Teuta Shala-Peli: Atdhetarizma e mërgatës shqiptare e përfshirë në tri monografi shkencore

ATDHETARIZMA E MËRGATËS SHQIPTARE E PËRFSHIRË NË TRI MONOGRAFI SHKENCORE

Prof. Dr. Sabile Keçmezi-Basha “KOSOVA në shtypin e mërgatës shqiptare (1945-1999) II, Prishtinë 2011, f. 304

Nga MA. Teuta Shala-PELI

Autorja Prof.dr. Sabile Keçmezi-Basha, më 2009, kur kish botuar pjesën e parë të monografisë “Shtypi ilegal shqiptar në Kosovë (1945-1999)”, në një emision televiziv kishte treguar se është kah punon me të madhe në ndriçimin e çështjes shqiptare të trajtuar edhe më tej në shtypin e mërgatës shqiptare. Ndërsa në parathënien e librit “KOSOVA në shtypin e mërgatës shqiptare (1945-1999) II” ajo shkuan se: “ isha e vetëdijshme se për Kosovën dhe çështjen shqiptare kishin shkruar edhe shumë e shumë gazeta të tjera në mërgatë. Futja e tyre në Kosovë ishte proces ilegal, ndërsa në botën e qytetëruar ato ishin të lejueshme dhe nuk kishin statusin e ilegalitetit. Gazetat që botoheshin jashtë vendit, kryesisht nxirreshin nga mërgimtarët tanë, të cilët, nga dhuna e terrori dhe nga sistemi i instaluar komunist, që ishte si në Kosovë po ashtu edhe në Shqipëri, kishin qenë të shtrënguar të merrnin botën në sy, duke e lëshuar vendin dhe duke u strehuar diku në shtetet perëndimore”.

Shqiptarët, që ishin larguar nga atdheu i tyre, asnjëherë dhe për asnjë moment nuk i kishin ndërprerë lidhjet me vendin nga kishin ardhur. Ata, në mërgim kishin krijuar organizata politike dhe angazhoheshin që të vepronin për të mirën e atdheut, ndonëse binin ndesh me sistemin totalitar të instaluar në vendin e tyre.

Prof.dr. Keçmezi-Basha shpesh konstaton se organizatat politike, që ishin pagëzuar me emra të ndryshëm, u formuan dhe vepronin: në Gjermani, në Austri, në Zvicër, në Francë, porse nuk ngelin prapa as shqiptarët që ishin ngulitur në SHBA, si: në Çikago, në Detroit, në Nju-Jork, në Uashington, po edhe në Kanada, në Australi e në Turqi.

Ndikim të pakontestueshëm në mërgatën shqiptare kishte atdhetari i njohur, Mithat Frashëri, i cili, në vitin 1949, në Uashington, kishte formuar organizatën atdhetare “Shqipënia e Lirë”, me organin e saj informativ “Qindresa shqiptare”. Nën ndikimin e Mithat Frashërit, po ashtu, edhe në Francë u formua dhe veproi organizata politike “Përpjekja Kosovare”, me organin e saj po me këtë emër, “Përpjekja Kosovare”.

Organizimi dhe veprimtaria atdhetare kishte vazhduar edhe te shqiptarët e Turqisë, në kuadër të së cilës si organ kryesor botohej gazeta “Besa”.

Në librin “KOSOVA në shtypin e mërgatës shqiptare (1945-1999) II”, autorja me një analizë të thukët shkencore, veçmas ndalet në dy gazeta që botoheshin në perëndim si :”Lajmëtari i lirisë” dhe “Përpjekja kosovare”. Që janë botuar e para në Gjermani e dyta në Parisë. Analizat dhe shtjellimin e përmbajtjes së librit autorja kryesisht e bënë në mënyrë kronologjike, ndërsa për nga rëndësia, të gjitha janë të njëllojta, ngaqë të gjitha kanë trajtuar tema nga jeta e përditshme e shqiptarëve në Kosovë, duke analizuar veç e veç situatën politike, ekonomike, arsimore, shëndetësore dhe varfërinë e tejskajshme, që kishte pllakosur Kosovën dhe shqiptarët gjithandej trojeve etnike.

Bije në sy se pjesa më e madhe e shkrimeve nuk janë të nënshkruar me emrat e vet autorëve. Se autoret që shkruanin për këto gazeta, kryesisht jetonin në Kosovë, dhe zbulimi i emrave të tyre, kuptohet, se kishte për pasojë ndëshkimin e tyre me vite të shumta burgu. Ndërkaq, edhe autoret që jetonin në shtetet e lartpërmendura, poashtu ishte fakti se në shkrimet me tema politike mungonte emri i tyre, madje ato nuk kishin as pseudonime e as nistore të emrave e mbiemrave. Autorja e shpjegon këtë dukuri se udbashët jugosllavë, po qe se zbulonin emrin e autorit të ndonjë shkrimi që botohej në gazetë, ndërmerrnin aksione dhe i ndëshkonin familjarët e tyre që ndodheshin në Kosovë apo diku tjetër në ish-Jugosllavi. Andaj mërgimtarët kishin shumë kujdes që mos të vije te ndonjë e keqe edhe më e madhe për të dashurit e tyre.

