Robert Martiko: Fragment nga romani ''Dritëhije Shpitrtrash të Humbura''

Robert Martiko

 

ZHAN POL SARTRI APO MREKULLIA  E  ÇAKENJVE

 

 

Pas dite ra shi i ngrohtë.

 

Tani porsa ka rënë muzgu dhe koha është e kthjellët. Po të dal përjashta, jam i bindur: do të ndiej i mrekulluar aromën e vjeshtës... ngjyrat marramendëse të bukanvileve të purpurta, oleandrave rozë: me erën e largët të Marokut... palmat e bukura me degët e tyre të përkulura, me fruta përherë të vogla, të pazhvilluara... Është një ikonë e bukur që përsëritet e përsëritet prej vitesh... e rrënjosur thellë në shtresat e trurit. Njësoj siç mund imagjinojmë shijen e një gjelle që ende nuk e kemi ngrënë... Për të cilën mund të përcaktojmë radhën e ngrënies: në fund... në mënyrë që nga tryeza të largohemi të kënaqur. Ose që vendosim të mos e hamë, ngaqë nuk duam të mbushim barkun me ushqime të kota... Ndërkohë të jemi duke kërkuar diçka më të shijshme... Ngandonjëherë nuk e gjejmë. Dollapi mund të jetë bosh.

 

...Sa për natyrën e bukur të qytetit ku jetoj, jam mjaft i bindur: po të dal përjashta, do ta ndiej patjetër aromën në fjalë, të vjeshtës, për të cilën shkruaj më sipër. Ndërkohë i plagosur thellë në shpirt, qëndroj i fshehur pas një perde me ca lule të zbehta, të tendosur në dy shufra bronzi të shkëlqyera nga fërkimi  me hi... Gruaja ime kishte kohë që thoshte: do t’i bënte shufrat të shkëlqenin... Deri dje: më në fund, vendosi... T’i ndriçonte ato si ar  i gënjeshtërt... Ngaqë ato përsëri do të nxihen, ashtu të futura midis dy tegelave të pëlhurës së hollë,  gjysmë transparente, rreth dy centimetra të kthyer... nga rrobaqepësja më e njohur në qytetin tonë: Panorea, që mburret se mund të qepë edhe kostume burrash.

 

Përballë meje qëndron një ishull me majën e tij më të lartë...  Në këtë gjëndje që jam nuk më vjen mbarë të përmend as emrin e tij. Herë herë më përngjan si një përbindësh i fjetur.  "Ndofta një sfinks gjigand, i mjegulluar... - pëshpëris i zhytur në mendime... - Ndërkohë që, krejt i paarritshëm, ishulli tretet në horizontin mavi...

 

Ka filluar të errësohet.

 

...Nuk arrij ta kuptoj mirë, por unë deri diku jam i bindur... Ai kurrë nuk do të guxonte të merrte një pamje të tillë: të rëndë, nëse unë dikur nuk do të kisha jetuar aty... Patjetër, është diçka që iu përket kohëve të kaluara: më të padjallëzuara nga ana ime... Dhe më heroike. Kur ishulli nuk merte para meje pamje të tilla... Kurrë nuk e ka bërë më parë një gjë të tillë... Jo vetëm për mua. Ngaqë historikisht në gjirin e tij përjetësisht të blertë ka pranuar gjithmonë qindra e qindra  të vrarë apo të rrënuar. Por nga ana tjetër, sot për sot, është diçka që nuk mund të kundërshtohet: porsa më ka ndjekur... Në të vërtetë, kjo ka ndodhur para dy ose tre vjetësh... Nuk ka rëndësi. Ose, për të qënë më i përpiktë: ndofta unë u largova në një kohë kur ende nuk kisha arritur t’i kuptoja atij vlerën... Ndërkohë që tashmë, mund ta pranoj me plot gojën: ai mund të ndihet i lodhur me mua... Veçanërisht shefi i policisë duhej të qe bezdisur gjatë kohës kur jetoja atje... Porsa kishte mbaruar Lufta e Dytë Botërore... Njerëz të kategorisë sonë trajtoheshin keq prej një bande të djathtë, nëse iu binim në dorë... Sipas fjalëve të vetë shefit të mësipërm, në çdo gur të ngritur prej tij dilja unë... Mund të më kishte arrestuar. E, megjithatë, nga ishulli nuk u largova aspak nga frika e tij apo e gjithë gjahtarëve të tjerë... Qe një kohë kur rrezikun e provokoja vetë. Pa ndier kurrëfarë frike nga pasojat.

 

Kështu, si për vetëkamzhikim, pothuajse përnatë shikoj dritat e zbehta të xixëllojnë në errësirë... Të treten në hapësirën e largët që plot mizori na ndan të dyve. Për shkak të shiut me rrëshekë të pasdites gjene mirë: sonte hijet dhe sendet përreth tyre i shoh më të qarta... Por ndërkohë që unë dhe hija e ishullit ekzistojmë, unë bëj diçka më tepër nga ajo... Mund të duket e çuditshme për një njeri me karakter të fortë si unë: përpiqem të pregatis esencën, thelbin tim si njeri... Ngaqë jam duke lexuar një libër në frengjisht... Ku ende nuk e di mirë... Nuk jam i sigurt... nëse edhe mua më duhet  të lyej trupin si një notar që lyhet me dhjam... Dihet, një indian para sulmit mbi armikun egërson me kujdes fytyrën e kuqe: duke e lyer me baltë të ngjyrosur, lloj - lloj... Ndofta mund të dua të jem një trup që zhytet në Styx... Eh! Kohët ndryshojnë. Dhe unë e di... Trimat përditë e më shumë zhduken nga sheshmejdanet... Nuk gjenden as në mal. Derisa vjen një ditë që fara e tyre zhduket plotësisht. Pa u kuptuar.  Krejtësisht. Ndonjë prej tyre, e shumta: mund të ruajë të patrazuar kurajën. E, megjithatë, i fundit do të isha në botë, të doja t’ i përngjaja një hanëmeje të pasur... apo dikujt tjetër, të përngjashëm: që pllaquriset i lumtur në një vaskë banje të tejmbushur me qumësht.

