Anton Marku: Takimi

Anton Marku

Takimi

Gjatë lojës së pestë vura re se rreth tavolinës sime ishin grubulluar shumë persona. Në një moment vërejta se si afër meje për një kohë të gjatë po qëndronte një siluetë njeriu. Ngrita kokën lart dhe u shtanga. Trupi mezi po më mbante. Para më doli një fytyrë që kisha njohur dikur. Ishte ai, miku im i fëmijërisë të cilin nuk e kisha takuar tash e shumë vite. U përqafuam gjatë. Edhe një herë. Edhe një tjetër, gjersa lotët nuk na tradhëtuan.

I kërkova ndjesë kundërshtarit përballë duke i thënë se do të marrë një pushim të shkurtër. U ulëm në një kënd të kafiterisë aty afër. Kamarieri erdhi dhe bëmë porosinë: ai mori një raki kumbulle ndërsa unë një kafe të vogël. Kishte ndyshuar shumë, shtuar peshë dhe mbante syze me konrniza të trasha. Flokët i ishin zbardhur. Në ballë i dukeshin rrudhat e mëdha si shenjë e qartë e plakjes së parakohshme. Edhe pse unë e mbaja mend si njeri i cili nuk dorëzohej lehtë buzëqeshja sikur e kishte braktisur.

Më shikoi drejtë në sy. Pas një ofshame që lëshova filluam bisedën.

-Gëzohem shumë që po të shoh prapë.Të ka lodhur rruga?-fillova bisedën.

-Kam ardhur me një grup shahistësh nga vendi im-tha ai-Do kthehemi që sonte pas përfundimit të turneut. Jam duke luajtur në sallën numër dy dhe kam fituar të gjitha meçet e deritanishme. Me sa po shoh ashtu si dhe ti.

-Po, ashtu është. Nuk e thonë kot se ‘‘kur diçka bëhet pjesë e jotja atehërë edhe ti bëhesh pjesë e saj’’. Ndjehem mirë në këtë lojë… e mban mend pozitën që lamë në tavolinë para tetëmbdhjetë vitesh?

-Po. Dhe jo vetëm atë por secilën lëvizje. Mund të lozim një lojë tani bashkë? Të vazhdojmë aty ku e lamë?-theksoi ai me një dozë të madhe nostaligjie që nuk mund të fshihej.

-Do e bëja me gjithë kënaqësi-I thashë-Por sot është e pamundur. Në turne ka rregulla dhe ato i kanë vendosur të tjerët. Këta.

-Edhe atëherë lojën tonë e ndërprenë po këta. Të huajt. E sheh, tani prapë janë ata që nuk po na lënë të ulemi ballë për ballë në një tavolinë. Më mirë këtu se diku tjetër. Në ndonjë betejë për jetë a vdekje, si ato që përjetuam. E këta ‘‘Rojet e Paqes’’ të vijnë prapë në tokat tona për të na hyrë në mes. Për të na ndarë dhe mbajtuar ashtu: të ndarë. Si atëherë kur herë ishin në rolin e zjarrvënësit e herë në atë të pajtuesit. Këtë lojë të tyre nuk duhet ta luajmë kurrë më. Dhe as atëherë. Beson se ato krisma ishin krejt të rastësishme?-tha dhe heshti pikëllueshëm.

****

Mua përpara më dolën skenat nga fëmijëria ime e cila nuk ndryshonte shumë nga ajo e tij. Ne ishim rritur në një lagje në anën perëndimore të qytetit të cilin në dysh e ndante një lumë e që kishte dy emra. Në rrugicën tonë kishte shumë gjallëri. Ne fëmijët e mbushim atë me jetë. Këngët tona, sidomos ato rinore, nuk ndaleshin deri natën vonë kur shuheshin dhe zjarret e fundit që ndezim mbrëmjeve.

