E premte, 29.03.2024, 03:26 PM (GMT)

Kulturë

Daniel Gazulli: Kali i bardhë

E marte, 09.08.2011, 07:00 PM


DANIEL GÀZULLI

 

KALI I BARDHË

 

-Tregim-

 

Vuuuuu!..... Vuuuuu! ….. Fryente murla i egër dhe binte borë. Vuuuuuu! …. Vuuuuuu! …. As njerëz, as kafshë, as shpend nuk lëvizte në gjithë Kurveleshin. Gjithçka ishte nën pushtetin e erës dhe borës. Poshtë, në tokë, ishte ngri gjithçka, kurse qiellin e shqyente era dhe e priste stuhia. Bora dhe mugëtina që po ndehte krahët ngadalë mbi gryka, po shpejtonin ardhjen e një nate të frikëshme.

Ishte borë e imtë, e thatë, si miell akulli, që sikur ngulej aty ku binte, aq me forcë godiste.

Malet përreth ishin zbardhë krejt. Edhe ato pak çati shtëpishë të shpërndame lugjeve, në Flet të Kurveleshit, një fshat i vogël aty rrazë malit të mardhun të Çikës, me as njëzet shtëpi, të gjitha larg njena tjetrës, të mbulueme me borë ishin.

Shtëpia e vogël e Halim Idrizit, si i thonin gjithëherë në Kurvelesh, edhe pse kaçakun e fundit të Fletit e kishin varë në Janinë që pesë vjet ma parë, dridhej prej stuhisë.

I ziu Halim Kaçaku,

në Janinë ç’e mori laku.

Nanë e bijë, aty rreth zjarrit, rrinin si të trembuna. Frynte erë e marrë, vuuuuu! ….. vuuuuu! ….., sa të dukej se do ta zhgulte të gjithën shtëpinë e vogël të Halim Idrizit.

- Do ta ketë marrë era shtëpinë me gjithë dele – foli si me vehte Adilja.

Ajo quente ende shtëpi atë kasollën përtej shtegut të ngushtë të mushkave ku kishte kalue dymbëdhjetë vjet të lumtuna me Halimin e saj. Atje tashti mbanin delet, po ajo shtëpi e quente, edhe pse kasolle kishte qenë gjithmonë. Kurrë nuk qe ndërtue mur aty, veç dy palë gardhe me dhé në mes, baltë edhe mbrendë e jashtë, e nuk ndjeje as të ftohtë dimnit, as vapë verës.

Po prap, ajo kasolle ishte, prandaj, dy vjet para se ta varnin në Janinë, Halim Idrizi kishte ndërtue një shtëpi të vogël me mur guri, dy dhoma gjithësej, si dy kuti të vogla nën një çati.

- Po shkoi të shoh - foli Feridja dhe u ngrit.

Shtëpia ishte e ultë e kryet e Ferides arrinte pothuej deri në trenët e nximë nga tyme i shtatë vjetëve.

Kur ishin përballë, e ama bante sikur nuk e shikonte me vëmendje të binë, po kur nisej për diku e ajo nuk e shihte, i ngulte vështrimin dhe zemra i gufonte: Thonë se nimfë si kjo ka pasë dikur motit vetëm në gjol të Butrintit. Një pëllambë ma e naltë se e ama, lis me degë, me u ba hije dy burrave. Feridja  hodhi sharkun mbi jelek dhe u nis për nga dera për të shkue te delet.

Sa kapërcej trinen e oborrit, në rrugën që kalonte para shtëpisë, rrugë i thanshin, një shteg mushkash, gati shkeli mbi një burrë të shtrimë, kryet pothuej në ferr, zanë krejt shtegun tërthor, i porsapërmillun prej bore, që as lëvizte, as jepte sheja jete. Vajza, e tmerrueme, por mendjen akull, u përkul mbi të dhe kuptoi se ai ishte i gjallë, edhe pse krejt i ngrimë.