 

Midis meje dhe malit më të lartë të ishullit, të quajtur Pantokrator, qëndron deti. Nuk më bëjnë aspak përshtypje valët e tij: në më të shumtën e rasteve janë të qeta, të ndritshme, të argjendta... Por edhe kur egërsohen me atë të gjelbrën e bukur detare: veçanërisht afër bregut të përmbytur nga shkuma, unë kurrë nuk e kam mendjen tek ato... Nuk e bëj me ndonjë qëllim të keq në fillim, këtë... në mënyrë që pa e kuptuar, më pas ta kem shndërruar në zakon. As për faktin se nuk janë vetëm qëniet me dy fytyra që nuk më pëlqejnë.  Por nga që unë pothuajse përnatë ndihem tepër i mërzitur, i topitur, i plagosur thellë në shpirt... Madje, edhe tani që zë në gojë  pemët e mësipërme, që kanë lidhje me natyrën magjepsëse të Jonit... dhe gjithë pellgut të Mesdheut, këtë e bëj thjesht duke e marrë me mend... Gjithçka nga e kaluara.

 

 

 

Ndërkohë, libri që mbaj në dorë më këshillon të shijoj jetën. Për të qënë më i saktë,  ky kurrë nuk do të shprehej në një mënyrë aq të papërshtatshme: siç bëj unë tani. Mbi të gjitha autori është filozof... Diçka që do të thotë se unë si njeri i zakonshëm duhet të tregohem i kujdesshëm para tij. Veçanërisht në një rast të tillë: shpirtërisht aq të rënë... Mbasi është një fakt i pakundërshtueshëm për mua: dritat e zbehta në horizontin tragjik nuk mund ti arrij dot. “Kurrë më!”- kujtoj një poet nga Bostoni... Dhe do të bindeni që kam të drejtë: korba të shumta krakavisin... Vërsulen mbi kufoma. I shikon ata të fluturojnë në qiell natë e ditë: për një çast të japin përshtypjen sikur vjershën makabre e kanë mësuar përmendësh... Nga kreu në fund... Pothuajse të gjithë mishngrënësit!...

 

Të bashkuar rreth një qëllimi të vetëm...

 

Edhe parmbrëmë u fol për dikë... Me mburrje: armiku u asgjësua në vend!  Sipas fjalëve të njerëzve të thjeshtë, i pari që hodhi dritë mbi ndodhinë e fundit në qytet, ishte kasapi i mirënjohur i rrugës “Gotard”... Ka ca kohë që atij i është pakësuar puna... Fshatarët sjellin çdo ditë e më pak kafshë të buta për të therur në oborrin e tij. Por gjene mirë: ka të birin nëpunës në polici. Rrojnë nën të njëjtën çati: në një dhomë të vetme... Merrreni me mend: tetë persona në një kubaturë tepër të ngushtë... Ku vetë suvaja e tretur nën shkumën e mykut të zverdhur, vende - vende tregon se po fillon të rrëzohet. Me  zor dallohet në të boja e parë. Fillimisht muret duhet të kenë qenë lyer me ngjyrë fuksia të hapur.... Kasapi bën be e rrufe për këtë. Kjo është arësyeja që duhet të zgjërohen një orë e më parë. Të shkojnë në një vend të hapur dhe më të ngritur... Vetë autoritetet u kanë dhënë fjalën: do të jenë nga të parët. Nuk është e mundur njerëz të nderuar si ata të jetojnë në një vend ku dita ditës gjithçka vjetërohet, qelbet dhe nxin nga lagështia. Me pak fjalë, ju duhet ta keni kuptuar: është një arësye më shumë për shitësin në fjalë... Prej tij mund të marrësh vesh lajme të shumta, me zë të ulët ose të lartë... Eshtë diçka që varet edhe nga natyra dhe llojet e kronikave të larmishme të policisë.

 

Sipas kasapit në çastin e kapjes, viktimës së mësipërme, bojaxhi në profesion, me goditje të forta rremash druri: prej frashëri të vjetëruar, i çanë kafkën e kokës. Në vijim ata që e ndiqnin e mbajtën për disa minuta me kokën të zhytur në ujin e kripur... Arsyeja? Për të vërtetuar më mirë daljen e shpirtit mbi sipërfaqen e detit... Derisa trupi i bojaxhiut u lëshua plotësisht: si kominoshe e fëlliqur, e shpëlarë në një rrymë të shpejtë dhe të freskët uji. Nuk u gabuan. Ashtu siç pritej, vdekja e tij u shoqërua me fllucka uji të çliruara në sipërfaqe... Ndofta deri diku të ankthshme. Sidoqoftë, është diçka që nuk mud të dihet me siguri, ngaqë dalja e shpirtit u mbyt nga të qeshura dhe të shara të ndyra.

 

Kishin të drejtë.

