SHQIPËRIA ETNIKE
Revistë e pavarur tremujore:
informative-kulturore-politike
E përkushtuar për:
-Shqipërinë Etnike në kufijtë e saj.
-Riatdhesimin e Shqiptarëve
të dëbuar me dhunë.
-Luftëtarët e Rënë të Kombit Shqiptar.
Viti XIII nr. 4/2012  (I) ose nr 10 për  v 2012.
Çmimi: për Mërgatë: 5 CHF, 3 €, 3 $
për Vend: ( Kosovë-Maqedoni-Shqipëri) 1.50 €
Prokredit Bank- Prishtinë-(Kadri Osmani)
Nr. i llogarisë:1110162085000136
Drejtor: Fazli Maloku

Kryeredaktor: Idriz Zeqiraj
Zv.Kryeredaktor: Zeqir Lushaj
Redaktorepërgjegjëse: Ajshe Rexhbogaj

Zv.Redaktorepërgjegjëse: Zyrafete Manaj

Redaktore: Fatjeta Muçolli
Lektor:  Kadri Mani
Redaktorteknik: Besnik Mehmeti
Anëtarë Nderi në Redaksi:
Rexhep Bunjaku, Ibrahim D. Hoxha,
Fetah Berisha dhe Ramadan Rexha
Simboli: Qamil Nivokazi
Adresa: "Shqipëria Etnike"
c/o Kadri Osmani            
Rr. “Hasan Jashari” p. n.
10000 Prishtinë
etnike@gmail.com
Redaksia ka të drejtën e redaktimit
e të lekturës të punimeve
Shkrimet dhe fotografitë mund
të kthehen: me kërkesën dhe
shpenzimet e autorit.
________________________
Lidhja Shqiptare të Prizrenit

(1878-1999) është busulla jonë

orientuese. Edhe numri i parë i

revistës tonë "ShqipëriEtnike"

doli më 10 Qershor 1999,

në 121-vjetorin e kësaj Lidhje.

./.

Kadri Mani,

iku i papërkulur

dhe duke qeshur…

-RRUGË TË MBARË DHE PAÇ URATEN I PAHARRUARI KADRI MAN PRISHTINA-

Nga Zeqir Lushaj

Të nderuar lexues të ZemraShqiptare e të ShqiperiEtnike:

I dashuri ynë, Heroi i Kosovës, i paharruari Kadri Mani na la. Sot në mëngjes erdhi nga zemra e Kosovës–Prishtinë, lajmi për ndarjen e tij nga jeta.

Iku Kadri Mani. Dhe iku, siç qendroi plot 75 vjet në të gjallë. Iku i papërkulur dhe duke qeshur, duke shkruar, duke bere shaka plot humor me shokët dhe miqtë. Asnje çast dhe asnje fjalë nuk na e tha për vete, për shëndetin e tij.

Pardje në mëngjes më shkroi (paska qene e fundit fjale ne mes nesh):

“I dashur Koleg.

Të falenderoj. Duket e keni parashikuar saktë se, nesër pres të dal nga spitali…”.

Por…dje, mbesa e tij e dashur më shkruan:

“I dashur Zeqir:

Gjyshin nuk e lejuan të dali sot nga spitali. Më tha të ju lajmëroi se pret të dali nesër”.

…!

Dhe vërtetë sot do të dali, veçse jo me këmbët e tij, por në krahët e dashurve të tij të shumtë të cilët do e përcjellin për në banesen e fundit.

(Lavdia e Kosovës, trimi i papërkulur, publicisti e shkrimtari, politikani e veprimtari i palodhur në shtatë dekada jetë Kadri Mani u varros  më daten 10-10-2012, në vendlindjen e tij në Makresh të Artanës).

…!

Iku Kadri Mani. Dhe iku i rrethuar me dashurinë e miqëve e të lexuesve të shumtë, të cilët kanë rreth tre javë që bashkëbisedojnë me Kadriun çdo ditë në faqet e ZemrësShqiptare.

Mbi 4 mijë lexime e mbi 30  e sa komente dashamirësish e përcjellin legjendën kosovare në rrugën e pakthim të jetës së pasosur të përtejvarrit.

RRUGË TË MBARË DHE PAÇ URATEN I PAHARRUARI KADRI MAN PRISHTINA!

Do të kujtojmë,  do të flasim me Ty e për Ty, do të nderojmë gjithmonë. Të themi rruga e mbarë, por ama, dije mirë se; - Je midis nesh!

Me shumë dashuri e mall, nga Amerika e largët,

Miku jot i paharruar,

Zeqir Lushaj

------------------

Qendresëtari i madh Kadri Osmani-Mani

Nga: Idiz Zeqiraj

Njerëzit në veprimtarinë e tyre jetësore edhe lodhën dhe e ndjejnë nevojën e pauzimit. Por, ka edhe përjashtime. Ndër të palodhurit e gjertanishëm janë SHIK-u, nga njëra anë dhe, magjistër Kadri Osmani (Mani), nga ana tjetër. Prej 20 vjetësh janë përballë njëri-tjetrit. SHIK-u është ushtri e tërë, është parti e tërë. Ndëra zoti Osmani është individ, që, tashmë, ka krijuar institucionin e vet luftarak, për t`u mbrojtur nga një armatë e tërë SHIK-ase, por duke e zgjedhur metodën se “SULMI ESHTE MBROJTJA ME E MIRE.”

Magjistër Kadri Osmani është një idealist i madh kombëtar. Prej më shumë se gjysmë shekulli ka punuar, vepruar e luftuar për këtë “copë” Kosovë (ndoshta edhe më shumë), për këtë liri dhe pavarësi. Gjatë veprimtarisë të tij ilegale e legale, mund të vritej shumë herë, por vetëm rastësia e ka kursyer. Edhe para skuadrës të pushkatimit, shqiptarët e lidhur në Tivar, ndonjërin rastësia e ka shpëtuar.

Zoti Kadri Osmani ka një biografi që ndryshon, cilësisht, nga biografia e kujtdo tjetër në Kosovë. Ishte viti 1965, kur ai, i shoqëruar nga profesori i letërsisë shqipe, hyri në klasën tonë, në Gjimnazin e Pejës. Nga çanta nxori një ekzemplar të revistës “Jeta re”, që, atëbotë, drejtohej nga  i urti Esad Mekuli. Dhe, agjitoi bindshëm për t`u pajtuar në revistën e vetme letrare në Kosovë.

Një ditë gushti, pa bëzamje, lënë zyrën në “Jeta re” në Prishtinë dhe, duke përshkuar tri orë në këmbë, rrugëve herë të pluhrosura, por më shumë të baltosura, arrin në Malësinë e Gollakut, në kufi me Serbinë, për mësimdhënie. Dhe, motivi i këtij vendimi: Zoti Adem Demaçi është burgosur, heronjtë e veprës të tij “Gjarpijtë e gjakut” si dhe miq e dashamirë të tjerë, jetojnë në këtë zonë, gjithnjë e më shumë po maltretohen nga UDB-a. Duhet bërë diçka, për ta ngritur moralin e popullatës të kësaj zone të izoluar dhe për t`i trerguar UDB-së dhe Serbisë se nuk i frikësohemi askujt në vatrat tona.

As edhe një rast tjetër në Kosovë, as në Shqipëri (përjashto rastet kur Partia u thoshte mësuesëve në trasferim: ose shko në fshat, ose në burg), nuk mund të hasim me lënë zyrën dhe pagën më të mirë në Prishtinë, për të shkuar në malësi mësues, duke e lënë nusen të vetme me tre kalamaj të vegjël. Në dhjetë shkollat e zonës, me një drejtori të përbashkët, me mungesa elementare, për të zhvilluar një mësim normal, zoti Kadri Osmani i rreket punës, për ta ngritur cilësinë e mësimit. Njeri i leximit, i letrave, i librit, nuk duronte dot që në dhjetë shkollat fillore e 8-vjeçare, të mos kishte një gazetë, një revistë, një libër! Dhe, me qortimin e kujdesshëm ndaj mësuesëve kolegë, për këtë gjendje mjerane, me vetiniciativë, me shkrim e gojas, përshkoi Prishtinë e Shkup, duke aktivizuar, tashmë, edhe të tjerë, për të begatuar shkollat e zonës me literaturë ditore, dy javore, mujore dhe libra gjithfarëshe. Dhe, ia doli me sukses, duke krijuar edhe rrethet letrare.

Magjistër Kadri Osmani është veteran i ilegales të Kosovës dhe i burgjeve politike jugosllave. Atdheun edhe mund ta duan të gjithë, por, ndjenjen e lirisë nuk e kanë të zhvilluar të gjithë njësoj. Përndryshe, ne, shqiptarët, do ta kishim Shqipërinë të tërë, Shqipërinë Etnike, të paktën, në Lidhjen e Prizrenit. Përkushtimi i tij nuk ka qenë kurrë i mëdyshur, nuk ka qenë honorar. Përkundrazi, ka qenë detyrë, ka qenë parësor. Ai filloi në Prishtinë, vazhdoi në Istog e Pejë, u dënua dhe përsëri vazhdoi veprimtarinë ilegale në Prishtinë, për t´u dënuar sërishmi. Jeta ilegale, në sistemet komuniste e fashiste, është e rrezikshme, “NJERIU ËSHTË ME KOKË NË TRASTË”. Vërtet, u vranë Nuhiu (Berisha) e Rexhepi (Mala), ndërsa Kadriun  rastësia e shpëtoi. Shpifjet e denigrimet aktuale të armatës “nofkaxhi” të SHIK-ut janë hakmarrje primitive e provinciale, madje me një fjalor të denjë për lukuninë komuniste. Në të gjithë Shqiptarinë tonë, zoti Kadri Osmani, do të ishte i fundit për ligështim, denoncim apo tradhti ndaj shokëve  të idealit. Dhe, kjo është provuar në gjyqet e përsëritura, të zhvilluara kundër tij.

Magjistër Kadri Osmani nuk është i pafe. I gjithë rrethi familjar janë besimtarë. Ai ka agjëruar, duke ngrënë bukë bajate, me fasule të zjerë,  vetëm me krypë, pa vaj fare, nga bllokimi i borës në Malësinë e Gollakut. Por, zoti Osmani është magjistër, e di edhe konvertimin e dhunëshëm nga pushtuesi i vjetër. Ai nuk mund të pajtohet me ata që kundërshtojnë ndërtimin e Katedralës Katolike në Prishtinë. Ai nuk mund të pajtohet me fanatikët fetarë të përçudnuar në veshje e sjellje, të cilët thonë: “Nënë, më fal se nuk ta jap dorën  as në ditën e Bajramit, sepse para se të jesh nënë, je femër dhe më ngjallë ndjesi seksuale!”

Zoti Osmani nuk mund të vë fenë mbi kombin. Nuk i ushqen ndasitë dhe përçarjet ndërfetare, që do të ishin vetëvrasje e shqiptarëve. Skënderbeu dhe Nënë Tereza janë stoli, janë dhuratë hyjnore për kombin, sepse përmasa e madhështisë të tyre, është përmasë unikale, supërspecifike, madje në shkallë botërore. Dhe, padyshim, këto dy figura madhore, janë i vetmi privilegj  i shqiptarëve, duke u pasua denjësisht nga shtetbërësi i Kosovës, Presidenti Historik, dr. Ibrahim Rugova.

Njëri nga nofkaxhinjtë më brutal, për zbulimin e të cilit nuk ka pse të merakoset zoti Osmani, sepse ai është njëri nga grixha e SHIK-asëve numerikë, akuzon për konvertime partiake. Burgu i gjatë, mungesa e informacionit, kanë bërë që, herë-herë, ndjenja të triumfojë. Por, ai është energjik dhe dialektik, ecë me hapa rapid, duke e kompensuar kohën e humbur. Pavarësisht elozheve, që i bëri atij e veja e Enver Hoxhës me djem dhe kuadri tjetër i bllokmenëve në Tiranë, ai u këndell shpejt dhe denoncoi se “në Shqipërinë e Enver Hoxhës, i gjeta rrugët e Bangladeshit.”

Edhepse filloi flirtin me të majtën shqiptare, zoti Osmani, në kohë rekorde bëri konvertimin, duke u orientuar tërësisht djathtas. Dhe, këtë drejtpeshim e ka ruajtur dhe justifikuar, madje  në atë masë që di vetëm ai. Dhe, kjo është vijimësi e atij qendrimi thellësisht kombëtar, në kohëzgjatjen gjysmëshekullore. Këtu e ka bazën edhe epërsia e tij absolute morale, atdhetare e intelektuale, karshi kritizerëve të rinj dhe të vjetër SHIK-as.

Zoti Kadri Osmani shquhet për kërkesa që ka ndaj vetes dhe të tjerëve. NË MOSHËN 70 VJEÇARE MAGJISTROI! Një rast i virgjër në Kosovë dhe më gjerë. Vonesa ishte kushtëzuar nga pushtuesi dhe burgu. Njeriu i privuar nga liria, e vlerëson shumë lirinë. Liria e Kosovës e rinoi burgaxhiun e stazhionuar dhe në respekt të lirisë, donte t`ia shtonte një magjistër Kosovës së lirë, Kosovës shtet, ëndërr dhe aspiratë e gjithë jetës të tij të mundimshme.

Shumëkush mendon, ndërsa SHIK-u edhe vepron, se “këtij magjistri grindavec, duhet me ia mbyllë gojën, me ia thyer pendën, me e bë të heshtë përgjithmonë!” Por, zoti Osmani nuk është indiferent për asgjë që është njerëzore. Reformatori Martin Luther King thotë: “Për zhvillimin e mbarë të shoqërisë, më të dëmshëm janë njerëzit e mirë që heshtin, se sa keqbërësit.” E vërteta është se ai është i hatëruar gjer në zemratë, sepse populli i tij nuk po e çmon lirinë në masën që kjo liri meriton. Ish i prangosuri politik ka ëndërruar se, kur Kosova do të jetë e lirë, njerëzit e saj vetëm gjumi do t`i ndajë nga puna, nga studimi. Tani që ai i sheh, duke bredhur rrugëve e kafeneve, pa qëllim e cak, tmerrohet se “SI ROBËRIA HARROHET KAQ SHPEJT!”

Magjistër Kadri Osmani është zë i veçantë në publicistikën aktuale gjithëshqiptare. Dhe, si i tillë meriton vëmendje dhe respekt, në masën e duhur. Shpirti i dlirë, sinqeriteti në shfrim ndaj së keqes, çiltëria entuziaste për të mirën, ndjenja e sakrificës, atdhedashuria e dëshmuar, përkushtimi i përhershëm për ta emancipuar e prosperuar shoqërinë, kombin, kanë qenë e mbetën vlerë dhe moto e jetës së tij, sa të trazuar, aq edhe të bujëshme.

./. 

ALI ASLLANI, PËR ISMAIL QEMALIN
Nga DHIMITËR SHUTERIQI (1915-2003)
Vizitoj Ali Asllanin në shtëpi, bashkë me Odhise Paskalin dhe Myneverin. Ka tre muaj sëmurë nga një virozë dhe është e para herë që e vizitoj. Më vjen zor se nuk di si të çfajësohem që si shkova më parë. Po vetëm këto ditë e kam marrë vesh se është sëmurë, nga piktori Abdullah Cangonji, i cili më shoqëron dhe ai. Aliu është tretur e bërë sa një dorë. Tani është më mirë, thotë. Pjesa më e madhe e ujit që kishte mbështjellë në bark, i kaloi. Është për tu habitur se si e mban këtë sëmundje fatale, 84 vjeç (“jam 86 sipas hexhirës, thotë, i vitit 1299”). Nuk u qa për asgjë. Nuk më kërkoi as edhe ndihmë nga Lidhja, siç e ka pasur zakon. U gëzua shumë për vizitën dhe u tregua i një optimizmi të madh. Fol e qesh tërë kohën, ndonëse nuk e kishte lehtë të flasë.

Biseduam për shumë gjëra. Na tregoi se si vdiq Ismail Qemali dhe se si e varrosën në Kaninë. Odhise Paskali, që ka qenë ahere në Vlorë në shkollë, mbante mend edhe ai disa gjëra dhe aprovonte. Po kopjoj çtha, nga sa shkrova kur ai fliste (pasi i mora leje që të shënoj):

- Erdhi telegram në bashkinë e Vlorës, nga djemtë e Ismail Qemalit, se “babai vdiq dhe e ka lënë me testament që ta varrosnin në Vlorë”. I erdhi telegram i veçantë edhe vetë Ali Asllanit, po nga ata. Ai ishte kryetar i bashkisë, po dukej se djemtë e I. Qemalit nuk e dinin këtë. “I mora dhe i këndova të dy telegramet. I. Qemali kishte vdekur në Peruxhia. Mbas pak më erdhën në zyrë autoritetet italiane të pushtimit, që më dhanë edhe ata lajmin e vdekjes dhe më sollën ngushëllimet e tyre. Përjashta u hap lajmi se I. Qemalin e helmatisën italianët. Çtë bënim? Unë, Spiro Koleka, Qazim Koculi, Omer Haxhiu etj, sdinim si të veprojmë. U vendos që trupi i Ismail Qemalit të sillej në Vlorë më 9 shkurt. Ai kishte vdekur në 26 janar.

Erdhi dita. U bëra gati me të zeza (frak) dhe lajmërova popullin. Populli u derdh në skelë që në ora 9 të mëngjesit. Qëndruam tek është sot shtëpia muze e qeverisë së Vlorës. Komandanti italian i bazës navale më afrohet dhe më thotë: “Signor sindaco, accomodatevi”. Trupi ishte në ndërtesën në fjalë. U hap dera, hymë. Ushtarë të armatosur italianë qëndronin përbrenda në nderim, te porta, te qivuri lart. Qe një qivur i madh, shumë i bukur. E hapën, kur çtë shoh! Të vdekurit i kishin vënë flamurin italian! Unë, me delikatesë, i them komandantit italian se nuk mundem ta marr në dorëzim trupin ashtu, sepse “është flamuri i zotrissuaj, kurse ky njeri është ai që kujtohet tamam sepse ngriti flamurin tonë. Kam frikë se do të ofendohet populli dhe kjo do të jetë keq.” Ne u vonuam kështu dhe jashtë njerëzia filluan të ziejnë. Komandanti italian më thotë “Ne ja bëmë këtë gjë për respekt, gjer këtu. Ju mund të bëni si të doni.” Aty për aty u gjet një flamur i Shqipërisë dhe ja vumë, duke hequr italianin.

E vumë mbi një karrocë të hequr nga 6 kuaj dhe të përcjellë nga 6-700 ushtarë italianë përpara. E dërguam në Vlorë. Në mes të pazarit, te xhamia kundrejt Hotel Gordonit (kjo xhami u prish këto tre-katër vjet për të zgjeruar vendin) afër komandës italiane. Në një tribunë hipën e mbajtën fjalimin Qazim Koculi dhe Jani Minga. U bë dhe një fotografi. Pastaj u nisëm për Kaninë, në këmbë, popull i madh. E varrosëm në teqen e halvetinjve, pranë Ferit Pashës, me të cilin kishte shkuar thik e brisk.

Kur dolëm nga teqeja, vjen Elmaz Xhaver Kanina (Mustafaraj) dhe Mahmut Myftiu, të dy miq të ngushtë të I. Qemalit, pasanikë, dhe Elmazi na thotë të rrimë për darkë tek ai. U bëmë 20-25 vetë bashkë me të katër djemtë e I. Qemalit, të cilët kishin ardhur që nga Italia për të varrosur babanë (qenë Tahiri, Etemi, Qazimi dhe Qamili, ky më i vogli, 17-18 vjeç ahere). Pas buke më thonë të pyes qysh ngjau kjo vdekje e papritur dhe pyes djemtë e I. Qemalit. Tahir beu tregon:
Ne e kalonim shumicën e kohës në Spanjë, kështu edhe babai, i cili deshi të rronte në një vend të papërzierë në luftë. Kur e pa se fitorja po anonte nga aleatët, babai nisi të shkojë edhe në Paris dendur. Ahere hyri në korrespondencë me Kristo Dakon që e ftonte me këmbëngulje në Amerikë për tu takuar me Uillsonin për punët e Shqipërisë. Babai e kish edhe ai këtë qëllim. Mirëpo Noli dhe Konica nisën një fushatë të madhe në shtyp dhe me anë letrash kundër atij qëllimi. Faik beu, siç e kish gojën të ndyrë, foli shumë keq e tha se Ismail Qemalit po i mbante “era thelë” nga Amerika. Babai fillon të hezitojë, ndërsa Dakua insistonte vazhdimisht. Ahere e vizitoi babanë ambasadori italian, i cili tha se qeveria italiane i dinte qëllimet e tij dhe e ftonte të kapërcejë nga Italia para se të nisej për Amerikë, se Italia është e interesuar për mbrojtjen e çështjes shqiptare. Në Romë, ai do të takohej me kryeministrin Salandra dhe me ministrin e jashtëm Sonini. Babai nuk mund të refuzonte, sepse Italia ishte aleate e Amerikës e mund të prishte punë, po, nga ana tjetër, skish besim te italianët. Hezitoi dhe së fundi vendosi të kapërcejë nga Italia ndonëse kishte frikë se mos i dalin të pabesë italianët dhe e mbajnë në Romë. Kaloi një natë shumë të shqetësua para se të nisej së bashku me ne të katër djemtë.

Arritëm në Gjenevë, ku na priti prefekti i vendit dhe iu lut babait të urdhëronte në Peruxhia se Salandra dhe Sonini sqenë në Romë. “Ah! Më tradhtuat!”, u tha babai dhe kërkoi gazetarët që të bëjë një deklaratë, por gazetarët nuk erdhën. Me nderime dhe me tren të posaçëm vajtëm në Peruxhia dhe u vendosëm në një hotel. Atje qëndruam disa ditë dhe babai kërkoi prapë gazetarë, të cilët erdhën. Po atë kohë që i ngrit të flasë, për çudi nuk i lidhte dot mendimet! U çua dhe me ngut vajti në banjë prej ku dëgjuam të na thërrasë: “Evladëm! Evladëm!”. E gjetëm duke vjellë e duke pëgërë, e ngritëm dhe e vumë në shtrat. Të nesërmen vdiq dhe ne telegrafuam në Vlorë.
Kështu na ka treguar Tahir beu thotë Ali Asllani.

Unë përsëris çkam dëgjuar dhe nuk kam asnjë siguri se vërtet italianët e vranë I. Qemalin. Këtë se kam vërtetuar dot. Them siç dëgjova nga djali i tij i madh, Tahir beu dhe siç e dëgjuan aty dhe të tjerë. Populli besonte se e helmuan, po këto nuk thuheshin sheshit, se italianët qenë brenda në Vlorë dhe kishin një pjesë të mirë të jugut.

Djemtë e I. Qemalit nga Vlora, të nesërmen, pa pyetur njeri falënderuan me telegram Titonin se u pritën mirë në Vlorë. “Mua që isha kryetar bashkie, padashur, më dhanë kështu një dackë. Si tua bënim atyre njerëzve? Tu jepnim ndihma do ti bënin rrush e kumbulla nëpër kabaretë siç e kishin zakon. U dhamë pra vetëm disa shpenzime dhe i nisëm. Tëmën e kishin në Napoli ku rronte që kur Vidi i kishte lidhur 50 napolona në muaj. Ajo nuk e pa Ismailin kur vdiq dhe rronte vetëm.

Këto ja kam treguar edhe Skënder Luarasit, po ai i këmbeu. Unë sthem dot se italianët e helmuan siç më ka bërë ai të them në librin e tij mbi I. Qemalin. Më erdhi keq kur ja këndova dhe ja thashë. E pranoi se qe gabim shtypi. I kërkova deklaratë që unë si kam thënë një gjë të tillë; më tha se do ta ndreq gabimin kur të shkruaj një gjë më të gjatë për I. Qemalin. U zemëruam e u ftohëm. Skënder Luarasi ka shkruar se I. Qemali qe nisur të vijë në Shqipëri. Kjo nuk qe e mundur. Në Shqipëri qe pushtimi italian. Ai nuk donte të ishte nën Piacentinin, i cili do ta mbante si në kuvli të artë. Këtë i kishte propozuar edhe Esat Toptani I. Qemalit, po ky se pranoi dhe nuk i vajti.”
...
Kur u larguam nga shtëpia e Ali Asllanit, Odhise Paskali më tregoi: “Kur Ismail Qemali ngriti qeverinë e parë shqiptare në Vlorë, për shef policie vuri atje një fshatar trim, i cili punoi mirë. Kur Ismail Qemali do të largohej përfundimisht nga Vlora e thirri shefin e policisë dhe deshi ta marrë me vete, por shefi iu përgjigj: “Bej efendi, detyra ime është këtu, kurse ju duhet të largoheni.”

