Bedri Tahiri: Bardh?si n? Peshkopi

Bardh?si n? Peshkopi

Nga Bedri TAHIRI

M?ngjesi i s? shtun?s s? 26 shkurtit 2012 gdhiu i ftoht? e me acar burr?ror. U zgjova i haresh?m ngase mbr?m? e kishim ndar? mendjen me tim nip, Faik Miftarin nga Baksi, i cili punon n? Angli e k?to dit? ?sht? n? pushim, t? vizitonim Dibr?n, p?rkat?sisht Peshkopin?. Do ta b?nim k?t? udh?tim pik?risht kur ajo krahin? malore thuajse ?sht? e bllokuar nga bora. E dija q? atij i p?lqenin sfidat dhe, pa hezitim, ia tumira nism?n. Nga Prishtina u nis?m n? or?n 9 e 30 minuta. Me t? ishin edhe i ati, Habibi, dhe djali i axh?s, Dauti.

Vetura jon?, nj? makin? ushtarake angleze, tamam p?r terrene alpine, nxitonte Udh?s s? Kombit me nj? uturim? shurdhuese e un? mendjes i kisha dh?n? fre t? kal?ronte tej e tej n?p?r histori...

Dibra. Nj? em?r p?rplot histori. Dibra e trim?ris?, e mençuris?, e besnik?ris?,  e bujaris?. Dibra e fisit ilir t? Dob?rve, prej nga, besoj, e mori edhe emrin. P?r t? kisha lexuar e kisha d?gjuar shum?. Edhe n? an?n ton? kishte pasur dibran?. Ata mbaheshin mend si murator? t? shk?lqyer e burra t? v?rtet?. Dibran? m?, l?re mos e nga. Fjala e tyre ishte bes?, ishte gur sinori q? nuk lozte dot nga vendi. Kur thon? po del po, kur thon? jo del jo. Nga ajo mal?si e patundur gjat? gjith? historis? kishin dal? burra me nam q? nderuan kombin e atdheun. Tekefundit, mjafton q? heroi yn? komb?tar, Gjergj Kastrioti- Sk?nderbeu, vinte nga ky vend heroik.

Nj? kafe  n? Burrel

Dhe, me t? zbritur n? fund t? Mirdit?s, n? t? mengj?r, kthejm? p?r n? Mat. Kryeqendra e tij, Burreli, na pret me syrin e pranver?s. Çudi, brenda dit?s, po i p?rjetonim t? gjitha stin?t e vitit. Nj? krahin? me nj? klim? gati bregdetare. Ndalojm? p?r t? pushuar pak?z e p?r t? pir? kafe mu tek sheshi kryesor, ku mbreti, Ahmet Zogu, na shikonte hijer?nd? e disi v?ng?r nga piedestali i lart?suar para pak vitesh, sikur ta dinte se ne ishim st?rnip?rit e Azem e Shot? Galic?s dhe t? Hasan Prishtin?s...

P?r t? qen?, as ne nuk e honepsem gjithaq dhe mor?m andej p?r ku ishim nisur, drejt majave k?sul?bardha q? puqeshin me qiellin.

Dibra, krahin? gjeografike dhe etnografike, ndahet n? dy pjes?: Dibra e Madhe q?  i takon Maqedonis? dhe Dibra e Vog?l ose Dibra e Poshtme, q? i p?rket? Shqip?ris?. Dibra e Poshtme shtrihet n? verilindje t? Shqip?ris? n? dy an?t e lugin?s s? Drinit t? Zi, duke u kufizuar, n? lindje nga vargmali i Korabit dhe n? per?ndim nga vargmalet e Lur?s. Qendra e saj ?sht? Peshkopia, q? shtrihet 185 km nga kryeqyteti dhe 21 km larg?si nga pika e dogan?s s? Bllat?s n? Maqellar?. N? lindje kufizohet me Republik?n e Kosov?s dhe t? Maqedonis?, n? veri me rrethin e Kuk?sit, n? per?ndim me Mirdit?n dhe me rrethin e Matit, kurse  n? jug me Bulqiz?n. Bashkia e Peshkopis? ka 14 komuna: Arras, Fushë- Çidhna, Lurë, Luzni, Maqellarë, Melan, Muhurr, Tomin, Selishtë, Sllovë, Zall- Dardhë, Zall- Reç.

