Përparim Hysi: Sikur të takoja personazhet e mi!

Ah, sikur të takoja disa nga personazhet e mi!

(esse)

Nga Përparim Hysi

Ma merr mendja që kjo dëshirë imja nuk do të jetë krejt  e veçantë. Duhet t'i shtrijë "panxhat" edhe në krijues të tjerë. Ka kohë që m'u kthye si një obsesion që nuk më lë rehat. I mëdyshur, ta shkruaj, mos e shkruaj dhe ja  tek më vjen në ndihmë shkrimtari i madh portugez Fernando Pessoa që, kur e kanë pyetur në ka ndonjë peng, është shprehur:-Po. Të ishte e mundur që të takoja disa nga personazhet e mi. Pessoa ka vdekur qysh në vitin 1935 dhe është për t'u çuditur që, gati pas tetëdhjetë vjetësh, m'u shkrep dhe mua një dëshirë e tillë. Në këtë analogji, lexuesi duhet të dallojë mirë atë që është për t'u theksuar, se asnjëherë nuk i bëj qejfin vetes se, duke përqasur dëshirën e këtij shkrimtari me famë botërore dhe unë ja:" qenkësha si ai?!!!". Nuk më ka shkuar kurrë ndërmend një marrëzi e tillë, se, mandej, do qeshë si sozia e një personazhi butaforik që thoshte:- Unë jam  i gjashëm me Napoleonin, se gruan time e quajnë Zhozefina!!!

*   *   *

Në prozën time modeste, unë kam sjell për lexuesit një galeri të tërë personazhesh dhe, duke mos qenë i zoti që të trilloj apo të fantazoj, i kam marr, pothuajëse të gjithë, nga jeta: ashtu si i kam njohur. Aq i kam dashur dhe i dua ata, sa, ndonjëherë, ua kam ndryshuar emrat për etikë apo arsye subjektive. Kur ua kam ndryshuar, më është dukur sikur i kam gjymtuar apo i kam përdhosur. Dhe më ka ardhur jo vetëm keq, por kam ndjerë dhe  dhimbje. Se, duke vepruar kështu, sikur nuk kanë frymuar ashtu siç duhet dhe tregimi sikur ka dalë si një pastë e thatë. Kurrë në jetë nuk kam vënë maska dhe, po të ballafaqohesha me personazhët e mi, do t'u kërkoja falje  se ç'kam bërë me ta, ka qenë  një "kondicion" që nuk varej shumë nga unë. Se ka ndodhur ai fenomen që në letërsi quhet e drejta   e autorit. Kur "mbrohem" kështu (për ta patur faqen e bardhë para tyre), më vjen ndërmend i madhi Kadare që kur i thanë"... nuk ka patur darkë të tillë...(është fjala për "Darka e gabuar"), ai iu përgjigj:-Unë bëj letërsi dhe jo histori. Pra, kështu ka ndodhur edhe me mua, kur për shkaqe subjektive kam bërë ndonjë "shartim" që nuk përkon me të vërtetën.

*   *   *

Sidoqoftë, pjesa më e madhe e personazheve të mia janë marrë nga jeta e përditshme: janë pjesa dërmuese o bashkëfshatarë të mi, o të njohur ku  më ka shkelur këmba. Duke qenë se jetën e quaj si një teatër të madh ku të gjithë janë aktorë, vij e ndalem që këta "aktorë"  janë të peshave të ndryshme: ka prej tyre që siç vijnë në skenën e këtij teatri të madh, edhe largohen nga skena pa lënë ndonjë gjurmë; kurse ka të tjerë që lënë gjurmë të madhe dhe hyjnë në atë kategori që quhen "Vipa". Përgjithësisht, unë kam qenë  larg "Vipave", se puna më ka çuar në mes njerëzve  të thjeshtë, që, po t'i zhbirosh, me të vërtetë bëhen të plotë e të gjendshëm sa ta sjellin buzëqeshjen në buzë vetvetiu si një aperativ çlodhës. Të paktën, kështu e ndjej veten unë kur "takohem" me  ata. Përftoj një kënaqësi aq të madhe,sa nuk e mbaj dot për vete. Megjithatë, fjalët pa bereqet të mërzisin. Unë po i sjell dhe gjykimin në kam të drejtë, po jua lë  juve. Kur them kështu, kam nevojë për fjalën tuaj dhe ja tek e them hapur: nuk më vjen mirë nga "gojëmbyllurit".

Tani, ju lutem, veç më ndiqni.

*    *    *

Xha Nasin ( është fjala për Nasi Meçon), unë e kam njohur qysh kur kam qenë në klasën e gjashtë dhe, tek e shihja që ngiste qetë kur plugonte arën, më kish hipur në kokë (kam qenë trazovaç i madh), që ta ngacmoja, gjasme, duke e përshëndetur.

Ja dialogu i një 12 vjeçari me një moshatar:

- A u lodhe, o Xha Nasi?! Dhe ai:- Oha!( me këtë komandë qetë  e mbrehur ndalojnë)... dhe dilte para qeve, kthehej me fytyrë nga unë, trazovaçi, e më përgjigjej:

- Ja u lodhësh, do vish të më çlodhësh?!!! Kjo përgjigje që më jepej mua, spurdhjakut, më kënaqte, veç tjerash, dhe për një fakt: se vetëm unë nga nxënësit e bëja këtë "ngacmim" dhe ai njeri i  mirë,asnjëherë nuk u mërzit me mua. Ky, xha Nasi, është dhe pak historik, jo se bëri trimëri, po unë them se mund të jetë nga të vetmit që i mori "teskere" me të shkruar "komandantit" kur i morën tokën. Por mua shpotitë nuk më janë ndarë dhe kur dola mësues. Atje, tek punoja në  fshat, njoha një "Nas" tjetër që dhe ky, pothuaj, më ngopte kur e përshëndesja:

- Qysh je, xha Trushi?