Dhimitër S. Shuteriqi
22/02/1966

(Marrë nga VOAL)

--------------------------

Territoret shqiptare, ndryshime të reja kufijsh në Ballkan

?  Studimi: I pamundur bashkimi i territoreve veriore të Greqisë me "Shqipërinë e Madhe”.

?  Ndryshimet pa luftë, por me referendume. Turqia mund të rrisë ndikimin e saj në Ballkanin Perëndimor përmes Shqipërisë.

Publikuar më 28.10.2012 | 15:47

Ndryshimet që kanë ndodhur në Ballkan gjatë këtyre 20 viteve të fundit, por edhe prekja nga kriza ekonomike, ka nxitur kompanitë që të studiojnë klimën e biznesit dhe të sigurisë në këto vende. Sipas studimeve të fundit, Evropa mund të jetë dëshmitare e rishikimit të kufijve në Ballkanin Perëndimor. Në qendër të ndryshimeve të kufijve shtetërore paraqiten territoret shqiptare, aktualisht të ndara në shumë shtete. Në një studim të botuar nga Toscafund LLP (Asset Management "Toscafund") me qendër në Londër, përderisa një "Serbi e Madhe" mund të marrë mbi nëntë milionë njerëz dhe “Kroacia e Madhe” me 5 milionë, edhe perspektiva e një "Shqipërie të Madhe" konsiderohet më e afërt për një popullsi të llogaritur prej 5.2 milion banorë. Ekspertët shprehen se ndërkohë që është e pamundur që territoret veriore të Greqisë të bëhen pjesë e "Shqipërisë së Madhe", Kosova e ka një shans së bashku me rajonet perëndimore të Maqedonisë ku shqiptarët përbëjnë rreth 95% të popullsisë. Studimi shprehet se nuk do të ketë ndryshime të kufijve anembanë Ballkanit Perëndimor si rrjedhojë e rinisjes së luftimeve midis grupeve etnike, por një gjë e tillë mund të arrihet përmes zgjidhjeve ligjore, siç mund të ishte votimi në referendum.
Një praktikë e tillë sugjerohet që të ndjekin serbët në veri të Kosovës, ashtu sikurse serbët në Republikën Srpska. Kroatët e Bosnjës mund të bëjë të njëjtën gjë. Ideja e bashkimit të trojeve shqiptare dhe e krijimit të një Shqipërie të Madhe, nuk shihet e pamundur nga ekspertët ndërkombëtarë. Sipas tyre, komunitetet shqiptare në Kosovë dhe Maqedoni mund të votojnë në mënyrë të njëanshme për ndarje nga shteti ekzistues sovran dhe krijimin e një forme të federatës me Shqipërinë. Një gjë e tillë, sipas tyre, lehtësohet edhe nga ndryshimet jo shumë të mëdha në aspektin ekonomik ku të ardhurat për frymë mes Maqedonisë  dhe Shqipërisë janë pothuaj të njëjta, 3800 dollarë. Nga ideja e krijimit të Shqipërisë së Madhe dhe e Serbisë së Madhe, Europa pritet që të ndjejë më shumë presionin e dy shtete të mëdha si Turqia dhe Rusia.
Sipas dokumentit të hartuar nga Toscafund LLP, Shqipëria e Madhe do të fitonte tërheqjen dhe do të vihej nën patronazhin e Turqisë si pasojë e fuqisë së saj ekonomike, ashtu sikurse "Serbia e Madhe" mund të përfitonte nga dashamirësia e Rusisë. Gjithsesi, raporti shprehet se situatat në Ballkanin Perëndimor janë të vështira, kjo si pasojë e përplasjeve gjeostrategjike midis Lindjes dhe Perëndimit. Në një kohë që Kroacia dhe Shqipëria janë anëtare të NATOs, Serbia jo vetëm që nuk është anëtare, por në përgjithësi mbetet antagoniste ndaj saj dhe e prirur drejt Rusisë,duke hapur një dimension krejtësisht të ri gjeopolitik. Sa për aspiratat për në NATO të Malit të Zi, ekspertët shprehen se Rusia do të mund ta ruajë atë në orbitën e saj strategjike. Deri më tani , studimet për ndryshime të kufijve të Ballkanit kanë qenë të shumta nga kompani të specializuara, si në rastin e këtij studimi, ashtu edhe nga Akademitë e Shkencave të rajonit tonë.
Aleanca shqiptaro-turke është e natyrshme
"Ndarja e Veriut të Mitrovicës nga Kosova, do të thotë rinisje e luftës. Maqedonia të ndahet me marrëveshje shumëpalëshe"Ish-sekretari Politik i Armatës Kombëtare Shqiptare, Idejat Beqiri, deklaron se çështja e kufijve në Ballkan mbetet ende problematike. Në një intervistë për Shekullin, avokat Beqiri shprehet se pika më e “nxehtë” e rajonit do të bëhet Maqedonia, që sipas tij, ka dështuar në ndërtimin e një shteti multi-etnik sikurse është Belgjika.
Mendoni se çështja e kufijve të Ballkanit është e mbyllur?
Ballkani ka qenë dhe ka mbetur “fuçi baruti”, sepse ka disa çështje kombëtare të pazgjidhura. Çështja kryesore kombëtare që e mban Ballkanin të mbërthyer në një krizë të përhershme, që ka sjellë dhe ende mund të sjellë pasoja tragjike, është edhe çështja shqiptare. Kombi shqiptar është një komb « invalid », sepse gjysmën e trojeve etnike dhe të popullsisë së tij në Ballkan, i ka jashtë kufijve shtetëror. Shqiptarët në Serbi, në Mal të Zi, në Maqedoni nuk janë “minoritet”, por janë në truallin e tyre, në shtëpinë e tyre. Prej një kombi “invalid” nuk mund të presësh stabilitet! S’ka se si. Vetëm kriza dhe destabilitet mund të pritet, sepse kombet u ngjajnë organizmit të njeriut, mirë funksionojnë në se të gjitha pjesët e trupit janë të shëndetshme. Në këtë aspekt problemi i kufijve të Ballkanit ka qenë, është dhe do të mbetet i hapur.
Sa e mundshme është një rritje e ndikimit të Turqisë përmes Kosovës dhe Shqipërisë? Turqia ka qenë dhe mbetet një aleate e natyrshme e shqiptarëve. Ajo kurdoherë do t’i ketë dyert e hapura në Shqipëri dhe në Kosovë. Po të kemi parasysh edhe faktin që Turqia do të shndërrohet në një fuqi tepër të madhe ekonomike në Ballkan dhe në pjesën Evropiane dhe Aziatike, aleancën shqiptaro- turke duhet ta besojë, ta ushqejë dhe ta zhvillojë pa hezitimin më të vogël politika dhe diplomacia jonë.
A rrezikon që të destabilizojë Ballkanin tentativa për një Shqipëri të Madhe?
Kë shihni si pika më të nxehta për momentin, Maqedoninë apo Veriun e Kosovës? Serbia, Mali i Zi, Greqia dhe Maqedonia nuk janë “në shtëpinë e vet” në ra- port me trojet shqiptare. Për rrjedhojë kjo sjell destabilitet dhe mosbindje të përhershme. Minoritet serbe, malazeze, maqedonase që ndodhen në trojet shqiptare sot, aty do të rrinë edhe nesër në Shqipërinë e Bashkuar, dhe shteti kombëtar shqiptar, ashtu sikundër ka bërë historikisht, ashtu do të bëjë edhe në të ardhmen, do t’i trajtojë minoritetet si miq të mirë, dhe shqiptari më mirë mban mikun, se sa veten e tij. Trajtimi i minoritetit grek në 100 vjet shtet shqiptar, apo trajtimi që u është bërë minoriteteve të tjera, qofshin edhe ato serbe dhe maqedonase në Shqipëri dhe në Kosovë, flasim më mirë për këtë gjë. Problemi i Veriut të Kosovës është zgjidhur një herë e përgjithmonë. Shohin “ëndrra në diell” serbët për ta ndarë, apo për ta marrë Veriun e Kosovës. Lufta e UÇK-së në vitet 1998- 1999 dhe ndërhyrja ushtarake e NATOs kundër Serbisë, u bënë për Kosovën e lirë dhe të pavarur në kufijtë e saj historikë. Pa Mitrovicën Veriore nuk ka as Kosovë, as Shqipëri. Ndarja e Veriut të Mitrovicës nga Kosova, do të thotë rinisje e luftës. Pika më e nxehtë” e rajonit do të bëhet Maqedonia. I ka ardhur tashmë radha që artificialitetit të këtij shteti, t’i jepet fund. Për 23 vjet me radhë shtetit artificial të IRJM-së nuk ju gjet as emri, nuk ju gjet identiteti kulturor-kombëtar, e mbi të gjitha nuk u arrit ajo që pritej, bërja e një shteti shqiptaro-maqedon në parametrat e Belgjikës së sotme, si rruga e vetme që mund ta shpëtonte Maqedoninë.
Pavarësia e Kosovës, hap drejt unifikimit

Sipas Gallup Balkan Monitor 2010, koncepti i “Shqipërisë së Madhe” është mbështetur nga shumica e shqiptarëve: në Shqipëri (63%), në Kosovë (81%) dhe në Republikën e Maqedonisë (53%). Nocioni i krijimit të një "Shqipërie të Madhe" nuk është aspak e re. Në formën e saj moderne daton që në 1878-n me Lidhjen e Prizrenit. Ideja ishte që të bashkohen territoret e Kosovës, në jug të Malit të Zi, në veri-perëndim të Greqisë (Çamëria), pjesën perëndimore të IRJ të Maqedonisë dhe në jug të Serbisë. Italia krijoi e para dhe e vetme idenë e "Shqipërisë së Madhe", që përfshinte pjesën më të madhe të Kosovës dhe rajoneve të banuara me shqiptarët e Maqedonisë perëndimore. Deklarata e Pavarësisë së Kosovës është parë nga disa si një lëvizje parë drejt unifikimit në të gjithë rajonin e mbushur me një valë tensionet etnike. Ekzistojnë tensione të mëdha mes shqiptarëve dhe maqedonasve në zonat perëndimore të Maqedonisë.

Raporti
Raporti mban datën 11 tetor 2012 dhe është pjesë e raportit të titulluar "Kriza në Ballkanin Perëndimor: Një problem i mbarë Evropës ". Hulumtimi paraqet një vlerësim të zymtë dhe të pakompromistë të asaj që konsiderohet e pashmangshme si pasojë e ngjarjeve që po zhvillohen në Greqi, Itali dhe më gjerësisht në të gjithë zonën e euros. Paralajmërohet varësia e tyre nga ekonomitë më të trazuara të eurozonës, tensionet e fshehura etnike dhe potencialet për ndryshime të rëndësishme politike dhe tejet alarmuese.   
Studiuesit
Ky dokument është botuar nga Toscafund LLP (Asset Management "Toscafund"), që është një partneritet me përgjegjësi të kufizuar e regjistruar në Angli dhe Uells. Kjo kompani është e autorizuar nga Autoriteti i Shërbimeve Financiare.

Situata në Shqipëri

Megjithëse Shqipëria nuk ka qenë e përfshirë në konfliktin etnik të viteve 1990, ka pasur më shumë problematikën e saj të brendshme. Mjaft alarmuese konstatohet përdorimi i vendit tonë si një rrugë tranziti për lëndët narkotike dhe për trafikimin e njerëzve. Ndikimi i krizës është ndjerë në një mënyrë tjetër nga një rënie në remitancat dhe eksportet. Remitancat nga 1 milion shqiptarë në Greqi dhe Itali kanë qenë një burim i rëndësishëm i të ardhurave për vendin. Perspektiva e një kthimi masiv të shqiptarëve nga Greqia dhe Italia do të japë gamën e vet të problemeve.

Ndikimi turk dhe rus

Tensionet edhe për shkak të krizës, priten që të sjellin edhe rritje të ndikimit të shteteve më të fuqishme në Ballkan. Rusia ka të ngjarë të jetë rrjet sigurie për aleatët e saj tradicional, Serbi dhe Mali i Zi. Turqia, gjithashtu, do të rrisë ndikimin e saj me Shqipërinë dhe nga Bosnja myslimane. Sipas studimit, rritja e ndikimit rus dhe turk do të jetë i mirëpritur në disa qarqe, por më pak në të tjerët.

/Shekulli/Luis Tanushi/

------------------------------------

Arkivat e huaj:

Si e mbrojti Ali Ibër Neza Lidhjen e Prizrenit

Udhëheqësi i Lidhjes sipas burimeve angleze.
Parandalimi i gjakderdhjes fetare në Gjakovë dhe mbrojtja e katolikëve të qytetit.
“Sulltani asnjëherë s’ka pasur autoritet të vërtetë, por një autoritet nominal”. Kështu thotë për malësinë e Gjakovës Kirki Gri. Kryekonsulli austriak Lipih thotë për trevën se gjithmonë ka qenë qendra e trazirave më të rrezikshme. Pikërisht aty në fshatin Shipshan, të Malësisë së Gjakovës, sot rrethi i Tropojës, lindi Ali Ibër Nezaj, por edhe udhëheqës të tjerë të lirisë dhe pavarësisë shqiptare.
Më 1878-n, në vitin e Besëlidhjes së madhe, Kirki Grin thotë: “Autoritetet kompetente më kanë siguruar mua se do të duhej një ushtri prej 80 mijë vetash për të nënshtruar fiset malore të Gjakovës, Pejës, Gucisë e Plavës..”. Me një prestigj të tillë Tropoja niste në kuvendin e Prizrenit bijtë e vet me në krye Ali Ibër Nezën) e Binak Alinë. Më 10 qershor 1878, që të dy u zgjodhën anëtarë të KQ të Lidhjes shqiptare të Prizrenit.
Në vitet e lidhjes e më pas, aktiviteti i Ali Ibër Nezës merr përmasa shumë të gjera dhe figura e tij poliedrike rri me dinjitet krahas tre katër figurave me të ndritura udhëheqëse të Lidhjes Shqiptare. Që ditën e themelimit të saj, Lidhja shqiptare u ballafaqua me një presion të gjerë e të gjithanshëm të administratës turke nga brenda, por edhe zyrtarë ndërkombëtarë të vendeve të ndryshme.

Ali Ibër Nezaj

Ali Ibër Nezës i takoi nderi i madh historik që të ishte si përfaqësues e mbrojtës i Lidhjes Shqiptare në disa nga momentet më vendimtare të saj. Një muaj pas krijimit të Lidhjes, më 22 korrik 1878, ushtria austro-hungareze marshon në drejtim të Bosnjë-Hercegovinës. Autoritetet turke u munduan që forcat e Lidhjes t’i drejtonin në Bosnjë kundër Austro-Hungarisë e ta linin vetë Shqipërinë pa mbrojtje. Për këtë qëllim, më 19 gusht 1878 mblidhet Lidhja. Ali Ibër Nezaj në krye të disa forcave të armatosura ngarkohet të shkojë në Novi Pazar për të marrë vesh nëse forcat austro-hungareze kanë qëllime pushtimi ndaj Shqipërisë. Këtë fakt e vërtetojmë me dokumentin nr.17 të konsullit anglez në Prizren, që mban datën 2 tetor 1879. Sen Xhoni shkruan: “Pak kohë më parë kur flitej se austriakët po marshonin në drejtim të Novi Pazarit, fisi i tij (Ali Ibrës) menjëherë propozoi t’i kundërshtonte ata, por me propozimin e tij, ai me disa pasues të vet shkuan e u takuan me austriakët, dhe pasi u siguruan se austriakët nuk do bënin pushtime, ai u kthye të qetësojë popullin e vet”. Pra, largpamësia e tij si politikan duket qartë. Me Ahmet Koronicën janë nismëtarë e udhëheqës të rrethimit të Mehmet Ali Pashës në sarajet e Abdullah Drenit në Gjakovë, në shtator të vitit 1878. Për këtë, kryekonsulli Lipih nga Shkodra lajmëron ministrin e Jashtëm në Vjenë, më 14 shtator 1878. Kjo ngjarje pati jehonë edhe në botë, shqetësoi Portën e Lartë, si dhe fqinjët shovinistë.
Ndalja e masakres mbi te krishteret
Shovinistët ballkanas, serbë, malazezë etj. e panë fuqinë e Lidhjes dhe e kuptuan se nuk mund të realizohen koncesionet që u kish dhënë Kongresi i Berlinit. Ata përdorën gjithë arsenalin e vet për të përçarë Lidhjen. Një ndër mjetet e efektshme ishte teza dhe qëllimi për t’i dhënë karakter thjesht mysliman Lidhjes, për t’u futur përçarja midis shqiptarëve të krishterë e myslimanë. Si pikë e dobët mendohej se ishte Gjakova, për shkak se disa nga prijësit e Gjakovës ishin gjendur në mbrojtje të Mehmet Ali Pashës. U organizua një masakër e përgjakshme kundër të krishterëve të Gjakovës nëpërmjet makinacionesh, ku ishte përfshirë dhe kisha serbe e Deçanit. Në këtë ngjarje figura e Ali Ibrës (Nezaj) shkëlqeu me madhështi të plotë, duke i kaluar edhe caqet e kohës së vet. Më 2 tetor 1879, konsulli Sen Xhon shkruan: “Vitin e kaluar pas vrasjes së Mehmet Aliut, u diskutua seriozisht për shkatërrimin e kishës katolike të Gjakovës dhe një masakër të përgjithshme ndaj të gjithë të krishterëve të qytetit. Dhe ishte ndërhyrja e Ali Ibrës që e ndaloi këtë fatkeqësi. Ali Ibra më njoftoi mua se të gjitha persekutimet e tanishme kundër të krishterëve të Gjakovës kryhen vetëm për shkak të urrejtjes fanatike që kanë dy zyrtarë qeveritarë kundër tyre. Njëri është Kareman Beu, kajmekami dhe tjetri Hasan Aga, një oficer i zaptijeve, djali i Sadik Agës dhe ai deklaron se që të dy duhen ndaluar”. Këtë mision të lartë patriotik, mbrojtjen e popullsisë së krishterë që në fakt ishte mbrojtja e Lidhjes kundër përçarjes, Ali Ibra e vazhdoi gjithnjë duke mbetur figura qendrore e Lidhjes në këtë aspekt. Këtë fakt e vërtetojnë shumë dokumente të viteve 1879-1880. Për të ilustruar këtë fakt, citojmë vetëm një fragment nga dokumenti nr.22 i datës 6 tetor 1879 të konsullit anglez në Prizren: “Ali Ibra i cili është kryetar i fisit më të fuqishëm të të gjitha fiseve malore të kësaj krahine, ka treguar gjithmonë një prirje dashamirësie ndaj popullsisë së krishterë dhe për më tepër ai më premtoi se mbrojtja e tij do të vazhdojë dhe se ai do ta quajë si detyrën e tij të ndërhyrjes për çdo rast persekutimi kundër të krishterëve”.
Fama dhe personaliteti i tij i madh zgjuan interesim të jashtëzakonshëm të diplomacisë angleze. Ky interesim zgjati me intensitet të shtuar edhe në vitet 1880-1881. Më datë 6 tetor 1879, nr dok. nr. 22, konsulli Sen Xhon i propozon qeverisë së Londrës që të ndërhyjë pranë sulltanit për t’i dhënë grada dhe tituj. Përveç qëllimeve të tjera, në situatën kur popullsia shqiptare ishte revoltuar kundër konsujve (konsulli rus Jastrebov ish i kërcënuar për vdekje) Sen Xhoni nuk e ndien veten të sigurt dhe kërkon mbrojtje për të siguruar jetën e vet.
Në 1879 agjenturat e huaja u hodhën dendësisht në malësitë e Shqipërisë, Mark Milani organizoi një pikë informative në Manastirin e Deçanit. Problem kardinal ishte ai i Plavës e Gucisë. Në fundin e tetorit të 1879-s malazezët kërkojnë takim me më të parët e Rekës, Malësisë, Pejës, Gjakovës e Rugovës. Nga Malësia e Gjakovës shkuan shtatë burra: Ali Ibra, Man Avdia, Qerim Binaku, Halil Brahimi, Ali Hoxha, Ahmet Sadria e Bek Dini. Dërgata malazeze kryesohej nga Todor Milan, ndërsa malësorët nga Ali Ibra. Të dy këta kryesuan bisedimet. Asnjë pikë pajtimi nuk patën për çështjen e Plavës e Gucisë. Ali Ibër Nezaj mbylli bisedimet me fjalët: “Bje në rrafsh të Velikës t’i përpjekim armët se edhe Dukagjinin me ta lëshue nuk të duhet gja se mashkull të gjallë nuk të la, veç ta le Cernogoren me çika e gra”. Në janar 1880 zhvillohet beteja kundër 12 mijë forcave të Mark Milanit, betejë që ka hyrë në histori. Ali Ibra komandoi forcat e Gashit, të cilat hynë grykës së Selbicës e dolën në Kofilace mbi Plavë. Muhtar Pasha, valiu i ri i Kosovës, i cili ishte ngarkuar të dorëezonte Plavën e Gucinë, jo vetëm që dështoi, por u kërcënua se do ta priste i njëjti fat si i Mehmet Ali Pashës.
Në vitet 1880 rriten kërkesat për autonomi, por komiteti i vjetër drejtues i Lidhjes kishte rënë në pasivitet. Në këto kushte, Sulejman Vokshi, Ali Ibra, Ahmet Koronica e Haxhi Jonuzi krijuan më 21 mars 1881 në Gjakovë Lidhjen e re, që në fakt këtu e tutje mori pushtetin në dorë.
Tetë ditë më vonë, më 29 mars, Ali Ibra vetë i dymbëdhjetë nga Malësia e Gjakovës takohet në Prizren me Muhtar Pashën, takim aq shumë i dëshiruar nga valiu i Kosovës, Muhtari. Ata i kanë deklaruar veliut se nuk largohen nga Prizreni pa ia arritur qëllimit të tyre, autonominë.
Dekorimet e papranuara te sulltanit

Gjate mbajtjes se Lidhjes Shqiptare te Prizrenit

Konsulli anglez shkruante se kishin mbi 600 veta të armatosur me vete. Lidhja e re kaloi në aktivitet të vrullshëm. Muhtar Pasha kurrë nuk pati sukses me Ali Ibrën, edhe pse u përpoq ta tërhiqte nëpërmjet gradave që ia akordoi Sulltani.
Më 13 ramazan 97 sipas kalendarit islamik, që i bie 18 korrik 1880, duke iu përgjigjur shkresës që i drejton kryeministri turk për dekorimin e Ali Ibrës, kryesekretari i pallatit të sulltanit, Ali Riza, shënon: “Ali Ibra dekorohet me medaljen e Mexhidie të klasit IV, të cilën s’e pranoi kurrë. Brenda vitit sulltani kishte lëshuar dy dekrete për dekorimin e Ali Ibrës, të cilat s’i pranoi”. Ndërkaq, pas 57 vjetësh, qeveria e Ahmet Zogut, më 1937, sipas dok I/41 që gjendet në Arkivin e Shtetit, propozon për dekorime Ali Ibrën (37 vjet pas vdekjes).
Më 1880 kur pati disa lëkundje në disa krerë të Lidhjes, disa zyrtarë e persona filluan të ktheheshin. Më 6 maj 1880, konsulli austriako-hungarez Valdhard nga Prizreni njofton baronin Hajmerleper: “.. sikurse kam pasur nderin të raportoj nga të shtatë personalitetet e dëbuara nga Prizreni nga ana e Lidhjes në kohën e Muhtarit, Shaban Efendiu të ndodhet në Konstandinopul te djali i tij, ndërsa adjutanti i sulltanit, Shaip Abedin Efendi, te valiu në Prishtinë, ndërsa pesë të tjerët janë kthyer para disa ditësh nga manastiri në Prizren me pëlqimin e Muhtar Pashës. Por ky kthim nuk u pëlqen kryetarëve të malësorëve dhe këshillave të tyre dhe, në bazë të një kërkese të Lidhjes paraqitur dje mysafirit Ali Efendiu me disa shokë të tij, vendosën të bëjnë një takim me malësorët në malësi me qëllim të pajtoheshin me Ali Ibrën, Ali Pashën (e Gucisë) dhe bajraktarët e tjerë”.
Në dhjetor 1880, riorganizohet Lidhja Shqiptare e Prizrenit por me një destinacion të ri, si organ për realizimin e autonomisë së pushtetit kalon në duart e elementëve të vendosur Sulejman Vokshi, Ymer Prizreni, Ali Ibra dhe Shuaip Spahiu. Avdyl Frashëri erdhi fshehurazi nga Stambolli ku mbahej në mbikëqyrje. Komiteti i Lidhjes e shpalli veten “Guvernë të përdorme” (Qeveri e përkohshme). Ali Ibra ishte anëtar i kësaj qeverie i ngarkuar me mbrojtjen dhe sigurinë. Megjithëse me një autoritet paksa të kufizuar, ai është në fakt kabineti i parë qeveritar shqiptar pas kohës së Skënderbeut. Në Gjakovë, Lumë, Kumanovë, Tetovë, Pejë, Guci, Prizren, Prishtinë, Shkup, Mitrovicë, Vuçiternë, Gjilan, Gostivar, Dibër u dëbuan autoritetet turke e u vendos pushteti i Lidhjes dhe “Guvernës të përdorme”.
Mbrojtja e lidhjes

