Puntorie Ziba: Unë dhe kotelja

UNË DHE KOTELJA NË VJESHTËN E VITIT 1959

TREGIM NGA PUNTORIE ZIBA

Një ditë maji kur i mbusha trembëdhjetë vjet isha e vetëdijshme se në shtëpinë ku kisha lindur isha vetëm një gjallesë e ngjajshme me kotelen e shtëpisë. Sytë e mi dhe sytë e asaj koteleje ishin të gjelbërt me qerpikë të zi e të gjatë. Ishte e thatë dhe me qime të zeza. Edhe unë isha koc e lëkurë. Ajo në çaste nervozizmi grithte me thonjë hasrat e shtruara në dyshemetë me dhè, ose ndonjë gazetë në gjuhën maqedone që e sillte babai, kurse nëna e ruante mbi dollap për ta mbuluar bukën që e pjekte në çerep. Edhe unë i grithja shoqet kur grindeshim për një top leckash. Kotelja mjaullinte natën dhe nxirrte një zë si zëri i fëmijut dy vjeçar me huqe. Gjyshja merrte një krande nga zjarri i vatrës dhe ia përplaste këmbëve. Macja ikte e trembur dhe tërë natën e kalonte nën strehë. Edhe unë gjithmonë para se të fleja, mjaullisja si ajo, derisa gjyshja më qortonte se gjoja isha një pelë vajmadhe, se e çudisja mëhallën me teket e mia, se nuk do gjendej burrë në katund që do të mund të më merrte e të më duronte mua... Pas fjalëve të gjata të gjyshes, futesha në ankth. Kapakët e syve më rëndonin, por gjumi nuk më merrte. “ E huaj në këtë shtëpi, e huaj në atë shtëpi që do të shkoj kur do të bëhem nuse ” – i thoja vetes. Nisa ta urrej këngën që ua këndonin nuseve : “U shkulka një mollë verore në oborr të Mirdash agës...” Mollat që shkuleshin ishin gjallesat, vajzat që martoheshin. Ato duhej të lëshonin rrënjët dhe të nxirrnin degët në oborr të ndonjë Mirdashi.

Pas disa vitesh kotelja me qime të zeza si kadife u rrit dhe u bë një mace mjaft e bukur. Edhe unë fitova një nur. Fytyra ime e butë trekëndore, korniza e syve dhe cepat që binin lehtësisht mbi mollëza më dukej ideale. Ngjashmëria me macen më mrekullonte. Këtë ma tha edhe terziu i fshatit kur më qepi një palë pantallona stofi dhe nuk duroi pa mi fërkuar kofshët duke u shtir se gjoja po bën matjen e gjërësisë së këmbëve. “ Ke kofshë të buta e të bardha. Ti je e para në këtë fshat që qep panatallone, shoqet e tua qepin fustane me mangë të gjata.” E shikova tërë inat dhe nisa të kërkojë me sy një gjilpërë që t’ia fus në mish. Ai më kapi për krahu dhe më nxorri jashtë. “ Mace e keqe” – më tha dhe ma përplasi derën. Macja ime, nuk vinte më në dhomën ku flija unë, gjyshja dhe gjashtë fëmijët e tjerë, në një dyshek me lecka , as nuk na përkëdhelte me bisht këmbët jashtë dyshekut të shtruar për së gjëri, as nuk lëshonte tone përgjëruese nëpër shtëpi kur vinte të hajë ndonjë kafshatë buke. Natën e kalonte në një gropë të thellë me plot minj të gjallë e të ngordhur që përngjante në një katakomb. Nga ana e djathtë e kasolles flinte lopa jonë e kuqe me kocinj të dalur mbi kurriz. Ajo ishte shumë e dobët, ngaqë pjellte vit për vit nga një viç. Një vjeshtë, gjyshja ime e puthte prej te koka deri te bishti dhe e quante lopë të mbarë, sepse dukej shumë e fryrë dhe gjyshja shpresonte se lopa jonë do të pjellte dy ose tri viça menjëherë. Asaj vjeshte edhe nëna ime me trup të thatë , me mollëzat e faqeve të dala sa dy grushta nën cepat e syve të futura në gropëza, me dy vetulla të lëshuara mbi sy, mezi ecte nëpër shtëpi, ngaqë ishte shtatëzanë dhe do të lindte fëmijun e shtatë me radhë. Barku i dukej si një top llastiku në madhësinë e hënës së plotë. Ajo edhe lopa e shtëpisë duhej të lindnin nga fundi i vjeshtës së tretë. Gjyshja dukej e tmerruar. “ Ndihmoni nënën se po lodhet shumë, asaj për çdo ditë i shteret fuqia. Shikoni sa është zbehur. Mund t’ju vdes ditën e lindjes. Unë nuk e di për kë të bezdisem më parë, për lopën që na ushqen, për nënën apo për gjashtë gojët tuaja që rrinë hapur dhe presin gati, apo...” Nëna na shikonte me përgjërim dhe kokrrat e lotit i rrokulliseshin mbi mollëzat e zbehta. Ne çoheshim në këmbë dhe silleshim rotull në hajatin e shtruar me baltë dhe të lyer me bajga lope sipër.