Nuk kishte cilin të thërriste për ndihmë. Në atë stuhi, shtëpia ma e afërt do të mbante gjysëm ore, nëse do të mund shkohej gjallë nga një shtëpi tek tjetra. Hoq sharkun, një pjesë ia vuni nën krye e me pjesën tjetër e mbuloi dhe vrapoi të therriste të amën.

U kthyen vetimë te dyja; e ama pak ma ngadalë, se dy vitet e fundit e kishte marrë liksht shëndeti.

Nuk ishte punë ta merrnin në krah atë binà burrë, nuk ishin të zojat. Ma shumë e tërhoqën rrëshanë, se e mbajtën. Përshpëriste herë njena e herë tjetra: “Gjallë …. Gjallë asht”.

Si hynë në shtëpi, Feridja desh ta çonte burrin e ngrimë krejt afër oxhakut, po i thirri e ama:

- Mos e afro te zjarri! … Te muri! Larg, larg zjarrit, se nuk i ban mirë!

Ajo shtroi shpejt e shpejt dy postiqe të mëdha krejt ngjitë me mur, dy hapa larg oxhakut, vuni një jastek dhe ndihmoi Feriden ta shtrinte atje. Pamja e burrit nuk iu duk dhe aq e keqe. Ndoshta nuk ishte i ngrimë. E kishte kapë kllapia e borës. Ajo të gënjen e të përgjumë. Ia tha edhe Ferides, që i shëndriti fytyra. Nuk asht i ngrimë, bijë, e ka zanë kllapia. Ndoshta sa ishte përgjumë.

Pa humbë kohë, vuni në zjarr kazanin e madh prej bakri dhe e mbushi me uji përgjysëm.

Feridja i shkundi edhe borën e fundit që i kishte ngelë në mes qimeve të denduna të mjekrres. Ishin qime të verdha, në të artë …. E ndoshta ai ishte krejt i ri. I hoq kokoren e thurun fanellë, që vinte e mbyllun deri në grykë dhe i linte vetëm fytyrën jashtë. Ai bante gjumë të thellë, sa të vinte keq ta zgjoje.

Adilja shkoi e mori një legen bakri dhe e afroi tek kambët e burrit. Feridja vazhdonte ta xhvishte, e tronditun nga trupi i fashitun, një trup i bukur, si i lisave në Rranxë. I hoq çorapet, i zgjidhi gjalmin e kambëve të potureve prej shajaku dhe filloi t’i fërkonte lehtë kambët. Duhet të jetë i ri, shumë i ri, mendonte Feridja tek e fërkonte lehtë, shumë lehtë, nga frika mos i shkaktonte dhimbje.

E ama afroi legenin krejt nën kambë të tij dhe i tha së bijës ta zinte nën gjunjë e t’i mbante kambët mbi avullin që lëshonte uji i nxehtë. Si e provoi tre-katër herë me dorë sa i ngrohtë ishte, i tha Ferides t’ia ulte kambët ngadalë në legen, por sa çel e mbyll sytë, disa herë, mandej t’ia fuste në uji, kur kambët të dukeshin se ishin ngrohë pak e uji ftohë sa për t’u durue.

Mandej zu të përgatiste menjëherë tërhananë dhe hidhte dru të tjera në zjarr, sa erdh e u ba të djersiteshe në atë dhomë të vogël.

Jashtë stuhia bahej ma e egër, sa dukej se mund ta merrte shtëpinë si një gjethe.

Ferides iu duk se ai po përpiqej të çelte sytë. Ia kishte pastrue me shumë kujdes qepallat nga bora. Po hapte sytë dhe shikonte andej kendej, por ndoshta nuk arrinte të dallonte ende ç’kishte për rreth.

Një za i mekun iu drejtue vajzës:

- Ku jam? …

- Në shtëpinë e Halim Idrizit je, shtëpi buke e bese – i tha ambël Adilja.

– Halim …. Kaçakut?

- Të ziut Halim Kaçaku/ që në Janinë e mori laku

Djali si duket nuk arrinte të dallonte mirë të zonjat e shtëpisë, sepse shikimi ishte i përhumbun.