 

...Kundravajtësi pothuajse gjëndej në mes të detit, duke notuar fshehurazi në drejtim të ishullit. “Ç’farë papërgjegjësie! Pothuajse çmenduri e plotë nga ana e tij!...” - Kasapi komenton duke menduar se nuk gabon... Për gjithshka që thotë. Mbasi këtu nuk bëhet fjalë për një viktimë të vetme, por edhe për gjithë antarët e tjerë të familjes së tij... Për një çast ai të jep përshtypjen sikur shqetësohet për ta. Por njëkohësisht edhe sikur kërkon të garantojë dëgjuesit e tij... Të mos shqetësohen aspak për dënimin e fajtorëve... Të sigurt!.. “Pa përjashtim, të gjithë, do të kenë pasoja!”. Në këtë mënyrë, për ndodhinë në fjalë, ai jep prova të pakundërshtueshme, se i di më mirë nga kushdo tjetër në qytet hollësitë e ngjarjes... Qysh në ditën e parë fillon ta tregojë atë me dhjetra e dhjetra herë: ’’Gjithshka u zhvillua sa hap e mbyll sytë. Në çastin e fillimit të baticës ne zgjidhëm si rrufeja varkën e ndjekjes... U hodhëm me një frymë brënda në të. Rrëshkitëm në ujë si ngjalë Pireu. Pa u dëgjuar... Unë kisha marrë me vete një hanxhar të madh... Si dhe thikën e madhe me dorezë të skalitur prej fildishi, në formën e jataganit: kujtim nga stërgjyshi im nga ana  nënës: Selim Mahmudi... i cili ka shërbyer si bashibozuk i Abdyl Mexhitit në Luftën e Krimesë kundër Carit të Rusisë, nën urdhërat e Adylqerim Nadir Pashait... Merhumin bojaxhi e befasuam plotësisht. Kur iu afruam, filloi të na lutej... Eh, ta kishe menduar më parë. - I thamë të gjithë me një zë. – “Sa për veglat,  të gjitha pa përjashtim, unë i kisha mprehur si brisk”... Kasapi përfundon duke shtuar se në aksionin e mësipërm, si patriot i ndershëm, ai mori pjesë pa u nxitur prej askujt.

 

Me vullnet kryekëput të lirë...

 

 

 

Në vijim, prej dritave vezulluese të ishullit mua më lodhen sytë. I mbyll për disa çaste ato... Duke menduar plot zili për shkrimtarin që ndodhet në anën tjetër: të ishullit... Eshtë Zhan Pol Sartri. Do të thotë se, si qënie njerëzore, ai ekziston në një mënyrë mjaft më të kulturuar dhe privilegjuar në krahasim me mua. Ka pasur gjithatë kohë dhe mjete në dorë për të shqyrtuar librin... Më parë ka shqyrtuar me imtësi bocat... Ndofta i janë propozuar disa dhjetra kopertina, maketa, stile gërmash, intonacione ngjyrash: se si të alternohen apo të shkrihen të ndërfutura në harmoni apo kontrast me njëra-tjetrën.... Më tepër ka mundësi kjo e dyta... Por edhe fakti që të gjitha këto që mendoj të jenë thjesht gjëra pa kuptim. Kështu, ju duhet ta keni kuptuar: në një mënyrë tepër të sëmurë, vijoj të imagjinoj shkrimtarin e largët... Ndofta për shkak të plogështisë që ndiej të më ketë mbërthyer... Në kopertinën e librit, fjala vjen, ai mund të ketë pranuar të shtypet edhe ndonjë figurë apo imazh i vjetëruar në stilin klasik.... Shpesh me kundërshtarët atij i është dhënë rasti të tregohet kokëfortë... Ndërsa në prezantimin e librit e imagjinoj: duhet të ketë pasur sukses të plotë... Pothuajse përditë e diskuton atë në kafenetë e bukura përbri Senës apo në  Monmartrë... Në ndonjë kafe-teatër, nën tingujt e xhazit apo ndonjë kënge të bukur të Renee Lebassit, Edith Piaffit... Sharl Trenesë...

 

Lamtumirë gjithçkaje...

 

Ndihem si i burgosur. Të nesërmen dhe të pasnesërmen, nëse do të ketë një të tillë... e përfytyroj të nxirë. Më besoni, rrallë bie në këtë gjendje: në humbjen e kurajës... Vetëm kur më mbërthen pesimizmi... Ku mendimi i parë është se gjithçka ka rrjedhur ngaqë unë mbeta jetim prej moshës pesë vjeç... Me pak fjalë, më kanë munguar  aq shumë këshillat e çmuara të prindit. Ndërkohë e pranoj: përbën një çast të turpshëm për mua kjo rënie shpirtërore. Nuk dua ta përsëris më.

 

Gruaja sëbashku me vajzën e sëmurë kanë shkuar diku... Këtu afër, për një vizitë. Më përmëndën një emër, ndofta atë të Panoresë, para se të mbyllnin derën e dhomës. Do të kthehen pas një gjysmë ore. Kur u larguan, ato më siguruan të dya, njera pas tjetrës se nuk do të vonohen. Sipas tyre nuk donin të më linin për një kohë të gjatë vetëm. Ç’është e vërteta, vajza jonë e vogël foli shumë shpejt: pa mbushur vitin.

 

 

 

Bukur fort! - Mendohem në vijim të leximit - Këtu nuk ka asgjë të keqe! Edhe mua më bie e drejta si të gjithë njerëzit e botës të shijoj humanizmin e ëmbël ekzistencialist... Nuk ka rëndësi vendndodhja. Ndofta në Ferr: një arësye më shumë. Apo kudo... Sa herë që demonët mund të presin diçka nga ty.... Por si një mbeturinë e bezdisshme e botës klasike, të cilën përfaqësoj, problemi im qëndron pikërisht këtu: “Si mund të shijoj jetën time, pa bërë fqinjin tim fatkeq!”.  Kjo është për mua më kryesorja! Nuk dua aspak të më ndodhë një gjë e tillë... Edhe pse vetëm një herë na jepet mundësia për të ardhur në jetë!... Natyrisht, vetëm me përjashtime të rralla mund ta shijojmë atë pa kosto... Shpesh si trashëgimtar i trëndafiltë,  i purifikuar në rrugë e sipër...  kur një tjetër apo të tjerë nga brezat e kaluar i kanë bërë të këqiat për ty. Ja një mënyrë komode: për  të jetuar pa kokëçarje. Sidoqoftë, unë bie d’accord me shkrimtarin:  “Askush nuk na pyeti për jetën!”... Për më tepër, këtu ku më ka rënë fati të jetoj... kush mund ta imagjinonte, ca vite më parë, se ne përpiqeshim veç për të fituar zinxhirat, shqotën, pisën dhe varret e përvëluara të Ferrit. Siç shkruaj më lart, në det masakrohen njerëz. Edhe nëpër rrugët e qytetit. Pa kurrëfarë gjyqi. Më revoltojnë këto ndodhi.