Dhe, n? ato çaste seç m’u kujtua  arb?reshi Binard Bilota dhe poema e tij l?n? n? dor?shkrim “Shpata e Sk?nderbeut n? Dibr?n e Poshtme”.

Mysafir? t? Prenç?ve zem?rgjer?, trima  e bujar?

N? Peshkopi (vendbanim i lasht? ilir, i datuar q? nga shek. 4 e 2 para er?s se re,  e si em?r q? nga shek. 15, prejardhjen e t? cilit e  shpjegojn? n? dy m?nyra, nga pes? sht?pi, sa kishte n? fillim, apo,  siç mendojn? t? tjer?t nga greqishjta episkopi- q?ndrim i nj? peshkopi) gjet?m vet?m bardh?si. Bardh?si n? natyr? e bardh?si n? zemrat e mal?sor?ve trima e mikprit?s. Madje, kjo e dyta ia kalonte t? par?s. K?t? e pam? q? n? takimin e par? me Shemsi Prençin, drejtorin e  Policis? s? Qarkut t? Dibr?s, i cili deri para pak dit?sh ishte n? Tiran?, udh?heq?s i Nj?sive Speciale t? shtetit.

Ky burr?,  i lindur n? Muhurr, m? 1964, q? siç thon? nga ana jon?, p?r shtat? gjaqe nuk duhej shikuar me sy t? keq, na p?rcolli kudo dhe na dha informacione t? sakta p?r çdo gj? q? na interesonte. Nj? personalitet i kompletuar me  aft?si e njohuri  profesionale e t? p?rgjithshme. Por, para se gjithash, ishte njeri e shkuar njeriut.

Pasi pushuam pak?z dhe pim? kafe nd?rmor?m nj? aventur? holivudiane. Kur muzgu krah?zi  p?rpiqej t? v?nte pushtet mbi at? bardh?si ne ia m?syjm? majave t? larta,  ku  bora ende nuk ishte dor?zuar. Pik?synim kishim katundin malor Hurdh- Muhurr. Duhej t? shkonim  xhan?m, se atje na priste xha Aqif  Prençi, djemt? e t? cilit punonin n? Angli me shoferin sfidues, Faikun, t? cilin me kot u munduam ta kthenim nga ai rrug?tim i zorsh?m e me rreziqe. Me ardh? deri k?tu e mos me i pa prind?rit e koleg?ve t? mi, nuk b?n hiç, tha ai preras. U tha, u b?!  Dhe, jep e merr, para e prapa, majtas e djathtas, çanim n?p?r bor?n e madhe si dikur Gjergji yn? me shpat?n e tij midis hordhive otomane...

Rrug?s na u bashk?ngjit edhe dh?ndrri i tyre, Haxhi Xhani, nj? humorist i lezetsh?m q? lodhjen e m?rzin? t’i largonte si me dor?...Ju keni em?r, ne kemi male,- na thoshte si me shaka Shemsiu tek ngjiteshim p?rpjet?s si p?r vesh gjilp?re.

-Mir? se erdh?t, o burra!- u d?gjua sakaq z?ri i Arif Prençit, i cili kishte dal? t? na priste q? larg.

-Mir? se t? gjejm?, o mal?sor sypatrembur!- i gjegjemi ne nj?z?rit, duke u p?rqafur fort e fort si t? njiheshim prej koh?sh.

Od?n e tij t? madhe e gjet?m me gjith? t? mirat. Bujaria, mir?sia, bardh?sia, ngroht?sia nga zjarri bubulak dhe sofra me gjith? t? mirat, p?rgatitur nga n?n? Nafija e polodhur,  shpejt na b?ri ta harrojm? lodhjen nga rruga q? b?m? k?mb? prej aty ku na la makina...

