Halil Haxhosaj: Vepër me intonime historike

VEPËR ME INTONIME HISTORIKE DHE AUTOBIOGRAFIKE

Nga Halil Haxhosaj

Besnik Lajqi në veprën e tij “Tregimi” të botuar më 2012 nga “Amanda Edit” Bukuresht, mëton që ta bëjë një qasje paksa ndryshe në këndvështrimin e historisë më të re. Këtë ai e bën duke udhëtuar nëpër hallkat autobiografike, por që është edhe drita dhe këndvështrimi më adekuat për pasqyrimin e këtij këndi të historisë sonë më të re, para dhe pas luftës së fundit çlirimtare të Kosovës, të udhëhequr nga ushtarët e UÇK-së, pjesëtar i të cilës ishte edhe vet. Duke qenë përjetues, madje në shumë raste edhe përfaqësues i disa momenteve që lënë gjurmë, Lajqi, ia arrin që ta shpërfaqë këtë aspekt, duke realizuar synimin e tij prej krijuesi. Andaj kjo vepër e tij edhe pse ka titullin “Tregime”, më tepër përkon me një vepër në prozë, e cila shkon kah memoriet, nëse kemi të drejtë ta quajmë kështu, apo edhe një vepër thjesht autobiografike, se sa të një vepre letrare me tregime.

Por edhe ky trekëndësh që shihet dhe dominon nuk e zhvlerëson atë, por përkundrazi e begaton, e strukturon dhe e ngjizë mirë veprën. E tillë mbetet ajo, duke anuar më shumë kah realiteti historik, madje gjithsesi edhe real. Edhe personazhet që defilojnë në faqet e këtij libri, janë figura të njohura që kanë bartur barrë të rënda dhe tepër me peshë në periudhën që e trajton ai. Mbase për këto dhe të tjera mendimtari, krijuesi dhe filozofi i njohur Niçe ka thënë: “Kemi artin për të mos vdekur nga e vërteta”. Kësaj motoje të Niçes ia arrin me sukses dhe ia del matanë Besnik Lajqi.

Rrëfimtari, i cili në të vërtetë është personazhi kryesor i veprës, pse jo edhe autori dhe shkrimtari i saj, rrëfen të gjitha ato që do të shpërfaqen në vepër. Kjo shpërfaqje nuk është e izoluar, as e ngurtë, por korrespondon me kohën, hapësirën, personazhet e tjerë dhe me të gjitha ndodhitë e kohës dhe hapësirës së trajtuar, në këtë rast. Andaj nuk është rastësi që në disa tregime, më mirë të themi, proza rrëfimtare, hasen emra figurash të njohura historike, udhëheqëse dhe reale të kohës për të cilën shkruan autori, Besnik Lajqi. Ndër figurat e njohura janë: Ahmet Krasniqi, Sali Çekaj, Agim Ramadani, Rrustem Berisha Xhaja, Adem Demaçi, Sabri Novosella, Ramush Haradinaj, Zeka (Xhavit Haliti), Ibrahim Kelmendi, Daja, e shumë të tjerë.

Këto figura të njohura funksionojnë në momentet e duhura, por edhe të caktuara, më mirë të themi të shpërfaqura nga momentet historike, sepse vetëm kështu ata janë pasqyrim real i kësaj periudhe të ndritshme të historisë më të re të Kosovës, pse jo edhe më gjerë. Rrëfimi i Rrëfimtarit, i cili është autori shkrimtar, në vepër fillon paksa ndryshe, por duke përshkruar një moment paksa tepër fisnik me rastin e ngritjes së Përmendores së shkronjave në parkun e qytetit të Pejës, për t’u ndërtuar më pastaj në mënyrë retroaktive, e pse jo, edhe perspektive e retrospektive. Të gjitha rrëfimet e trajtuara në kapitullin apo pjesën e parë të librit janë një kolorit i të gjitha ngjyrimeve, peizazhit, por edhe i një atmosfere të veçantë të jetës sonë.