 

Ndërkohë, nuk mund të ndihmoj askënd.

 

E megjithatë, për një çast, sikur përmbysem prej rreshtave të Zhan Polit:  “Kushedi” - Them- “Sa e bukur do të ishte sikur të më linin t’u afrohesha edhe një herë atyre dritave të ëmbla, të zbehta të ishullit... në mënyrë që vajza ime e bluar aq keq nga sëmundja, të mund të shërohet!’’... Ndërkohë unë e di qysh më parë... Çdo libër filozofie ka rregullat e tij të pashkruara: në fillim të bën mjaft përshtypje... Në fund, gjithçka varet prej vetë personit: mund të mrekullohet, të ndihet plotësisht i zbrazur, të trembet... Apo t’ia plasë të qeshurit me të madhe. Sa për Ankthin... e kam  pësuar edhe një herë tjetër këtë ndjenjë, duke lexuar një libër të kësaj natyre... I mbërthyer prej tij thashë me vehte: Mjaft!... Kuptohet, në këtë mënyrë, nuk doja ta shtoja atë... E parandjej: tani po më ndodh e njëjta gjë. Nga ana tjetër, duke trajtuar gjithshka me gjakftohtësi, më duhet ta pranoj: nuk jam veç një i goditur nga fati... Me pak fjalë, më duhet të jem i vëmendshëm ndaj ngjarjeve dhe personave të veçantë që më rrethojnë... Jo vetëm për faktin  që sot, në perëndim të diellit përjetova një skenë me të vërtetë tepër të çuditëshme... Rrënqethëse... Qe diçka që më bëri të tronditem aq thellë... Thjesht, ngaqë mua mu duk sikur e kisha jetuar atë më parë...

 

Më besoni: nuk është aspak shaka një diçka e tillë...

 

... “Ndofta në një tjetër jetë”... përsërita mekanikisht disa çaste më pas, kur erdha në vete... Dallova edhe se veterinerit të Bashkisë së Re,  të ndodhur përbri meje, i qenë lagur këpucët... Dallgët përplaseshin me forcë në zallishte: të larta rreth gjysmë metri. Ai duhet të  kishte rendur drejt tyre me grushte të hapura, për të më lagur ballin me ujë... Me të njëjtin nxitim duhej të qe larguar prej tyre... Por më kot, dallga e kishte bërë punën e saj: atij i qenë mbushur këpucët me ujë. Ndërkohë, çarapet e lagura i xhvishte nga këmbët e tij të bardha, të holla për t’i futur në xhepin e pasmë të pantalonit: të mbledhura shuk brenda në një copë gazete të palosur disa herë... “Zëri i Popullit”. Më tepër se gjthshka të binin në sy gërmat e saj të zeza, si të tretura nga kontakti me ujin e kripur, mbi letrën e fryrë si një lëkurë e butë, e sëmurur nga lepra...

 

Pamja e parë, e mirëfilltë... që m’u pasqyrua në mendje ishte kjo: anës detit ca njerëz - hije kishin rrethuar një kalë të kuq: të ngordhur... Në vijim kur skena mu kthjellua diçka, dallova dy - tre policë... Sëbashku me veterinerin në fjalë... Si dhe kasapin e mirënjohur, trupmadh  të rrugës  “Godard” në krye... Mbante një thikë të madhe me dorezë të fildishtë: të skalitur, një biçak e  dy-tre hanxharë në dorë. Donin ti bënin kafshës autopsinë. Mua më kishin thirrur vetëm për të mbajtur proces verbalin. Ngaqë, në këtë vend të vogël bregdetar nuk mund të mos thuhet se dikur unë nuk kam qenë një person me rëndësi. Kjo ishte arësyeja që ende më thërrasin të gjëndem pranë kuajve të ngordhur...  Vdesin si me porosi. Përditë... Njeri pas tjetrit... Sa për vlerën time të dikurshme, mjafton t’ju them se në një rast arrita të shpëtoj qytetin nga gjakderdhja... Duke kërcënuar keq kryekomandantin e ushtrisë së huaj, pushtuese, të armatosur deri në dhëmbë... Të dorëzohej. Ky vetëm në fund u bind. Gjithmonë e kam fjalën për këtë jetë. Por ja që askujt nuk mund t’i  lagen  dy herë këpucët  në të njëjtën dallgë... Kohët ndryshojnë. Për mua gjithashtu. Ngaqë ka kaluar koha, kur mund ti dilja në krahë, kujtdo fatkeqi, për ta ndihmuar... Sot për sot nuk është aspak e këshillueshme një lloj shpirtmadhësie e tillë.... Sidomos kur bie ndesh me kafshë aq të veçanta siç janë çakenjtë. Të gjorët!... Janë aq të ndershëm dhe aq të sinqertë në entusiazmin e tyre...

 

Njëkohësisht tepër të çuditshëm!...