-Çlirohuni e rrini si n? sht?pin? tuaj! Ju jeni mysafir?t m? t? respektuar p?r mua, sepse erdh?t n? koh?n m? t? v?shtir?. Miku i mir? njihet n? dit? t? v?shtir?. Ka dy muaj q? nuk na e ka hapur askush der?n, kemi ngelur t? bllokuar e t? izoluar,- shprehet, duke ngren? dollin? p?r sh?ndetin ton?, xha Aqifi. Ai, siç tha  vet? e siç pohuan  edhe t? tjer?t, nuk e pi rakin?, k?t? sonte e b?nte p?r hatrin ton?. Ajo bujari e mikpritje  e papar?, shkrinte edhe akujt e krongjijt? e d?bor?s varur deri n? tok?. O Zot! Puna e gazetarit dhe shkrimtarit m? kishte shpjer? thuajse anek?nd Trojeve Etnike Shqiptare dhe kudo kisha hasur tradit?n e shk?lqyer t? mikpritjes, por k?tu gjeta kulmin e saj. K?ta qenkan dibran?t, p?r t? cil?t m? kishte folur shpesh edhe im gjysh, ndjes? past?.

Dikur, fare von?, tej pas mesnat?s, mezi mor?m leje nga konakxhiu mikprit?se. Dhe, ç’b?ri, thua ti, ky mal?sor sederli. Nuk hyri brenda, por doli n? kod?r, ndezi nj? zjarr dhe prej andej na p?rcolli derisa zbrit?m posht? dhe kaluam Drinin e Zi.

Mos vdeksha pa e par? Drenic?n

Nj? sy gjum? t? rehatash?m e b?m? n? hotel “Veri” t? Peshkopis?. Ende pa e pir? kafen? e m?ngjesit ia b?hen Prenç?t. Erdhi edhe plaku 95 vjeçar, Gjetan Prençi. P?rsh?ndetemi  v?llaz?risht dhe e qesim kryevendi. Ai, kur  kupton se ishim nga Drenica, ngrihet n? k?mb? dhe ngrit got?n duke th?n?: Rroft? Drenica- djepi i trim?ris?! Jam lodhur dhe ende nuk kam qen? n? Drenic?, por mos vdeksha pa e par? at? k?shtjell? burr?nie. Dhe, po m? zuri vdekja rrug?s, atje l? t? m? varrosin!

Dhe, biseda rrjedh qet?- qet? porsi uji i past?r i liqejve t? Lur?s. Kuvendojm? p?r historin?, p?r zakonet, p?r trimat. Ky plak babaxhan,  babai i t? cilit, Zeneli,  kishte q?ndruar plot 17 vjet n? Turqin? anadollake si mjesht?r e skalit?s gur?sh, mban mend shum? ndodhi. Ishte edhe pjes?marr?s i Luft?s s? Dyt? Bot?rore, pjes?tar i Brigad?s 18, dhe n? Kosov? (n? Prizren) kishte q?ndruar vet?m 15 dit?. At? koh? zezon? nuk e ka shum? qejf ta z? n? goj?...

-Po Prenç?t kush jan??- e pyes un? me kureshtje t? shtuar.

-Ah, ore t? paça p?r jet?,  Prenç?t jan? histori n? vete. Rr?nj?t tona na shpiejn? n? Shkod?r. Prej andej kishim l?vizur n? Reç e pastaj, diku para treqin e ca vitesh, erdh?m e zum? vend  n?  Hurdh- Muhurr t? Peshkopis?. I pari yn? ishte Halil Prençi. M? von?, nj? pjes? e trungut ton? zbriti m? n? rrafsh, n? Muhurr (fjal? e turqishtes s? vjet?r q? ka kuptimin e dogan?s, vul?s, apo vaut ku kalonin ushtrit? e perandoris? Drinin e Zi). ?sht? i njohur edhe Hajredin Hoxha (Dine Hoxha), kryetar i Paris? s? Muhurrit, k?shilltar i Ahmet Zogut, me grad?n major, i cili kontribuoi n? themelimin e Internatit t? Kastriotit, n? themelet e t? cilit sot gjallon gjimnazi “Kastrioti”.