Kjo vjen gradualisht duke u lokalizuar në kuptim të zhvillimit të ngjarjes artistike, por reale me të gjitha nyancat që rrëfehen si ndodhi në Pejë, Rugovë, shkollë, fusha, e të tjera. Dhe kjo formë e vështrimit e begaton, e stolis artistikisht dhe e struktuton veprën “Tregime” të Besnik Lajqit. Rrëfimi për jetën e tij në ilegalitet, pastaj në pjesëmarrje ilegale për çlirimin e Kosovës nga falanga serbe, premtimi për ndërtimin e rrugës për autobusë e kamionë për në Rugovë dhe në fshatin e tij para babës dhe bashkëfshatarëve të tjerë, por edhe ndërtimi i saj, janë dëshmi që ringjallin kujtime dhe e bëjnë rrëfimin paksa edhe intim me elemente ndijesore, por edhe përjetuese. Forma e shprehjes dhe pasimit të tillë në vepër e bën atë edhe më interesante, më të kapshme dhe më përjetuese. Andaj, këto janë momentet që i shënojnë disa nga kulmimet e veprës “Tregime”.

Një pjesë e këtij libri shënon disa ngjarje që nga vitit 1989- 1999 në Shqipëri. Forma e rrëfimit të disa momenteve të pikasura është paksa tjetërfare, sepse autori këtu në mënyrën e vet prej krijuesi, por edhe rrëfimtari, pasqyron Shqipërinë e kohës së sundimit diktatoriale të komunizmit në Shqipërinë enveriste. Madje, disa dromca nga këto rrëfime duken paksa jo reale, madje edhe të imagjinuara nga shkrimtari, por në të vërtetë ky ishte realiteti i këtij sistemi shoqëror të Shqipërisë komuniste: “Pse janë rrugët me kaq shumë kthesa pasi që kanë mundur ta bëjnë një rrugë të drejtë, që do të ishte më mirë. Ai më tha se rrugët janë bërë me projekt ushtarak. Ashtu! Po pse? Nëse armiku do të zbresë me aeroplan në rrugë, nuk mundet, sepse ka shumë kthesa dhe plepa skaj  rrugës.” Është interesante prapë biseda në vazhdim: “U nisem për në Tiranë. E pyes  shoqëruesin, pse asfalti është aq i butë dhe aq katran? Më tha se këtë e bëjmë me qëllim, sepse, nëse armiku zbarkon në rrugët tona, ne mundemi t’i djegim edhe  rrugët. Me një kofe me vajgur e lagim dhe ia fusim zjarrin dhe rruga digjet.”.

Shkrimi i mëtejmë nga pena e krijuesit Besnik Lajqi në këtë vepër depërton në relacionet Shqipëri, Tiranë, Kosovë, gjegjësisht Shqipëri-Kosovë në vitet 1998-1999, kur po zhvillohej luftë e ashpër në mes të forcave të UÇK-së dhe të ushtrisë, policisë dhe paramilitarëve serbë. Hallkë e posaçme është edhe pasqyrimi i zhvillimit të luftës, rrjedhës së saj e sidomos përndjekjet me dhunë dhe shpërnguljet e familjeve shqiptare të Kosovës përtej kufirit për në Shqipëri. Disa nga rrëfimet e përshkruara dhe të evidentuara nga pena e Besnik Lajqit, janë aq specifike sa që duken më shumë artistike se sa përshkrim real e historik i kësaj kohe dhe ngjarjeve të saj. Madje sakrifica, mundi, lufta dhe të gjitha të tjerat janë aq të rëndësishme sa që përkujtojnë jetën si flluskë sapuni për ta dhuruar për lirinë e atdheut. Andaj, duke i lexuar këto faqe me këtë formë dhe shprehje përkojnë me thënie e Ovidit, i cili për sakrificën dhe dhurimin e jetës për atdhe ndër të tjera thotë: “Kush punon për atdhe, kryen një vepër të nderuar e të shenjtë”.

Forma e shtrimit të lëndës dhe strukturimit të veprës “Tregime” të Besnik Lajqit janë specifikime që do ta tërheqin vëmendjen e lexuesit të të gjitha shtresave, moshave, por edhe të strukturave. Andaj, kjo vepër është një pasqyrim i llojit të vet të paraqitjes së kësaj periudhe me formë dhe shtrirje paksa tjetër, pse jo edhe të veçantë. Në vepër ka edhe veçanti, elemente dhe karakteristike të tjera, të cilat gradualisht do të finalizohen dhe do ta marrin rolin dhe rëndësinë e vet... Përfundimisht mund të themi se edhe ky libër rradhitet ndër ato vepra që në një formë apo tjetër e pasqyrojnë kohën e paraluftës, të luftës, por edhe të pasluftës në Kosovë. Jeta ishte një sentencë e posaçme në këtë kohë dhe në këtë hapësirë, që e ngjizë, e pasuron dhe e ngritë vlerën e kësaj vepre të Besnik Lajqit.