 

Vini re: sa për sy e faqe, ndonëse kalin e kuq e kanë mbytur vetë, më pas vijnë tek unë me një frymë... Më thonë të mbush stilografin me bojë manushaqe. Pa humbur kohë... Të marr me vete gomën dypjesëshe: rozë dhe gri. Të mos harroj kartpirsen e mbërthyer në drurin prej ebanozi ceilonez: të zi, të lustruar... Të marr një fanar të bukur: si lodër fëmijësh, prej letre vaji, me një qiri të ri, të kuq, të pafilluar brenda... Të gjitha mbeturina kancelerie nga Banka e dikurshme e Napolit, ndofta të prodhuara në Pocuoli... Si dhe dy-tri fletë letre të bardhë me ca vija të holla, të kaltra, të zbehta... Për të mbajtur aktin e vdekjes së kafshës. Më interesantja me çakenjtë qëndron në faktin se ata kurrë nuk e kuptojnë se kalin e kanë dëmtuar vetë... Madje, edhe kur si të dehur nga avujt e tij, shpesh helmues shqyejnë të ethshëm zorrët e tij të ngrohta. Por nuk pësojnë asgjë. Fajin si gjithmonë ia u hedhin të tjerëve. Dhe këtu nuk bëhet fjalë aspak për ndonjë lloj somnambulizmi ambulant apo amnesie retrogarde... Ju ndërkohë duhet ta keni kuptuar: sot për sot unë nuk mund të dal dot aq hapur, si dikur... T’ju them çakenjve të vërtetën në sy: “Ju e keni vrarë kalin!”...Ose: “I vrisni ata për ditë!”. Ngaqë nuk dua të arrij aq larg... Për fat të keq, e kam kuptuar me mjaft vonesë këtë... Duhet të tregohesha më i kujdeshëm me ta. Kam krijuar familje. Edhe më parë e kisha... Por ja që tani gjërat kanë ardhur dhe janë ndryshuar... Janë bërë aq keq!.. Mua më duhet të mendoj më shumë për antarët e saj... E kuptoj: mbi të gjitha nuk dua që të më vuajë akoma më shumë vajza ime vogël, e hidhëruar tej masës, për shkak të sëmundjes së saj të papritur... Fatale. Nuk mund ta ndihmojë askush. Pothuajse nuk ka shërim.

 

Të pakën, t’i ndodhem pranë.

 

Ah! Sa kënaqësi të madhe do të ndieja, po të më jepej mundësia të merresha me çakenjtë... Veç të isha edhe një herë i lirë: si më parë... I pamartuar. Nuk do të dëshëroja asgjë tjetër prej kësaj bote... Kur e mendoj, për besë: më qan syri. Veç për atë rast do të doja të jetoja. Vetëm për çakenjtë!... Unë dhe ata!... Pa le të ma bënin mishin copa - copa... E megjithatë, siç duhet patjetër të keni kuptuar, unë në thellësi nuk jam aspak një qënie e egër... Sa për ndjenjën e mësipërme, këtë e pësoj vetëm kur më bien nervat. Ngaqë unë jo pak herë urrej vetveten, kur më bie rasti të përfytyroj ditët që do të jem i shtrënguar të më dalë shpirti në shtratin e qetë të shtëpisë: mes çarçafësh të bardhë, të paqshëm, i kredhur si pasha në butësinë e tyre...

 

Të pakën, le të vdes duke i shpëtuar jetën dikujt.

 

 

 

Libri i filozofit më bën përshtypje tepër të madhe... “Sa i zgjuar!” them me dhjetra herë me mendje.  Përveç kësaj, duket sheshit se ai që e ka shkruar i simpatizon tej masës çakenjtë... Edhe kur kampione të panumërta: dhëmbësh të prishur, më parë të dezinfektuar, janë dërguar në laboratore të shumtë uzinash, për të analizuar format gjeometrike... Drejt e në mikroskopë të posaçëm thikash frezimi... Në njerën prej tyre laborantja thatime, me flokët topuz e me një fjongo të zezë, mbrrin me një frymë para gazetarëve të huaj: me një copë letër në dorë... Komunikon buletinin. Ndërkohë rirregullon syzet. Në të vërtetë, lexon pa ndonjë interes të thellë përmbajtjen e këndeve të prerjes: të gjitha të shprehura me gërmat e para dhe të fundit të alfabetit grek. Sipas saj, ndryshimet paraqiten jo vetëm në  sekonda... Ka raste që ato arrijnë deri në gjysmë grade. Por filozofi në fjalë është aq i vendosur sa që për metamorfozën e dhëmbëve nuk don në asnjë mënyrë t’u bëjë qejfin kundërshtarëve... Kurrësesi nuk mund të besojë gjepura të tilla. Tregohet i saktë dhe i prerë.

 

Me pak fjalë, vijon të qëndrojë plot arrogancë në të tijën...

 

Kur i vetmuar gjëndet përsëri në studion e tij, ndonse ka bërë zbulimin e shekullit: për esencën sekondare dhe ekzistencën primare... në vijim jep shenjat e  një shqetësimi të lartë... Ndofta në mënyrë të përngjashme me atë që mund ta ketë  ndier vetë Perëndia gjatë krijimit të njeriut... Nuk i thonë shaka: shkon të krijojë me miliarda perëndi të tjera: Njerëz! Eshtë krejtësisht e natyrshme që shkrimtari të gjendet i mbërthyer tërësisht prej ankthit... Mua si gjithmonë më vjen keq për qëniet e gjalla të kësaj bote... Aq sa për një çast kam përshtypjen se duke i u gjendur atij pranë, mund të bëhem për të përsëri i vlefshëm... “Shok i dikurshëm idealesh”- Mendoj fluturimthi, për një çast. Ndërkohë që ai nuk më vëren aspak.

 

Dhe unë i jap të drejtë.