Shkonim në të njëjtën shkollë por në klasë të ndryshme. Isha dymbëdhjetë vjeçar kur fillova të frekuentoj rregullisht klubin shkollor të shahut. Aty u njoha me të. Ai ishte pak më i gjatë se unë, shumë i hareshëm dhe dinte mjaft për letërsinë dhe filmat. Gjëja e parë që na bashkonte ishte se ishim lindur në të njëjtin spital, në të njëjtën dhomë dhe në të njëjtën ditë, në muajin maj. Babai i tij ishte inxhinier ndërsa nëna mësuese. Prindërit e mi ishin punëtorë në fabrikën e tekstilit që gjendej jashtë qytetit. Në lojën e shahut ishim pak a shumë të barabartë. Herë fitonte ai e herë unë. Shoqërimi ynë u intensifikua aq shumë sa që filluam të bisedonim edhe për simpatitë e para, vashat që na pëlqenin dhe që dashuronim. Në këtë temë mes vete ndanim edhe sekretet që nuk ja besonim askujt tjetër. Kishim hyrë në moshën e adoloshences dhe të gjithë na thonin se do të kemi të ardhme të ndritshme.

Por, ngjarjet filluan të zhvillohen ndyshe. Lajmet e mbrëmjes në televizion u bënë emisioni më i shikuar. Skenat që përsëriteshin nga një qytet në tjetrin ishin protestat kundër qeverisë, policë që rrahnin demonstrantët, gurë të shpërndarë gjithandej, vitrina shitoresh të thyera, gaz lotësjellës të hedhur në masë, gra që po alivanoseshin dhe meshkuj që po i tërhiqnin ato zvarrë për t’i larguar nga sheshet. Sirenat e ndihmës së parë dëgjoheshin pandërprerë. Edhe pse qyteti ynë nuk ishte prekur nga këto trazira, pleqt e lagjes thonin se nuk po na shkruhet mirë. Atyre duhej besuar sepse gjysmë shekulli më parë kishin përjetuar tmerrin e luftës. Ne nuk dinim aq shumë për luftën. Por atë që dinim ishte se ishte diçka e ftohtë. E ligë. Dhe se nuk vjen vetëm por me shumë të këqija.

Sidoqoftë, brenda nesh jetonte shpresa se do të shpëtonim nga mordja që po i afrohej qytetit tonë. Atë pasdite të fillimit të pranverës po loznim shah. Ai kishte inciativën. Une po mbrohesha dhe nuk e kisha ndërmend të dorëzohem. Për një çast u dëgjua një ushtimë e fortë. Pastaj dhe disa të tjera. Ndërtesa u dridh. Disa xhama u thyen. Nga jashtë u dëgjuan zëra:

-Po qëllojnë. Po qëllojnë!

-Kush, kush?-pyesnin kurreshtarët .

-Nuk po dihet kush kundër kujt as nga cila anë po vijnë plumbat. Le të ikim nga këtu. Të shpërndahemi-bërtinin të frkësuar ata që u ndodhën aty.

Shkolla u evakua me shpejtësi. Unë dhe ai, disi me përtesë, u ngritëm në këmbë. Loja sapo kishte hyrë në fazën vendimtare dhe secili prej nesh dëshironte fitoren. I hodhëm dhe një sy tabelës dhe figurave mbi të. Ishin vetëm disa sekonda por kjo na mjaftoi që të memorizojmë në kujtesën tonë pozitën që lamë pas dhe të largoheshim. Loja mbeti në gjysmë. Atë nuk na lanë ta përfundonim. Nuk e di nëse ishin njerëzit e tij apo të mi. Para se të ndaheshim i premtuam njëri-tjetrit se këtë lojë do e vazhdojmë, sido që të jetë fundi i saj. Asnjëherë nuk u mor vesh kush qëlloi. Kjo ditë në qytetin tonë mbahet në mend si dita kur u dëgjua pushka e parë.

****

Pamjet do vazhdonin të lëviznin në kokën time sikur të mos dëgjohej zëri i tij i cili me erdhi si ushtimë duke më rikthyer në bisedë.