Kulla e Ali Ibër Nezajt

Por Porta e Lartë s’mund ta linte të jetonte Lidhjen. Sulltani dërgoi gjeneralin plak e gjakatar Dervish Pashën, për të shuar me gjak Lidhjen Shqiptare. 3000 forca nën komandën e Ali Ibrës e Mic Sokolit zunë Shtimjen. Ndërsa forcat e tjera nën komandën e Sulejman Vokshit zunë Cërnalevën.
Ali Ibër Nezës i takoi nderi historik që të jetë njëri ndër tre komandantët e njërës prej betejave më të mëdha të shekullit XIX për mbrojtjen e trojeve shqiptare. Në këtë betejë, ku ushtria turke la 1800 të vrarë, forcat e Lidhjes u thyen. Ali Ibra u plagos rëndë në këmbën e djathtë. Epika popullore thotë: “Ali Ibra në vraç të zi, po i shkon gjaku deri në zingji….” Qytetet e Kosovës ranë një nga një me përjashtim të Gjakovës. E vetmja kështjellë e papushtuar mbeti malësia e Gjakovës, Tropoja, ku erdhën edhe Sulejman Vokshi e Ymer Prizreni. Ata qëndruan për disa kohë në shtëpinë e Ali Ibrës në Shipshan. 50 vjet më vonë do të qëndronte në të njëjtën shtëpi për shumë kohë një figurë tjetër e shquar e historisë shqiptare, Hasan Prishtina.
Më 7 maj, konsulli Shmuker nga Shkupi njofton ministrin e Jashtëm në Vjenë se 2000-3000 malësorë të Gashit e Krasniqes janë mbledhur pranë qafës së Morinës. Ata kanë edhe dy topa që i kanë marrë në Guci, thotë ai, dhe janë të vendosur për vazhdimin e rezistencës.
Ndërsa më 18 qershor 1881 kryekonsulli Lipih nga Shkodra lajmëron ministrin e Jashtëm të Vjenës, Hajmerle: “Sulejman Vokshi bashkë me Ali Ibrën mori kryesinë dhe sot që është shpirti i opozitës në malet e Gjakovës, i refuzoi të gjitha ofertat e marshallit dhe kanë mbetur deri tani të papërulur, por besohet se është në plan një atentat kundër tij. Ali Ibra që u konsiderua i vdekur, u shërua prej një plage që mori në Shtimje, e cila shkaktoi zërat e vdekjes së tij”. Sulejman Vokshi qëndroi 5 muaj në shtëpinë e Ali Ibrës në Shipshan.
Më 9 tetor 1881, konsulli Shmuker njofton nga Prizreni ministrin e Jashtëm të Vjenës, Hajmerle: “Të mërkurën, më 5 tetor, zbritën në qytetin e Gjakovës së bashku me krerët e Malësisë dhe të Rekës, Sulejman Aga Vokshi dhe Ali Ibra, të cilët në kohën e sundimit të Lidhjes konsideroheshin si shefa më me influencë dhe më aktive të fiseve malore, duke qenë të përcjellë prej 200 të armatosurve. Për të evituar konfliktet dhe për t’u frymëzuar besim delegatëve të tyre, ishte dhënë urdhër që trupat të qëndronin në kazermat e tyre”. Ali Ibra e Sulejman Vokshi me krerët e tjerë i paraqitën në formë ultimatumi qeverisë programin e tyre, që përmbante shumë pika. Shmiker shkruan: “Për aq sa duket, Dervish Pasha ka probabilitet që të marrë në konsideratë pjesën më të madhe të këtyre kërkesave dhe e gjithë do të gjejë gradualisht përfundimin e saj në komandimin e Sulejman Vokshit, Ali Ibrës…”
Më 9 nëntor 1881, në Gjakovë bëhet një mbledhje me gjithë përfaqësuesit e malësive. Mbledhja kryesohet nga Sulejman Vokshi e Ali Ibra, dy figurat e fundit të patundura të Lidhjes shqiptare. Mbledhja kërkon lidhjen e një bese të re. Po ashtu më 9 tetor konsulli austro-hungarez Shmuker i shkruan Fon Kollajt, ministrit të Jashtëm të Vjenës: “…Krahas me organet e portës, ne posedojmë edhe një lloj qeverie provizore, kështu vazhdon të më shkruajë konfidenti im-, ose të themi më mirë, një formë TRIUMVIRATI të përbërë nga shefat Sulejman Vokshi, Ali Ibra dhe bajraktarit të Krasniqes, që është nominal, por në fakt organi që i shkon me tepër fjala në rrethin e Gjakovës… Flitet se Ali Pasha është bashkuar fshehurazi me fiset malore të Gjakovës dhe i bashkuar me ta, ai shpreson që me kalimin e kohës të formojë një shtet të vogël brenda në shtet”… Pra, Gjakova mbeti përherë në duart e kryengritësve. Dervish Pasha, me tituj, grada e terror, me format e tij theu shume krerë të Lidhjes. Sipas burimeve popullore edhe Ali Ibër Nezës i dha titullin “Pashë”, me rekomandimin e sulltanit, por Ali Ibra e hodhi poshtë me indiferentizëm e përbuzje. Ai nuk e zëvendësoi kapuçin, plisin e bardhë shqiptar me festen e kuqe turke.
Ali Ibër Nezaj vazhdoi përpjekjet e tij për çështjen kombëtare deri në fund të jetës se tij. Vdiq në sarajet e tij në Osek, në dalje të Gjakovës, ndërkohë që ky qytet do të ketë dhe një shesh me emrin dhe shtatoren e tij.
(Përgatiti: Alma Mile)
Panorama

------------------------------

Në 100 vjetorin e Pavarsisë...

DY  SHPÊLLA  TË  THÊLLA...

Nga Fritz RADOVANI

Ndër dy shpella të thella, nën dy harqe të daltuem në shkambijtë e ashpër të maleve tona, të naltuem e të zhytun deri në vrantësinën e pafund të qiellit, të ndamë nga një stom i drejtë që bie pingul mbi një kreshtë burrnore e ku nën té buroi si prroni i pastër e i freskët hymni i një Flamuri të dhunuem për shekuj me rradhë, pikërisht aty, në ato dy vatra shkëndijash me të cilat nuk mujtën me u hangër as sytë e Shqipës, nën cohën e ashpër e të murrme të zhgunit të Shën Françeskut, pushoi së rrahuni Zemra e Madhe e Fratit të Kosovës, mu në Zym të Hasit të Thatë, me 13 Tetor 1929...kur serbët menduen me e lanë të përjetshëm Emnin e fratit tue pagëzue me gjakun e Tij të Shenjtë brigjet, cungat e stomijet e njomuna për sa shekuj nga vllaznit e Tij, dhe tue i diftue botës mbarë se këtu njenit prej bijëve të Ilirëve sot hasmi tradhëtisht i ngriti një monument ma të fortë se bronxit, Monumentin e At Shtjefën Gjeçovit OFM, i cili ndër shekuj nuk do të kenë kurrma mort!

E ç’prej asaj dite të zezë duert e Shugurueme të Tij nuk do të daltojnë kurrma ndër zemrat e njoma shkrojlat e At Gjergjit!...E, nuk do të shkojnë gjatë kur camerdhokëve të vegjël nuk do t’u mësojë ma kush me shkrue emnin “Gjergj Kastrioti”...

Qysh se fillova me marrë mend e kuptova fjalën “vrasë” tue pa me sy gjakun e derdhun lamë në 13 Tetorin e vitit 1943 në Tiranë, kjo datë më kujtonte shprazje armësh e bombësh mbi njerzit e pambrojtun e të pafajshëm...por kjo nuk ishte data e parë e atij tmeri që përjetova si fëmijë kur ishe vetëm 3 vjeç, mbasi për të gjithë Shqiptarët një 13 Tetor tjetër të përgjakun kishin përjetue 14 vjetë para meje nxanësit e Zymit të Hasit në Kosovë, kur dora e pabesë e shovenistëve serb në vitin 1929, plandosi përdhé Mesuesin e tyne të Gjuhës Shqipe, fratin e përvujtë, At Shtjefën Gjeçovi, pra plot 83 vjet ma parë.

Ishte pikërisht ajo vjeshtë e zymtë kur flladi i freskët frynte mbi gjethet e zverdhuna të lisit, me të cilët Përenditë Pellazge thurën kunorën e martirizimit por edhe të lavdisë së përjetëshme që me duert e Tyne Ata i vunë mbi ballin e Heroit të Popullit Shqiptar!

Ishte ai dru i gdhenun që i kishte lëshue ata gjeth për shtroje për daltuesin e vet, kur në dorën e Tij iu gjet si shkop për mburojë bash atëherë kur zagart e mbarë Ballkanit lehnin për “barbarët e egjër”, mbasardhësit e Lekës dhe të Gjergjit të Madh.

Ai nuk eci kurrë mbi shilte e cerga...Ai eci i zbathun me sandalet e Tija mbi gur e shkrepa, mbi ferra e zallishta, ndër fusha, shpella e male, vetëm mbas Kryqit, me Ungjill në dorë. Ungjill e Kanu ishin mburoja e Tij; Paqë e Drejtësi ishin parzmorja e Meshtarit tonë...

Ai ishte djalë i Janjevës së Kosovës, i lemë me 12 Korrik 1874, nga një familje e thjeshtë me origjinë nga Kryeziu i Pukës, me tradita të theksueme Shqiptare. Mësimet e para i mori në vendlindje, ku famullitari i atij vendi, tue vrejtë cilësi të një squtësie të rrallë e mbi të gjitha një natyrë të prirun për kah Feja e ditunia, me leje të prindëve të Tij dhe të Argjipeshkvit të Shkupit, e merr Hilën e vogël (emni i parë i Pagëzimit ishte Mëhill ose Hilë), dhe e sjell në Kolegjin e Françeskanëve të Troshanit. Aty vazhdoi mësimet e mesme dhe u pergatitë që në moshen 10 vjeçare shpirtnisht për udhën e vështirë në të cilën mendonte me vazhdue, tue ju kushtue Urdhnit të Fretenëve të Vogjel (OFM) të Shën Françeskut të Asizit, që kanë zanë vend në Shqipni që në Shek. XIII mbas Krishtit. Zakonisht aso kohe studentët shqiptarë mbas këtyne viteve shkollore  dergoheshin në Bosnje, ku banin një plotësim mësimesh liceale me profesorë të njohun dhe njëkohësisht edhe parapergatiteshin për studimet e nalta teologjike, të cilat pjesa ma e madhe i kanë krye në Austri dhe Itali. Gjeçovi studimet e nalta të filozofisë i bani në Banjaluke, ndërsa ata të teologjisë i ka përfundue në Kreshevë, ku u njoht me letrarin e madh epik Gegë Martiq. Si duket edhe Gjeçovi, ashtu si At Gjergj Fishta, nga ajo shkollë e Bosnjes marrin edhe nektarin e njohun të asaj letersie e cila ma vonë ndikoi direkt në krijimtarinë e tyne letrare, por duhet theksue të një niveli artistik shumë të naltë e që mbetë edhe i papërsëritshëm mbas këtyne kolosëve, që kanë lanë vepra me vlerë të madhe në fondin e kulturës sonë Atdhetare Shqiptare.

Në vitin 1896, porsa kishte krye studimet, vjen në Shqipni dhe fillon veprimin fetar e atdhetar në Pejë, Laç të Kurbinit, Gomsiqe, pikërisht ndër ato zona shumë të vorfna, por që la mbresa të përjetëshme me mësimet e Tija të Atdhedashunisë, një vepër e vazhdueshme e Urdhnit Françeskan në të gjitha Trojet Shqiptare ku kanë shkelë ata. Folklori, doket e zakonet dhe “ligjët e pashkrueme” të atyne viseve bahën shujta shpirtnore e Tij, me të cilat menjëherë filloi me mbrujtë landën edukuese të “Kanunit të Maleve” të Kombit Shqiptar. Reformat e Xhonturqëve e zanë në Gomsiqe dhe asht ndër të parët që i zbulon pa pikë frike karakterin shtypës të tyne ndaj vendit tonë. Në Durrës ka një korespondencë të dendun me shumë shqiptarë të Shqipnisë së Mesme që punojnë për të njajtin qellim si Ky. Ndër të gjitha vendet ku shkon ishte lashtësia e tyne ajo që shumë ma shpejtë se mund të mendohej e ban me vue gurt e thëmelit të shkencës së arkeologjisë Shqiptare, Baba i së cilës asht At Shtjefën Gjeçovi.

Mbas vitit 1912, kur At Gjeçovi arriti me pa frutin e përpjekjeve të veta për Liri dhe Pavarësi me ngritjen e Flamurit në Deçiq në 1911, dhe me 28 Nandor 1912 në Vlonë, Ai nuk u pajtue si të gjithë shokët me okupacionet e hueja, kjofshin ata edhe të pjesëshme ose edhe të përkohëshme, kështu pra, as italianët, austriakët apo serbët nuk e donin praninë e Tij. Madje në vitin 1920 kur asht në Vlonë bashkë me priftin Atdhetar Don Mark Vasa, janë në krahun e vendosun të luftarëve Atdhetarë të Lirisë, kundër zaptuesëve italianë. Mospajtimi i Tyne me të tilla vepra të fqinjëve ka ba atë Histori të Lavdishme të Tyne që përjetësisht ka mbetë Heroike.

Në fushën e letërsisë krijimtaria e Tij asht mjaft e gjanë por e panjohun pothuej fare nga Shqiptarët mbas vitit 1944 për ato arësye që dihën kryesisht të përfshimë në Gjenocidin komunist kundër Klerit Katolik Shqiptar dhe veprimtarisë Atdhetare të Veriut. Asht logjike që veprimtaria e Tij e shkrueme në Gegënisht nuk mund të zente vend në letërsinë antiatdhetare të  realizmit socialist. Mjaft dorëshkrime të Tij u plaçkitën nga komunistët kur ata bastisën Kuvendin Françeskan të Gjuhadolit në Shkoder në vitin 1946 dhe shumë nga këto vepra të ruejtuna si dorëshkrime me vlerë, përfunduene pjesërisht në Jugosllavi, ndersa një pjesë tjetër janë endè sot jashta “perdorimi” per disa...në podrumet e Bibliotekës Kombëtare në Tiranë.

At Gjeçovi në fushen letrare asht vlersue edhe nga dijetarët e mëdhaj të kësaj fushe si Prof. Karl Gurakuqi, i cili shkruen: “Gjeçovi botoi në Shkoder në vjetin 1910 vëllimin e bukur me titullin “Agimi i Gjytetnis” kushtue A. Fishtës, ndër fletët e të cilit frynë gjithkund nji erë e pastër ndiesishë të flakta atdhetare. Asht për tu shenuem në këte vepër nji studim i hollë mbi fjalorin e gjuhës shqipe, ku rrihet çashtja e pastrimit të fjalëve të hueja, të kujdesit në të folun pa gabime dhe të mënyrës së mbledhjes së fjalvet nga goja e popullit. Përveç këtij libri, kemi nga penda e tij edhe përkthimin e dramit tri pamjesh të Pjetër Metastasit “Atil Reguli” (1912); “Shna Ndou i Padues” mbas Dal-Gal (1912); “Vajza e Arleans-it a Joana d’Ark” (1915) etj.”

Ja, dhe një fragment i poezisë “E drejta!”:

“M' kam, se Atdheu don që t' vllaznohi

E njihni n' t' bame t' keni e n' fjal

M' kam, se Atdheu don që t' bashkohi

Hovin hujliut, vllaznisht me j' a ndal

...M' kam, shqyptart, m' kam, e n' zemrat trimnohi!

M' kam, flamurin e Shqypnis qit - e ndrit

Emnin tand, pa frig e marre rrfeje

Gjuh’ n tande, n' t' cilën Mama t' ka rrit

N' drit me qitun, prej Zotit ke leje

...Ngrehu prej gjumit, se mjeft t' ka topit!”

Si thëmelues i arkeologjisë sonë kombëtare asht vlerësue dhe njohë edhe nga dijetarë të huej të kësaj fushe si: Dr. Ugolini, drejtor i misionit arkeologjik italian që erdhi edhe në Shqipni, nga Prof. Marucchi n’ekspoziten e Vatikanit, nga Prof. Nopçe etj. Ai ishte me të vertetë një shkencëtar i mirfilltë në këte fushë ku la thesare me vlera të mëdha kombëtare të zbulueme prej Tij, të cilat ruheshin deri në 1946 në Muzeun e Kuvendit të Gjuhadolit, si Unaza e njohtun e Gjeçovit, armët ilire, Zoja e Zezë e daltueme në dru, enë të vjetra prej balte etj.

Ka botue mjaft artikuj në shumë revista e fletore të kohës mbrenda e jashta vendit me pseudonimin “Lkeni i Hasit”. Shkopi i Tij i daltuem në dru asht një vepër arti në vete. Asht ruejtë deri vonë në Muzeun e qytetit të Shkodres.

Madhështia e At Gjeçovit ka mbetë në fletët e prarueme të vepres së çmueshme dhe të pavdekshme “Kanuni i Lekë Dukagjinit”, me të cilën Autori arrijti me gjujzue shpifsit dhe mashtruesit e vazhdueshëm armiqë të Popullit Shqiptar, tue i tregue me fakte se, kush jemi dhe nga erdhëm për qellimin e madh të ruejtjes së identitetit tonë kombëtar.

Të gjitha mendimet dhe vlerësimet e At Fishtës, Don Lazër Shantojës, Prof. Karl Gurakuqit, Prof Ndoc Kamsit, ....etj. për këte Kanu do të përmblidhën mbrenda parathanjes së kësaj vepre prej të Madhit Faik Konica,  i cili ka arrijtë me penden e Tij të artë me daltue në shkambijtë shqiptar këto fjalë:

“At Gjeçovin e pata njohur me anë letrash disa vjet përpara luftës Ballkanike. Më 1913 shkova në Shkodrë dhe atjè, në Kuvënt të Franciskânëve, nji ditë u-njohmë me sy e me fjalë të gjalla. Mendimet nderimi që kisha patur për At Gjeçovin për së largu, m'u-shtuan ca mê tepër që kur u-poqmë. I mesmë nga gjatësia e trupit, pakë si i thatë, me një palë sy të zeza ku çkëlqente mendia po dhe zëmërmirsia, At Gjeçovi fitonte menjëherë besimin dhe dashurinë. Fjalët i kish të pakta po kurdoherë në vënt. Vetëm kur në të kuvënduar e sipër takohej nonjë pikë mi të cilën kish dituri të veçantë - si për shembëll Kanuni i Lek Dukagjinit ose vjetëritë greko-romane - At Gjeçovi çelej ca mê gjatë, dhe ahere ish gëzim t'a dëgjonte njeriu. Asì kohe At Gjeçovi ish "famullitar", domethënë prift i ngarkuar me shërbimin e një fshati ose rrethi, dhe rronte në Gomsiqe, i pari katûnt i Mirditës mb'udhë nga Shkodra n' Orosh. A i vemi musafirë At Gjeçovit nonjë ditë të kësáj jave? Më pyeti një herë At Fishta, me të cilin píqesha çdo ditë në Shkodrë. Mendimi i një vizite At Gjeçovit më pëlqeu pa masë. Ashtû, pa humbur kohë, u-nismë. Një gjë për të vënë ré, dhe që më mbushi me habí dhe trishtìm, është se nga Shkodra gjer në Gomsiqe, një udhëtìm shtat' a tet' orësh me kalë, nukë gjetmë as katûnt as shtëpí; veç një hani të varfër, ku qëndruam për të pirë kafé, s'pamë gjëkundi nonjë shënjë gjallësie: një vënt i zbrazur e i shkretë, si i harruar nga Perëndia dhe nga njérëzit. Po mërzia e udhëtimit na u-çpërblye përtèj shpresës posa arrijtëm në Gomsiqe, ose, që të flasim me dréjt, në famullí të Gomsiqes, - se katundi vetë i shpërndarë tutje-tëhû, një shtëpí këtû, një shtëpí nj' a dy mile më tej, as që dukej. Famullia - një biná prej guri, e ndritur dhe e pastër, gjysm' e zbrazur nga plaçka po e mbushur dhe e zbukuruar nga zëmëra e madhe dhe nga buzëqeshja e të zotit shtëpisë - qëndronte, mirëpritëse dhe e qetë anës një lumi. Këtû ronte At Gjeçovi. Këtû e shkonte jetën, në mes të lutjes e mësimeve, një nga njérëzit më të lartë që ka patur Shqipëria: një lartësí e përulur, në munt t'afròj e të lith dy fjalë aqë të perkûndërta; një lartësí shpirti dhe mendjeje e panjohur nga njeriu vetë, i cili, bir i vërtetë i të Várfërit t' Assisit, në pastërí e në vobëksí të zëmrës tij e dinte veten të vogël. Famullia, shkollë dhe vënt këshillash të mira, u jipte fëmiíjëve themelet e stërvitjes, u përndante fjalët e urta dhe ngushëllimet njérësve në nevojë. Kohën që i tepronte, At Gjeçovi j' a kushtonte studimit.

Merej ahere me institutat e vjétëra të Shqipërisë, nga të cilat një që arriu gjer në ditët t'ona është Kanuni i Lekë Dukagjinit. Askùsh nukë munt t'i afrohej At Gjeçovit në diturín' e këtíj Kanuni. Na tregói një dorëshkrìm nj'a dy-mij faqesh, studim i palodhur e i hollë ku kish mbledhur, radhitur e ndritur të gjitha sa kanë mbetur nga mendimet juridike të Shqipërisë në Kohën e Mesme, mendime të cilat ngjan t'i kenë rrënjët shumë përtèj Kohës së Mesme. Në kat të sipërm të famullisë, permi një tryezë të madhe, ishin shtruar një tok vjetërsirash greko-romane, të zbulúara e të mblédhura një nga një, me një fatbardhësí të rrallë dhe me një shie të mbaruar, nga dora vetë e At Gjeçovit. Mbaj mënt, veçàn, një enë të vogël të qojtur "lacrumatorium" lotore, asìsh që të vjétërit, në besim se të vdékurit qajnë të shkúarit e jetës tyre, i mbulojin në varr bashkë me të vdékurin që ky të kish se kû t'i mblithte lottë. Nuk më shkonte ahere kurrë nër mënt se pas ca vjet sicilidò prej nesh, miq dhe admironjës të tij, do të kishim nevojë qi në gjallësí për nga një lotore ku të mbledhim lottë t'ona për At Gjeçovin…

Bir i përulët i Shën Franciskut, i ditur me një diturí pa tingëllìm, po dhe Shqipëtár i kthiellt, At Gjeçovit, që përkiste çdo mirësí, nuk i mungój asnjë hidhërim, asnjë çpifje, më e çudítshmia e të cilave ndoshta është të mohúarit se ay ish Shqipëtár. Sepsè ish lindur në një kufí gjúhërash, në një kufí ku sot mbaròn shqípia dhe nis një tjatër, ca mëndje të klasës katërt, të pazonjat të kuptojnë se fólësit e shqipes në vijën me të përparuar janë stërnípërit e atýreve që me qëndrimin e tyre në Kohën e Mesme dhe pastaj ndaluan të mbrápsurit e vijës më tehû, ca mëndje të klasës katërt e përmbysin të vërtetën dhe e kthejnë në të sharë atë që është një lavdí.

Po, At Gjeçovi, është përmi çdo sharje. Emëri i këtíj njeriu të rrallë do të vejë duke u-rritur - dhe njëditë famullia e Gomsiqes do të jetë një nga gurët e shënjtëruar të Shqipëtarësisë.”

***

Aty rreth vitit 1954, 55...

I pari njeri që më foli për At Shtjefën Gjeçovin asht kenë piktori Prof. Simon Rrota, mësuesi i em i vizatimit...kishim përpara një portret të Tij...Aq më bani përshtypje fjala e Mësuesit tem që po më shpjegonte vrasjen mizore të Tij, sa gati pavetëdije i thashë:

“Profesor, po edhe këta dy sy Shqiponjet armët serbe i këthyen në dy shpella..?”

Melbourne, 2012.