 

Papritur e shikoj atë të vrapojë i mbërthyer nga amoku drejt një salle pallati: me kolona të brendshme të futura përgjysmë në muret e larta... Ndofta në Versajë apo Luvër... Në Salonin Katror, Oval, Pesëkëndësh apo Romboidal... Nuk jam i sigurt. Më parë ka hedhur përtokë ca skelete të thara rojesh vigjëluese... Të rëna për tokë ato dërmohen duke u shndërruar tërësisht në pluhur dhe hi. Një plak me këmbë të prera deri në rrëzë zvarriset me vrull drejt tij, për ta penguar të rrëzojë mbi një mermer të lëmuar, të bardhë, me damarë të kuqërremë, ca statuja të vjetra, klasike... Që i quan modele. Natyrisht, i gjymtuari përpiqet më kot. Nuk arrin dot në asnjë mënyrë ta ndalojë të parin...

 

Por ja që shkrimtari papritur ndalon. Në vijim fillon të lexojë me zë të lartë rregulla të shumta... Kanë lidhje me zbulimin e tij të çmuar. Gjenden të gjitha të shkruara në një papirus të shpuar, të tretur nga lagështia... Larg nga origjina e tij, Egjypti: pa lagështirë... Filozofi bërtet me zë të lartë... Në një rast lavdëron instiktin e jashtëzakonshëm të ca patave të zgjuara: me përplasjen me forcë të krahëve të tyre shpëtuan një perandori të tërë... Më pas tregon për një fakir indian. I bie fyellit... Vetë filozofi shtrëngohet të riprodhojë në ajër ca nota vokale të stonuara... Vdesin shpejt. Edhe për arësyen se atij i duhet më tepër të shpegojë. Nuk i thonë shaka: asketi dhe fyelli mbajnë për orë të tëra në ajër një kobër, pothuajse pingul mbi spiralen: vijim i trupit të saj... ku pjesa tjetër e mbledhur në tokë i përngjan një kulaçi. Diku shkrimtari thotë se Pandorën e ka pasur të njohur,... Epimeteun mik. Pastaj hap dhe rihap kutinë e të parës...

 

Ndërkohë, prej brirëve të një demi të tërbuar, shqyhet në menteshat e trasha prej çeliku dera lindore e sallës... Rrëzohet  për tokë me gjithë atë pluhur, suva, gurë, tulla... duke shkaktuar gjithatë zhurmë të madhe.. Njerëz të shumtë ndjekin kafshën nga pas. Bërtasin të gjithë në një kor të zgjatur: “Ole!... Ole!”... - Në arabisht do të thotë “Allah!”. Shpesh bërtasin edhe “Hosana Baraba!”... Aaroni qëndron në krye të tyre. Turma rend si çmendur pas tij. Ndërkohë Kerenski nuk di ku të fusë kokën. Zbërthen papijonin... Të parin. Pastaj  xhvesh rrobat e kryeministrit dhe vishet si grua. Në sy të të gjithëve. Në vijim askush nuk merret me të. Ata që arrijnë të rezistojnë pa u rrëzuar përtokë, shtypin dhe shqelmojnë gjithë të rrëzuarit... Të parët duhet të jenë fitimtarët. Diku dëgjohet fjala “Kronshtad”... Marinarë të shumtë, të rrëzuar për tokë,  të gjakosur... janë duke dhënë shpirt. Midis këtyre gjëndet edhe plaku ulok... Mban një peshore në dorë, të cilën gabimisht e quan masa e Kleobulosit...

 

Bërtet me sa ka në kokë:  “Pikërisht kjo është qendra e universit! Shpëtimi i njerëzimit... Masa!... Masa!... Masa është gjithçka!.... Ç’të flas për prerjen e artë: nuk e zbatojnë as udhëheqësit më të mëdhenj të botës... Pa le të tjerët!” - Në këtë pikë i gjymtuari jep përshtypjen sikur pendohet...

 

Ndërkohë ndiej një dorë që më shkund me forcë supin e majtë... Si dhe një zë të butë që më thotë:

 

-Mos u çmende?... Ç’është kështu me ty... Disa herë ke  bërtitur me gjithë fuqinë e mushkërive... Dhe nuk dëgjon, në asnjë mënyrë të zgjohesh...

 

Kushedi se çfarë vështrimi syshtrëmbër hedh mbi dorën dhe fytyrën që orvatet të më përmendë. Duhet të jetë gruaja ime... Shikoj në mjergull vajzën e sëmurë. Më duket se është duke qeshur me mua. Me gjithë shpirt. Një çast pambarimisht i shkurtër. Ndërkohë mua më bëhet zemra mal. Zhytem përsëri në ëndërr... Ku ende vështroj dhe dëgjoj ulokun... Këtë radhë të gjakosur, të zbardhur si gëlqere në fytyrë, pranë marinarëve rusë nga Kronshtadi: duke dhënë shpirt... Të gjithë të vrarë dhe masakruar!

 

Plaku i lutet turmës...

 

-Mos më merrni për antihuman. Në sytë e të tjerëve mos më shndërroni në një çakall konservator... Pikërisht mua që nuk më vjen ndoresh të shtyp një mizë... Gjithë jetën nuk kam bërë asgjë tjetër veç kam mbajtur në dorë, i vetmuar, peshoren e Drejtësisë... Mos harroni: vlen edhe për fëmijët e vegjël kjo. Si lodër... Në shtëpinë e një të pasuri, kur ca qënie të çuditshme veshur me petka të kuqe si Anubis: gjysmë çakenj dhe gjysmë njeri, panë një të tillë... prej hekuri, e shkatërruan atë për të farkëtuar thika dhe bajoneta karabinash. Më pas për t’i shpërndarë ato falas, sipas një modeli të caktuar.... Me to vranë jo vetëm të zotin e shtëpisë dhe kuajt e tij... por edhe fëmijët që loznin të shkujdesur në shilarës. I përmbytën në gjak të gjithë...  Të gjorët!...