-Ti heshte atëherë-më tha thuajse po lexonte mendimet e mia.

-Po. Por heshte dhe ti-ja ktheva.

-Po heshte ke thënë po-u mundua disi të më mbështetë për muri ai.

-Jo gjithmonë-i thashë paksa i troditur nga kjo që po dëgjoja.

-Pothuajse gjithmonë-tha dhe hodhi shikimi si me pahir në një pikturë të varur përballë thuajse po kërkonte diçka të humbur.

-Ti u vendose në anën e gabuar të historisë-u mundova t‘i tregoja se kisha të drejtë në atë që thoja.

-Mos ndoshta vet historia e kishte gabim?-shtroi një pyetje të rëndë sa një shkëmb e që nuk e prisja.

-Këtë do e tregojë koha-fola sa për të thënë diçka dhe bëra porosinë e radhës. Tani më pihej diçka më e fortë.

-Edhe më mirë e tregon fati ynë. I imi dhe i yti. Dhe i shumë të tjerëve si ti dhe unë …-tha me bindjen se kjo ishte një temë të cilën, edhe po të donim, nuk mund ta evitonim, dhe për të cilën kishim nevojë të flisnim.

Desha t’a kundështoj, t’i them se nuk ishte ashtu por nuk kisha forcë. E vlerësoja shumë këtë njëri. Në kohën ‘‘tonë’’ ishim miq. Nuk ishim armiq. Në të vërtetë nuk arritëm asnjëherë të bëhemi armiq. E ndjeja se duart po më djersiteshin dhe buzët po më dridheshin. Edhe pse mundohesha të mos jepesha mendja më shkonte prapë atje. Larg. Diku. Dikur. Para se të perëndonin ëndërrat tona të rinisë.

****

Imazhet u ndërruan me shpejtësi për tu ndalur aty ku miqësia jonë filloi të pësojë goditjet e para. Jo nga ne por nga koha të cilën po jetonim. Kishin kaluar muaj që nuk po takoheshim. Ai vizitonte  lokalet në të cilat dëgjohej muzika ndryshe nga ajo që dëgjoja unë. Unë dilja më rrallë dhe atë vetëm në vendet ku isha i rrethuar nga njerëzit e mi. Aty ndjehesha më i sigurtë. Kur ndodhte të takoheshim rastësisht në rrugë shikonim me kujdes nëse ka dhe kalimtarë të tjerë përreth. Po ndodhte të kishte atëherë mjaftone që të shikoheshim në sy. Kjo ishte përshëndetja jonë. Kodi ynë i fshehtë. Pa fjalë. Frika ishte më e madhe se guximi ynë.

Dhe erdhi lufta. Vrasjet. Vdekja. Varret. Eksodi. Në veri dhe në jug. Lindje dhe perëndim. Ngado. Po vritej shpresa. Andej dhe këndej mureve, urave, barikadave.

Isha unë ai i pari që lashë pas vetes shtëpinë dhe u strehova tek të njohurit në një fshat malor. Ditën fsheheshim në mal ndërsa natën flinim në bodrum. Refugjat në adheun tim. Në tokën time, e cila ishte e imja mbase aq sa do të mund të ishte dhe e tij, sepse as ai nuk kishte atdhe tjetër. Pas përfundimit të luftës ai u largua nga vendi ku kishte lindur. Iku. E morën me vete. Që nga ajo ditë nuk e pashë më. Shpesh më binte ndërmend për të, por as nuk e kërkova as më kërkoi. Fotografitë që kishim bërë në klubin e shahut i mbaja ende. I ruaja. Ndoshta dhe ai ka bërë të njëjtën gjë.

****

-Jeton këtu?-dëgjova si nëpër mjegull pyetjen e tij. Ajo me kthjelloi pak.

-Po, ka shumë vite-u përgjigja për të vazhduar-në mërgim vitet ecin dy herë më shpejt se atje ‘‘poshtë’’...duke të parë ty e shoh vetën se sa jam plakur-u mundova të sjellë pak humor në bisedë.