---------------------------------------

-PËRKUSHTIM , MIQVE TANË, AKADEMIK MARK KRASNIQIT DHE HUMANISTES RITA SALIU-
Nga ELIDA BUÇPAPAJ
Nuk e kisha menduar kështu Botën Shqiptare, që të vazhdonim e të kërkonim Njeriun e me qiri, si Diogjeni, filozofi i cinizmit. Diogjeni në mes të ditës kërkonte me qiri Njeriun e ndershëm, atë që ne sot e quajmë njeriu me integritet, i cili as nuk të shet dhe as nuk shitet, sepse udhëhiqet nga parimet demokratike e humaniste të shoqërisë.

Skënderi dhe unë gjatë këtyre njëzet viteve tranzicion, të mbushura me turbullira të mëdha, por edhe me shpresa të mëdha, me përmbysje premtuese si kurrë më parë për kombin shqiptar për t’u integruar në trupin e Europës, si pjesë natyrale e saj, e kemi marrë shpesh në dorë qiririn e Diogjenit dhe vazhdojmë ta mbajmë në dorë, në kërkim të Njeriut!
Dhe kemi gjetur, pak, por kemi gjetur. Midis tyre qëndrojn në krye Ibrahim Rugova dhe Pjetër Arbnori, dy legjenda moderne të historisë të shqiptarëve, që sipas kredos të John Kennedy-t  dhanë gjithçka sa kishin për vendin e tyre, duke marrë prej tij vetëm një pëllëmbë varr dhe mirënjohjen e kombit.

Gjatë këtyre njëzet viteve tranzicion jemi ndeshur me tyrlish profiterë politikë e biznesmenë të pashpirt, që në qendër të vemendjes kanë vendosur egon e tyre dhe kanë dashur që Botën Shqiptare ta sjellin rrotull tyre, por Zoti na ka takuar edhe me Njerëz, të cilët shndrisin si konstelacione diellore sepse të mbushin me besim për të ardhmen.

Në këto njëzet vite tranzicion, me të paktën tri konflikte në trojet shqiptare dhe gati një luftë civile në shtetin amë, kemi kërkuar që t’i jepet fund luftës vëllavrasëse të të gjitha llojeve, intrigave, përjashtimeve e çdo lloj përçudnie brenda llojit, për hir të një jete të re, pa Mur Berlini ndërshqiptar dhe pa kufij e pranga sistemesh totalitariste dhe pushtuesish. Kemi gjetur një mirëkuptim të gjerë midis opinionit publik të shqiptarëve, pak mirëkuptim midis profiterëve politikë dhe jemi përkrahur nga konstelacionet diellore të atyre që i japin vlerat kombit. Shumë prej tyre nuk jetojnë më. Por shumë prej tyre janë në pritje të orës së tyre për të dhënë kontributin e tyre të shquar.

Rruga e vështirë për demokratizimin e politikës shqiptare, sepse kombi shqiptar është komb europiano-perëndimor, ndërsa politika shqiptare është ortodokse, me hije, reminishenca dhe inerci nga e shkuara, na ka bërë që të vihemi në provë, e të vemë në provë politikanë e miq dhe të mbetemi duke mbajtur në dorë qiririn e Diogjenit, për të gjetur Njeriun. Dhe Zoti na ka shpërbyler me Miq të denjë e personalitete të denja, si Akademik Mark Krasniqi dhe Humanistja Rita Saliu, të cilët janë dy nga simbolet e rrugës dramatike që ka përshkuar Kosova, midis simboleve të përndritura.

Akademik Mark Krasniqi bashkëpunëtor dhe aleat i pandarë i Ibrahim Rugovës është dalluar për integritetin dhe trimërinë, të cilën nuk e ka këmbyer kurrë me asgjë, është një nga përkrahësit e pandarë të gazetës Bota Sot, dhe të autorëve të saj, midis tyre, shkrueses të këtyre rradhëve. Akademik Mark Krasniqi është Veterani i Kosovës, i Lëvizjes Kombëtare të Kosovës për liri e pavarësi, veterani i pluralizmit të Kosovës, veterani i letrave, veterani i inteligjencës iluministe të Kosovës, është njëri nga Njerëzit e Mëdhenj të Kosovës, veteran i tolerancës dhe jetës. Zoti i dhëntë jetë!

Rita Saliu, një Shqiptaro-Amerikane me zemrën në Kosovë e trupin në Amerikë, me shpirtin tek zhvillimet në Kosovë dhe prapë e prapë shpirtin në Kosovë, bashkë me të shoqin dhe djemtë e tyre, familje intelektuelësh, kanë qenë dhe janë dera e hapur për të pritur e përcjellë politikanë e personalitet, për të pritur e përcjellë fëmijë, shqiptarë e familje nga Kosova me probleme e pasoja prej luftës.

Rita Saliu, është shembulli dhe modeli i gruas shqiptare në shekullin XXI, i angazhimeve pa interes personal, i kontributeve të tilla, bashkë me një grup Figurash të ndritura në SHBA, pa të cilat Kosova nuk do të mund të bëhej. Sot vihet e shkohet në SHBA si tek shtëpia, por nuk ishte kështu para njëzet vitesh, përpara 15 vitesh, përpara 14 vitesh! Ishin Shqiptaro-Amerikanët që e mbështetën lëvizjen për pavarësi dhe kërkuan përkrahje tek Aleatët tanë jetikë, dhe njëra prej tyre ishte Humanistja Rita Saliu, e cila vazhdon në fluturimin e saj si shqiponjë e lirë mbi oqeanin Atlantik, me zemrën në Kosovë e trupin në SHBA me gjysmën e shpirtit në SHBA, sepse aty ka familjen e saj, e gjysmën e shpirti në Kosovë, sepse aty ka shpresat e saj për ta parë Kosovën një shtet demokratik, të standarteve perëndimore.

Midis këtyre dy figurave të shquara ka lidhje të ngushta, sepse nuk ka xhelozi dhe smirë, nuk ka luftë për pushtet dhe etje për të gllabëruar e pasuruar, ka vetëm dëshirë për t’i dhënë vendit.

Kur Humanistja Rita Saliu u ftua në Shqipëri për t’u nderuar me dekoratën e artë të Nënë Terezës, midis njerëzve që e shoqëruan tek Presidenti i Republikës ishin Zonja e gazetarit martir Enver Maloku, Zonja Nusret Kumanova, që drejton shoqatën„Thirrjet e Nënave“, e viktimave të zhdukura nga regjmi pushtues dhe Akademik Mark Krasniqi, i cili pa marrë parasysh moshën ishte aty për të nderuar Zonjën Saliu.

Kur në Prishtinë u bë promovimin e librit të tij “Kujtime e Përjetime, Shënime biografike 1920-2012“, (ku jam shumë e nderuar të them se në faqet e atij libri gjendet edhe një shkrimi im kushtuar Akademik Mark Krasniqit), në rrethin e të ftuarve të tij padyshim që do të ishte Humanistja Rita Saliu.

Sepse Bashkëkohësit e shquar bëhen Miq të pandarë në kudhrën e kohës, e cila të vë në provë dhe pasi i kalon këto prova vështirësish, atëhere hyn në histori.

Ne shqiptarët sot më tepër se kurrë kemi nevojë për Njerëz si Mark Krasniqi e Rita Saliu, për Ibrahim Rugovë e Enver Malokë, për Fehmi Aganë e Agim Ramadanë.

Më pëlqeu në fjalën e Kryetares të Parlamentit të Shqipërisë, Jozefina Topalli, kur ajo duke vlerësuar rolin e gruas tha se “Unë dua që politika të ketë me mijëra zonja si Albright, me mijëra zonja si Clinton“. Ok, jam dakord, por unë do të thosha se  do të desha që të kemi me mijëra Njerëz si Akademik Mark Krasniqi e si Humanistja Rita Saliu. Dhe ne jemi njëri nga kombet më të vjetra në Europë, e ndërkohë me moshë më të re, që do të thotë se kemi të drejtë që të kemi shpresë, që më në fund ta hedhim tutje qiririn e Diogjenit, në kërkim të Njeriut!

 

MBRETËRIA E DARDANISË

Nga MA. Sc. QAZIM NAMANI
Dardanët ishin banorët më të hershëm të Kosovës së sotme.[1] Etimologjia e fjalës dardan rrjedh nga gjuha indoevropiane dardj-a, në gjuhën shqipe dardha (vend i dardhave).[2] Fjala darda është fjalë shqipe që do të thotë dardhë, në trajtën dardan-os del se është sufiks pellazgjik.[3]

Sipas arkeologes Edi Shukriu: krijimin e fiseve dardane duhet parë në procesin integrues që u zhvillua gjatë epokës së bronzit (2100-1100). Sipas saj të dhënat që u ruajtën gjatë historisë për fiset më të njohura dardane janë: fisi i madh i dardanëve, galabërve, thunatëve dhe daunëve.[4]

Pozitën gjeografike dhe strategjike që e zotëronin dardanët ishte me rëndësi të madhe politike dhe ekonomike për Mesdheun. Nëpër territorin e dardanëve kalonin shumë rrugë të rëndësishme antike, pastaj interesim për tregtarët e kohës zgjonin pasuritë minerare dhe punimi i metaleve fisnike të arit , argjendit si dhe të hekurit, zhvillimi i bujqësisë, blegtorisë etj. Duke u bazuar në këta faktor të rëndësishëm ekonomik dardanët luajtën rol të rëndësishëm në ngjarjet politike dhe shoqërore që zhvilloheshin në atë kohë në Gadishullin Ilirik.

Sipas shumë studiuesve qyteti ma i rëndësishëm në këtë kohë në Dardani ishte Damastioni. Ky qytet dardan i ndërtuar pranë minierave të argjendit në tokat e dyestëve ishte qendër zejtarësh dhe e organizimit politik dhe ushtarak të dardanëve.[5] Luan Përzhita për këtë qytet shkruan se ishte kryeqendra e Mbretërisë së Dardanisë.[6] Ky qytet përmendet edhe nga autori antik Straboni i cili jep të dhëna se në këtë qytet u prenë edhe monedhat me emrin "Damastion". Si simbole në monedha paraqitet çekani i minatorit. Historiani antik Plini shkruan se rrathët dhe bylyzykët e arit që vinin nga Dardania quheshin me emrin Dardan.[7]

Dardanët kishin një numër të madh të skllavëve-daunët të cilët e punonin tokën. Dardanët në atë periudhë kohore u bënë të njohur për prodhimin e djathit, hardhinë e rrushit, dhjamin e derrit, pijen e njohur Sabanë etj.Të dardanët ishte i njohur për botën antike edhe kultivimi i qenit të Sharrit, kuajve, deleve dhe kafshëve tjera. Dardanët importonin kripë prej Autoriatëve dhe Ardiejve.[8]

Shkrimet e para për dardanët janë shënimet e historianit romak i shekullit te II para erës së re, Justinit (Pompe Trogu) me prejardhje nga Narbona e Galisë dhe bashkë kohanik i Tit Livit. Në këtë kohë ai jep të dhëna se Filipi i II i Maqedonisë i kishte nënshtruar dardanët dhe fqinjët tjerë. Justini (Pompe Trogu) ishte autor i 44 librave të titulluara Historitë e Filipit. Në librat e tij përshkruhen luftërat e Maqedonisë duke filluar nga koha para Filipit të II-të e deri më rënien e shtetit Maqedon.[9] Zef Mirdita shkruan se shkrimtari antik Straboni i përmend dy fise dardane: Galabrët dhe Thunatët, analogjia e të cilëve gjendet në jugun e Italisë. Galabrët sipas të cilëve quhet edhe regjioni Calabria dhe Daunët në Apuli.[10]

Burimet historike dëshmojnë se në gjysmën e dytë të shekullit të IV para erës sonë Dardania përbënte një tërësi gjeografike e politike më vete.[11] Sipas autorit Gërka Novak i cili jep të dhëna nga libri “Geografia” e Ptolomeut, dhe shkrimtarit antik Plini ne “Storia natyrale", por edhe te disa studiuesve te tjerë del se dardanët kanë jetuar në luginën e lumit të sotëm Vardar, në Fushën e Kosovës, në luginën e Moravës, në perëndim të Çaçakut, të Nishavës, në territorin rreth burimit te lumit Pingus (Pek) dhe shtrihëshin në lindje gjerë në Timachus (Timok). Këto të dhëna dëshmojnë se dardanët ishin një popull i madh i cili banonte edhe në shekullin e V të erës sonë në pjesën më të madhe të Serbisë së sotme.[12]

Dardania si mbretëri u krijua në zemër të Gadishullit Ilirik. Nëpër territoret dardane kalonin shumë rrugë të rëndësishme antike. Rruga Lezhë-Nish ka ekzistuar që nga kohët e lashta si rrugë e rëndësishme midis detit dhe trevave malore të pasura me minerale. Kjo rrugë dhe shumë rrugë tjera që kalonin nëpër Dardani bënin lidhjen e skelave të Adriatikut me Danubin, Transilvaninë, fushat pjellore të Rumanisë, të Rusisë jugore etj.[13] Rrugë tjera me rëndësi që mund ti veçojmë në Mbretërinë e Dardanisë janë: rruga që vinte nga Tivari, Budva e Kotori dhe zbrite në Pejë, pastaj rrugët që vinin nga Kroacia nëpër luginën e lumit Ibër, duke kaluar nëpër Mitrovicë, Vushtrri, Ulpianë, Janjevë etj. Në afërsi të Ulpianës kryqëzoheshin rrugë të rëndësishme që qonin në drejtime të ndryshme, por është me rëndësi të ceket se nga Ulpiana përmes Shkupit një rrugë e rëndësishme lidhej me rrugën e njohur Via Egnatia.
Roli politik dhe ushtarak i Dardanisë filloi të rritej pas invadimit të keltëve në drejtim të Maqedonisë dhe Peonisë. Duke e shfrytëzuar dobësimin e maqedonëve dhe peonëve, dardanët e zgjeruan shtetin e tyre në rajonin e Peonisë. Sipas disa autorëve dardanët zgjerohen deri në detin Adriatik dhe në detin Jon, duke e mbajtur për një kohë në duart e veta edhe qytetin Epidamnos.[14]

Në fillim të shekullit të III para erës së re Dardania del në skenë si mbretëri me një organizim politik dhe ushtarak të rëndësishëm. Sipas njoftimeve të Justinit në vitin 279 para erës sonë Mbretëria Dardane i kishte ofruar mbretit të Maqedonisë ndihmën prej 20000 luftëtarëve për tu mbrojtur nga sulmet e keltëve, por mbreti i Maqedonisë e refuzoi ndihmën e ofruar nga dardanët. Duke e vëzhguar situatën në Maqedoni dardanët morën masa mbrojtëse kundër keltëve. Keltët pas disfatës që pësuan në Greqi provuan të kalojnë nëpër territoret e Dardanisë por u asgjësuan.[15] Pas këtyre ngjarjeve për një kohë prej katër dekadash nuk ka lajme nga autorët antik, por mendohet se Mbretëria Dardane gjatë kësaj kohe u fuqizua edhe më shumë duke i zgjeruar kufijtë e saj në veri dhe në jug.[16]
Nga burimet historike mësojmë se Longari është sundimtari i parë dardan që ne e njohim nga shkrime e autorëve antik e i cili në vitin 231 para erës sonë e çliroi Paioninë. Duke e parë si rrezik forcimin e mbretërisë së Longarit, maqedonasit mobilizuan shumë forca ushtarake kundër dardanëve gjë që ndikoi në dobësimin e vet shtetit të Maqedonisë.[17]

Dardanët në vitin 229 para erës sonë e shfrytëzuan gjendjen e vështirë në të cilën gjendej Maqedonia dhe i sulmuan tokat e saj. Maqedonët me vështirësi e përballuan këtë sulm gjatë të cilit u vra edhe sundimtari i tyre Demetri II.[18] Pas vrasjes se Demetrit pasardhësi i tij Antigon Dozoni i vazhdoi luftërat për dëbimin e dardanëve nga viset e Maqedonisë dhe Paionia. Maqedonasit dërguan një garnizon të fortë ushtarak për ta marrë në kontroll qytetin me rëndësi strategjike të Paionisë, Bilazora që shtrihej në luginën e lumit Ankios.[19] Pasardhësi i Dozonit, Filipi i V i Maqedonisë e vazhdoi të njëjtën politikë kundër dardanëve. Në vitin 219 para erës sonë kur Filipi i V ishte në luftë kundër grekëve në Peleponez, ushtria dardane i sulmoi maqedonët dhe e çliroi qytetin Bilazora dhe disa treva tjera të Paionisë.[20]

Filipi i V e ndërpreu luftën me grekët dhe dërgoi ushtrinë për ta marrë në kontrollë Bilazorën. Në vitin 211 prapë Filipi e dërgoi ushtrinë e tij për ta pushtuar qytetin Sintia në pjesën jug-përendimore të Dardanisë.[21] Në vitin 209 Filipi i V i Maqedonisë e pushtoi prap qytetin strategjike Bilazora. Dardanët në aleancë me Areopin, sovran i një rajoni Ilirë e sulmuan Maqedoninë. Dardanët e pushtuan Orestidën duke depërtuar deri te fushat e Argeas. Gjatë këtij sulmi dardanët morën me vete 20.000 robër lufte.[22]

Mbretëria e Dardanisë i përballoi të gjitha fushatat ushtarake që ndërmori Maqedonia në fund të shekullit të III-të dhe në vitin 200 para e.s. ajo qëndronte e fuqishme në kufijtë e saj historikë.[23] Dardanët lidhën aleancë me romakët dhe morën pjesë në luftën e dytë romako-maqedone. Për këtë qëllim Bato, djali i mbretit Longar shkoi për të biseduar në kampin e konsullit romak Galba.[24]

Në verë të vitit 197 para e.r. Filipi V e dërgoi një forcë ushtarake prej 6000 këmbësorësh dhe 500 kalorësish kundër dardanëve te qyteti Stobi dhe i mundi ata. Filipi V e dërgoi një delegacion te bastarnët tej Danubit që të bëjë aleancë për ta shkatërruar popullin dardan.[25]

Qëllimi i Filipit ishte që ti zhdukte dardanët dhe ti vendoste bastarnët në tokat dardane. Falë strategjisë ushtarake që e zbatuan dardanët duke e ndarë ushtrinë në dy formacione në betejë kundër sulmit të bastarnëve arritën që në vitin 176 para e.r. të largojnë ushtrinë bastarne prej 30.000 vetash nga Dardania.[26]

Në vitin 172 par e.r. mbreti maqedon Perseu u vu në krye të ushtrisë së tij dhe e sulmoi Mbretërinë e Dardanisë. Kjo ishte një fitore e përkohshme për maqedonasit dhe nuk i tronditi shumë dardanët. Dardanët në këtë kohë forcuan miqësinë me shtetin Ilir nëpërmjet të martesës së Etutës, bijës së mbretit Monum me mbretin ilir Gentin.[27]
Genti në këtë kohë udhëhiqte politikë anti romake dhe u ofrua me shtetin maqedonas.

Dardanët, Etiolët dhe Penestët përkrahnin romakët kundër maqedonëve. Në këtë aleancë edhe pse dardanët morën pjesë në koalicion me romakët dhe përfundimisht e mundën Maqedoninë, dardanët nuk e morën Paioninë. Romakët nuk ia dhanë Paioninë Dardanisë por dardanëve ju dha e drejta që të tregtonin kripë.[28]

Pas pushtimit të Peonisë dhe Maqedonisë nga romakët, ndryshuan marrëdhëniet mes dardanëve dhe romakëve. Pas largimit të skordiskëve të cilët me sulme të shpeshta e kishin dobësuar mjaftë Mbretërinë e Dardanisë, dardanët u radhitën së bashku me medët në luftë kundër romakëve.[29] Romakët në vitet 97 e 85 para e. re. i sulmuan dardanët dhe medët, por përfunduan me humbje.[30] Në vitin 84 para e.s. dardanët morën pjesë në luftë së bashku me fiset tjera të Gadishullit Ilirik dhe i sulmuan romakët në provincën romake të Maqedonisë, duke arritur deri në Delf.[31]
Roma duke e parë si rrezik në rajon fuqinë e dardanëve e dërgoi konzullin Gai Skribon Kurionin në provincën romake të Maqedonisë së bashku me pesë legjione ushtarake romake që ti nënshtronin dardanët. Njëri nga pesë legjionet ushtarake romake duke e parë si ekspeditë të vështirë kundër dardanëve, kundërshtuan të marrin pjesë në luftë dhe u ngritën në kryengritje. Kurioni me katër legjionet e sjellura nga Roma dhe ushtrinë romake që ndodhej në Maqedoni e sulmoi Mbretërinë e Dardanisë. Nga burimet e mëvonshme u kuptua se ushtria romake u soll mizorisht me dardanët. Kurioni me ushtrinë e tij arriti deri në Danub.[32]

Edhe pas kësaj ekspedite të fuqishme ushtarake nuk ndodhi nënshtrimi i plotë i dardanëve. Dardanët hynë në disa detyrime kundrejt romakëve. Në këtë gjendje dardanët edhe më vonë vazhduan ta kundërshtojnë politikën pushtuese të Romës. Dardanët ju kundërvënë sundimit të plotë romak dhe e shkatërruan ushtrinë e prokonsullit Hibrida (kolegë me Ciceronin) i cili kishte hy në Dardani për të plaçkitur. Fitorja dardane ndaj Hibridës patë jehonë edhe në senatin romak.[33]

Ciceroni më vonë e akuzoi prokonsullin L. Kalpurnie Pizonin që u la thesalëve dhe dardanëv ta plaçkitin dhe shkatërronin Maqedoninë, pasi që u shiti paqen me të holla.[34] Kalorësit dardanë në vitin 48 para e. s. morën pjesë në luftën e triumvirëve, duke marrë anën e Pompeut kundër Cezarit.[35]

Mark Antoni në vitin 38 para e. së re. e dërgoi ushtrinë e tij që të luftonte kundër dardanëve. Në vitin 29 para.e.re. Mark Krasi pasi luftoi kundër dakëve dhe bastarnëve e nisi luftën edhe kundër dardanëve.[36] Pas luftës së Mezisë në vitin 28 para e,së re. romakët fatin e Mbretërisë së Dardanisë e lidhën me provincën e ardhshme romake të Mezisë.[37] Me këtë romakët përfundimisht e nënshtruan Mbretërinë e Dardanisë.

--------------

LITERATURA
1. Aleksandër Stipçeviq, Historia, jeta, kultura, simbolet e kultit, Prishtinë, 1990.
2. Edi Shukriu, Dardania Antike, Prishtinë, 2004.
3. Edi Shukriu, Kosova Antike, Prishtinë, 2004.
4. Gërka Novak, Revista kulturore,“Përparimi”, nr.1, viti XVI, Prishtinë, 1970.
5. Historia e Popullit Shqiptar I, Tiranë, 2002.
6. Ilirët dhe Iliria te autorët antike, Prishtinë, 1979.
7. Jovan Adami, Rrugët dhe objektet arkeologjike në Shqipri, Tiranë, 1983.
8. Kristo Frashëri, Historia e Qytetrimit shqiptar, Tiranë, 2008.
9. Luan Përzhita, Mbretëria Dardane, Tiranë, 2009.
10. Spiro Kondo, Shqiptarët dhe problemi pellazgjik, Tiranë, 1964.
11. Zef Mirdita, Studime Dardane, Prishtinë, 1979.
Tekst-studiues nga Mr.Qazim Namani-Ilustroi dhe e përshtati për botim nga Asllan Dibrani

[1] Edi Shukriu, Kosova Antike, Prishtinë, 2004, fq.42
[2] Po aty, fq 42
[3] Spiro Kondo, Shqiptarët dhe problemi pellazgjik, Tiranë, 1964, fq. 248
[4] Edi Shukriu, Kosova Antike, Prishtinë, fq.42
[5] Po aty fq.28
[6] Luan Përzhita, Mbretëria Dardane, Tiranë, 2009, fq. 27
[7] Po aty fq.28
[8] Edi Shukriu, Kosova Antike, Prishtinë, 2004, fq. 81
[9] Ilirët dhe Iliria te autorët antike, Prishtinë, 1979, fq.290
[10] Zef Mirdita, Studime Dardane, Prishtinë, 1979, fq. 22
[11] Historia e popullit shqiptarë I , Tiranë, 2002, fq. 145
[12] Gërka Novak, Revista kulturore,“Përparimi”, nr.1, viti XVI, Prishtinë, 1970, fq.39
[13] Jovan Adami, Rrugët dhe objektet arkeologjike në Shqipri, Tiranë, 1983, fq. 37
[14] Aleksandër Stipçeviq, Historia jeta kultura, simbolet e kultit, Prishtinë, 1990, fq.51
[15] Historia e Popullit Shqiptar I, Tiranë, 2002, fq 145
[16] Po aty, fq, 145
[17] Luan Përzhita, Mbretëria Dardane, Tiranë, 2009, fq.29
[18] Historia e Popullit Shqiptar I, Tiranë, 2002, fq. 146
[19] Po aty, fq. 146
[20] Po aty fq. 146
[21] Po aty. fq. 147
[22] Edi Shukriu, Dardania Antike, Prishtinë, 2004, fq.72
[23] Kristo Frashëri, Historia e Qytetrimit shqiptar, Tiranë, 2008, fq.27
[24] Edi Shukriu, Dardania Antike, Prishtinë, 2004, fq.72
[25] Po aty, fq. 72
[26] Luan Përzhita, Mbretëria e Dardanisë, Tiranë, 2008, fq.33
[27] Historia e popullit shqiptar I, Tiranë, 2002, fq.149
[28] Po aty, fq. 149
[29] Po aty. Fq. 151
[30] Po aty, fq. 151
[31] Po aty , fq. 151
[32] Po aty, fq. 152
[33] Edi Shukriu, Dardania Antike, Prishtinë, 2004, fq. 75

--------------------------------------

 

Pirro Prifti: Rivendosja e regjimit te vizave?

| E Diel, 28.10.2012, 08:14 PM |  

 

Rivendosja e rregjimit te vizave? – një lajm i keq  por i paralajmëruar

Nga Pirro Prifti

Pavarësisht nga përpjekjet e mundimshme të maxhorancës dhe në përgjithësi të politikës aspak të njëhsuar shqiptare, pavarësisht nga miratimi i  statusit  me kushte, pavarësisht nga dëshira e popullit shqiptar, pavarësisht nga reklamat hipokrite të  Mediave të sponsorizuara nga `biznesi politik`, Shqipëria  mbetet një vend me shumë probleme dhe praktikisht një vend i botës së tretë  për të cilën fatkeqësisht, është  ashtu si ka deklaruar me mllef e veja e diktatorit se  `Shqipëria...... nuk është një vend i civilizuar... (dhe) .. nuk jemi të përgatitur për demokraci....`.