Ndërsa Feridja vazhdon t’i hedhte uji, Adilja përgatiti tërhananë, një tërhana e hollë, per t’u pi në filxhan, dhe u afrue tek burri, u ul në gjunjë me tas në dorë, i fryu tërhanasë në lugë dhe ia afroi tek buzët. Ai desht ta merrte vete lugën, po kur pa se nuk i banin duert, pranoji t’ia mëkonin.

- Pije, të keqen nana, pije – i thonte Adilja. – Pije, se të ngrohë zorrët.

Të keqen nana, i tha Adilja, se tashma e kishin kuptue se ishte një djalë fare i ri.

Adilja shtoi përsëri uji në kazanin e madh, vuni përsëri tërhana të ziente, që tashti do ta bante ma të trashë dhe do t’i hidhte pasterma të dhjamtë. Vazhdo e xhvishe, i tha së bijës. Do e veshim me të Halimit.

Ferides po i dridheshin duert. Nësa i vinte ngjyra në fytyrë, edhe pse i lodhun, bukuria e tij ishte nga ato që të bajnë të të dridhen gjujtë.

Tek i mëkonte tërhananë e trashë me pastërma të dhjamtë, Adilja e pyeti përsëri:

- Nga të kemi, mor bir?

- Nga Bregu jam, e Halim Kaçakut. Damian Muzha më thonë.

Adiles gati i ra luga nga dora, kurse Ferides iu ba fytyra kuq dhe po shndriste e tana.

- Damian Muzha? I Qeparoit? Kapedani i ri që vrau turqit te Qisha?

- Po, - foli djali – unë jam. Po jo se jam kapedan. Deshën t’i vinin zjarrin Qishës, pa i vrava.

- Të kemi dëgjue, mor bir. Të kemi dëgjue të hanë kur ishim të bluenim në mulli. Kapedan Damian Muzha … na qenkish ..

- Jo jo … - tha si i zanë ngusht djali nga ajo fjala “kapedan”.

- Burrat tanë nuk thërrasin këdo kapedan – foli Feridja flakë e kuqe dhe i buzëqeshi djalit. Kapedan asht me të gjitha, mendoi ajo me vehte dhe se ç’ndjeu rrahje të forta zemre.

Adilja vazhdoi t’i mëkonte me kënaqësi tërhananë me pastërma djalit, kapdanit që kishte ra në konak të kaçakut të saj dhe u ndje krenare.

Djalit po i kthjellohej shikimi gjithnjë e ma shumë. Kur filloi të dallonte mirë shtatin e Ferides, pothuej u trondit. Vajza vazhdonte të fërkonte lehtë në gjithë trupin dhe kur u ndesheshin shikimet, ajo ulte qepallat, po nuk u banin hije gjatë syve të zi ulli e kryqëzoheshin përsëri. Ajo i buzëqeshte e kështu vazhdonte me lojen e qepallave të uluna, sepse  nuk i bante dot ballë shikimit të kapedanit.

Damianit e erdhi gjithnjë ma e bukur fytyra dhe u tha se do të ngrihej pak ndenjun. Feridja e zuni për nën sqetulla dhe e ndihmoi të ngrihej. Mandej i hodhe edhe një velenxë tjetër përsipër dhe i buzëqeshi.

Si e panë që djali e kishte marrë vehten krejt mirë, Adilja i tha:

- Do hamë edhe na një kafshatë, mor bir, si thua ti? Se na lodhe me gjithë atë trup si lisat e maleve.

- T’ju bajë mirë, - foli Damiani ndërsa ndiqte me shikim Feriden, që lëvizte gjithë hire dhe ulte qepallat kur u kryqëzoheshin shikimet.

Mbasi hangrën, Adilen, mbështetë në anën tjetër të oxhakut, e kaplloi gjumi.

- Nanë, - e shkundi Feridja tek supi – shko e shtriju. Zjarrin e mbaj unë gjithë natën të ndezun.

Djali mirë asht, mendoi Adilja. Ma mirë të fle e zgjohem heret nesër.