Nga dera jon? dol?n edhe burra t? tjer? q? i dol?n zot vendit. N? luft?n e madhe q? u zhvillua m? 1912, n? Kolesjan t? Lum?s kund?r forcave serbe, ku mbet?n 12 mij? serb? t? vrar? e t? mbytur n? uj?. Aty u vran? edhe dyqind  shqiptar?, n? mesin e tyre edhe t? fisit ton? si: Rushit Prençi, Isuf Prençi, Destan Prençi etj. Sot e k?saj dite atje ekzistojn? “Varret e Prenç?ve”.

Kur ia dhurova librin tim p?r Hasan Prishtin?n, u mall?ngjya shum?. S?rish u ngrit n? k?mb? dhe ma puthi  dor?n e m? uroi sh?ndet e mbar?si n? jet?. Trim si Hasan Prishtina m? nuk b?n n?na,- thot? ai syp?rlotur. Edhe vet? kishte qen? nga ata burra q? e kap?rcejn? varrin p?r s? gjati,- siç thon? dibran?t. Por, ?sht? modest. P?r vete nuk do t? flas?.  Kishte luftuar e kishte q?ndruar.  Me pushtetin nuk i kishte vajtur edhe aq mbar?. E ngrehin p?r gjuhe t? tjer?t dhe tregon pse e kishin shkarkuar nga kryetari i Kooperativ?s n? Muhurr.

“Pun?tor?t e shkret? rob?toheshin gjith? dit?n p?r 50 lek?. Pun? e madhe b?hej n? rrethin ton?, ishte e zhvilluar sidomos pem?taria (moll?, qershi e kumbulla kishte sa t? duash). Un?, nga dhimbja, ua shtova, ua b?ra 90 lek?. P?r dreq, Mehmet Shehu doli k?tej dhe zgjodhi ta vizitonte pik?risht  kooperativ?n q? un? drejtoja. Gjat? bised?s m? kritikoi se rendimentet nuk ishin t? k?naqshme, krahasuar me pag?n q? u jipja. Un?, si me humor ia prita: ”Edhe pula u p?rpoç ta b?j? vez?n sa pata, por i plasi bytha”. Ai, aty p?r aty, u p?rmbajt n? syt? e t? tjer?ve,  mir?po, t? nes?rmen me shkarkuan nga detyra”.

-“Komuna e Muhurrit p?rb?het nga fshatrat: Muhurri, Bulaqi, Fush?- Muhurr, Hurdh- Muhurr, Rreth- Kale, Shqarthi, Vajmedheji, Sin? dhe Gardhi i Posht?m,  shumica n? pjes?n per?ndimore t? Drinit t? Zi dhe pjesa tjet?r rr?z? maleve Runj? e Gjalic?- Lur?. Ka nj? pozit? t? mir? gjeografike, shtrihet midis tre lumenjve. Drinit t? Zi i bashkohen edhe dy lumenj m? t? vegj?l, Murra dhe Seta” - e plot?son Shemsi Prençi.

M?sojm? se, p?rkund?r Mirdit?s q? organizohej n? bajraqe, Dibra organizohej n? male. Dibra kishte 9 male (Reci, Dardha, Çidhnia,  Muhurri, Luzni, Selishta, Gryka e Vog?l, Gryka e Madhe, Bulçiza), 7 teqe dhe tri oxhaqe (Haxholl?t, Gjylag?t, Karasami). Edhe k?nga thot:

Malet e Dibr?s n? k?mb? jan? çue,

Turkut vendin s’kem me ia l?shue...

N? kuad?r t? Dibr?s ka edhe nj? krahin?, Lura, q? duke qen? n? kufi m? Mirdit?n, ishte bajrak.  K?tu zbatohej Kanuni i Sk?nderbeut ose Kanuni i Arb?ris?, - siç quhej ndryshe.

Para se t’ia l?m? lamtumir?n Peshkopis?, k?tij qyteti pitoresk, sh?tisim n?p?r sheshin e tij, veshur me vellon e bardh? t? nus?ris?. Nj? shesh i drejt? e i gjer?, me drunj p?ran?sh q?,  sipas shoq?ruesve tan?, ver?s t? ka endja p?r t? sh?titur.