Po përse arrihet në një konkluzion të tillë në një kohë kur  nga disa vende të Parlamentit Europian dhe pikërisht në takimin e Brukselit të dt. 15 tetor nëpërmjet KE,  kanë kërkuar rivendosjen e rregjimit të vizave për 6 muaj për Maqedoninë dhe Serbinë, dhe pas tre ditësh kanë kërkuar që edhe  Shqipëria të përfshihet  së bashku me të gjithë vendet e Ballkanit Perëndimor në rregjimin e vizave?

Më interesantja është se më 10 tetor, komisioneri për zgjerim Stefan Fyle prezantoi pikërisht në KE propozimin për të pranuar Shqipërinë si vend  me një statusin e Kandidatit, por  me kushte për të realizuar tre reforma bazë: në fushën e drejtësisë, në administratën publike, dhe në  reformën parlamentare së bashku me luftën kundër korrupsionit (http://ëëë.tiranachat.net/shqip/2012/10/lajme/politike/ke-shqiperia-merr-statusin-kandidat-ne-be/).

Dhe pikërisht me dt. 15 tetor dhe më pas me dt.18 tetor, po KE kërkon që të hiqet rregjimi i vizave për Ballkanin perëndimor përfshi dhe Shqipërinë?!

Një paradoks i vërtetë dhe një lajm i keq por i paralajmëruar për Shqipërinë që pas 2009 kur janë kërkuar nga BE dhe KE, - 12 standarte për tu realizuar, standarde të cilat nuk janë realizuar (përvec dy standarteve),  jo vetëm për shkak luftës së hapur politike midis Maxhorancës dhe Minorancës që në fakt është një luftë e pa kompromis (me të vërtetë një vazhdim i luftës së klasave që nga koha e diktaturës; dhe këtë e konfirmon sigurisht se kjo klasë politike vjen nga ish PPSH), por  dhe  për problemet e mprehta sociale-ekonomike që ndoshta nuk përfshihen në të 12 standartet, kanë rëndësinë e tyre në rëndimin e gjëndjes . Në këto probleme të mprehta social-ekonomike përfshihen:

- pagat e ulura, pensionet e ulura,

-dhe mos përballimi i jetesës nga ana sidomos e popullatës fshtare , dhe shtresës së varfër në qytete dhe në zonat rurale,

- papunësia në nivele  mbi 14%,

- mos nxjerrja e minimumit jetik

- nivelet e ulta  dhe jo cilësore të shërbimeve sociale,

- mungesa dhe cilësia e dobët e shërbimit shëndetësor spitalor dhe parësor publik,

- mos zgjidhja e problemeve  të shtresës së të përndjekurve,

-mos zgjidhja e problemeve të pronës.

Janë këto të fundit që kanë shkaktuar emigrimin masiv prej 1.2 milionë banorësh këto 20 vite, një nga emigrime me përmasa biblike, emigrim i cili ka patur pasoja negative të mëdha sidomos nga ana sociale, etike, rritjen e divorceve, probleme pronësie.

Anët pozitive janë rritja e të ardhurave monetare në familjet që kanë emigracion, dhe rritja e nivelit të ndërgjegjësimit të zbatimit të ligjit dhe të rregullave.

Megjithë këtë konglomerat problemesh, është politika shqiptare e të dy krahëve ajo që për shkak të përplasjeve të forta politike (përplasje që janë reminishenca të së kaluarës të luftës për pushtet), ka vonuar zgjidhjen e problemeve, ka shtuar korrupsion dhe nëpërmjet një hipokrizie të ndyrë vazhdon të reklamojë si fitore ato që populli i ka zgjidhur vetë nëpërmjet emigracionit, dhe përpjekjeve personale për mbijetesë.

Gjëndja është e rëndë dhe shteti funksion deri në orën 16.00 në qytete e në zonat rurale, dhe duke qënë një shtet që për 22 vite ka shkaktuar një deficit buxhetor mbi 60%, ka shitur pronën shtetërore dhe atë strategjike pa patur miratimin konsensual politik, dhe as ndonjë strategji të qartë  për të forcuar asketet shtetërore, ka ndikuar direkt dhe indirekt në rritjen e korrupsionit nëpërmjet vendosjes në drejtim të militantëve- në vend të teknokracisë dhe meritokracisë, e për pasojë ka shtuar dyshimin dhe mosbesimin e BE dhe të KE të cilat në mënyrë paradokse, krahas miratimit me kushte të Shqipërisë si vend kandidat- edhe kërkesën për të rivendosur rregjimin e vizave gjë që do të shkaktojë një prapaktheu të fortë të Shqipërisë. Prapaktheu e cila do të dëmtojë seriozisht popullin e pafajshën shqiptar.

-----------------------------

 

FALEMINDERIT  ELONA!

 

S’ka titull për Dritën

 

Nga: ELONA ÇULIQ

 

ELONA ÇULIQ,

ka lindur në Shkodër ku dhe banon. Ajo ka studiuar fillimisht për piano në shkollën artistike “Prenk Jakova” e më pas për gjuhë frënge në shkollën e gjuhëve të huaja “Shejnaze Juka”. Studimet e larta në nivelin master i ka kryer për psikologji pranë UT. Poezia është pjesë e pandashme e saj.

 

 

VEDIT

Fol sonte, n’kyt natë me bark

t’mbushun me lot,

e me shpirt t’gatum n’nji telajo t’ftohtë dimni.

Fol, ngrohe largsinë me frymen tande,

zhdavarite asgjanë para se diçka me ardh e me t’harru ndër kujtime.

Ah, ti s’e din;

ose ndoshta e din

sa e vështirë asht me u gjetë ndër kujtime,

edhe at’herë kur n’përmbajtje je vetëm ti.

Rrëfenjat e tyne nuk fillojnë e nuk mbarojnë kurrë n’nji kohë,

kujtimet s’kanë pentagram.

Asigja s’më ka randu ma shumë,

as koha nuk m’ka - ma fort,

as dhimbja s’më ka kafshue ma padhimbshëm,

se sa ngerçi jot, lot i kapërdim me zor.

 

ASHT

Buzve t’kohës e vërteta asht psherëtimë,

kurse na, fjalë e thanun me ngut.

Shkapërdahena n’hava si re t’zhubrosuna t’nji qielli që lind

veç kur shpina jonë asht përgjigja e hapave t’ngutshme

t’ndjenjës që don ma shumë se T’due!

Kam ndi që e thonë, jo pak herë e kam mendue

edhe un’ ç’ashtu se dashnia s’ka si, pse, me ke dhe kur!

Po, s’ka mendojshe, por e vërteta asht se ka,

ka si, pse, me ke dhe kur (n’pakohësi).

Nuk mundena me e ndie n’Dashni nji qenie tjetër

vetëm prej fjalës, dashnisë apo t’ndjenjave t’lamshueme

n’zemër që na i drejton hapat përballë nji pranie

që e dimë se e dona, por s’dina pse.

Dashnia i din tana pse-të, por i lyen buzve si psherëtimë.

Kjo asht Dashnia! Me mësue me puth e përpie n’zgavren

e shpirtit tonë psherëtimat e buzve t’saj.

Me ditë që syve t’përlotun flejnë e rrjedhin frikrat, jo dobësitë.

Nji që don, që zhytet n’honet e shpirtit t’nji tjetri,

që i mëson gjuhët e syve dhe shijet e buzve,

nuk ka si me kenë i dobët’. Dashnia s’asht as e dobët’,

as e fortë, as e guximshme, ajo thjesht Asht!

Dhe Na thjesht jena gjuetarë t’saj!

Gjuetarë me gjurmë toksorësh e sy hyjnish

 

RRUGICA

Duert e diellit gatuejnë

kyt mesditë t’dalun binarsh.

N’ajrin e zhurmave t’kalimtarëve

malli fsheh sytë e thyem.

Mirë kanë ba njerzia,

i kanë sheshue tana trazimet e ditës

mbas kanateve t’mbylluna,

e t’mbulueme me perde trasha,

në t’cilat dielli vetëm përrshqet, s’depërton.

Pyes vedin a ka jetë aty brenda?

zagushia e parakohshme

freskohet n’hijen teme t’shkujdesun,

e dielli i njomë buzët e rreshkuna

me puthje t’mjegullta gërmueme

mes kujtimesh t’velun nga lodhja.

Hapat e njipasnjishëm

kafshojnë kohën,

rr’mojnë përgjigjet poshtë shollës

së këpucës,

që ka nji numër,

për t’panumërta hapa që

bajmë çdo ditë drejtë grackës.

Ndali hapin, mbaj frymën e mendoj:

- A thue ka nji numër t’fundit edhe fryma?

Du...,por s’mundem me u zhyt n’kyt çast fryme,

realiteti n’fund t’kësaj rrugice shumullohet,

jetët lindin me kambë n’diell,

e pëshpërisin shpresën e së nesërmes

Buzëve t’hanës.

I tham vedit: - Ç’rrëfim ka

me iu puthë atyne buzëve sonte?

Rrugicës po i vjen fundi,

e tash dielli po gatuhet n’flokët e mi,

avujt e dëshirave t’mesditës

dalin si tymnaja përmbi kryet tem.

Mbaj hapin, kthej kryet e përlaj tanë rrugicen me sy,

po ai zheg i heshtun,

me t’njëjtat ngjyra perdesh që mbyllin sytë e realiteteve,

me t’njëjtin diell që me nge vazhdon me gatue frymën e mesditës.

Pyetja që rri e ajërt përmbi mue: - Po unë ç’gatueva n’kyt rrugicë?

Dje deri sot.

 

S’KA TITULL PËR DRITËN

I thatë më duket ky çast,

sikur nji diell që i kanë ra rrezet,

i janë përtha hiret,

e syve t’botës i trembet

me lakuriqsinë e vet të shëmtueme.

Më duket sikur ia ndigjoj t’rrahunat

që buçasin venave t’thame për nji fije zhurmë,

ia ndi e ia numëroj hapat

që shoqnojnë kastanjedat e sekondave,

minutave ngatërruem

kambëve, njitun duerve t’ftohta,

tretun kohësh,

si nji prag deret i harruem nga stinët.

Ia kam mbërthye frymen

n’grackën e syve,

e n’mendjen teme ia shtrydhi

deri n’marri pusin e heshtjes,

ia pi me nji frymë fjalët buzëve,

ia ngujoj t’folunen, e Heshti!

Ashtu e du, t’heshtun,

derisa t’msojnë Dritën,

derikur t’ia pushojnë rrezet bulave t’gishtave,

t’lyhet e njyhet me te,

derikur t’mi njohin sytë me erë.

Vetëm at’herë kam me e çmendë

thatinën e këtij çasti,

e kam me e lejue me hedh shishen e shpirtit tij

n’ujnat e syve t’mi.

 

GOTA E BUZËVE QË S’DINË ME PUTHË

Unë jam gota jote,

herë më mbush me lumtuni,

herë më len me u mbytë

n’ujtë e idhnimit tand.

Jam gota e zemrimit,

kristal i formtë,

i ftohtë dhe i heshtun

që s’din me iu ankue a shmangë

shtërngimeve t’pamendta,

t’forta e t’dhimbta

t’humbjeve tueja.

gota jote, që netëve

t’pagzuem me mall,

vjen e shprazë n’te zbrazëtinë

tande, len sytë peng heshtjes,

e n’memecërinë e kristalit,

kërkon gjurmë buzësh,

me shpresën nji fjalë n’to me e gjetë.

gotë jam, e Zot kam vetëm

duert tueja, buzët e kohës, e duhmat e harrimit

përziem me tym cingaresh t’dredhuna.

Nuk t’i njoh sytë,

edhe pse shpesh jam mbush me dallgët

e frymës tyne,

të njoh vetëm buzët,

e megjithatë asnji puthje nuk t’a njoh,

ty, njëri me duer t’brengta,

që din vetëm me mbush e shprazë zbrazëti,

por që s’din me puthë.

Unë jam gota jote,

ruej shenjat e mëkateve tueja,

mureve t’mi t’heshtuna;

kumbojnë rrëfimet e malleve tueja

e unë t’ndi e njitun mbas duerve tueja rri,

unë, gota e buzëve që s’dinë me puthë.

 

PËRGJITHMONË

Arrna kohe jena

herë i veshena, herë na veshet

e randë,

si nji pikë vesë, prolog i dritës,

nji çarçaf mjegull që e mbeshtjellim syve

si ujtë e ftohtë t’nades

për me la andrrat

që na flenë përmbi qepalla.

Jena nji përgjithmonë që asht sot,

moment që therrmohet akrepave

e mbush honet e qiellit,

gjymton krahnorin e Hyjnores me kafshata

lutjesh, njerzish, fjala e t’cilëve fiket

heshtjes së syve.

Atje në maje, në naltësitë e akullta

të mosprekjes, por vetëm t’imagjinatës,

atje në picërrimin e syve,

horizontet kapërthehen, o i heshtun!

E ngërci i tyne na lan si pendimi

me zbrazëti që ngjitet hapave t’kalimtarëve

për me trembë frikën e vetmisë së fjalëve.

Ky çast i fundëm i “përgjithmonë”,

Diç’ rrëfen me gishtat e frymtë që m’endin lëkurës

bulëza djerse, sytha andrrash që kanë etje.

E unë ngrihem,

n’majë gishtave të flutrimit tem,

e përqafoj me gjithësinë e krahëve t’mi qiellin,

atë përjetësi që e ka jeten sa nji hap, sa nji fjalë,

sa nji shikim e nji premtim që s’flet me.

./.

 

(Marrë në gazetën NACIONAL nr 169, nga redaktori ynë Zeqir Lushaj)

-------------------------------------------------

 

FALEMINDERIT  ELONA!

 

(Shenim i redaktorit)

E nderuar poete:

Ciklin tuaj me vjersha e gjeta në gazeten NACIONAL, të cilen ma dergon rregullisht miku im, poeti e shkrimtari Muj Buçpapaj, gjë per të cilen e falenderoj.    Në kete numer, që ka dalë se fundmi, veçova vjershat tuaja dhe po i ribotojme në ZemraShqiptare dhe ShqiperiEtnike.

Duke ju uruar shumë suksese në punen tuaj, pra edhe në rrugen e poezisë, të them se mua më zgjove tri kujtime të paharruara:

Shkodrën,

Shkollen “Shejnaze Juka”

Migjenin e madh!

----------------

 

Marr shkas edhe nga vdekja e atdhetarit Kadri Osmani –Mani
 GAZETARËT E HASHIM KATUNDARIT…!

Nga: Selim M. Nëngurra

-Baca Kadri Mani, me vetdije i tha jo territ afro-aziatik dhe ju këthye rranjëve të religjionit të  të parëve të tij. Ai publikisht konvertojë në fenë e të parëve dhe ishte një nga burrat e Krishtëzimit Protestant në Dardani. Ai, me tanë forcat si intelektual i vertëtë kundershtonte e luftonte invadimin islamik të trojeve arbnore. Këtë "mëkat" nuk ja falin vëllaznit e osmanliut Erdogan, Hashim Thaçi e Naim Ternava. Andaj edhe mungoj informimi nga mediumi publik RTK-ja per vdekjen e Kadri Osmanit- Mani-
Në të gjitha shtetet e botës ka Tv publik të cilin e financojnë taksapaguesit e shtetit dhe ai TV, nuk ka të drejtë të bahet mjet mediativ i asnjë partie dhe as të baj reklamime publike apo marketing sikur  per të cilat TV merr pagesa të mira.
Marketing kanë të drejtë të bajnë vetem TV-të private.
Ka tash 12 vite të plota që mediumi publik i Dardanisë ( Kosovë ) RTK-ja asht shtylla kryesore e pushtetit, dhe partive pozitare, asht shporta ma e madhe ku hudhen si marketing reklamat dhe mbeturinat e prodhuesve dhe prodhimeve serbe, turke, kineze, e të tjerave vende kryesisht anmike të kombit shqiptarë.
Asht turp dhe skandal se si menjëherë pas luftës me dekret u largue njeriu që hapi TV-në e Dardanisë dhe në vend të tij u soll biri i një komandanti partizan të Titos i cili në vitin 1945 në Rakosh të Istogut pat dhunue kufomat e tre Herojve të Kombit tonë që i paten vra forcat partizano-çetnike të serbve të Istogut e të rrethines. Pra në krye të RTK-së u soll ish drejtori i TVP-së, pionieri i Titos, OMLLADINCI i Titos djali i komandantit bastard Sahit Zatriqi, shoku / drugari Agim Zatriqi.
Unë si qytetar çuditem se si forcat politike të dala nga lufta dhe lideri i tyne  (katunari Hashim Thaçi ) që tashma asht ba kryeminister i perjetshem në Dardani largojnë nga posti djalin e një nga intelektualet dhe një nga shkrimtaret ma të famshem dardanas e veç kësaj edhe baba i gazetarisë dardanase, pra largojnë z. Migjen Kelmendi ( djal i legjendes së artit të të shkruemit Prof. Ramiz Kelmendi ) dhe në vend të ti sjellin ish titistin komunist Agim Zatriqi, djalë i ish komandantit bastard, Sahit Zatriqi?!

Si u ba që fryma patriotike aq e reklamueme gjatë dhe pas luftës e krahut politik apo PDK-së që doli nga ish pjestarët e UÇK-së të largojë nga posti i të parit të RTK-së njeriun e pregaditur, ekspert për gazetari dhe të rikthej në atë post një ish titist bolshevik?!
Nga dita kur u formue e ashtuquejtuna qeveri teknike e cila me dhunë apo ta zbus pak, me kercnimet se do plas dhuna në Dardaninë e posa dalun nga tmerri e dhuna serbo çetnike të forcave të Millosheviqit, nese nuk i jipet pushteti, per postin e Drejtorit të pergjithshem të RTK-së pat mbreh dhambet njëfar i vetquejtuni gazetar shoku Milaim Zekaj, por shefi i ti Hashim Thaçi e SHIKU ja moren atë vend dhe ja dhanë Agim Zatriqit. Mbajti dy tri mandate ky titist dhe tash në krye të RTK-së asht një SHIK-as dhe një envero-stalinist i perbetuem.
Veç këtij posti në RTK, ka pas panderpre linqime e menjanime të kuadrove të pregatitun e profesioniste dhe në vend të tyne janë sjell e punsue njerz të klaneve politiko mafioze të PDK-së kryesishtë e pak edhe të AAK-së e cila poashtu startin e formimit të saj e ka si parti e dalë nga ata që banë luften.
Sot nese njeriu këthen kujtesen pas dhe mendon ata që u menjanuen dhe i shef ata që i zun vendet e tyne i vjen keq pse taksapaguesit e shkret të Dardanisë paguejn haraqin per këtë mjet publik. Më vjen keq të baj krahasimet e personave, drejtëperdrejtë, ama do perkujtojë disa emna profesionist që u larguen apo u detyruen të largohen dhe të ikun e të mirren me punë tjera diku tjetër.  Migjen Kelmendi, Valentina Saraçini, Mehdi Qena, Sylejman Gashi, Avni Spahiu, Lindita Azizi, Halil Matoshi etj, etj. Dhe po menduem se kush ka ardh në vend të tyne shef mjerimin e këti mediumi publik. Aty sot ka redaktor që as që din cili asht rroli dhe detyra e redaktorit. Mjafton per PDK-në të jet njeriu papagal i saj dhe interesave të lidershipit të saj dhe të SHIK-ut të PDK-së dhe posti i redaktorit asht i siguruem. Këngëtaret ishin e janë kryeredaktor e redaktor, janë aty se janë nga Drenica e Hashim katunarit dhe veç atyne aty ka edhe reporterë që nuk din të flasin. Po ju pau njeriu mbiemnat shef se të gjitha janë nga Drenica e Hashim katunarit e çerdhes së SHIK-ut.
Andaj nuk asht as çudi që RTK asht një shtëpi klanore, partiake dhe shportë ku jan grumbullue dhe asht hudhë llomi e honraku i analfabetëve provincial, ka mjaftue se ata janë papagal të PDK-së dhe liderit të saj Hashim Thaçit.
Sa gjanat me randësi kombtare kanë ndodhë në Dardani dhe per të vetmin mëkat pse nuk i perkisnin interesave klanore, partiake e SHIK-ve në RTK nuk gjanë kohë ti permendin, ti paraqesin e tu kushtojnë as një sekondë kohë. Dihet se sa here asht anashkalue dhe perbuz pervjetori i Krye komandantit të parë të UÇK-së Heroit të popullit Salih Çekaj, pastaj të Zahir Pajazitit, Agim Ramadanit etj, etj figura kombtare që padyshim nuk jetojnë ma edhe per shkak të pabesive të këtyre që sot kan pushtetin dhe kan ba HARAKIRI mediumin publik dardanas RTK-në.
Pardje i dha lamtumiren e fundit kësaj bote dhe iku në Boten e Amshueshme Prof. Kadri Osmani-Mani, nji nga veprimtaret ma eminent dhe një nga njerëzit ma të persekutuem dhe të pervujtun në Dardani që nga koha e pasluftës  se dytë  botrore dhe personalisht percolla me vemendje RTK-në si dhe TV-të e tjera të Dardanisë dhe veç Koha-vizion-it të Veton Surrojit që e permendi vetem në një nga edicionet e lajmeve vdekjen e ti, asnjë tjeter medium nuk e permendi as vdekjen e as varrimin e këti burri të kombit.
Kjo nuk ka ndodhë rastësishtë. Kjo asht ba qellimisht sepse i ndjeri (tashma) baca Kadri kishte shumë "mekate". Mëkati i tij i parë ishte se ai ishte patrioti që me guxim burrnor ju tha jo dhe ju doli para per ti kundershtue envero-stalinistet e paçvures BASHKIMI të Zvicrres dhe perkrahu me tan forcat institucionet e dala nga vota e popullit në prillin e vitit 1992, vit ky kur pushteti serb vriste e masakronte shqiptaret gjithandej vetem po permenden LDK-në. Mëkati i bacës Kadri Mani ishte se ky u ba me vetdije ushtar i Komandantit suprem të Forcave të Armatosuna të Atdheut Dr. Ibrahim Rugovës, u ba ushtar i Rugovës si intelektual dhe njeri i pendës, por ai ishte gjithmonë i gatshem ( sado në moshë të shtyeme dhe i dermuem nga shendeti shkaku i burgjeve të gjata në kazamatet serbe diku afer 20 vjet gjithësejtë ) të kap edhe pushken e ti zbatojë urdhnat e Kryekomandantit dhe komandatve të tjerë të cilët pushtetaret e sotshem, SHIK-u e paçavure tjera envero-staliniste i eliminuen dhe likuiduen edhe fizikisht njenin pas tjetrit. Dhe mëkati tjeter i pafalshem i qeverisë  së SHIK-ut e të PDK-së së Hashim Thaçit ishte se Baca Kadri me vetdije i tha jo territ afro-aziatik dhe ju këthye rranjëve të religjionit të  të parëve të tij. Ai publikisht konvertojë në fenë e të parëve dhe ishte një nga burrat e Krishtëzimit Protestant në Dardani. Ai, me tanë forcat si intelektual i vertëtë kundershtonte e luftonte invadimin islamik të trojeve arbnore. Këtë "mëkat" nuk ja falin vëllaznit e osmanliut Erdogan, Hashim Thaçi e Naim Ternava. Andaj edhe mungoj informimi nga mediumi publik RTK-ja per vdekjen e Kadri Osmanit- Mani.