-Kam menduar se ti do ishe i fundit që do ja ktheje shpinën vendlindjes-tha dhe porositi edhe nga një raki rushi për ne të dy. Gotat tani ishin më të mëdha. Dopio.

-Edhe unë kam menduar ashtu, por ja që doli ndryshe-u mundova të arsyetoj veten.

-Unë ika nga lufta. Ti nga liria. Apo nuk është ashtu?-më goditi prapë me një pyetje jo të këndshme.

-Pothuajse. Unë desha të jem larg atyre që filluan ta robërojnë lirinë-belbëzova.

-Tash je në Evropë. Fat apo fakeqësi? Të them: I gjori apo i lumi ti?-foli si nëpër dhëmbë.

-As njëra, as tjetra. Apo ndoshta pak nga ty dyjat. Unë isha gjithmonë në Evropë po asnjëherë nuk jetova në mënyrë evropiane-arsyetova vetveten duke mos dashur të vazhdoj më tëj. Alkoholi tashmë më kishte rënë në kokë.

-Shkon në atdhe?-më pyeti.

-Jo. Që kur kam ardhur këtu nuk kam qenë. Jam i sigurt se shumë nga bashkëvendasit e mi nuk do të më kenë mbajtur mend më. Këtu i huaj, atje i panjohur. Duke u munduar të jem pak këtu e pak atje kam mbetur as këtu e as atje-i thashë dhe piva me fund rakinë e dytë apo të tretë.

-Dhe si po zhvillohet shteti yt?-foli prapë ai.

-Shteti ynë, thuaj. Nuk është vetëm imi. Edhe ti ke lindur aty-i thashë.

-Është e vërtetë. Por ai shtet nuk pati vend për mua ... e duket as për ty-me goditën fjalët e tij.

U mata t’a kundërshtoj. T’i them jo. Por, nuk munda. I thashë:

-Do të vij dita kur do të jetë.

-Shpresoj të mos jetë vonë.

-Asnjëherë nuk do të jetë vonë për tu kthyer në atdhe-I thashë pa qenë i sigurtë në këtë.

-Shpresoj të jetë ashtu. Do mundohem të jetoj sa më gjatë për atë ditë.-tha dhe u skuq në fytyrë. Zëri i ndryshoi ngjyrë.

-Kemi kaluar ditë të vështira dhe pse kemi merituar një fund ndryshe. Me më pak dhimbje. Por, nuk kemi çfarë të bëjmë. Nuk mund të ndyshojmë gjë-ishin fjalët e mia të mbrama.

-Kemi. Të mbajmë mend ato pak ditë të mira, e që duket se paskan qenë pak. Shumë pak-përmbylli bisedën ai.

U ngritëm, paguam dhe u nisëm tek sallat ku na duhej të vazhdonim turneun. Në mbrëmje vonë u zhvillua ceremonia e shpalljes së fituesve. Që të dy ishim në podium. Fitues në salla të ndryshme. Me kundërshtarë të ndyshëm. Në një kohë dhe vend tjetër. Para se bashkësia e qytetit të mbyllte dyert e saj, bashkë me të gjithë pjesëmarrësit bëmë disa fotografi. Në to ishim prapë afër njëri-tjetrit.

Pas mesnatës u përshëndetëm gjatë dhe u ndamë. Ai nuk erdhi më. Pas disa javësh më dërgoi një letër. I ktheva atë me sugjerimin që të vazhdojmë meçin që kishim lënë në gjysmë. Propozoi që këtë ta bëjmë përmes letër-këmbimit me një kusht: Një lëvizje në vit dhe atë në muajin maj. Letra tjetër përmbante lëvizjen e tij të radhës. Unë i ktheva një tjetër ku i bëra të ditur lëvizjen time.

Premtimi ynë nuk mbeti vetëm premtin. Ne e mbajtëm atë. 

Vjenë, 17 dhjetor 2017