Fundi i vjeshtës së tretë po afrohej. Macja krekosej nëpër oborr dhe përdridhte bishtin. Unë e lëvarur në dritare haja një kalavesh rrushi të zi e lëkurë trashë që e mora nga dhoma e gjyshes. Çdo vjeshtë, pasi e vilnim rrushin nga zagoni i vreshtës, ajo fshehtas babait që asnjë kokërr nuk dëshironte t’i shkojë kot, ngaqë e ziente raki, në parmakët e dritareve thante ndonjë kalavesh rrushi dhe ato nuk kalbeshin derisa binte bora e parë. Ia hodha sytë maces fodulle dhe futa dhiet kokrra rrushi në gojë. Nga goja plotë, nuk mund t’i lëvizja nofullat.

- Hm! – nxorra një kakofoni dhe i hodha kokrrat nga dritarja mbi trupin e maces. Ajo mjaulloi nga frika dhe u fsheh. Dukej e kolme dhe bark fryrë.

- Kujdes se është shtatzënë.- foli nëna që rrinte kokulur te pragu i derës së shtëpisë dhe mi nguli sytë e saj të gjelbërt njësoj si të miat dhe si të maces, prej te thembrat deri te koka.

- U rrite shpejt. Unë frikohem kur rriten vajzat. Dhembjet i kemi të ngjajshme. Trishtimi i dhembjes së lindjes të këtij fëmiju që e kam në barkun tim, është më i madh kur të shikoj ti se ke hedh shtat.- Foli nëna dhe uli kokën aq poshtë saqë kujtova se do t’i pikonte si kokrra manit. Ajo nisi të ulërij, t’i shkul flokët , t’i gris rrobat dhe i grithi mollëzat e dalura, sikur t’ia kishte grithur maca. Ca copëza gjaku i dolën nga kofshat e bardha. Ulërima e nënës u përzi me fishkëllimën e erës së sertënuar vjeshtore, me onomatopenë e stërzgjatur që e nxirrte lopa e shtëpisë dhe me mjaullimën e shteruar të macës.

- Çka rri si hu gardhi?- u çorr gjyshja. Shko thirre Mexhiticën se po lind nusja, lopa dhe maca.

Kisha dëgjuar për Mexhiticën që luante rolin e mamisë së fshatit. Sa lopë dhe sa lehona vdisnin në duart e saj, ngaqë duke u munduar t’ua nxirrte me dorë atë mblozën vdekjeprurëse, ajo ua fuste më thellë me krahun e saj si kunj.

Nga ahuri u dëgjua një kujë, kurse nga dhoma ku flenim ne, qau me zë Mexhitica.

Pas shtatë orëve arriti mjeku i qytetit me një xhip të vjetër, të lënë gjatë mbarimit të luftës së dytë botërore. Mjeku i përshpëriti diçka në vesh shoferit dhe ai u largua duke lënë pas zhurmën dhe tymin që e lëshoi makina e vjetër.

   “Mitra e lodhur nuk ka arritur të bëj penetrime. Nuk është dashur të mbetet shtatzënë, afër mitrës paska pasur një fshikëzë sa një kokërr ftua.”- foli mjeku dhe bashkë me gjyshen shkuan në ahurin e lopës.