Per çudi as TV tjeter TV 21 nuk e tha asnji lajm për Kadri Osmanin-Mani! Asht ba edhe kjo shtepi mediatike bartëse e ndihmëse e invadimit të "kultuës" islamike sepse pos fillimit të transmetimeve të saj dy-tri vitet e para të pasluftës që ishte në rregull , ky TV me vite po indoktrinon shqiptaret me kulturë turko islamike permes emisioneve, dhe serialeve të kësaj kulture që panderpre i transmeton.

Ky TV (TV 21), asht si zogu i gomarit, zog i vogël shumë i bukur e tuj u rritë bahet një gomar i madh.

PETRO NINI LUARASI “MBËRRITI” NË ÇAIR TË SHKUPIT… 

Nga prof Murat Gecaj

(Paraqitet libri i Prof. Alfred Uçit-Akademik e dhurohen 150 kopje të tij, për shkollat shqipe në Maqedoni) Nga: Prof. Murat Gecaj publicist e studiues-Tiranë

1.

Kishte kohë që Prof. Alfred Uçi ndjente në vetëvete një shqetësim të natyrshëm. Ky lidhej me një ngjarje të shënuar jo vetëm në kujtim të gjyshit të tij, Petro Nini Luarasi-“Mësues i Popullit” dhe “Neri i Kombit”-por dhe të kësaj figure shumë të njohur dhe të shquar të arsimit kombëtar shqiptar. Vitin e kaluar ai mbushi 100-vjetorin e vdekjes dhe  prandaj publikoi shkrime në shtyp e në internet, për atë. Gjithashtu, në vijim të merakut të tij për ta përjetësuar sa më mirë këtë figurë dhe për t’ua lënë brezave të shkruar jetën dhe veprimtarinë e shumanshme atdhetare e arsimore, e përfundoi shkrimin e biografisë së tij. Me atë rast, u botuan disa kopje të këtij libri, por ato mbeten të padërguara në vendin e dukur, pra në shkollat e vendit tonë, si dhe në ato të trojeve tjera shqiptare.

Kështu, në përgjigje të kërkesës së tij, në prag të 100-vjetorit të shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, Kompania e njohur “Taçi Oil”, aq e lidhur edhe me rrethin e Kolonjës, vendlindjen e Petro Nini Luarasi, mori përsipër që të botonte një sasi të konsiderueshme librash të Prof. Alfred Uçit, me titullin domethënës, “Petro Nini Luarasi- Mendimtari martir i Rilindjes Kombëtare: 1865-1911-Jetëshkrimi, Studime, Vepra”.

Por nuk mbaronte çdo gjë me kaq, pasi duhej që ky libër të shkonte në duart e lexuesve të interesuar. Pas bisedave me intelektualin e njohur shqiptar Azis Pollozhani, ish-ministër i Arsimit e Kulturës në Republikën e Maqedonisë, ky mori përsipër që të interesohej për paraqitjen e këtij libri në  Komunën e Çairit të Shkupit dhe pastaj për shpërndarjen nëpër shkollat shqipe, aty dhe në Tetovë e më gjerë. Sigurisht, për këtë gjë ai gjeti mbështetje të plotë nga kryetari i Komunës së Çairit, Izet Mexhiti dhe punonjësit e arsimit aty.

Petro Nini Luarasi, “Mësues i Popullit” dhe “Nderi i Kombit”

2.

Të informuar për përgatitjet, që ishin bërë për sa thamë më sipër, ne u nisëm së bashku për në qytetin e Shkupit. Me vete kishim 150 copë libra kushtuar Petro Nini Luarasit, të cilat do t’i dhuronim për kolektivat e shkollave shqipe atje. Siç kuptohet, e përjetuam rehatinë e kalimit nëpër Udhën e Kombit, e cila po zgjatohet si arterie gjigande, brenda Republikës së Kosovës. Pasi arritëm në Prizren, ndalesën e parë e bëmë te Shtëpia Muze e Lidhjes së njohur historike të shqiptarëve, e cila sivjet u përkujtua me madhështi, në 134-vjetorin e saj. Pastaj udhëtuam  nëpër Grykat e Kaçanikut, ku na ranë në sy edhe tabelat për drejtuesit e mjeteve: ”Kujdes, shkollë!” Më tej, shkuam drejt kufirit dhe ndjemë kënaqësi, që doganjerët nuk na penguan për librat në fjalë, pasi ato nuk i dërgonim atje për shitje a tregti.

Takimet e bisedat e rastit me mikpritësit e vëllapirtësit ishin të ngohta. Bashkë me punonjësin e arsimit në Komunën e Çairit, Nuhi Dardhishta, që është dhe kryetar i Shoqatës së Arsimtarëve, kujtuam vizitën e bërë, më shumë se një vit më parë, nga një grup i Institiutit të Integrimit të Kulturës Shqiptare, me qendër në Tiranë, të kryesuar nga i ndjeri Dr. Ibrahim Gashi. Synimi i atij udhëtimi aty dhe më tej në Preshëvë, Prishtinë e Ulqin ishte që të bisedohej dhe të krijohej te të gjithë mendimi për t’i njësuar programet dhe tekstet për shkollat shqipe. Tashmë, jemi dëshmitar që kjo punë ka hyrë në udhë të mbarë dhe fëmijët e Shqipërisë e Kosovës po i mësojnë sivjet shkronjat e alfabetit të gjuhës amtare, me Abetaren Mbarëkombëtare. Sigurisht, shpresojmë e besojmë që kjo punë e dobishme, atdhetare, arsimore e profesionale do të vazhdojë drejt arritjeve të reja, në këtë fushë të bashkimit shpirtëror të shqiptarëve.

3.

Për tubimin e organizuar në shtëpinë e kulturës së Komunës së  Çairit, ku do të paraqitej libri kushtuar Petro N.Luarasit, kishin marrë njoftim dhe ishin të pranishëm mësues e drejtues të shkollave shqipe, si dhe nga media e shkruar e ajo elektronike etj. Fjalën e rastit e mbajti Prof. Ali Aliu-Akademik, i cili e vlerësoi lart këtë nismë vullnetare të Shoqatës “Lisi i Arbërit” dhe Shoqatës së Arsimtarëve të Shqipërisë, për të organizuar veprimtari të tilla dhe për të dhuruar libra të ngjashëm, me temë atdhetare e arsimore, për shkollat shqipe në të gjitha trojet tona amtare.

Në vazhdim, autori i librit Prof.Alfred Uçi u ndal në disa çështje, që trajtohen në të dhe theksoi se, për ta paraqitur sa më të saktë jetën dhe veprimtarinë atdhetare e arsimore të Petro Nini Luarasit, ka përdorur mjaft dokumente arkivore, shtypin e kohës, studimet dhe botimet e ndryshme etj. Ndërsa Prof. Murat Gecaj foli si për vlerat e çmuara të këtij libri, por dhe për simbolikën, që përfaqëson Petro N. Luarasi, në udhën plot safkrifica të martirëve dhe gjithë mësuesve të gjuhës amtare, si në Shqipëri e Kosovë, por dhe në trojet tjera shqiptare, në Maqedoni, Mali i Zi, Preshëvë, Çamëri etj.

Tubimin e përshëndeti edhe Mustafa Taçi, përfaqësuesi i Kompanisë “Taçi Oil”, e cila bëri të mundur botimin e këtij libri, mjaft të dobishëm për të gjitha shkollat shqipe. Publikimi i tij është një ndihmesë tjetër, që të njihet sa më mirë udha nga kemi kaluar për mësimin e gjuhës amtare, e cila i armatosi bashkatdhetarët tanë me “armën” e dritës e të diturisë. Në këtë mënyrë, krahas armëve në kryengritjet e mëdha antiosmane për liri e pavarësi, shkronjat shqipe luajën një rol të jashtëzakonshëm. Së bashku, ato na çuan në ditën e madhe historike të 28 Nëntorit 1912, kur “Heroi i Popullit” Ismail Qemali, duke shpehur vullnetin njëzëri të gjithë delegatëve të atij Kuvendi nga mbarë trojet shqiptare, e valëviti lart,  në Vlorë, Flamurin e Pavarësisë së Shqipërisë.

Sipas parashikimeve, libri kushtuar jetës dhe veprimtarisë atdhetare e arsimore të Petro Nini Luarasit do të dërgohet e dhurohet: në Kosovë, në Luginën e Preshevës e Malin e Zi dhe, bile, deri te arbëreshët e Italisë.

Tiranë, 10 tetor 2012

 

Nga: Kozeta Zylo

 

Vetëm Doktor Gjilpëra...

(Frymëzuar nga libri i Faik Konicës)

E bukur sonte Hëna mbi natën hipokrite,
Shkëlqimin e saj derdhi mbi sytë e frikësuar,
Në pemët e zverdhura një kukuvajkë si hije,
Do të ndjellë të keqen, paçka se është harruar...

Një tingull i fortë Lirie më del nga forcë e shpirtit,
Dhe heq dhjamin e turpit nga gojët me pagesë,
E shprishur mendje e tyre, në llum të çon përherë,
Si Iagot e Shekspirit palaço dhe të pabesë...

Eshtë i pistë, i errët, tuneli ku kanë rënë,
Kufomë e fjalës së tyre kuntërbon një erë...,
Vetëm doktor gjilpëra i Faik Konicës,
Mund të pastrojë ajrin qelbur nga të dhj...!

Në baticë zhurmash, mbyteni në ekstazë,
Me orgji të fjalëve, eunukë të kohës,
Edhe pse Perëndimi bashkë me zë të tjerë,
Po ju çjerr maskën vënë si të kamorrës...

Staten Island, New York
28 tetor, 2012

Ps: Libri "Doktor Gjilpëra" është shkruar nga Faik Konica, botuar  në gazetën "Dielli" në vitin 1924... Ndonëse i papërfunduar flet shumë... Libri të befason edhe sot me origjinalitetin gjuhën konicane.  Faik Konica i shqetësuar për fatet e popullit sjell në vepër Doktor Gjilpërën një intelektual i ri shqiptar që kryen studimet për mjekësi jashtë, i cili ndodhet para alternativës: të qëndronte jashtë, ku e priste një karrierë plot prespektivë apo të kthehej në atdhe e të ndihmonte në mëkëmbjen e tj, veçanërisht në përmirësimin e shëndetit të popullit... Ai vendos të kthehet në Shqipëri, atdhedashuria triumfon mbi interesat vetjake.

-----------------------------

Dasma tropojane, pasuria që u “gllabërua” nga kohët moderne

Nga Gjon Neçaj

Një ndër momentet më të gëzuara në jetën familjare është dasma, mbi të cilën ndërtohet ngrehina bashkëshortore, ku do të lidhet përjetësisht jeta e dy të rinjve. Lidhja bashkëshortore sipas traditës në Tropojë kalon nëpër disa faza, të cilat janë fejesa, miqësia, paja, kanagjeçi, pjekja dhe kurorëzimi i gjithë kësaj është dasma e shoqëruar me dy miqësi të më pastajme. Por prej 30 vitesh dasma tradicionale, një spektakël i rrallë që mund ta gjeje ndër shekuj vetëm në trevat shqiptare, nuk praktikohet më. Dhomën e grave ku përgatitej e zbukurohej nusja e kanë zëvendësuar parukeritë. Duvakun dhe veshjen popullore, e kanë zëvendësuar fustanet e bardhë të nusërisë. Këngët zakonore, të krijuara enkas nga populli për këtë festë janë zëvendësuar nga orkestra, që më së shumti luajnë muzik tallave. Kohët moderne e kanë “gllabëruar” këtë shfaqje të rrallë, ku ndërthuret çdo gjë unike që mund të trashëgojë një popull. Por si ishin dikur dasmat shqiptare?

PARADASMA

Tradita tropojane sjell te ne se qysh kur lind fëmija, nëpërmjet ninullave e këngëve të djepit i urohej nuse apo burrë të mire, një dasmë të madhe e me shumë krushq. Në  themel të fejesës ka qënë shkuesia. Shkuesi ndërhynte te prindërit e vajzës për t’i bindur ata që vajza e tyre, të fejohet me atë që kishte ndërhyrë. Kur fejesa realizohej, shkuesi do të merrte nga dhëndëri një shpërblim të  mirë. Sipas traditës, mund të lidheshin fejesa për foshnje akoma pa lindur, apo të moshave fëminore. Fejesa shoqërohej me dy miqësi: të parët janë familja e dhëndërrit që shkojnë te prindërit e vajzës dhe tre, pesë, shtatë ose nëntë vetë (gjithmonë tek), apo edhe më shumë. Miqtë qëndrojnë për darkë e deri të nesërmen për drekë. Prindërit e vajzës, thërrasin edhe të afërmit e tyre. Mbas dy javësh familja e vajzës i kthen vizitën mikut me të njëjtat kritere.

Mbasi kryhet ceremonia e fejesës, fillon puna për përgatitjen çejzit (pajës)për vajzën dhe shpenzimet do të jenë të gjitha të dhëndërit. Çejzi ( paja ) përgatitej sipas mundësive ekonomike të secilës palë, duke përfshirë edhe dhurata (të falat) nga të afërm të farefisit. Mbas përfundimit të përgatitjeve për dasmë, në marrëveshje mes të dy familjeve, caktohet dita e dasmës (oroku). Dita e dasmës ishte e hëna ose e enjtja, me hënë të re. Dita e dasmës, oroku, nuk mund  të ndryshonte për asnjë arsye. Dy ditë para dasmës miku dërgon familjes së vajzës pjesën e pajës  së blerë dhe dy “arka” (kutia Gjakove) për çejzin.

DASMA E VAJZËS ( KANAGJEÇI )

Ndryshe nga dasma e djalit, dasma e vajzës është një përzjerje e gëzimit me trishtimin.Të premten në darkë, në shtëpinë e vajzës në dhomën e saj mblidhen të gjitha shoqet e fëmijërisë e të rinisë së saj.  Ato nuk ndihen fare veçse bëjnë muhabet, si një retrospektivë të jetës së tyre pra edhe të vajzës tashmë nuse. Dhe hera herës qeshin me të madhe, por më shumë përloten, për kohën e ikur dhe për ndarjen e madhe që i pret. E shtuna është kanagjeçi (dasma e vajzës). Gratë dhe vajzat e fshatit, dhe bijat e familjes bashkë me fëmijët ftohen në këtë ceremoni ku këndohet për nusen që po i jep fund vajzërisë dhe jetës tek babai dhe po shkon në derë të huaj, tek burri. Të nesërmen vijnë krushqit, bëhet pjekja në vendin e caktuar ku dy palët e krushqve ndërrojnë duhan, këndojnë nga një këngë bëjnë pak muhabet dhe ndahen secili për në shtëpinë e vet. Kanagjeçet kanë gëzimin, por edhe trishtimin e tyre. Vajzat janë të bindura dhe plotësisht të ndërgjegjshme për shenjtërinë e familjes. Pra vajza e re e brishtë, këtej e tutje do i kushtohet një jete të re, familjes, po kaq të brishtë, ndryshe kryekëput nga vajzëria, tashmë e marrë fund. Kjo ka të bëjë edhe me vendimin aq të prerë për familjen e re, për rrugën e nisur. Pasi bashkimi i të rinjve bëhet mbi baza shumë të forta njohjeje të njëri-tjetrit si të djalit me vajzën që të përputhen nga pamja,  pse jo edhe nga temperamenti. Sepse ai që hyn të bëjë këtë miqësi, i njeh dhe i psikologjis të rinjtë. Këta njerëz që bashkojnë të rinjtë, janë burra me reputacion e të dhënë pas kësaj pune, pra jo kushdo mund ta kryejë një gjë të tillë. Rëndësi e madhe i kushtohet fisit të djalit apo të vajzës, e në këtë rast kemi të bëjmë me një lidhje mes burrash me besë për një miqësi të përjetshme. Natën e kanagjeçit i tregohet vajzës për ditën e martesës dhe ekspozohet çejzi: qilima, sexhade, dyshekë, jastekë, cerga, shilte, duej (hebe), çorape, meste, qëndisma, të falat (dhuratat), rroba të veshjes, të fjetjes, arka me çfarë ka brenda saj.Të nesërmen e kanagjeçit, në mëngjes herët, vajzën e veshin nuse dhe i bëhet tualeti i nusërisë. Në kanagjeç nuk marrin pjesë burrat, në pjekje burrat e fshatit marrin pjesë masivisht. Kjo bëhet në respekt të vajzës që e përcjellin, si dhe për nderim të miqve.

PËRCJELLJA DHE PRITJA E NUSES

Pasi kalon një kohë që quhet “masëmiri”, i pari i krushqve i drejtohet të zotit të shtëpisë duke i kërkuar leje për rrugëtim. Përcjellja bëhet në mënyrë ceremoniale ashtu sikur edhe pritja. Çejzi në pjekje vihet në kuaj të miqve dhe kuajve u vihen shami të lidhura në jelë dhe kalin ka nga një njeri përgjegjës. Nuses në pjekje i vihet duvaku dhe përsëri udhëton me të njëjtin kalë duke qëndruar e kërrusur dhe e shoqëruar me të njëjtin shoqërues që e kishte sjellë në pjekje. Ky shoqërim i bëhet derisa  kalon kufirin e fisit të vet. Nusen e shoqëron edhe një grua e moshuar e afërme e saj. Karakteristikë ka qenë se në të gjitha fiset në Tropojë, fejesat janë bërë pa patur asnjë kontakt e njohje mes vajzës e  djalit, bile as pamje nga larg. Kontakti dhe prezantimi i parë në mes dhëndërrit dhe nuses, është nata e martesës. Në pjekje, nusja dhe gratë që e shoqërojnë, qëndrojnë në një vend që nuk duken nga dasmorët. Dasmorët kur dalin në pozicion të dukshëm me pjekjen njoftojnë ardhjen me këngë asqerçe të shoqëruar me vikamë dhe krisma pushkësh. Dasmorët kur mbërrijnë në fshat, i thërrasin dhëndërrit, (pasi dhëndëri rrin në shtëpi dhe nuk shkon në pjekje), për të marrë nusen. Atë e urojnë me breshëri armësh, demonstrohen gara me kuaj, me këngë, e tupan. Dhëndërri i prêt krushqit te dera e oborrit, ku nuses dhe krushqve u hidhet oriz, grurë, sheqer kokërr e lekë metalik. Nuses i vihet një thes para dere dhe nga kali direkt me këmbën e djathtë para do të shkelin aty, çka presupozon bereqet, i lyejnë shuplakën e dorës së djathtë me mjaltë, të cilën ajo e vendos sipër derës, çka nënkupton që jeta në këtë familje të shkojë me ëmbëlsi. Rakia e mezet, janë lumë. Por privilegjin e të kënduarit e kanë vetëm ata që dinë të këndojnë bukur, nuk këndohet në kor dhe nuk mund të këndojë gjithkush. Këngët shoqërohen me çifteli, sharki, fyell ose edhe me daulle e def (dajre). Tupani është simbol i dasmës.

FESTA E DASMËS

Vallja tropojane, perla e kombit tonë është e pranishme gjatë gjithë kohës me të gjithë hijeshinë e saj, për të gjithë dasmorët. Edhe këtu ka një veçori. Nëse del një çift i mrekullueshëm që e kërcen bukur vallen e tyre, të gjithë të tjerët ndalen duke i shoqëruar me sy e me duartrokitje, deri në fund. Artistët në këtë trevë janë brilantë, çdo tropjan di të kërcejë bukur. Krahas instrumenteve, arma është pothuajse e pranishme në çdo dasmë, bile ata as që mund ta imagjinojnë një gëzim kaq të madh, pa praninë e krismave të armëve për të përshëndetur krushqit njëri tjetrin. Diçka homerike, e papërshkruar nga mënyra se si realizohet. Dasmorët mbasi qerasen me duhan e kafe, hanë darkë me ushqime tradicionale si mish me oriz, çorbë, pite  dhe ëmbëlsirë. Pastaj krushqit luajnë  lojë “kapuçash” dhe këngëtarët këndojnë këngë trimërie, pune e dashurie të shoqëruara me çifteli e  lahutë. Hidhen valle karateristike dasmash si: “vallja e Sokolit”,vallja “loja kosh”,valle grash autentike e Tropojës, ku sipas studiuesit Ramazan Sokoli, sot nuk interpretohet më. Gjithashtu këndohen këngë dasme si: “Sa e bukur ka dale nusja”, “Ngjitet kana pika-pika”, “Ani bie defi kajde-kajde”, etj. Në dasma interpretohet vallja lirike humoristike, “nusja dhe plaku”, kërcimi nga një grua e vetme pa muzikë (kjo karakteristikë në Nikaj Mërtur ), valle epike e trimërisë, kërcim me tepsi në kokë,etj.,etj. Të tjerë vazhdojnë lojëra popullore “badbad”, “symbyllazi”, “plakë” etj. Në mjediset e tyre gratë dhe vajzat këndojnë këngë për nusen. Ato kërcejnë e luajnë valle me tepsi, def e tupan. Në orët e vona dhëndëri, pasi takon nënën dhe babain, hyn në qilerin e nuses, ku fillon njohjen e parë dhe kuvendimi në mes tyre.

MËNGJESI I PARË I NUSES OSE CEREMONIA E “KULAÇIT”

Dita e divanit  fillon në mëngjes, ku bëhet edhe ceremonia e “kulaçit” i cili ka ritin dhe simbolikën e tij. Nusja dhe dhëndëri thyejnë një kulaç gruri, e fusin në sherbet dhe i japin njëri tjetrit si dhe atyre që janë të pranishëm. Ky urim bëhet që çiftit t’i kalojë jeta me ëmbëlsi. Ditën e parë të divanit, nusja vishet dhe stoliset me kostumin tradicional popullor më të bukur dhe rrinë në këmbë nga mëngjesi deri në darkë. Me fytyrë të mbuluar me duvak. Pranë saj ekspozohet paja. Në orat e vona të  pasdites, nusja heq shaminë nga fytyra dhe futet në dhomë me njerëzit e shtëpisë dhe të afërmit. Para darkës, nusja merr ibrikun me ujë, legenin dhe peshqirin në cep të krahut dhe u hedh ujë burrave për të larë duart. Darkën nusja e ha me njerëzit e shtëpisë. Krahina e Nikaj Mërturit, si regjion i besimit katolik, ka krejtësisht zakone dhe tradite të tjetër. Veshja karakteristike e atyre anëve është xhubleta.

NUSJA ME DUVAK NJË TRADITË E ZHDUKUR

Tradita e nuses me duvak është zhdukur prej më shumë se tre dekadash në Tropojë. Etnologët pranojnë shfaqje sporadike në ditët e sotme të këtij zakoni, nxitur më shumë nga nostalgjia apo kureshtja. Etnologët na kthejnë në historinë e nuses me duvak, duke këmbëngulur si zhdukje e një tradite. Duvaku nuk mund “të jetojë” sot i shkëputur, nga e gjithë pjesa tjetër e veshjes tradicionale. Nuk mund të mendohet që sot, ku edhe në fshatrat më të thellë vajzat shkojnë e rregullohen, të vënë një duvak në kokë, i cili përveç ca luleve apo fijeve me ngjyra që viheshin në krye, nuk ka ndonjë bukuri. E njëjta gjë ndodh edhe me veshjet popullore. Ato nuk janë më pjesë e ritualit të dasmave, por ka nga ata që i veshin sa për atmosferë.
Para se të dilte nga shtëpia e prindërve e të udhëtonte drejt shtëpisë së dhëndrit me kalë, nuses i hidhnin në kokë një copë jo të tejdukshme, që shkonte deri poshtë shpatullave apo deri në gjatësinë e belit.