 

Dhe uloku fillon sërishmi të bërtasë:

 

-Olga, Tatiana, Maria, Anastasia, Aleksei.

 

Dëgjoj përsëri të shkundurën e fortë në sup. Zgjohem dhe shkund gjumin. Më bie përsëri ndër mend filozofi apo shkrimtari i librit: gjithmonë matanë dritave të zbehta të ishullit. Mjaft i paarritshëm. Aq larg nga llomotitjet e mia në gjumë... Mendoj: ndërkohë që unë vuaj, atij i mjafton zbulimi i tij i rrallë, njësoj si poza e një sportisti të zot të hedhur me plongeon nga një trampolin i lartë... Ndofta i përngjan një portieri të lumtur: ka shpëtuar skuadrën e tij nga një gol...

 

- “Mirë... Por çfarë skuadre?”... them disa çaste më pas...

 

Këtë radhë diçka më i përqëndruar.

 

Rrëmbej dhe shtrëngoj vajzën time fort në krahë... Ajo ende vazhdon të qeshë.

 

 

 

 

 

Ndërkohë, dëgjoj të goditura në derën e jashtme të shtëpisë. Ndez një llambë tjetër me vajguri... Eshtë e përngjajshme me atë që ndriçon dhomën. Gjëndet e varur në një gozhdë të futur thellë në mur, mbuluar prej shtresave të njëpasnjëshme të bojrave  murit. Në këtë mënyrë, asaj i duket vetëm koka, ashtu e rrumbullakosur, e ngrohtë dhe e shkurtër: si thith. Zbres në katin përdhes dhe hap derën e jashtme. Kur ç’të shoh!?... Dy çakenj me sy të ëmbël dhe miqësorë më urojnë: “Mirëmbrëma”...

 

Ua kthej me dyshim përshëndetjen... Ndërkohë, duke i parë me bisht të syrit: nga koka në këmbë. Dalloj se në putra mbajnë të veshura ca këpucë të trasha ushtarake, të lustruara: xixë. Dhe ndonëse përjashta nuk bie shi, ata kanë hedhur krahëve ca mushama në ngjyrë jeshile të hapur, në formë pelerine... Ku kapuçet e tyre të mëdhenj janë qepur njëcopësh me pjesën tjetër...

 

Iu ofroj të ngjiten lart, në katin e parë të banesës. Më shoqërojnë nga pas të kënaqur... Ajo që dalloj, është se ngaqë bisedën duan ta mbajnë të hapur me të njëjtën përzëmërsi: të fillimit, qysh në hapat e para më flasin, si për të më bërë qejfin... Në vijim duket: ruajnë të njëjtën dëshirë, për të mbajtur bisedën gjallë... Shkallët dhe  parmakët tunden dhe kërcasin prej këpucëve të tyre: fringo të reja... Si dhe hapave të rëndë. Pothuajse të gjitha pa përjashtim dridhen në ato çaste në shtëpinë tonë... Edhe dyshemeja prej dërrase e dhomës ku futemi, sëbashku me qelqurinat dhe xhamet vitro të një dollapi të skalisur, me ngjyrë të errët...

 

Diku më thonë:

 

-Mos kujto se ne nuk mendojmë në kohën ndërmjet dy gromësimave paralajmëruese të vafteve të ngrënies...

 

I them vetes të mos nxitojë: të marrë të menduarit e tyre si shenjë ndryshimi...

 

Ata vijojnë:

 

-Ti nuk e ke idenë se ç’janë erëzat!...

 

I përsërisin disa herë këto fjalë...

 

-Esenca...

 

I drejtohem të dytit. Porsa ulen në një minder:

 

-Ja se ç’janë!

 

-Bukur fort. Shko në ishullin e gjelbër përballë dhe na sill. – Ndërkohë, bën sikur shënon diçka në një bllok të fëlliqur... Ndofta fjalën e porsapërdorur nga unë: “esenca”...

 

Më drejtohen të dy plot vrull, në vijim...

 

Dyshoj se duan të më prishin mendjen:

 

-Do të paguajmë me banknota mjaft të bukura.

 

-Rrezik se nuk i ke parë kurrë në jetën tënde këto lloj parash kaq të bukura.

 

-Edhe ti që je drejtor banke...

 

-Ja, shiko disa prej tyre...

 

-Nuk ke çtë thuash.

 

-Janë tamam si mëndafsh i freskët...

 

-Dhe i butë...

 

-Provoi po të duash.

 

-Mund t’i vendosësh pa merak në faqe!

 

-Të porsashqyera prej një zhakete të zgjedhur... Dhe posaçërisht të dezinfektuara nga mikrobet e vdekjes...

 

-Mos gabo: nuk qe vetëm një zhaketë.- i bën vërejtje njeri prej çakenjve shokut të tij.

 

-Ke të drejtë. Nuk shqyem vetëm një.

 

-Është njësoj si ato që ndërron ti përditë.

 

Më thonë të dy me një gojë.

 

Dhe hedhin para meje ca lloj banknotash mjaft të veçanta, të stampuara në një mëndafsh natyral, në ngjyrë kafe të errët... Të gjitha përreth të rrethuara me një kornizë prej azhuri me fije tepër të holla... si prej ari. Me të vërtetë: paratë të kujtojnë marka të zgjedhura zhaketash prej stofash të kushtueshme. Kur i prek me dorë, në fillim i marr për sterlina angleze. Më pas për dollarë australianë. Por me sa duket jam nxituar: në to nuk lexohet asnjë gërmë... Të pakën:  “In Blood We Trust”...

 

Nuk mund të shpëtoj nga vetvetja. Kjo është arësyeja  që shtoj pa u menduar thellë:

 

-Ku e keni gjetur këtë ngjyrë!

