Kalosh Çeliku: Poeti rebel i poezive të egra

POETI REBEL I POEZIVE TË EGRA

Nga: KALOSH ÇELIKU

Risinë që sjellë sot poezia e dashurisë në letersinë shqipe i  ka rrënjët te lirika popullore, që e ka tejkaluar moti pjesa më e fuqishme e poezisë shqipe,  lirika e dashurisë.  Dhe, jo rastësisht Lasgushi është poet i madh. Pano Taçi është vëllai i vogël i Lasgush Poradecit.

Poezia shqipe është lëruar dhe zhvilluar brenda kufijve politik: Shqipëri, Kosovë, IRJ e Maqedonisë, Mal i Zi dhe Diasporë. Dhe, përçudi, përderisa në Shqipëri ajo është lëruar përkrah poezisë patriotike edhe poezia e dashurisë, në Kosovë, Mal të Zi dhe IRJ e Maqedonisë është lëruar vetëm poezia patriotike. Realitet ky, që do të thotë se, një popull e manifeston atë që nuk e ka, i mungon me vite, liria. Risi në poezinë shqipe, sot është edhe kombinimi i dashurisë me patriotizmin. Poetët që e lërojnë këtë lloj poezie të veçantë numërohen në gishta. Megjithatë, kjo është poezia profetike e ironisë, sarkazmës dhe protestës artistike.

Motivet e poezisë erotike në letërsinë shqipe janë të njohura: besnikëria, tradhtia, ndarjet, xhelozia, malli, sëmundja nga dashuria, mirëpo edhe ëmbëlsia nga dashuria dhe bukuria e trupit të zhveshur. Është interesante se në rolin e subjektit lirik paraqitet në këto poezi, njësoj shpeshëherë gruaja sikur edhe mashkulli. Përmëtepër, te Pano Taçi është e përbashkët tema: jeta pas vdekjes. Ringjallja. Dhe, raporti midis jetës dhe vdekjes. Edhe pse, në kohën e sotshme ende vazhdon të shkruhet me të madhe poezia patriotike, ku gjakohet pas lirisë dhe luftohet robëria shekullore.

Poezia erotike në gjirin e vet e ka edhe tipin e poezisë profetike. Zakonisht, këtë lloj të poezisë e kanë shkruar poetë-profetë, që letërsia shqipe i ka pasur edhe para kohës së Romantizmit: Frakulla, Çami, Zuko Kamberi etj. Stili i poetëve-profetë është i përsosur, nuk vajtojnë për të kaluarën, po për të sotmen dhe të nesërmen. Vargu i kësaj poezie e  lufton hipokrizinë, koprracinë dhe grykësinë. Një spektër më i gjerë objektesh paraqitet në poezinë erotike, e cila dallohet fare lehtë nga poezia patriotike. Kështu që mjeshtëria e Pano Taçit shprehet me kërkimin e forcave të reja, përsosjen e figurave ekzistuese dhe të proçeseve stilistike duke lejuar shtimin dhe zhvillimin e temave të paprekshme.

Poezia erotike e  Pano Taçit ka gjakun dhe shpirtin, që i ecin nëpër damarë. Një përzierje të së resë: dashurisë me patriotizmin. Gjuha e thjeshtë dhe me stilin e qartë, po të thellë është përsosur me imagjinatën e pasur dhe gjuhën e stolisur. Këndimi i poezisë te “Eja Mike”: Sa herë vjen çapkëni prill,/ çapkëne më bëhet shpresa,/ brezin nga mesi ia zgjidh malit,/ t'ia bëj rrëkeza./

Dhe, për mua si poet, poezi e fuqishme është ajo që nëpër damarë i qarkullon gjak dhe shpirt, i ka thellë rrënjët në poezinë popullore. Dhe, i japin gji Tri Zana të maleve. Fuqi për luftë si Mujit dhe Halilit  për ta sjellur Nuse në Katund Tanushën e Krajlit…

Ikja e Pano Taçit nga parullat e thata, patetika patriotike është risi e plotë në poezinë erotike shqipe, sikur është ruajtja dhe ndikimi i poezisë popullore. Poezia e mirë artistike duhet të ketë edhe filozofinë jetësore plot figura poetike. Pano Taçi hedhë farën në tokë pjellore, ashtu si bujku me hebet në krah drithin në ara, kështu që frutat e pjekur në vjeshtë, poezitë i lulëzojnë në Pranverë në libër…

Armë e fuqishme është edhe lirika satirike, ku Pano Taçi përqesh momente njerëzore, politikën me prijësit e tyre, madje edhe vetë fatin e popullit shqiptar. Qeverisë i shkruan letër te poezia “Greva e urisë”: me spermë ia shkroi qeverisë/ të më rris dhe ca pensionin/ veç për p... e rrospisë./ Shtona, qeveri, racionin,/ Ndryshe k... teveqel/ Gjallë nga greva nuk më del. Origjinaliteti i poetit, fatkeqësisht ende është në kundërshtim me dukuritë imorale dhe idetë e kohës, në të cilën jeton brenda kufijve politik.

