzikale ishte mjaft i p?çrhapur n? Ballkan, shfaqet nj?koh?sisht edhe n? Lindjen e larg?t, si n? Kin? etj, dhe te indigjen?t e Amerik?s. K?t? p?rhapje kaq t? shp?rndar? n? t? cilat sistemi identifikohet si i njejt? pavar?sisht nga dallimet q? i p?rkasin kryesisht an?s stilistike, t? b?jn? t? mendosh se sistemet melodike jan? frut i zhvillimit t? nd?rgjegjews njer?zore.”¹?

Ky mendim detajohet si m? posht?: “ Dhe p?r m? tep?r, siç thekson p?rs?ri dr. Sokol Shupo, -po aq qart?, kjo dukuri ( k?ndimi monodik- F.M.) dallohet edhe n? z?rin e par? t? k?ng?s polifonike labe si dhe n? z?rat e par? t? k?ng?ve polifonike toske me alternativ? t? gjer?.”¹?

P?r ta mbyllur k?t? diskutim mbi hershm?rin? e isos n? mijra vjeçar?, çka vet? autori Timo M?rkuri e ka zb?rthyer kaq bukur, do doja t? sillja nj? koment t? bukur q? Fotaq Andrea, ky studjues i historis? s? kultur?s s? popullit ton?: “ ...ndoshta e ke par? filmin e fundit “Aleksandri i madh” t? Oliver Ston...shum? her? n? skenat e betejave t? famshme, n? hovet e gjeniut luftarak, muzika edhe pse shp?rthyese, kish n? sfond nj? polifoni t? p?rpunuar e t? habitshnme me melodiozitet sa epik dhe dramatik, edhe mua at?here, m? ngrihej qimja e parakolpit p?rpjet? e mishi m? shpurpurizohej n? krejt trupin i p?rpir? nga skenat madh?shtore.¹?

3.Iso- polifonia n? shpirtin e poet?ve dhe k?ng?tar?ve

N? librin e tij “Identiteti iso-polifonik” Timo M?rkuri sjell shpirtin, zemr?n e poet?ve t? jugut, t? atyre “bard?ve” k?ng?tar? apo poet?, e ç’r?nd?si ka  se poet?t jan? k?ng?tar? dhe k?ng?tar?t jan? poet?. Ja protagonist?t q? mbartin iso- polifonin?n? k?t? lib?r: Anonim?t e k?ng?s labe dhe himariote,      Neço Muka, poet?t anonim? t? Pilurit, Lefter Çipa, poet?t anonim? vlonjat?, poet?t anonim? t? k?ng?s “Fyelli i Tan?s”, legjenda e Kostandinit, Vasil Gjivogli, Anton Nik? Berisha, Petrit Ruka, Agim Mato, Fatmir Terziu.

A mjaftojn? poezit? dhe veprat e k?tyre autor?ve shqiptar? q? t? bindin ata q? duan t? çrr?njosin iso-n nga trualli i shqiptar?ve! Por nuk jan? t? gjith? sepse jan? me qindra k?ng?tar?t e isos-polifonis? n? jugun shqiptar. Jan? fakte, jan? jeta e shqiptar?ve, ashtu siç jan? lahuta e veriut, ashtu siç jan? eposet e kreshnik?ve, ashtu siç ?sht? fustanella, ashtu siç ?sht? dhe vet? figura shenjtore e durrsakut Jan Kukuzelit.

“T? lexosh nj? poezi nuk mjafton t? dish shkrim  e k?ndim, apo t? kesh nj? diplom?. T? lexosh nj? poezi do t? thot? t? jetosh n? poezi”¹?- k?shtu shkruan vet? autori i k?tij libri. Nd?rsa shkrimtari dhe studjuesi nga  Londra, Fatmir Terziu  p?r iso-polifonin? shkruan:

...Jon, a e d?gjon/deri k?tu n? Lond?r ndjehet isoja jote,

  ...a t? kujtohet kur lanim lot?t bashk?/ ...ësht? isoja jote n? k?t? guack?/

    ?sht? k?nga nga q? erdhi dashuria e past?r e Af?rdit?s...

  ...e ndjej pulsin t?nd ku p?rlotet  planeti/

...nj? shp?rthim nga de(r)ti.¹?

P?rmes faqeve q? shfletojm? n? librin e Timo M?rkurit do t? gjejm? dhe nj? p?rgjigje p?r ekzistenc?n e eposeve ndryshe n? Jugun shqiptar, natyrisht n?n okielon e studimit t? studiuesit prishtinas Anton Nik? Berisha.

Pik?risht brenda kontekstit t? studimeve pa fund t? k?tij shkenc?tari kosovar, Timo M?rkuri na konfirmon se “ Kund?rshtar?t e em?rtimit “iso-polifoni” t? shum?z?r?shit ton? popullor, duke u shndruar n? m?nyr? t? pavet?dishme (?!) n? kund?rshtar? t? lasht?sis? s? k?ng?s son? popullore, t? qar?t me bot? nuk e pranojn? si filles? t? k?ng?s iso- polifonike sesxpe i ngjaka “..ul?rim?s s? ujq?rve...(siç), dhe sepse “...polifonia ?sht? krijimtari e nd?rgjegj?shme artistike(siç). ¹? Nuk mungojn? dhe p?rsiatjet e poetit t? jugut Agim Mato q? sjell rapsodit? e arb?resh?ve si reminishenca t? largimit nga dheu am?. Nd?rsa Petrit Ruka, ky bard q? mbijeton me poezin? e tij brilante sjell n? bot?n shpirt?rore t? Jugut poezit? e tij t? cilat nuk jan? veçse rrjedha t? k?ng?s polifonike labe. T? gjith? k?ng?tar?t dhe kantautor?t, bard?t arb?ror? i kan? k?nduar jet?s n? gjith? komlekset e saj, duke filluar nga lindja e gjer n? cakun e fundit, vdekjes, dhe kjo n?p?rmes eposeve n? Veri dhe iso-polofonis? n? Jug.