Në të gjithë kapitujt, tematika që trajtohej në shtypin e mërgatës shqiptare, gjatë tërë kohës sa u botua jashtë vendit, Prof.dr. Sabile Keçmezi-Basha konstaton se ishte unike. Asnjëherë nuk u hetua ndonjë ndarje me kufij, siç ishin në të vërtetë të ndara trojet tona etnike. Intensiteti i temave me përmbajtje politike u shtua sidomos pas viteve të 80-ta të shekullit XX, kur edhe ndodhi pranvera kosovare e vitit 1981. Fjala vjen, “Lajmëtari i lirisë” me të madhe sjell në pah padrejtësitë e shumta që iu bëhen shqiptarëve edhe para vitit 1981. Po ashtu, në trajtimin e temave të tilla nuk ngelte mbrapa as gazeta “Përpjekja Kosovare”, e cila në faqet e saj vazhdimisht kishte Kosovën dhe padrejtësitë që u bëheshin shqiptarëve nga pushtetarët serbë.

Shtypi i mërgatës shqiptare, që u botua jashtë kufijve etnikë shqiptarë, sikurse edhe angazhimi i shumë anëtarëve të organizatave politike, patën rol të rëndësishëm në edukimin patriotik të shqiptarëve kudo që ndodheshin, duke mbajtur ndezur dashurinë e madhe për atdheun dhe fatin e tij. Edukoi rininë shqiptare me ndjenjën e përgjegjësisë për realizimin e qëllimit suprem: që tokat shqiptare, të cilat kishin ngelur nën okupimin jugosllav, të liroheshin një ditë dhe të bashkoheshin me shtetin amë.

Duke shfletuar dhe duke analizuar librin e autores së mirënjohur Prof.dr. Sabile Keçmezi-Basha, mund të konstatojmë se brendia e shkrimeve, vlera e tyre dhe roli i gazetave tek opinioni, është i kushtëzuar nga specifikat e kohës kur ato u botuan. Gazetat në mërgim kryesisht filluan të botoheshin pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore (1945), duke i vënë një theks të veçantë Kosovës së robëruar nën pushtetin e Serbisë.

Duke analizuar dhe duke verifikuar çdo të dhënë, duhet thënë se informatat që i dispononin mërgimtarët tanë dhe ato që i botonin ishin shumë të sakta. Nga kjo vërehej se veprimtaria e tyre për vendin dhe popullin që i takonin kishte një vazhdimësi. Ata nuk i kishin ndërprerë lidhjet, madje kontaktet e tyre ishin edhe më të fuqishme dhe vepronin në mënyrë të denjë me anëtarët e organizatave ilegale që ishin aktive brenda kufijve të shtetit okupues.

Objekt hulumtimi, studimi e analize të këtij libri, sikurse edhe të librit të parë, janë të gjitha ato gazeta e revista për të cilat autorja kishte njohuri, e që u botuan nga mërgimtarët tanë gjatë viteve 1945-1999. Në bazë të sasisë e vëllimit të tyre, librin autorja e ka konceptuar dhe ndarë, duke vlerësuar veç e veç çdo shkrim që ka të bëjë me Kosovën, e që është botuar në gazetat brenda këtyre viteve.

Për çdo pjesë të librit, autorja ka hulumtuar dhe ka siguruar të dhëna të bollshme për organizatën si botues dhe organin që është botuar, në sa numra ka dalë, ku është botuar dhe nga kush, cilët atdhetarë e kanë nxjerrë etj. Anën tematike autorja e ka pasur kusht elementar për ta futur në monografi. Çdo gazete i paraprin hyrja, analiza dhe përmbajtja e saj. Në vijim jep biografit e shkurtra të disa personaliteteve të kohës, rrezikshmëria e informimit dhe sfidat e shumta me të cilat janë ballafaquar organizatorët.

Në pjesën më të madhe të monografisë, zë vend angazhimi i mërgatës shqiptare që çështja e pazgjidhur e Kosovës të mos ngelte e panjohur për opinionin demokratik botëror. Të gjitha këto, mërgimtarët tanë, nëpër mes librit na prezantohen, duke i artikuluar dhe  manifestuar nëpër mes demarsheve, demonstratave, protestave, notave protestuese dhe duke ua dërguar ato ambasadave të huaja, duke u shkruar liderëve botërorë që çështjen e Kosovës dhe fatin e shqiptarëve ta trajtonin drejt dhe duke kërkuar ndërhyrjen e tyre në shtetin jugosllav për të drejtën legjitime - për vetëvendosje.