Poezia erotike e Pano Taçit sa vjen e më shumë demokratizohet dhe misticizmi depërton thellë e më thellë në art.  Dashurinë ndaj lirisë e paraqet me shprehje plot figura dhe me gjuhën erotike të lirikës së dashurisë. E zhvesh nga trupi ferexhenë patetike dhe parullat e thata dhe i vesh rrobat e nusërisë. Në poezinë erotike të poetit rebel, nganjëherë është shumë vështirë të dallohet deri ku shkon alegoria e ku fillon shfaqja realiste. Vetë gjuha shqipe, gjuhë e poezisë ka disa veçori të saj poetike, e përshtatshme në paraqitjen e dy-tre dykuptimësive të vargut. Megjithatë, në këtë poezi ekziston edhe një rrezik stereotipash, sepse ajo bazohet në disa tema të përsëritura: dashuria, vera, bukuria. Që, Pano Taçi sot më e ka tejkaluar me sukses dhe pasuruar me Baba Tomorin si vend i perëndive: Rrapin, Miken, vetminë, Lotët e Shën Mërisë, Gjakun e Krishtit, Burrin, Engjëllin mbrojtës grua, Nimfën.  Qiririn, Romen, Natën e Madhe etj.

Inspirimi i Pano Taçit është i sinqertë dhe i thellë duke u shërbyer me shprehje të larta poetike. Formën e një vargu mes legjendave, porosish dhe alegorish. Tendencë kjo, për të krijuar një rrymë të re letrare me shumë vazhdues dhe përkrahës për një të Nesërme. Poeti rebel Pano Taçi është i gatshëm të rroket fytas edhe me Zonjën Vdekje. Ringjalljen. Lindjen. Robërinë. Lirinë. Shkurt, ballafaqohet me misteriozen: dashurinë qiellore dhe tokësore.

Vargu luftarak i Pano Taçit, përjeton një lulëzim të ri në lirikën shqipe. I lëshon paragjykimet, frikën, burgun shtëpiak… Robërinë... Shkolla e re letrare është shtegu i tij drejtë Lirisë… Universiteti… Biblioteka… E nxjerrë vargun nga brezi. Poeti është me shpirt krenar dhe i vetëdijshëm në paraqitjen e realitetit shoqëror, kështu që për këtë poet rebel jeta e varur nga partitë politike është e huaj. Tentim ky, i komunizmit që tërë jetën e shoqërisë ta ketë nën kontroll. Hap i gabuar ideologjik me të cilin dështoi në parashikime. Tashti e kanë radhën partitë politike demokratike, shkaku se poeti ringjallet edhe më i fuqishëm. Stili i tij është sakrificë, ndjeshmëri e poetit dhe sinqeriteti. Përsëri do të vdesë dhe ringjallet mes poezive, por kurrë nuk do t’u bie duarve dhe këndojë arritjeve të tyre demagogjike krah për krahu me trusakatët para kamerave televizive.

Shkëputja e Pano Taçit nga format klasike poetike nuk qe proces i lehtë, që me vete e mori edhe si viktimë kryengritëse artistike. Nuk është punë e lehtë t’u ikësh ndikimeve nga letërsia ruse (Shqipëri) dhe jugosllave ( Kosovë. Mal i Zi e IRJ e Maqedonisë ).

Poezia  shqipe moderne sot ka një rrezik nga poetët e oborrit në prehër të partive politike. Fatkeqësisht, falë Zotit, në përgjithësi janë poetë të dobët dhe pa talent. Megjithatë, poezia e ardhmërisë do të jetë poezia e verës dhe e dashurisë, që alegorikisht të paraqesë dashurinë hyjnore dhe dehjen e mistikëve në Baba Tomor...

Ardhmëria e poezisë shqipe qëndron në traditën e poezisë popullore, Rilindjes shqiptare, duke u pasuruar me rrugë të reja, për të hipur mes reve në Baba Tomor. Mal, ku Pano Taçi me shokë veç ka hipur më në majë. Atdheun e Perëndive. Tyrben, ku pihet vera, shkruhet poezia. Dhe, bëhet dashuri…