- Oha!(kuptohet edhe ky me qetë të mbrehur)... mirë të falaminderit! Zotëria juaj, mirë jini? Po si mund ta harroj, kur  fjala "falaminderit dhe zotëria juaj" qenë me një kontanacion që të kënaqte. Po nga xha Trushi dëgjova për herë të parë:- Babai im nuk vdiq, po ngordhi!!!

-Si ngordhi?!!!

- Ngordhi për bukë... Me kaq fjalë: një dramë e tillë.

Po unë nga xha Trushi mësova një të vërtetë të madhe:-... re bir,- më tha,- do vuajmë ne, dhaskal,se e kemi "mbretin axhami!!". Po si  mos e kujtoj, kur "mbretërit tanë" mbetën axhaminj.

Po atje, në fund të "dynjasë", njoha  xha Thomanë që deri sa vdiq e ngrysi me "opinga lëkure". E kam sjell para lexuesit jo vetëm  prej këtyre "opingave " proverbiale, po për zgjuarësinë natyrale të tij,që ato opinga qëlloi që ia"veshi"  vet kryeministrin  famoz të kohës së  Enver Hoxhës. E përfytyroj në atë dialogun e qashtër:

-Mos i harxho ato fije shkrepse, o bir?

- Po shkrepse muti janë,- foli i panjohuri( qe vet dora,Mehmet Shehu)

-Aha,- foli xha Thomai me opinga, këtu, në Libofshë ka rënë flama për to!!!

Dua të takoj hoxhën e Petovës (unë atje kam lindur), mikun tim, Efendi Yzeir Sallatën që shquhej jo vetëm si klerik, por dhe për humorin e tij.Ky  klerik mysliman, ruante në hatullat e shtëpisë fashikuj nga "Lahuta e malcisë" të Atë Gjergj Fishtës. Qe ky hoxhë që më ngjiti "gripin" e dashurisë për Fishtën.

*   *   *

Kur  bie shi me tërsëllëmë. më vjen ndërmend një personazh, unik, në llojin e tij: Solli. Solli apo xha Solli nuk e hante punën. Kurrë nuk dilte  në punë në kooperativë. Po ja që qe vendosur që, në kohë shiu, po të rrije diku strehëve sikur qe në punë, merrje tetëdhjetë pikë. Kooperativistët zinin strehët dhe prisnin për ato tetëdhjetë pikë të nëmura, kurse Solli atë ditë e bënte beli: hidhte një lopatë mbi supe dhe dilte në mes të shiut. Jo vetëm kaq, por kthehej nga ata që ruheshin nga shiu, duke thënë:

- Ah, kjo e shkretë kohë që na la batall!!! A kishe si mos e doje një personazh të tillë?

Apo ka dhe më bukur. Këtë personazh e kam njohur në Shëngjin të Lezhës. Sa të vdes nuk e harroj (kanë kaluar rreth 50-vjet), quhej Lac Ismail Dushku. Burrë që kishe qejf  ta kishe krushk dhe, si për krushk rrinte veshur dhe në zbor, sado që qe thirrur për të prerë njëqind duaj drizë e shkurre për një ditë.Nuk preu sikur një fije dhe ma la si me porosi:- Me krahmarrje punës, ushtar! Se puna të ha së gjalli!!!

Personazhet? Po ata, shpesh, të vijnë qoftë dhe në gjumë dhe, ose ta prishin ,ose ta ngrenë humorin.

Më erdhi një  natë, Xha Skëndua apo Skënder Hodo nga Cfiri i Mallakastrës. Ky,sado i dënuar me  njëqind e një vjet burg, përfitoi nga amnistitë dhe, nga që i kish ardhur shpirti në majë të hundës, tek ngiste qetë në arë, nuk u fliste me emër, por:"Oha, qeveri!". Kjo "oha,qeveri" i kushtoi dëbimin nga fshati (fermë) në Cfir. Po Skëndoja i "Oha, qeveri",qe valltar u bukur dhe ja tek e përfytyroj me këngë-valle:- Kush troket në portët-o/ një fiçorr i vogël-o/ Pa e pyesni se çfarë do/ Kërkon dorën e zonjës-o/ Sa bën dorë e zonjës-o/ gjysmë e napoleonit-o/. Ta shihje tek bënte ojna në kërcim e sipër, thoshe:-Hallall, oha,qeveri".

Me Luan Jaupllarin (një nga personazhet), që e kam  sjell në tregimin "Kulaku që deshi të blinte "Shtëpinë e partisë", u takova para një muaji dhe zbrazën zorrët e barkut.  Them, sa kënaqësi do ndjeja sikur  t'i takoja të gjithë nga pak, por kjo gjë jo vetëm nuk është e mundur, por dhe pak si të kërkosh qimen në përpeq.

Ajo që dua të them në këtë vështrim  shkarazi për dëshirën time, është fakti shumë domethënës: personazhë, të më falni, në nuk  ju  kam përshkruar ashtu si jini, ka ndodhur vetëm nga moszotësia ime. Sidooqftë, pjesën më të madhe të tyre unë i dua dhe jam shumë i obsessuar, sa herë që flas për ta dhe, ca më shumë kur  i takoj.

Më duket se, pa ta, jam si kot. Fare kot.