Monografinë “KOSOVA në shtypin e mërgatës shqiptare (1945-1999), II, Prof.dr. Sabile Keçmezi-Basha e ka trajtuar në dy pjesë të saja:

Në pjesën e parë: GAZETA “LAJMËTARI I LIRISË” DHE INFORMIMI I DENJË I ÇËSHTJES KOMBËTARE NË MËRGATË, përfshin personalitetet e kohës, si Jusuf Gërvallën e Kadri Zekën, që njëherësh edhe ishin bashkëpunëtorë të ngushtë të veprimtarisë ilegale dhe bashkërisht nxorën gazetën “Lajmëtari i Lirisë” në katër numra. Kjo pjesë ka gjithsej tre nënkapituj, që analizojnë shkrimet e gazetës veç e veç.

Në pjesën e dytë të librit: PËRPJEKJET E GAZETËS “PËRPJEKJA KOSOVARE” NË MËRGIM, bëhet fjalë për angazhimin dhe përpjekjet titanike të mërgimtarëve kosovarë që ndodheshin kryesisht në Francë e SHBA, dhe përmes kësaj gazete me çdo kusht donin të sensibilizonin opinionin botëror për situatën e vështirë politike, që skajshmërisht rëndonte mbi shqiptarët. Në këtë kapitull përfshihen shtatë nënkapituj dhe risi e kësaj gazete është se, veç që botohej në gjuhën shqipe, disa numra të saj mërgata jonë i kishte botuar edhe në gjuhën angleze, me qëllim që informimi i të huajve të ishte sa më i afërt dhe sa më i lehtë për të kuptuar se në çfarë vargonjsh të robërisë po mbaheshin shqiptarët nën ish-Jugosllavi.

Në fund të librit pason aparatura shkencore e saj, si: BURIMET DHE LITERATURA, REZYMEJA, Conclusion Albanian, TREGUESI I EMRAVE: Emrat e njerëzve, Emrat gjeografikë, BURIMET DHE LITERATURA, FOTOGRAFI E FAKSIMILE dhe, krejt në fund, BIOGRAFIA E AUTORES.

Shtypi i mërgatës shqiptare ka rëndësi të veçantë, ngase materialet e botuara, e sidomos ato të përkthyera në gjuhën angleze, kishin karakter më shumë se kombëtar, meqë në një mënyrë bëhej përpjekje për sensibilizimin e opinionit të gjerë jo vetëm shqiptar, por edhe atij të vendeve ku vepronin e punonin në shtetet me demokraci të zhvilluara. Nëpërmjet shkrimeve të ndryshme bëheshin publike qëllimet e mërgatës dhe historiku i riokupimit nga ana e ish-Jugosllavisë, padrejtësitë e shumta që i bëheshin popullit liridashës, dhuna sistematike shtetërore që ushtrohej ndaj tij si dhe masat gjenocidale që ndërmerreshin nga ana e pushtetit të instaluar në Kosovë. Po ashtu, këto botën e qytetëruar e njoftonin me lëvizjet për çlirim kombëtar, që zhvilloheshin në vend, me luftën shekullore dhe përpjekjet e pareshtura për të fituar lirinë dhe për të vetëvendosur për fatin e tyre, si dhe për domosdoshmërinë e rezistimit kundër okupuesit.

Shkencërisht është vërtetuar se shtypi është një fushë e rëndësishme e veprimtarisë intelektuale dhe politike e veprimtarëve atdhetarë. Lëvizjet kombëtare me një vetëdije të lartë e kanë përdorur atë si transmetues të fuqishëm për të përçuar te bashkëkombësit si dhe te të huajt kërkesën supreme për liri dhe pavarësi të vendit, e cila nuk u shua deri më 1999.

Duhet shtuar edhe këtë se një punë e tillë voluminoze, nuk kishte mundur të bëhej pa hulumtime të thukta, pa literaturë relevante dhe pa gazetat në fjalë. Nga leximi i vet veprës lexuesi i zakonshëm patjetër se do të vije në përfundim se vetëm me një punë e angazhim të madh të autores siç e cek edhe ajo vet, kur tregon se sa ka hulumtuar në Arkivin Shtetëror të Shqipërisë, në Arkivin Kombëtar të Kosovës, në Bibliotekën Kombëtare të Kosovës, si dhe një falënderim të veçantë ruan dhe përcjell për atdhetarët: Mehmet Hajrizin, si dhe Emin Fazlinë (Emil Kastriotin), që i kishin  lanë në dispozicion tërë arkivat e tyre privatë.