Mjeku mbylli hundën me dorë dhe doli jashtë pa folur asgjë. Babai e hypi në qerren me dy kuaj dhe e përcolli deri në qytet. Gjyshja hoqi shaminë e pambuktë nga koka dhe u ul afër trungut të trashë të arrës. “ Si di do t’i rris gjithë këto jetima, një cucë dhe dy viça në ahur presin prej këtyre dy duarve të mia.”- ia krisi vajit me zë të ulët gjyshja. Vaji i thekshëm i foshnjës e brofi në këmbë. Mori kofën e teneqesë, e mbushi me ujë në pus dhe hyri në ahur. Viçat e mbuluar me jargë përpiqeshin të çohen në këmbë dhe rrëzoheshin mbi trupin e vdekur të së ëmës. Pas disa minutave hyri në shtëpi dhe e grisi këmishën e pambuktë të nënës sime sqimatare. E mbështolli foshnjen me kujdes dhe e la pranë nënës së vdekur. “ Le të qaj edhe pak afër aromës së trupit të së ëmës”

Jashtë fryente era si e marrë. Ajo i tolloviste gjethet lartë e poshtë dhe i hidhte në tokë e mbi çatitë e shtëpive të mbuluara me qeramide të vogla si kurubë breshke.. Hyja e dilja në shtëpi pa patur ndonjë ide se çka duhej të bëja. “ Në datën 18 tetor të vitit 1959 në shtëpinë tonë lindi një vajzë, dy viça dhe katër kotele. Nëna ime vdiq pasi e lindi fëmijun e shtatë, kurse lopa cofi pasi lindi viçat bineq, të tetët me rradhë.”- Më doli një zë plot dhembje pasi kalova pragun si vetëtimë. Vaji i thekshëm i bebes më molisi. Arrita afër kofinit ku maca i kishte strehuar katër kotelet e saj. Në sy i vërehej stresi shtojcë. Më shikoi gjatë në sy. Pastaj hapi gojën si çorape. Dhëmbët e saj si gjilpëra të mprehta me të cilat i grinte brejtësit më trishtuan. Ajo shollëniti dhe u shtri në kokërr të shpinës. Të katër kotelet futën në gojë kokrrat e fryra të gjinjëve të saj. Nga zhurma e tufës së grave që dukeshin si skllavëresha, maca nisi ta lëviz bishtin sa andej këndej. Ato hynin në shtëpinë tonë duke i grithur faqet me thonjë e duke vajtuar me ligje. Gruaja e terziut më shikoi me inat dhe më hodhi ca fjalë që mezi i dëgjova: “Më mirë të mbetesh shterpë ”. Era që nisi të fryej furishëm, më përplasi si pendël pranë kofinit. Macja mu hodh mbi shpinë dhe më grirthi, më bëri me gjak. U çova ngadalë në këmbë zgjata kokën nga shtëpitë e fshatit. Në asnjërën nga ato nuk dëshiroja ta fus kokën. Ata mu dukën aq të shëmtuara, aq të huaja...Era vazhdonte të fishkëllejë. Një gjethe e mbuluar me kolorit vjeshtor që kishte nisur të kalbet në bisht, u fut në kraharorin tim dhe mi preku kokrrat e gjinjëve si kokrra fiku vjeshtor. U ula dy metro larg maces dhe vazhdoja ta shikoj.” Ti të ka kapluar hareja sot, por unë dua të mbetem shterpë, shterpë...” Maca nisi ta ngadalësojë lëvizjen e bishtit dhe vazhdoi të më shikojë drejt në bebëzën e syrit. Ajo sikur komunikonte me mua. Po, përse vallë më çaraveshi! Si u çaraveshka një zonjushë shtëpie. Ajo mbase e nuhaste se unë nuk do të jem zonja e shtëpisë ku ajo banonte.

Gratë vinin, vajtonin, puthnin kokën e uruar të nënës sime dhe iknin.

- Eja puth kokën e nënës tënde!- u dëgjua zëri i gjyshes që asaj dite mu duk se në fytyrë i ishin shtuar edhe qindra rrudha tjera.