Gëzim Llojdia: Cili është Bekçiu i monumenteve?

CILI ËSHTË BEKÇIU  I MONUMENTEVE ? 

NGA GËZIM LLOJDIA*

1.

Fytyra e dhimbjes. Me shkulme shterpësie. Kërkojnë të vjedhin shenjtët. Shën Mërin  o Zot !Dhe Shën Premte. Perëndi e madhe! Kërkojnë të vjedhin banesë së shenjtë,  shenjtët. Ti marrin asaj portretet dhe relikt e saj, imazhet  e saj dhe frymën  e saj. Onufri ky piktor ky mjeshtër i madh diku aty nga viti  1554 në kujtesë nuk do ta kishte pikëzuar mendimin. Kaq shekuj pas tij,  bashkëkombësit  t’ja grabisnim. Me një fjalë   lëndën e tij.Tja këpusnin nga gjiri kishës.

Natën . Kokëunjur,  në muzgun e thepisur. Një  pyetje si luzmë më mundon prej kohe :

Ç’bëhet në këtë dreq moti me dëborë ,  dhe me  krisma vetëtimash. Natë hajdutësh . Pra c‘bëhet udhëve të kësaj ane  ,  të dreq rrëmetit . Kush ua mori mëndtë?Këtu më bie më mëndje Esenin kur shprehet :

Kur e kaltër mbrëmja bie pranë, /

Te fanitet ty gjithmonë sikur/

Diku mua larg në një mejhane/

Një i dehur thikën po ma ngul.

Pika e lotit tënd , përmbi krahëdrurësh lakuriq, tatëpjetë  bregut po zbret,  shkapërdredhur.

2.

Në lartësi  e vetmuar, një kishë .Duke ëndërruar kohën e shkuar.Kjo është kisha e së Shën Premtes  në Gjinar. Në strehë  të këtij vendi e haruar me sytë gjithë  trishtim, një kishë e bardhë .Ç’bënte atje  e vetmuar nën qerpikët e mëdhenj të pemëve të larta ? Si i numëronte ditënetët e saj mes kësaj pyllishteje të shkretuar ? Portreti i kishës :Fytyrëbardhë.Strehëkuqe.Hije misterioze. Por kisha ruante atë çastë fytyrën :dyerkyçur. Dritarembyllur.Tjegullakuqe.E heshtur.Zëmekur. Dikur kanë banuar këtu, njerëz të çuditshëm në fate dhe veshje.Kur duhet të zbresi  këtu prifti për meshën ?.Kushedi, sa kohë mbanë, që kur është larguar prifti  i fundit  zhgunveshur nga streha . Në këtë strehë malore e kishin shkruar jetën e tyre .Prandaj askush nuk i shihte ata se si plakeshin.As si vdisnin.Këta nuk ishin si murgjët kinez,  që vdekjes i fshiheshin duke u futur shtatë pashë nën dhe. Kisha e tyre dhe fryma e tyre kanë ruajtur në këtë strehë pranë fshatit Vlashë, ekulibrat shpirtëror.Mirëpo për të kuptuar se ç’përfaqësonte kisha në popullatën e këtij vendi, duhet të kuptojmë thelbin e tyre të besimit. Por kjo kishë këtu ishte e ortodoksisë, që kur u ndanë nga papati i Romës si kisha të tjera ballkanase dhe lindore. Kisha ruante në vetvete, hijen e mjegullt, që e mbështjell me misterin, që në përgjithësi ruajnë të gjithë shtëpitë e besimit. Mirëpo cilado qoftë e vërteta, unë kam besuar se banesat e Zotit, kërkojnë lartësi resh. Edhe kjo kishë në dukje i përmbahej këtyre parametrave qiellor .Mos ndoshta ishte shenjë e komunikimit me Zotin ?Gurët e avllisë,  pushtuar ishin prej pluhurit të kohës. Kish brenda ruante frymën e Onufrit, shpirtin e tij gjakun me një fjalë afresket onfuriane.

Në atë lartësi mes diagrameve të rrahjeve të zemrës, shqiptarët të këtyre luginave të heshtura e kishin respektuar besimin dhe fenë në përgjithësi, pavarësisht se mund të mos i përkisnin atij. Ata, nuk mund ta kapërcenin udhën, kur shenja e qytetërimeve qartazi ishte shprehur. Besmin mos e humb. Pra duke kapërcyer udhën e kishës, duke e respektuar institucionin e saj të paprekshëm deri në fund me kodin e saj. Ndonëse ata vinin nga një shkreti shpirtërore, por kërkonin hapësira galaktikash për shpirtrat e tyre të vrarë e të kyçur nga regjimi, që ua ktheu jetën në shpirtërisht të varfër dhe varfërisht të varfër .Të ndotur prej kësaj të fundit , të pabesët vënë dorën tek vendet shenjta. Vënë dorën edhe tek Onufri ynë.

3.

U thye MTKRS.Brenda realitetit duhet shpjeguar. Përse është braktisur vallë ruajtja dhe mbrojtja e trashëgimisë kulturore? Mos shkaku është heqja e kujdestarëve dhe mosvënia , ç’gabim i pafalshëm o Zot. Lexoj në sytë e grabitësit ethen e fitimit. Po ku është bekçiu i shtetit?Gjumë-dremitja e ministrisë e pafalshme është. C’gjuhë lexojnë grabitësit ?

Në ç’gjuhë  shkruajnë , grabitësit ,  thua hë. Sa lehtë të grabisësh pa ditur dëmin?Nuk ka qenë  traditë por në mëhallën tonë dikush shkroi përmbi varrin e grabitësit:“Prehet këtu :fantazma  e…. Qefini i ngatërruar, i  ngurtësuar,  i ngritur në erë. E  vërtetë. Por e  pagënjeshtër. Në dimensione të kohës, përsërisim vazhdimisht :shteti, shteti, shtetit…….

Po hajduti s’paska faj?

*Mrsc.Anëtar i Akademisë Evropiane të Arteve.

Autori ka qenë Drejtor i parqeve arkeologjike të Vlorës.