U ngrit, e shikoi dhe një herë Damianin, dhe i foli krejt te kryet:

- Shtriju e përpiqu të flësh, zëmëro! Natën e mirë e bafshi – iu drejtua atij dhe së bijës – Mos të të zajë gjumi e lë zjarrin pa ushqye.

- Flij pa marak, nanë.

Si shkoi e ama të flinte, Feridja i tha Daminait të shtrihej dhe ai e dëgjoj. I hodhi mbi velenxë edhe sharkun e saj dhe e skutloi në të dy anët e trupit, Përkulun mbi të, floku i gjatë preku fytyrën e Damianit dhe ai i buzëqeshi tue e shikue drejt në sy, po Ferdija mori me të shpejt dy dru t’ia hidhte zjarrit e ktheu shpinën, se nuk e shikonte dot. Rrahjet e zemres i shpeshtoheshin, sa e zuni frika.

Atë nuk po e zinte gjumi. Ferdija herë e vështronte, herë ulte qepallat, herë i buzëqeshte e herë shkonte e i rregullonte rrobat ta shtërngonin ma mirë, gjithnjë e ma e ndezun në fytyrë.

Kishte kalue shumë kohë pa folë, kur hapi gojë e para ajo:

- Ke ende ftohtë? – pyeti djalin.

- Po, - u përgjegj ai dhe heshti jo pak tue e lanë Feriden në pritje, se dukej që nuk kishte përfundue – Eja …. Eja tek unë e më ngroh …. Trupi i njeriut …. thonë … Trupi i njeriut ngrohë …

Ferides iu err shikimi, i dridheshin gjunjët, gjithë trupi. Si do ta ngroh unë kapedanin, unë …. po dridhem për vehte? … Por ai … ka nevojë … trup më trup … Kapedani im… Kot po rrekej të mendonte, tashma nuk e urdhënonte ma vehten. … Ai i kishte thanë … trup me trup … ngrohesh …

Shkoi e hyni nën velenxë dhe e shtërngoi fort djalin …

Jashtë frynte murla i egër, vuuuuu! ….. vuuuuu!.

Gjaku i ngrohtë i shpërtheu nëpër deje djaloshit.

Jashtë ishte stuhi.

Ata ishin ngrohtë ….. ngrohtë ….. ngrohtë …..

 

***

Kur u zgjue Adilja, Damiani po bante gjum të thellë. Edhe Feridja po flinte, mbështetë për mur, dorën zanë me dorë të djalit, dhe një dridhërimë e bukur i përshkoi gjithë trupin së amës.

Zjarri bubullinte. Si duket nuk kishte shumë që i kishte shtue dru Feridja.

Lëvizi lehtë nëpër dhomë dhe hapi derën e doli. Dielli sa çeli synin në shteg të malit. Dita ishte e kthjelltë si loti. Bante ftohtë, po nuk lëvizte as gjethja.

E të mendosh ç’ditë e gazeptë kishte qenë vetëm pak orë ma parë!

Shkoi tek shtëpia, si thërriste ajo kasollen e deleve, u hodhi ushqim të hanin dhe u kthye pa vonue.

Feridja ndoshta ishte zgjue nga krisma e derës kur kishte dalë e ama dhe po sistemonte rrobat e Damianit. Djali vazhdonte me ba gjum të thellë.

Nanë e bijë u shikuen në sy. Ferdija, e përndezun, u kthue më një anë dhe sistemoi rrobat te kryet e djalit.

Noshta një krismë druni në oxhak e zgjoi djalin. Shikoi shtëpinë tue rrotullue sytë nga të gjitha anat, shikoi herë Adilen e herë Feriden, dhe u tha:

- Mirëmëngjes.

- Mirëmëngjes, bir – ia ktheu Adilja. – Fli, se ke nevojë me pushue.

- Jo, - tha Damiani tue largue velenxen – do të vazhdoj rugën. Isha nisë për në Vlorë. Mora vesht se Ismail bei ka ngritë flamurin tonë e tashti nuk kanë ç’më bajnë ma turqit.

- Ata janë ende nëpër kambë, o bir. Duhet me iu ruejtë anmikut kur asht tue dhanë shpirt, se helmin e fundit e ka edhe ma të lig.