Funksioni i tyre nuk ishte aspak zbukurues. Mjaftonte që pjesa e hedhur në kokë të mos lejonte depërtimin e shikimeve te nusja, e me raste u shtohej ndonjë lule, fije me ngjyra, apo në raste kur ekonomia e familjes i lejonte, qepnin edhe monedha. Më herët gjendeshin edhe simbole të tilla, siç ishte një dorë e qëndisur, simbol i funksionit të rëndësishëm jetësor. Krahinat mes njëra-tjetrës ofronin sërish dallime për sa i përket mënyrës,  se si dhe kur nusja duhej ta hiqte duvakun. Nusja me duvak, tashmë i përket së shkuarës. Është një nga ato tradita të harruara shqiptare. Gjendet në përshkrimet e udhëtarëve dhe aventurierëve të huaj që e kanë përshkruar Shqipërinë, në ndonjë fond fotografish të vjetra dhe në studimet e shkruara të etnologëve. Ajo që ka mbetur është në fakt historia e treguar. Zonat e veriut të Shqipërisë ishin më të izoluara ndaj këtyre ndikimeve. Faktor tjetër ka qenë urdhri i detyrueshëm gjatë komunizmit, pikërisht në vitet ‘66-‘67. U quajtën zakone primitive dhe u ndaluan rreptësisht, e pas viteve ’80 ky zakon është zhdukur. Nusja me duvak, përfundimisht  të mbetet një imazh i të shkuarës.

---------------------------

''Vargje të këputura''

-Libri i 30-të i Sejdi Berishës-

Doli nga shtypi libri më i ri me poezi “Vargje të këputura” i shkrimtarit dhe publicistit, Sejdi BERISHA

VEPËR QË PËRMES VARGUT JETËN E SHNDËRRON NË HISTORI E ISTIKAM, NË KËNGË E NË FILOZOFI JETE...!

(Sejdi BERISHA: “Vargje të këputura”-poezi, botoi Club Kultura-Pejë, 2012)

Në kuadër të shënimit të 100-vjetorit të Pavarësisë të Shqipërisë, këto ditë doli nga shtypi vepra më e re me poezi, “Vargje të këputura” të shkrimtarit dhe publicistit, Sejdi BERISHA. Kjo është vepra e katërmbëdhjetë me poezi dhe e tridhjeta me radhë e këtij krijuesi të letrave shqipe dhe punëtorit të mirëfilltë të kulturës nga Kosova.

Ky libër, ngërthen në vete ndijimin më të thellë shpirtëror të autorit, duke shprushur vetveten dhe çdo rrugëtim të njeriut në situata e pozita të ndryshme, gjëra këto të cilat shprehen e reflektojnë fuqishëm përmes këndimit shpirtëror dhe gjithnjë duke i dhënë peshë e kuptim vargut, por edhe duke e lënë atë përherë të “këputur”, në mënyrë që etja për të thënë plotësisht atë  që e rëndon dhe e shqetëson, të ngelet si shpresë e synim për ta prekur e përjetuar dritën dhe ngrohtësinë e lirisë dhe të frymëmarrjes lirshëm të njeriut, të tokës, të natyrës mbase edhe të universit.

Kjo, ngase në jetë kurrë nuk këndohet deri në fund, kurrë asgjë nuk shndritë deri në fund, kurrë nuk arrihet plotësisht deri në cak. Për këtë arsye edhe rrugëtimi e ka peshën e dhembjes, të pritjes, të lumturisë mbase edhe të dritares së hapur, nga e cila mund të hyn e të dalë gjithçka, nga e cila dëgjohet kënga e klithma, nga e cila depërton drita dhe hyn flladi, e në xhamin e saj, shpeshherë troket zogu i ëndrrave dhe i lajmeve që quhen peshë jete e shprese, e përcjellë me ëndrrat më të bukura por edhe më të llahtarshme në të njëjtën kohë.

Për këtë arsye, autori i veprës “Vargje të këputura”, Sejdi Berisha, provokon dhe ushqen mendjen e lexuesit duke na ofruar mesazhet dhe metaforat që i ngjajnë etjes karakteristike për fatin e njeriut, për lumturinë e tij, për vuajtjet dhe kënaqësitë, të cilat shpeshherë apo gjithnjë ndodhen apo edhe kapërthuren si një tërësi hieroglifësh, të cilat, sikur autori na detyron që përmes vargut t’i përjetojmë por edhe t’i përcjellim edhe si mesazh të veçantë, nëse është nevoja.

Për këtë arsye, “Vargje të këputura” të lënë pa gjumë, duke medituar, por edhe duke e ushqyer shpirtin me gjërat më të mira të cilat i kërkon mendja, zemra dhe shpirti i njeriut, e të cilat gjëra, me decenie e me shekuj i përjeton por edhe i kërkon kombi e atdheu mbase edhe njerëzimi. Andaj, kjo është gjithnjë “dhuratë” që yshtë për ta jetuar jetën, për ta menaxhuar atë.

Pra, duke mos elaboruar më gjatë për vlerat e librit më të ri, “Vargje të këputura”, mund të thuhet vetëm se, poezia e autorit, Sejdi Berisha jeton, rrugëton, vuan, krenohet e përcëllohet bashkë me poetin, bashkë me njeriun, të cilin, autori, më të vërtetë, edhe atë e shndërron në varg e në këngë, e shndërron në histori e istikam, në rrëfim e filozofi jete, që rrallë mund ta hasësh gjëkundi tjetër. Për këtë, më së miri dëshmon edhe mesazhi e metafora e vetë titullit, “Vargje të këputura”...!

Andaj, me të drejtë mund të thuhet se vepra me poezi “Vargje të këputura”, të autorit, Sejdi Berisha, për lexuesin është dhuratë e veçantë në kuadër të shënimit të 100-vjetorit të Pavarësisë të Shqipërisë, për çfarë provokojnë edhe vargjet: “...Duke të kërkuar/Ty Atdhe në jetën time/Dhe jetën/ Në Ty Toka ime/Kam ngelur/Vetëm duke kënduar...”.

Librin, “Vargje të këputura” e botoi Club Kultura – Pejë, 2012.

----------------------

Nga Drilon Blakaj:

-Jam rritë në fllad bjeshke

Golden time

I will soon, very soon hear those epic cantos that will enrich my spirit. The sound of my shoting in the air shall echo the mountains werever drin flows to honor the fallen ones that fought for the cause and the sacred ground i will stand on. The deeds shall never be forgotten, even the gods are beneath them. I will when crossing the border enter with a heroic attitude and great stride, climb with my gaze from the bottom to the top of the mountains and feel one with it. There will be no difference from me and Alexander in that moment, i will be feeling just like him and if would be a atomic bomb i would be the most explosive in the world considering my energy within me in that moment.

Jam rritë në fllad bjeshke,
jam rritë buzë Drini..
me dhenë dhe me qen Sharri
ska më mirë, ta dini..

Kam ngrënë mazë t´bardhë si bora
me faqet e skuqura bash si molla..
Vetëm me gjyshër në male të larta,
ska më mirë se kohët e arta...

Shqip më fliste Gjyshi
Gjyshja shqip më mësonte
Më dukej se e gjithë bjeshka
vetëm shqip këndonte.

Dy vjeç isha kur u largova
tani u bënë shumë, mbi njëzetë
Dhe kur flas këtë gjuhë të zotit,
Oh sa kam lezet.

Drilon Blakaj
-Stockholm tetor 2012-

-----------------------

Shënime për  Princin e Lirikës shqiptare Frederik Rreshpja

Nga Odise Kote

Duke medituar rreth kësaj vjeshte e gjetheve që sikur mëdyshen të ikin e të na lenë vetëm,  mendja sepse më shkoi tek poeti që e dua aq tepër dhe e respektoj deri në thellësi, Frederik Rreshpja. Në mes të kujtimeve për këtë Princ të Lirikës shqiptare, më vjen ndërmend një nga intervistat e fundit të tij me titull :

“ Kur trishtohem shkruaj...”

“ Nuk e di në se ka mbetë ndonjë gjë në këtë botë, që të më gëzojë. Gjith ç’kam dashur e kam humbur. Por “Le te pyesim nëse ai luftoi, para se bota ta mundtte” thoshte Pol Elyar.

Pra çdo gjë e kam humbur në mënyrën më serioze dhe nuk ankohem nga fati im. 
Kur trishtohem shkruaj.

Prandaj shkruaj shumë.

Nëse rri me njerëz, këtë e bëj vetëm për edukatë.

Vizitat dhe mbledhjet i kam inat. Përgjithësisht kohën e kaloj në dhomën time, i vetmuar. Pastaj “sa më shumë të shkruash, aq më i vetmuar je” thotë Heminguej.

Eshtë një rreth vicioz ».

Kështu kumtonte Frederiku në ditët e fundit të jetës tokësore sikur të na linte shënjën e lamtumirës qiellore.

Dhe iku...

Jo rastësisht i lindur në Shkodër, e cila mund të quhet një kryeqytet letrar i Barletit dhe i Bogdanit, i Fishtës dhe i Mjedës etj, pas vdekjes së Migjenit të madh, Frederik Rreshpja është talenti më i shquar që ka dalë nga kjo trevë - mitër e poezisë së shqetësuar të kombit.

Nëse nga pikëpamja okulare, poezitë e Rreshpes të kujtojnë mozaikët paleokristiane të Antikitetit të Vonë, plot peisazhe baritore dhe kafshë alegorike, nga pikëpamja e sonoritetit ato janë plot harmoni. 
Studiuesi e poeti Moikom Zeqo thotë se : “ Frederik Rreshpja është një poet i lindur dhe jo një poet i bërë. Eshtë shumë e vështirë ta përkufizosh në një formulë këtë gjë”.

Më tej studiuesi Zeqo spjegon se : - Poezia e Frederik Rreshpes është me një kod dhe një apel simbolesh dhe nënkuptimesh. Në poezinë e tij, është një finesë tepër e hollë, një delikatesë e brendshme që të habit. Të duket se trilli i metaforës de Radiane hedh argjendin e vet të kaltër tek peisazhet e ashpra alpine, onirike, në agloshet e shpellave, ku mbijetojnë perënditë ilire, tek kasollja e vjeshtës me zogj mitesh, ku fluturojnë kometat dhe alekinet, në horizonte me gruntin primitiv të shiut, tek retë dhe tek plazhet, ku Frederik Rreshpja ka mbledhur qeramikat e thyera të dashurive të lashta, aty ku, udha e vjetër rri si patkoi i fatit tek porta e shekujve”.

Po Frederik Rreshpen vdekja e gjuajti në qiell.

Rrethuar me botën e vet të imët, bardhezi dhe pa zhurmë, si në një film pa zë. Kështu ishte jeta e tij: me pak sende, të cilat dukej sikur i kishte sjellë me vete nga një botë personale më tepër se sa i kishte gjetur të gatshme, këtu e mijëra vjet mbi dhe.

Dukej sikur kjo botë i qe taksur atij, qe krijuar enkas për të, qoftë si gjuhë, qoftë si emocion. Dhe këtu është fjala për lule, statuja ilire, zogj të vegjël, shtegtime ciganësh, kopshtie me luanët e fëmijërisë, ujë të vjetër pusesh, dimër dhe ç’dimër, shira të pandërprerë, rapsodë që vajtojnë drurët e vdekur në vjeshtë, profetë të rremë dhe profani pagane në mënyrën se si ai jetoi - me pako gjë - si shpezë, hënëza, ëndërr itake, ajër, pranverë dhe tingëllima të një kozmogonie hermetike dhe vetiake të cilën lejohej ta pëlqeje, por jo ta duartrokisje, se tashmë dihet, ndonëse jo për të gjithë, filmi ishte bardhezi dhe pa zë...

Enisé, Enise..., fare pa të keq të shkon nëpër mend të pyesësh; a ka pasur fjalë të këtilla në përdorim poezia shqipe e atyre viteve dhe a ishte Rreshpja fëmija i padëshiruar i poezisë së kohës?

E gjithë poezia e Frederik Rreshpjes, në fakt e sidomos përmbledhja e zgjedhur “Në vetmi” 2004, është një shenjë që na bën ne të gjallëve të mbetur mbi tokë për të

“zbuluar anën e brendshme, të një tonaliteti, elementët, mardhëniet ndërmjet elementëve, sistemin e këtyre mardhënieve” etj.

Për të kuptuar se c’përfaqëson strukturalizmi në poezinë e tij, duhet të marrim parasysh atë hulumtim të orientuar strukturalist që ka ndikuar drejtpërdrejt në artin e formulimit letrar, krijohet para së gjithash mbi bazat e gjuhësisë strukturale.

Sipas teorisë së Ferdinand de Sosyrit, gjuha e poezisë shqyrtohet si sistem i ndërlikuar i marrëveshjes, ku theksi vihet në percaktimin e ligjshmerive strukturale, mbi të cilat mbështetet komunikimi.

Dallimi i gjuhës nga të folurit dhe caktimi i strukturës themelore të shenjës gjuhësore, është një nga bazat e gjuhësisë strukturore. Ne shenjen gjuhesore Sosyri dallon shënjuesin dhe të shenjuarin, e me këtë realizon studimin sipas së cilit kompozohet gjuha.

Duke dalluar këto dy pole shenjash , gjuhësia strukturore hap mundësi të gjera të hulumtimit të gjuhës, si nga aspekti i shenjuesit , d.m.th. atij që shërben për të shenjuar po ashtu edhe nga aspekti i të shenjuarit, d.m.th.atij që është përfshirë në shenjuesin.

Duke theksuar, gjithashtu , parimin e arbitraritetit të shenjës, d.m.th. faktin e lidhjes së tingujve përbërës të fjalës me kuptimin e saj, si dhe faktin se shenja gjuhësore zhvillohet në kohë, pra themi se të folurit zhvillohet si një varg suksesiv i fjalëve.

Po sjell si shembull poezinë e Rreshpes :

Për një vjollcë…

Çeli vjollca e vogël mbi gurishte
si një ylber mbi planete të panjohura.

Kështu kam ëndërruar edhe unë dikur
të bëhem ylber mbi akuafortën e kohës vizatuar egër 
po tërë ato që thashë 
u tretën në kujtesën e palexueshme të ajrit.

 

Më me fat janë perënditë
që kthehen tek toka të skalitur:

Ti s'ke për t'u skalitur kurrë
e veç ndoshta në kujtesën e palexueshme të ajrit

 

Ky qe fati yt prej ylberi
me një kryq shiu te koka.

Por fati sundon tërë popujt e zotave
të shumtë si rëra,
vjollcë e vogël, o shpirt.

Për të analizuar këtë poezi, si një nga përfaqësueset e poezisë së Rreshpes, studiuesi Agron Tufa shtron pyetjen ekzistenciale :

C’kërkonte Frederik Rreshpja të na thoshte me shenjat e tij gjuhësore ?

Frederik Rreshpja nuk zgjodhi poezinë që sjell lëndë prej realitetit.

Ai zgjodhi poezinë e shenjave dhe simboleve për të komunikuar me ne.

Unë besoj thellësisht, se vargjet e tij të ndërtuara mrekullisht me arkitekturë muzike e ndjenje, shquhen për ngrohtësi e jetë dhe i përshkon një frymë e qetë dhe e rregullt, ku rregullsia dhe qetësia dallohen qartësisht.

Qartësisht, po përse ?

Sepse poezia e tij është autonome. Me strukturë të thjeshtë ? E rregullt ?

Apo ka një procedim letrar të ndërtuar mbi mijëra e miliona struktura gjuhësore e kuptimore, natyrshëm si mënyrë të organizimit gjuhësor, që u shërben qëllimeve të posacme estetike e letrare ?

Askush më mirë se Rreshpja në këtë gjysëmshekullin e XX nuk e kuptoi procedimin artistik në harmoni me gjuhësinë strukturore.

“Kur trishtohem shkruaj...”   na thotë Rreshpja duke na lajmëruar se duhet të mbërrijmë deri tek koncepti dinamik i strukturës së veprës letrare, që më pas përmes analizave të hollësishme të synojmë të vertetojmë se funksionimi i sistemeve të shenjave ne letërsi duhet shqyrtuar nga një anë në sistemin e marrëdhënieve brendatekstore e nga ana tjetër në sistemin e marrëdhënieve jashtëtekstore, d.m.th. nga pritja e lexuesve, nga raporti i tekstit ndaj teksteve të tjera të ngjashme, ndaj formave të tjera të komunikimit.

Po marr një nga strofat e Rreshpes :

Më me fat janë perënditë

që kthehen tek toka të skalitur:

Ti s'ke për t'u skalitur kurrë
e veç ndoshta në kujtesën e palexueshme të ajrit

Shikoni kujt i Referohet gjuha e tij – perëndive që kthehen tek toka e skalitur.

E gjitha kjo krijon një Afektim të brendshëm të fuqishëm dhe emocionues.

Ne njohim Anën e panjohur, vetminë e përjetshme të poetit që megjithatë s’rresht së shkruari.

Vargu me ndërtim gjuhësor elegant sikur zbret nga qielli në tokë me fuqi vetëtime dhe kjo Anën vepruese të krijon ndjenja të befta e të cuditshme.

Metra-gjuha është sa e skalitur aq dhe brilante në qëmtimin e kujdesshëm të fjalës.

Poetika

Kujt i drejtohet Rreshpja ?

Kuptimin e gjejmë në strukturën ndërtimore të krejt poezisë, në porositë semantike që burojnë prej analizës semantike, në emocionet dhe informacionet që na përcillen.

Sipas studuesit të njohur strukturalist Jurij Lotman, poetika strukturore e Rreshpes, vecanërisht në sferën e analizës së vargut dëshmon se të gjitha elementët e të folurit në vargje duhen kuptuar si mbartëse të kuptimit, se ritmi i vecantë, tingulli, rima, persëritja dhe elemente të tjera kurrë nuk duhet të shqyrtohen vecmas nga kuptimi dhe se gjatë organizimit vargëzues të gjuhës, nuk ka asgjë që nuk duhet kuptuar si mbartës i mundshëm i porosive të vecanta.

E këndvështruar kësisoj, kam bindjen se gjuha në poezinë e Rreshpjes përbën strukturën ku është ndërtuar vetë poezia.

A nuk janë të gjitha krijimet artistike, ose tekstet ( sic pëlqejnë të thonë strukturalistët) spjegime në thellësi të një strukture të thellë ?

Tekstet (poezitë) janë të organizuara si një gjuhë me “gramatikën” e tyre specifike. Gramatika e një gjuhe është një numër shenjash dhe konvencionesh që kodifikohen nga qëniet njerëzore. Analiza strukturaliste është gjerësisht produkt i semiologjisë dhe gjuhesisë strukturaliste.

Letërsia, si art, shërben njëkohësisht edhe për njohuri dhe për informim. Prandaj duke e studiuar poezinë e Rreshpes si sistem shenjash specifike, në të cilën është e pranishme  paraqitja e realitetit, “brumi metaforik” me mënyrën e organizimit të shenjave, bëhet e mundur që ato të bartin përvojat dhe dituritë, që s’mund t’i realizojë asnjë sistem tjetër shenjash.

Hulumtimi i mënyrës se si funksionon letërsia, si sistem i posacëm i komunikimit, pra hulumtimi i mënyrës se si letersia, mund të bartë njohuri që kurrsesi nuk mund t’i bartë gjuha normale (e përditshme) është mjaft interesante të studiohet edhe në poezitë e Rreshpes.

Le te marrim pershembull leksikun e tij të përdorur në poezi.

Fjalët e përdorura prej tij në saje të statistikës elektronike mund të na cojnë në rezultate mjaft interesante. Dallimi mes frekuencës mesatare të disa fjalëve në gjuhën shqipe, italiane, angleze etj. e një poeti dhe frekuencës së këtyre fjalëve në të folmen e përditshme të ketyre gjuhëve vë në dukje fushën e interesave të tij: afeksionet e parapëlqimet ndaj disa ideve, koncepteve, gjëndjeve emocionale, etj.

Vetëm mundësia e krahasimit nxjerr në pah dallimin sosyrjan në mes fjalës poetike dhe gjuhës së përditshme, mes të cilave egzistojnë një seri ndermjetësish.

Gjuha, të cilës i drejtohet një poet në momentin kur shkruan poezinë e tij, nuk është për të një dicka e jashtme, por një thesar që ai e ka bërë të vetin e që e ka të ndryshëm nga ai i gjithë të tjerëve. Ky është idiolekti, apo gjuha individuale e poetit.

Kjo gjuhë “përpunohet” gjatë në laboratorin krijues. Autori, poeti jeton me të në cdo sekondë të ditës, fle me të, shëtit, edhe kur flet “për edukatë” me të tjerët, mendja e tij është tek “fjalët e bekuara të poezisë”.

“Çeli vjollca e vogël mbi gurishte...” më ngjan se ky vargu i parë Rreshpes më ndjek nga pas nëpër kohë. Më ndjek ashtu si vështrimi nënës ndjek kudo nëpër botë të birin. Dhe i biri e di që nëse të gjithë do ta tradhëtojnë, do ta braktisin e nuk do ta presin, do të jetë vetëm ajo – nëna që do ta presë zgjuar me qiririn ndezur e kokën mbështetur në dritare.

Ja kështu, kjo është fuqia poetike e këtij vargu, fjalët e të cilit janë qëmtuar me kujdes nga Rreshpja, për tu ngulitur thellë në tru.

Ky idiolekt ka rimarrë në vetvete shtresëzime të ndryshme gjuhësore si: gjuhën e përbashkët, gjuhen letrare, gjuhën teknike e kështu me radhë, duke nxjerrë në pah, në shtresëzime të mëtejshme gjuhën poetike, për të mbërritur pastaj deri tek mua – lexuesi që e do fort poezinë.

Poezia e Frederik Rreshpes, është poezi unikale në llojin e poezisë, që përjetonte në mënyrë moderne thelbin individual të njeriut larg përditshmërisë të politizuar.

Substanca e jetës së tij, nuk përcaktohej nga frymëmarrja, as nga veprimet e marrëzishme, as nga normaliteti i zakonshëm.

Ai ishte njeriu me një aparat ndjesish të pazakonta, ai dinte të krijonte një poezi te pazakontë. Nga kjo pikëpamje, ai është shumë herë më i rëndësishëm dhe shumë herë më i pazëvendësueshëm se të gjithë vdekëtarët e zakonshëm normalë.

Rreshpja ishte poet që gjithë modelimin e instrumentalizimit të tij poetik e përsosi vetëm në lidhje me teknikat poetike, duke krijuar një origjinalitet unikal në gjithë letërsinë shqipe. Ai shkruante poezi njëlloj si poetët evropianë, duke mos pranuar asnjë kompromis, për t'u dukur i pranueshëm ideologjikisht nga lexuesit.

I vetmi që arriti të krijojë hapësirën e lirisë së poetit me poezinë dhe të lexuesit me poezinë.

Rreshpja pruri në poezinë shqipe, e kjo duhet thënë qartazi, ai solli veten e tij – poetin që ruajti të paprekur genin poetik, të vetëlindurin, të vetëbërin, arketipin e harruar dhe zgjatimin lirik në kohë të De Radës, Serembes, Lasgushit, Camajt.

Rreshpja ishte Princi i Vogël i kësaj aradhe të ndritur poetike që me materie të mpakur gatoi ëndrra të pandërlikuara edhe kur realiteti ishte kundër tij.

Gjuha poetike e Frederik Rreshpjes, ka qenë besnike dhe konseguente vetëm në atë substancë që quhet poezi e kulluar.

Sa kam dëshirë të citoj këtu studiuesin e poetin Sadik Bejko kur lajmëronte se :

“Poezia e Rreshpes është luks. Ky luks sikur nuk i shkon për shtat maleve tona e kapardisjes ballkanike”.

Frederik Rreshpjes ishte fin dhe i tjetërkohtë në poezinë e tij sureale. Sureale me një përmasë të ftohtësisë klasike. Sikur të shkruante me fijëza dhe pejza bryme të ftohtë mbi një xham dimëror. Xhami pas të cilit ai ishte strukur për të parë malet ballkanike, me mëritë, marritë dhe ligështitë përsëri ballkanike. Ja kështu e mendon Sadik Bejko poetin Rreshpja.

Duke qenë një model unikal, i papranueshëm për realitetin politik të para viteve '90, Rreshpja ka ndikuar maksimalisht në një brez poetësh, që do të krijonin stilin e tyre pas '90-ës, duke iu referuar shpesh një tradite të tërë poetike, sidomos poetët e rinj nga Shkodra, për të cilët Frederik Rreshpja ka qenë një emancipues i poetikës.

Pas '90 –ës botimi i librave të Rreshpjes, është bërë si përzgjedhje në dy vëllime të mëdha dhe ne e kemi të plotë të gjithë poezinë e tij, e cila si kurrë ndonjëherë, s'ka pësuar firo e s'është kushtëzuar nga kontekstet socio-politike.

Gjuha e poezisë së Rreshpes në këto dy vëllime vihet re qartësisht se ndryshon dhe është e tjetërkohtë në raport me kohëtarët e tij. Diferenca midis gjuhsës poetike të Rreshpes dhe kohëtarëve është një fushë e gjerë ende e pastudiurar ashtu si meriton.

Në poezinë e Rreshpes nuk na intereson vetëm koherenca strukturale e kompozimit  në rrafshin fonologjik, morfologjik e sintaksor, por edhe mundësia e krahasimit të tyre me gjuhën e kohes së autorit.