Si shembull Timo M?rkuri citon pjes? nga thesari i humorit t? Lefter voglit, k?tij lapidari t? k?ng?s isopolifonike.

Duke mos folur shum? p?r personin e bardit tjet?r t? Jugut, Lefter Çip?n mjafton t? tregoj se si e p?rcakton Timo M?rkuri, nj? fash? t? portretit t? tij: “krijimi i variantit t? k?ng?s piluriote, vija e saj melodike  dhe struktura  e grupit,  novacioni i shoq?rimit  t? k?ng?s me fyell etj, ?sht? nj? nga suksete m? t? m?dha  t? k?ng?s popullore shqiptare. Ky sukses  ka firm?n e autor?sis? s? Lefter Çip?s.”¹?

Jan? njer?zit q?e b?jn? k?ng?n, jan? jet?t e njer?zve n? vite e shekuj q? thurin notat e nj? muzike origjinale mbi nj? tok? origjinale. Pik?risht k?to t? dyja nuk mund t? zhduk? askush, si rrjedhoj? as termin k?ng? poli- fonike.

Q? kur isha i vog?l fare, im at? m? fliste p?r k?ng?t e Nivic?- Bubarit, fshatit t? origjin?s, e m? tej n? m?nyr? t? pakuptueshme k?nga me iso hyri n? shpirtin tim, k?nga e Himar?s, e Pilurit e t? gjitha krahinave t? tjera. Isoja ?sht? sfondi i nj? muzike t? pashlyeshme shpirt?rore. Duhet t? jesh jugor q? ta kuptosh m? mir? se t? tjer?t k?t? magji t? pazb?rthyer... 

Durr?s 5 prill 2020

____________

¹) Timo M?rkuri, “Honestra e k?ng?s himariote”, Milosao, 2018, f. 4

²)N? Ballkan kan? ekzistuar disa forma k?ng?sh polifonike t? ndara sipas kombeve t? ndrysh?m ballkanik?. Esht? njohur k?nga bizantine, k?nga “ojkanja” dhe “gauqe” n? Kroaci, Serbi, Bosnje-H ercegovin?,  k?nga “epiriote” n? Greqi, isopolifonia n? Shqip?ri, k?nga “gusla” n? Serbi, Mal i Zi, Bosnje- Hercegovin?, Kroaci, k?nga “lazarika” n? Serbi dhe k?nga me kore grash? n? Bullgari. ( Sipas   es.wikipedia.org/wiki/polifonia )

³)Termi polifoni përcakton në muzikë një stil kompozicioni që ndërthur dy ose më shumë zëra të pavarur (vokal  dhe / ose instrumental), të quajtur edhe pjesë. Ata evoluojnë njëkohësisht në rrjedhën e përbërjes, duke mbetur të ndryshëm nga njëri-tjetri nga pikëpamja melodike dhe përgjithësisht edhe ritmike, ndërsa rregullohen nga parimet harmonike. Në një kuptim kompozitor termi polifoni bie në kundërshtim me atë të monodisë me një zë të vetëm. Termi polifoni rrjedh nga greqishtja e lashtë që do të thotë:shumë zëra.(sipas it.wikipedia.org/wiki/polifonia )

?) es.wikipedia.org/wiki/polifonia )

?) Brunilda Ternova, ” Iso-polifonia shqiptare, gjenialiteti artistik i tingullit t? shpirtit”. 9 dhjetor 2009 https://www.albanianews.it/cultura/isopolifonia-albanese-patrimonio-unesco

?)Anna Maria Ragno. Shenjat e tingujve q? i takojn? isopolifonis? shqiptare. Arberianews.blogspot.com/2013/08/-i-segni-sonori-dellappartenza-liso-4.html

?) Ismail Kadare. “Autobiografia e popullit n? vargje”, Tiran?. 1980. f. 9.

?)Timo M?rkuri. “Identiteti iso-polifonik”  Milosao, Sarand?, 2018, f. 11

?)Po aty, f.13

¹º)Po aty. f.38

¹¹)Ismail Kadare. “Eskili, ky humb?s i madh”, Onufri, Tiran? 2001, f. 148

¹²) Fjala e lir? 19 tetor 2011

¹³) Eqrem Çabej. “Shqip?ria midis per?ndimit dhe lindjes”  f. 55

¹?) Fatmir Minguli, “Daniel Arnaut- simptoma t? poezis? s? shkruar shqipe n? shek. XII –XIII” “2M printing”, Durr?s, 2018, f.20

¹?) Po aty, f. 21

¹?)Fatmir Minguli,”Tatuazhet e shpirtit-translet?rsia e Moikom Zeqos”, Erik, Tiran? 2017, f. 50-51

¹?) Timo M?rkuri, “Identiteti iso-polifonik” Milosao, Sarand?, 2018. f. 171

¹?) Po aty, f. 168

¹?)Po aty, f. 121-122

¹?) Po aty, f. 73

-Per Zemrashqiptare, nga Durresi, Prill 2020-