Feridja i afroi rrobat e tij dhe i tha se mund t’i vishte, se ishin të thata e të ngrohta.

Damiani u vesh dhe u ngrit pa humbë kohë.

- Prit, - i tha Adilja. – Prit sa të të baj dhe një qull të ngrohtë.

Dhe ashtu e hangren, te tre bashke, ndërsa Feridja i afronte pothuej të gjitha cigaridhet nga ana e Damianit e nuk i ndante shikimin.

Djali nuk e kishte mendjen edhe aq të kthejlltë sa kujtonte. Çfarë kishte ndodhë natën? – po mendonte. Ajo erdh e hyni nën velenxa pranë meje. Po mandej, çfarë ndodhi?

U përpoq të mblidhte të gjitha forcat e të kujtonte ç’kishte ndodhë natën në mes tyne, po gjithçka i vinte e mjegullt.

Vuni pushkën në krah dhe u ba gati të nisej. Dolën te tre bashkë deri në oborr.

- Po e përcjell pak, nanë – foli Feridja. – I tregoj rrugën nga asht ma e lehtë, se nuk duket prej borës.

Adilja u përshëndet me djaloshin dhe i përcolli me sy deri sa nuk u dukën ma, pse kishin kapërcye Kthesën e Mullisit.

- Feride, - u ndal Damiani dhe e shikoi drejt në sy vajzën – Çfarë ka ndodhë mbramë në mes ne të dyve?

Vajza u drodh. E kishte kuptue që në mëngjes, jo që qysh natën, se ai nuk e kishte pasë mendjen të kthjelltë.

- Unë u bana gruaja jote, Damian.

Djali dukej ma i tronditun se ajo. U vështruen gjatë pa folë e pa ba një hap.

- Sa vjeç je, Feride? – se si e pyeti ai.

- Nandëmbëdhjetë – iu drodh fjala asaj, se i ishin ntrashë buzët nga emocionet.

- Unë jam njëzet, - tha ai dhe vuni dorën mbi krahun e vajzës sikur donte të mbështetej tek ajo se mos binte.

- Kthehu – i tha – Unë do të vij përsëri.

 

***

Që kur ishte largue djali, a e kishin zanë a nuk e kishin zanë tri a katër herë në gojë. Po Adilja nuk kishte si të mos e kuptonte se e bija mendjen tek ai e kishte. E duhej ta harronte. Ai ishte i krishtenë. Të martoheshin, mund të bahej gjamë. Kushurijtë, që as ishin kujtue për vajzën jetime mbas varjes së Halimit, mund të banin gjithçka për të tregue se nuk lejonin të turpërohej emni i kapedan Halim Idrizit.

Mirëpo një ditë u desht të flitej e të flitej gjatë.

- Nanë, - i tha Feridja. – Unë ndoshta jam shtatzanë.

Nanë e bijë u shikuen gjatë në sy. Dridheshin te dyja, ma shumë e ama se e bija. Adilja pat përshtypjen se Ferides nuk i vinte edhe aq keq për gjamën që u kishte ra.

- Na fjetëm bashkë atë natë dhe unë u bana grueja e tij.

Adilja, edhe të donte të fliste, nuk e nxirte dot një fjalë. Iu duk se i ishte zanë nyje fyti, i ishte tha goja dhe sytë i formonin rrathë me ngjyra në shikimin e turbulluem.

- Ai ndoshta as e di, nanë. Nuk due t’i çojmë fjalë. Fëmijën do ta rrisim vetë.

Adilja e mblodhi pak vehten dhe tek po largohej, as vete s’e dinte për ku, i tha:

- Një fjalë goje, bijë! …. Na lanshin me e rritë.

 

***

 

Muejt kalonin dhe Feridja kishte ngelë me vështrimin tek Kthesa e Mullisit mos dilte kush prej atje.