Si është e ndërtuar poezia e Rreshpes ?

Nëse e studiojmë në thellësi poezinë e Rreshpes, por dhe poezinë e sipërcituar : “Për një vjollcë ... ” e dallojmë qartësisht në raport nga të tjerët ndërtimin e poezisë Rreshpiane.

Unë konsideroj se poezia e tij është ngritur mbi struktura të përkora e të holla në qendrueshmërinë e tyre, si filigrana poetike, një poezi e shkurtër e shumëkuptimtë.

E përkorë në dukje, e avullt dhe e argjendtë njëherësh, e ngrirë, e kristaltë, e prekshme sa gati ta marrësh në pëllëmbën e dorës e ta peshosh si relike të së shkuarës, ja kështu më ngjan.

Frederik Rreshpja ishte i një misteri të së heshturës, i misterit që artizanin e bën artist të pavdekshëm. E bën artin e artizanit të ngrohtë, kur artifaksin e tij e vëmë në gisht si një unazë, e vëmë në vesh si një vath, e varim në qafë si një diamant në kolanë. E në këtë marrëdhënie të mishit njerëzor me artin ka lindur vlera e pavdekësisë.

Ajo që Frederik Rreshpja kërkonte prej poezisë së tij : - Të bëhej i bukur duke dhuruar!.

Tek poezia e Rreshpes lindi qartësia, delikatja, jo demoniakia. as vulgarja. Dykuptimësia e natyrës dhe simboleve, është kudo.

Në kishën e fjalës, Frederik Rreshpja është një dritë altari.

Ai nuk pati në përditshmërinë e tij të nemur ankesa lotmbushura. Ai e dinte sekretin e plastikës së peisazheve të detit dhe të hënës. Ai e dinte sekretin edhe të bukurisë së paracaktuar të vdekjes.

Kështu kam ëndërruar edhe unë dikur...
të bëhem ylber mbi akuafortën e kohës vizatuar egër 
po tërë ato që thashë 
u tretën në kujtesën e palexueshme të ajrit.

Si të shkruante për vdekjen që po afrohej në horizont poeti ?

Si t’i jepte shënjat ?

Si të paralajmëronte ?

....Ky qe fati yt prej ylberi
     me një kryq shiu te koka...

Lirika për të, ishte si një fe estetike. Frederik Rreshpja është një nga poetët lirikë më të mëdhenj të poezisë shqipe të kohërave.

Cila qe dëshira e tij ?

Të kridhej në formë, në fantazi. Kjo ishte një tjetër zgjedhje. Kur shkruante ai i mbyllte krejt portat e reales, si për të shkuar në anën tjetër të gjërave, vetëm atje në terrenet e tij.

Dhe ishte aq i trishtuar, melankolik në këtë mjegullnajë të fantastikes.

Ama dinte ta shpjegonte qartë të errtën e së paarsyeshmes, të imagjinares.

Ishte me të dy këmbët i ngulur brenda kësaj bote.

Frederik Rreshpja ishte për vdekjen e reales, më mirë do të thoshim për transmigrimin e reales në imagjinatë.

Tërë jetën ka qenë kështu.

Sa herë marr në duar librin me poezitë e tij të zgjedhura “Në vetmi”, 2004 sepse ndjej dhe unë të njëjtin trishtim.

E pamundur, e pamundur, e pamundur të pranoj se Frederik Rreshpja nuk është më midis nesh.

Koha eshte rrafshuese.

Sa pikëllim, sa mungesë dashurie ka patur në jetën e këtij poeti!

Si të ta kthejmë “borxhin” e madh Frederik ?

Por unë ngushëllohem disi sepse e di që tani Frederik Rreshpja është i qetë.

Pas një jete ku fati e godiste sistematikisht me shuplaka, tani ai shijon paqen, atë paqe që ai e mëtonte i etur.

Me siguri, atje lart, ku fati është prej ylberi, Frederik Rreshpja është rikthyer tek femijëria e tij, kohë kur mahnitej nga bjeshkët, sepse ai nuk ka nevojë për purgator, as për hapësira të ndërmjetme, plot gjemba dhe mosmirënjohje.

Rreshpja shëtit  në vise kinse të panjohura, por që i kishte zbuluar shumë kohë më parë, vise të fantazisë e të vdekjes.

Rreshpja dhe sot lë gjurmë delikate si ato të kaprojve përrallorë.

Rreshpja artikulon poezi dhe figura të cilat mund të vërtiten sipas një muzike pitagorike qiellore në amëshim.

Rreshpja është i gjithgjendshëm si ajri.

Rreshpjen e bën të barabartë me etërit e tij letrarë harmonia e rrallë dhe torturuese midis asaj që jetoi dhe asaj që shkroi, dhe më tepër gjurmës që la të thellë ndër ne.

Rreshpja iku pa thënë asnjë fjalë për veten e tij.

Është humbje e madhe për gjithë letërsinë shqipe. Iku një përfaqësues i letërsisë së pandotur nga asgjë jo letrare.

Kjo, është humbja më e dhimbshme për një letërsi nacionale.

Është pikërisht tipologjia e Frederik Rreshpjes faktori më emancipues i letrave shqipe.

Iku me çantën që i rrëshqiste shpesh nga supi, me bastunin besnik, me kapelën dhe melankolinë karakteristike.

“Na gjeti mëngjesi përsëri në rrugë, moj kapelja ime e vjetër”.

Bashkë me Frederik Rreshpen, iku, shkoi edhe lloji i poetit që as nuk mund ta shpikim dhe as nuk mund ta rikrijojmë dot me gjithë vargjet brilante për talljen me botën.

Së paku hëpërhë, gjersa të mbajmë mend këto radhë: “O ajër i mbrëmjes mbështillmë, erdhi ora të vdes përsëri. / Kur të mbyllen sytë e mi, nuk do të ketë më det / Për varkat e lotve."

Nuk di se kush shkoi ta përcillte atë ditë djalin e artë të lirikës shqipe.

Mbaj mend nga kronikat televizive, se atë mesditë, natyra qau për të, me një shi të shtruar, të butë, përkëdhelës.

----------------------------

LIRIA NË SHITJE

Nga Daniel Gazulli

Liria asht vu në shitje
se ajo vajza e brishtë,
që kur zbret nga fshati i saj malor
gjithë hir e pastërti,
bahet gjellë e përditëshme
e bosëve dhe pusht/et/arëve.
Liria asht vu në shitje,
si rrobat e vjetra që shesin në një qoshe pallati.
Liria – mirazh që na mori sytë,
e që nuk zgjati as sa vesa e mëngjesit.

Atyne që andërruen fluturim të lirë në qiellin e kaltër,
kujtesa tragjike e të  së shkuemes
u sjell frikën e së nesërmes pa diell.
Nën rrezet e hanës veç murrizi rritet.
Neverì u sjell
liria të shajnë me fjalë të përdala,
por jo të kurojnë veshkat,
liria të falen në pesë vakte,
por jo të mund të blejnë një tufë lule
t’ia çojnë Gjergjit te varri.
Më kot i drejtohen Zotit për ndihmë;
galaktikat zgjanohen përditë
e Ai ma tej ikën,
ikën larg e ma larg prej këtij llumi erë-mesjetë,
që s’e shkarkojnë dot gjithë gjirizet e kohës.

Liria asht vu në shitje.
Zgjohuni, njerëz!

---------------------

 

Globalizmi

Nga: Pjetër Domgjoni:

Lufta asht paqë. Liria asht robni. Paditunia asht forcë - George Orwells

 

Viteve të fundit po flitet shumë për globalizmin. Unë fillova me kosultue literaturë dhe nxora njifar përfundimi se çka asht globalizmi dhe këte po e ndaj me lexuesit e Zemrës Shqiptare.

 

Globalizmi asht nji proces „shoqnor“  nji shkallë ma e naltë e socializmit që përpiqet në mnyrë  graduale me zhdukë  kufij shtetnorë e kombëtarë. Me zhdukë kombin, fenë,  gjuhën, monetën kombëtare, traditat kombëtare dhe pronën private.   Me zhdukë doganat,  me i hap rrugën tregut, qarkullimit t'mallnave, ideve, Kulturave (t'nji kulture) e tj. Ma mirë me thanë: Globalizmi asht ideologji që para nji shekulli ishte vetëm si nji utopi. Faza ma e naltë e globalizmit asht komunizmi: Puno sa t'mundesh për me mujtë me hangër vetëm nji kafshatë  bukë. Idea e globalizmit për herë të parë lindi në Britaninë e Madhe në shek. 19. dhe kishte për qëllim tregtinë e lirë. U zhduk gjatë luftës së parë botnore dhe u banë prova që të vendoset mbas Luftës dytë botnore, por vendosja e tij filloi vetëm mbas mbarimit të luftës së ftohtë ku SHBA mbeten si e vetmja superfuqi globale. Me ardhjen n'pushtet të Xhorxh Bushit si kryetar i SHBA, u krijue edhe antiglobalizmi. Qëllimi kryesor i globalistëve asht, të krijojnë nji qeveri botnore, por jo me formën e dhunës ashtu si patën veprue: Bolshevizmi, fashizmi dhe nacionalsocializmi, por përmes ligjeve ekonomike dhe tregtisë së lirë. Globalizmi ban përpjekje për të arritë ndikimin politik, ushtarak, informues, monetar, prodhues, mediatik si dhe monopolin tregtar në nivelin botnor.

Në fillim të shek. 21, filloi krijimi i forcave piramidale financiare që shpejt e shpejt arriti të përhapet në nji pjesë të madhe të botës. Në krye të ekonomisë botnore vijnë aksionerët ma të mdhaj dhe kompanitë ma të mdhaja botnore.  Por për mos me ardhë deri te mosmarrveshjet monetare në mes SHBA, Kinës, Rusisë dhe Zonës Europiane dhe që  t'mund të veprojnë  bankat angloamerikane së bashku me kompanitë multinacionale,  janë krijue edhe planet strategjike që kanë për qëllim luftën kundër konkurencës.  Për ket arsye, u krijuen edhe arganizatat e specializueme që mirren me këto punë siç janë: FMN,  WB, WTO e organizata tjera ma pak të njohura. Qëllimi stratexhik i këtyne grupeve të interesit të krijueme prej disa qindra familjeve të pasuna botnore asht, ta shtrijnë ndikimin e tyne n'gjithë botën për me mujtë me e luftue konkurencën në të gjitha fushat e jetës.

Në at shtet ku vjen me ndihmue Fondi Monetar Ndërkombëtar, aty ma nuk mbinë as gjethe as bar.

Poligoni në të cilin u trajnuan globalistët ishte Jugosllavia. Tek ne ata i përdorën të gjitha sistemet. Tek ne u zbulue se shteti duhet mbajtun gjallë vetëm si aparat dhune kurse tregu, ekonomia dhe t'gjitha sherbimet, tuj përfshi edhe ato ushtarake duhet të kalojnë në duarë t'kompanive multinacionale. Tek ne filloi reforma e arsimit e ashtuquajtun: „Reforma e Shuvarit“  që deri n'themel e pat rrenue arsimin e mesëm. Prej këtu ajo reformë u përcoll në Bollonjë i njohur sot si Sistemi i Bollonjës. Që ka për qëllim me rrenue t'gjithë sistemin e arsimit universitarë.  Ai që ka krye fakultetin ekonomik sipas këtij sistemi, s'di të udhëheq as ndërmarrjen me dy punëtorë e ai që ka krye fakultetin e drejtësisë, jo që s'di me nda drejtësi, por s'di me ju nda as kashtë magarëve.

E ku tjetër përveq tek ne mund të provokoheshin njerzit për luftë. Ishte fare lehtë të provokosh shqiptarë e kroatë. Shqiptarët më 1968, kroatët më 1971. Shqiptarët më 1981. Kroatët më 1991 kurse të luftojnë kundër shqiptarëve e kroatëve ishin serbët që globalistët i kishin armatosë me armët ma bashkohore.  Jugosllavia u deshtë të shpërbahei me luftë sepse duhei shkatrrue armët aq moderrne që i trashëgoi Serbia e cila jo vetëm ishte n'gjendje ti shkatërroi të gjitha republikat e ish Jugosllavisë, por edhe Shqipni e Bullgari e Rumuni për nji kohë  të shkurtër. Të gjithë ata kroatë e t'gjithë ata shqiptarë që sot mburren se e kanë çlirue vendin vet prej Serbisë,  tregojnë përralla me kafshë sepse ata s'kishin mujtë me e çlirue asnji kotec pulash se lene ma noj katund apo qytet.

Shprehjet: LUFTA ASHT PAÇË, LIRIA ASHT ROBNI. PADITUNIA ASHT FORCË. Askund tjetër në botë nuk kanë gjetë përdorim sikur në ish Jugosllavi.

Globalistët nuk do ta bajnë nacionalizimin e tokave, ndërmarrjeve e fabrikave, por ne do tua paguajmë qeranë se banojmë n'shpien tonë e ata do t'na japin rrogën mujore se punojmë n'tokën tonë apo n'fabrikën tonë derisa ti,  të lodhesh aq shumë sa që do të detyrohesh. Jo tua shesësh, por tua falish të gjithë pasuninë, vetëm e vëtëm të çlirohesh prej t'gjithë atyne taksave e detyrimeve që ti kanë vue ata.

Janë globalistët që i mbrojnë ei çlirojnë popujtë e tuj ua sjellë  lirinë, i vorfnojnë ei fusin nën kthetrat e robnisë me vite e shekuj ata popuj. E popujtë u duartrokasin ei quajnë shpëtimtarë kombëtarë sepse kët detyrë e kanë globalistët. Nesër, okupatorin serb, shqiptari do ta quajë vëlla ashtu si e quanë sot okupatorin turk.  Kështu nuk veprojnë popujtë tjerë të civilizuem. Kështu vepron vetëm populli im i çmendun shqiptarë.

Globalizmi po troket në derë, por popullin tim të shumëvuajtur shqiptarë nuk do t'i befasojë. Ai asht msue mos me pasë kurrë.

------------------

Poezi për fëmijë

 

Nga Sami Islami

 

A MA BLEN, A MA BLEN?

Klea, mbesa ime,
Pa i mbushë dy vjet
Në lojë s’di të lodhet
Por dhe di të flet.

Merr lapsin në dorë
Zogun ta vizatojë
Dhe me macen me syze
Ka qef të bisedojë

Një ditë i tha mami
Në qytet kur të vej
Patjetër Miki miun
Ty unë do ta blej!

Sado që  shpesh dukej
Me tjetër lojë e “zënë”
Për çudi s’kish’ harruar
Premtimin e dhënë

S’e harroi dot Miki miun
Si zogu që s’harron folenë
Klea s’prante me pytje mamit:
A ma blen, mam,  a ma blen?

Londër, 2.10.2012

ENDE  PO BJEN SHI

Kur babi shkon në punë
E mami në qytet
Kiana do të qëndojë
Një kohë te gjyshi i vet.

E gjyshi  për ta kënaq
Me të   futet në garë
Gjyshja bëhet mësuese
Gjyshi e Kiana shkollarë

Në këtë lojë ky  gjyshi
S’mblodhi asnjë pikë
Kurse Kiana renditi
Gjithë  pesa n’ matematikë

Një ditë gjyshi po luante
Me mbesen një lojë të re
Po e imagjinonin shiun
Se si po binte rrëke

Kiana u struk në një qoshe
Tek këndi nën vitrinë
E gjyshi çfarë bëri?
U fut nën tavolinë!

Loja mbaroi- thotë  Kiana
Dil gjysh , aty mos rri!
Jo,  i thotë gjyshi bindshëm
Se ende po bjen shi!

TË DUA GJYSH!

Unë kam një mbesë,
Të shkathtë dhe të bukur
Kur më sheh vrapon drejt meje
Hap  krahët porsi flutur.

Por Klea ime është
Pak dhe lozonjare,
Me mu ka dëshirë të luajë
E, s’di të ndalet  fare!

Një ditë u bëra
Sikur u hidhërova,
I thashë: E teprove,
s’luaj më se u lodha!

Menjëherë u ngrys,
S’po bënte verë me gojë
Pastaj foli diçka me mamin
Dhe dorën ma ofroi.

Gjysh, hajde flasim, tha
Unë nuk jam hidhërua
Ti e di mirë , gjyshi
Se unë shumë të dua!

Prishtinë. 12. 09. 2012

--------------

Emocionet e bixhozit

Nga Entela Binjaku

Një vit më parë tek “Ushtari i panjohur” një punëtor që gjithë ditën priste ta punësonte dikush për të shtruar pllaka, paratë që fitonte i linte në bingo. Gjashtë muaj më parë, në një qytet në jug të vendit, një kryefamiljar rreth të  50 –ave, kishte shitur edhe të vetmin mjet me të cilin ushqente familjen, furgonin, për të luajtur në kazino. Para pesë muajsh, në Tiranë, një 18 vjeçar kishte lënë në lojrat e fatit edhe makinën e blerë nga prindërit të cilët punonin me ndershmëri në emigrim. Dy muaj më parë në qytetin e Fierit, një burrë rreth të 40-ve u vetëflijua në kushtet e një gjendjeje të rënduar psikologjike. Sipas të afërmve ai kishte lënë në bingo edhe lokalin me të cilin mbante familjen.  Një muaj më parë në një nga ceremonitë martesore që kam ndjekur, dhëndri njihej si një frekuentues i rregullt i bingove.

Kështu ndodh çdo ditë tek ne.

Kjo është vetëm një pjesë e tablosë së përditshme që mbush jetën tonë me viktima prej lojrave të fatit. Ajo pasurohet edhe më tej po të flasim për kategori njerëzish, të cilët dallohen për nivelin kulturor, dhe statusin ekonomik dhe social.  Këtu nuk përjashtohen as politikanë të njohur, njerëz të biznesit, të drejtësisë, të medias dhe të artit.

Nëse do të  kishim mundësi t’i publikonim historitë e tyre, ato do të ishin shumë më befasuese. Në to shihet sesi personaliteti i tyre është dorëzuar tërësisht joshjes prej lojrave të fatit, sesi varësia ju dominon edhe jetën familjare, sesi ju ndrydh çdo lloj profesionalizmi dhe sesi ju kompromenton karrierën. Në një shoqëri të vogël si jona, informacioni mbi këto personazhe qarkullon lehtë.

Në të gjitha këto e përbashkëta qëndron tek emocioni i lojës dhe profili i varësisë, i cili nuk përjashton dhe nuk dallon askënd. Nga ana tjetër edhe pasojat që ndjejnë familjarët e këtyre klientëve janë thuajse të ngjashme: paratë që kthehen në problem serioz, orët e pakta kushtuar familjes, neglizhenca e përgjegjësive familjare, grindjet në familje, ulja e rendimentit në vendin e punës etj.

Edhe pse historitë personale, arsyet apo rrethanat që mund t’i kenë nxitur mund të kenë qenë nga më të shumëllojshmet, boshllëku emocional, kënaqësia që jep loja, dëshira, nevoja dhe pasioni për të fituar janë përcaktuese në këtë profil të përbashkët.

Deri në fillim të viteve ‘90 në shoqërinë tonë njihej bixhozi ose kumari, me të cilin nënkuptohej “ një lojë me letra a me diçka tjetër për të nxjerrë fitime, që mbështetet zakonisht te rasti, te dredhitë e te mashtrimet e pjesëmarrësve”, por që ndaloheshin me ligj.

Pas ’90 shoqëria jonë njohu edhe bingot, bastet sportive dhe kazinotë.

Po të hedhësh një vështrim në këto mjedise të kudogjendura, që nuk pushojnë asnjëherë aktivitetin dhe kanë klientë besnikë, shohim se po aq të kudogjendur dhe po aq të pranishëm janë edhe viktimat e varësisë prej tyre. Për këta të fundit këto vende të argëtimit, “krijojnë një kënaqësi të atillë që asnjë aktivitet tjetër nuk jua jep”, duke u shndërruar në epiqendrën e tyre.

Qendrat e lojrave të fatit, pra i gjithë ky mekanizëm i investuar me kujdes, i ruajtur edhe me truproja, i reklamuar anekënd vendit, nga i cili shteti merr disa taksa të cilat kapin shifra të konsiderueshme, është më se shumti një vrasës i kohës, tjetërsim i personalitetit, shpërdorim i vitalitetit,  shqetësim i madh për familjen dhe deviacion nga kërkesat gjithëpërfshirëse për aktivitet produktiv në shoqërinë tonë.

Berger thoshte se “sociologu është një person që ka një interes të madh, të pashtershëm, herë-herë të pacipë, për faktet e njerëzve. Interesi i tij kryesor drejtohet ndaj botës së njerëzve, ndaj institucioneve të tyre, ndaj historisë së tyre, ndaj pasioneve të tyre etj”.

Shoqëria aktuale shqiptare është një realitet aq  kompleks sa të provokon reagime nga më të ndryshmet. Falë këtij kompleksiteti mund të flasim edhe për një mënyrë të re jetese të shoqërisë sonë, duke kuptuar me këtë një parim të ri që e ruan dhe e organizon shoqërinë e që shërben për t’i bashkuar njerëzit, pavarësisht diversitetit të tyre. Për një pjesë të madhe të opinionit shoqëror, lojrat e fatit janë shndërruar në një patologji të vërtetë, që ka pasoja shkatërruese në aspektin psikologjik, material, familjar dhe profesional. Në kushtet e krijuara mund të flasim për urbanizimin e mënyrës së jetesës, i cili u shoqërua me një sërë dukurish të reja si: ekspansioni demografik drejt qendrave urbane, lëkundia e autoritetit prindëror, humbja e orientimit të vlerave, dukuritë e ndryshme deviacionale ndër të cilat edhe varësia nga lojrat e fatit.

Realiteti aktual i përshkruar si fytyra e demokratizimit, ku marrëdhëniet mes njerëzve sa vijnë e po fragmentarizohen, po shoqërohet edhe me një indiferencë të theksuar shoqërore ndaj dukurive deviacionale ku hyn edhe varësia ndaj lojrave të fatit. Në këto kushte, shoqëria e ka të vështirë të veprojë kundrejt dukurive të  tilla si varësia e sipërpërmendur, por shteti duhet të tregojë më shumë vëmendje dhe mbi të gjitha të ketë në fokus të shqetësimeve të tij, qytetarin, duke i respektuar pasionet e të drejtat, por duke i siguruar edhe kujdesin ndaj dukurive që mund të parandalohen.

Pikërisht në kushtet kur vetë individi nuk e konsideron si problem, kur ai nuk e kupton vështirësinë që paraqet situata, ndihma i duhet dhënë në  një formë tjetër, shumë më specifike. Familja e vetme nuk mundet ta përballojë këtë situatë; për këtë duhet që shoqëria të ngrejë mekanizma të tillë që t’i paraprijë këto dukuri. E keqja më e madhe është se pjesa dërrmuese e viktimave të varësisë zakonisht nuk kërkojnë ndihmë, madje shumë prej tyre as nuk pranojnë ta diskutojnë gjendjen e tyre. Kjo për arsye se ata as nuk e quajnë këtë si problem, dhe njëkohësisht besojnë se situata do të ndryshojë në favorin e tyre dhe se mund të heqin dorë kur të duan.

Mbi zgjidhjen e këtij problemi ka mendime aq të ndryshme sa dhe njerëzit që prononcohen. Një pjesë e tyre janë të mendimit se të gjitha qendrat e bixhozit dhe të fatit duhet të mbyllen, një pjesë tjetër mendojnë se sistemi i largimit të klientëve të rrezikuar, duhet domosdoshmërisht të funksionojë brenda këtyre mjediseve, ka të tjerë që e përligjin këtë realitet dhe e hedhin fajin vetëm tek individët dhe dobësia e tyre.

Në këtë kuadër mendoj se shtimi i kësaj dukurie në shoqërinë shqiptare ka arrritur në pjekjen e kushteve për ngritjen e qendrave sociale, të specializuara në ndihmë të komunitetit. Këto qendra me punonjës socialë, psikologë, nën orientimin e sociologëve duke u shtrirë në gjithë vendin, do të duhet të funksionojnë mbi një bazë ligjore të atillë që t’u vijë në ndihmë individëve të ndryshëm të cilët kanë probleme e madje të arrijnë edhe të parandalojnë ngjarjet e padëshiruara nga persona të tillë.

 

M.A. Entela Binjaku

Sociologe

Fondacioni “Harriet Martineau”

-------------------

- JU UROJMË LEXIM TË KËNDËSHËM DASHAMIRËSVE TANË, NË TË KATËR ANËT E BOTËS DHE GËZUAR KËTË VIT TË 100 VJETORIT TË SHPALLJES SË MËVETËSISË SË SHTETIT TONË SHQIPTAR NGA PERANDORIA OSMANE-

-Nga Redaksia e Revistës ShqipëriEtnike-