Nj? gj? na b?ri p?rshtypje t? veçant?: Shtatorja e Sk?nderbeut n? k?mb?! Ishim m?suar p?rher? ta shihnim heroin ton? hipur mbi kal?. Ishte nj? vep?r e skulptorit Sadik Spahija, punuar m? 2010 e financuar nga Zaim Korsi. Nj? simbolik? e q?lluar: Kryetrimi m? mir? se gjetk?, n? k?mb?, rri n? truallin e vet. Kjo d?shmon se ai ishte dibran.”Po, po, dibran ishte. Vendlindja e tij ?sht? Sina, e fisi i tij lidhet me Kastriotin ton?. E ku ka tjet?r vend me emrin Kastriot? Askund, pos k?tu. Fillimisht Sina e Gardhi i Posht?m ishin prona t? Kastriot?ve. Kur dol?n edhe k?tej Drinit t? Zi, n? Kastriot e u zgjeruan n? gjasht? fshatra e b?n? edhe yllin gjasht?cep?sh. Edhe trimat e  Çidhnis? dalloheshin si luftarak? idhnak? e shum? t? rreziksh?m q? nuk i paguanin haraq turkut”,- thot? Shemsiu me nj? bindje sigurie.

N?p?r Kala t? Dod?s

Kthimin e b?m? n?p?r nj? rrug? tjet?r, t? rregulluar vitet e fundit, e cila kalon n?p?r Kala t? Dod?s e del n? Kuk?s. P?r ne ishte  t?rheq?se, sepse  kalonim andejpari p?r her? t? par? e n?p?r nj? mot me acar e me shum? bor?. Komuna Kala e Dodës ndodhet në verilindje të qytetit të Peshkopisë (afërsisht 30 km). Zona është e njohur kryesisht per ajër të pastër, ujë te ftohtë dhe prodhime blegtorale. Në zonën e Kalasë  s? Dodës ndodhet dhe mali Korabit i cili shtrihet midis Luginës së përroit të Veleshicës dhe përroit Gramë e q? ?sht? mali m? i lart? i Shqip?ris? (2. 751 metra lart?si).

P?rpjeta me zigzake t? shumta, bora e vjet?r dhe ajo q? zu t? binte me f?rfelliz?, na e v?shtir?sonte ecjen. Rrug?s takonim mal?sor? me gomar? e me mushka q? bartnin ushqime, dru e gj?sende p?r nevojat e tyre. Maja e Korabit nuk dukej fare nga mjegulla. N? Ceren, qendra e Kalas? s? Dod?s, komun? me fshatrat: Kullash, Ploshtan, Radomir?, Shullan, Tej?, Uj?mir? e Vasije, mor?m ca udh?tar? p?r n? Kuk?s.

Kur zum? tat?pjet?n, krahina e Lum?s na i rikujtoi betejat heroike q? i dhan? em?r e kuptim historis?. Lufta e Lum?s kund?r forcave serbe q? zgjati rreth nj? muaj (9 n?ntor- 6 dhjetor 1912) u zhvillua kryesisht rr?z? Koritnikut, Gjalic?s, Kumashit, n? Qaf? t? Kolesjanit, n? Boka t? Gabrric?s e n? Dri t? Zi.

Rapsodi popullor thot?:

Djemt’e Lum?s hiç s’kan’ dert,

Ka nji luft’ bajn’ vjet p?r vjet,

Luft? me krajl e luft’ me mret...

V?rtet ajo qe nj? luft? e hatashme ku u vran? e u mbyt?n n? uj? rreth dymb?dhjet? mij? ushtar? serb?. K?t? e d?shmon edhe k?nga popullore lumjane:

...dimdhetmi i kan’ farue,

Gjysma myt’ p?r uj? kan’ shkue...

N?p?r Kuk?s kaluam shkarazi, pa ndaluar fare. Rruga e Kombit na e dha qet?sin? deh?se...