Kishte ardhë prilli dhe ajo priste nga dita në ditë të ndjente fëmijën gjallë. Kjo ishte andërra e saj e vetme dhe e ngultë, të ndjente fëmijën gjallë, sepse nga Kthesa e Mullisit e hidhte vështrimin gjithnjë e ma rrallë. Ndoshta shikonte më kot në atë anë …

Deri një ditë …

Kishte dalë në oborr. Koha ishte ngrohë dhe nuk i rrihej në shtëpi. Mendimi se nuk po e ndjente fëmijën të lëvizte i kishte shti një ankth që e pushtonte çdo ditë e ma keq.

Po shikonte në drejtim të diellit, kur dëgjoi emnin e saj:

- Feride!

Vajza nuk u kthye shpejt. Dridhej e tana. Vuni dorën në bark mos po ndjente të lëvizte fëmija.

- Feride – foli përsëri ai. – Jam Damiani.

Ta kishte ndesh diku tjetër, të mos i kishte dëgjue zanin, as do ta kishte njohë. Djali, si diell, veshë me shajake të reja e të holla, pa mjekërr, flokët e gjatë e të verdhë derdhë mbi qaforen e këmishës së bardhë, dukej as njëzet vjeç, sa i kishte thanë.

Damiani i nguli vështrimin barkut të saj dhe u përndez në fytyrë.

Nuk fliste asnjeni.

- Unë vetëm një herë jam ba grue, Damian. Atë natë me ty.

Ai kishte shtangë. Kushedi përse e pyeti:

- Nana, ku asht?

- Tek vëllaznit e saj. Kthehet sot.

Djali e vështroi gjatë, po nuk tha një fjalë ma shumë. Feriden e zuni frika. Vuni disa herë dorën në bark, po fëmija nuk lëvizte.

Për herë të parë, shtangë para heshtjes së Damianit, ndoshta ajo nuk desht që ai fëmijë të lëvizte ma.

Daminai u largue pa e prekë as me dorë.

 

***

 

Kur erdh e ama, ajo i tregoi se kishte qenë Damiani. Fare pak i tha, se nuk kishte çfarë t’i thonte shumë.

- Dajat tuej mendojnë se asht mirë me shkue e me i tregue Sofokli Muzhës. Sula e njeh. Thotë se asht kapedan mbi kapedan.

- Jo! – tha e vendosun Feridja, dhe nuk folën ma deri të nesërmen.

 

***

 

Dita lindi edhe ma e bukur. Diell e aromë lulesh me t’u marrë mendt.

Feridja doli si përditë të bante dy hapa në oborr. Papritë, te Kthesa e Mullisit u shfaqen pesë burra dhe një grua, të gjithë në kuaj, dhe mbas tyne një kal i bardhë, që e mbante për frenit ai i fundit.

Ajo vrapoi dhe thirri të amën.

Kur doli Adilja, i pari i burrave zbriti nga kali e mbas tij gjithë të tjerët. Ai i fundit mbante për frenint kalin e tij dhe kalin e bardhë.

Feridja ndjeu të lëvizte fëmija në bark dhe gati thirri. Vuni dorën në bark dhe ndjeu se ai po lëvizte përsëri.

Ai i pari e shtyu trinën vetë dhe foli:

- Mirë se të gjetëm, oj e Halim Kaçakut!

- Mirë se erdhët, o të Sofo Muzhës.

Ferides iu duk se rreth diellit u krijue një ylber i madh dhe po i merreshin mendt. I kishte ngulë vështrimin kalit të bardhë, ndërsa dorën e mbante në bark, që të ndjente ma mirë voglushin që po lëvizte.



(Vota: 15 . Mesatare: 5/5)

Komentoni
Komenti:


Gallery

Pëllumb Gorica: Magjia e bukurive të nëntokës sulovare
Fotaq Andrea: Një vështrim, një lot, një trishtim – o Zot sa pikëllim!
Pëllumb Gorica: Grimca kënaqësie në Liqenin e Komanit
Shkolla Shqipe “Alba Life” festoi 7 Marsin në Bronx
Kozeta Zylo: Manhattani ndizet flakë për Çamërinë Martire nga Rrënjët Shqiptare dhe Diaspora