 

Ata nuk i përgjigjen pyetjes. Sikur të kenë frikë nga befasimi im. Njohje e vjetër...

 

Ndërkohë dëgjoj çakenjtë njeri pas tjetrit të më thonë:

 

-Po të duash, mund të shkosh në ishullin e gjelbëruar përballë.

 

-Në atë rast, mund të marrësh me vete edhe gruan tënde me barrë...

 

-Sëbashku  me vajzën e sëmurë... Kushedi, aty shëndeti i saj mund të lulëzojë përsëri.

 

-Në mos gabohemi keni bërë një lutje në policinë sekrete: në ministrinë tonë...

 

-Në kryeqytet...

 

-Për të shoqëruar gruaja jote vajzën e sëmurë...

 

-Për tek njerëzit e saj.

 

-Mund të shkosh edhe ti.

 

-Nuk ka rast më të mirë për ju...

 

-Mjafton të pranosh misionin tonë.

 

-Mund të shkoni të tre.

 

-Të gjithë sëbashku... Përse jo?...

 

-Me gjithë fëmijën e dytë që ajo mban në bark.

 

-Mjafton të pranosh, të na dërgosh sandejmi erëza dhe beharna...

 

-Për të gatuar këtu ushqimet tona...

 

-Apo esenca, siç i quan ti...

 

-Çështë e vërteta, kohët e fundit kuajt e ngordhur nëpër stalla kanë filluar të thartohen...

 

-Më shumë nga sa e lejon standardi shtetëror... I thartirës... Që lidhet me mishin pak të fortë të kalit...

 

-Ndofta nga mungesa e ushqimit nëpër stalla...

 

-Apo nga të ftohtit...

 

-Kjo vjen për shkak të shtetëzimeve tuaja të famshme... Të çmendura...

 

E theksoj këtë fjalë. Ndërkohë e kuptoj: i kam ndërprerë ata përsëri. Shikohen sy në sy me njeri tjetrin.

 

Vijoj pa humbur kohë, si për t’i prekur në sedër:

 

-Këshilla  të shumta ju jepja edhe dikur... Kur quheshim shokë të një qëllimi... Bënim pjesë në të njëjtën celulë... Qenë kohë të bukura, të papërsëritshme! Ditë agimesh të mjegulluara... Shpresash të mëdha... Prisnit me padurim Lindjen e diellit. Ndërkohë që nuk njihnit as kryetarin tuaj. Mbi të gjitha, nuk mund ta merrnit kurrësesi me mend... Se pikërisht ai person: krejt i zakonshëm, i rastësishëm, përbënte për ju Lindjen... E kuqe! Të madhe! Të jashtëzakonshme!

 

-Mos u nxito! - Më thonë të dy çakenjtë, pothuajse në një zë.

 

-Të flasim hapur...

 

-Ti e di për bukuri: ne kurrë nuk u interesuam për kuajt.

 

-As për gjënë e gjallë dhe kafshët e tjera shtëpiake që donim me çdo kusht të privatizonim: duke mos i lënë fshatarit asnjë pulë. Për be...

 

-Se sa për njerëzit, pronarë të kafshëve: sëbashku me mishin dhe zorrët e tyre...

 

-Tani keni filluar të shqyeni edhe njëri - tjetrin...

 

Fola unë përsëri... Si gjithmonë i nxitur nga forca e zakonit.

 

Njëri prej tyre u duk të ndryshonte... Duke marrë një pamje më serioze:

 

-Veçse ata: të shqyerit që zë në gojë, në ndryshim nga ti, edhe të shndërruar në kufoma, flasin ende gjuhën e shokëve...

 

Të them të vërtetën, qe një përgjigje që deri diku më befasoi. Njëkohësisht, ndjeva qysh më parë, thellë në shpirt tragjicitetin e hidhur të ekzistencës...

 

Ngaqë, më besoni: unë nuk mund të përgjigjesha ndryshe...

 

-Kjo është arësyeja që zhvilloni me të shqyerit tuaj gjyqe të hapura... Mbushni kinematë dhe teatrot plot e përplot me njerëz të paditur: për të dëgjuar të pandehurit tuaj... Që thjesht përsërisin vjershën që ju vetë iu keni mësuar qysh më parë. Për ta në dëm të vetvetes. Histori të njohura këto... Të përsëritura. Nga koha e Kamenievit, Zinovievit dhe katërmbëdhjetë të tjerëve... Apo nga koha Buharinit dhe njëzetë të tjerëve... Kuptohet: të tjerët,  që përsëris, qenë dikur bolshevikë të nderuar... Të gjithë heronj të dalluar luftrash dhe aksionesh... Dihet: nga torturat u shndërruan pothuajse pa përjashtim në pula të lagura... Pikërisht këta përbëjnë për ju të shqyerit - kufoma që ende flasin gjuhën e shokëve. Ku më pas shumica e tyre të shtrydhur si limoni, marrin si shpërblim një plumb në kokë apo një litar të përdredhur mjeshtërisht rreth qafës.

 

-Je një njeri me të vërtetë i pakoregjueshëm.

 

-Prandaj nga celula edhe pse ti mund të quhesh krijimtari i saj, të përjashtuam porsa u fute...

 

-Ngaqë nuk doje në asnjë mënyrë të ndryshoje.

 

-Ç’të hynin ty në punë arrestimet tona?...

 

-Pikniket...

 

-Teferiçet dhe gostitë që bënim?

 

 -Po vija e demarkacionit që ndan kufijtë, ç’të hynte ty në punë?...Edhe pse e shënuar në një mënyrë aq të veçantë: me urinë dhe feçe!... Dihet: është një mënyrë tepër origjinale për ne:  çakenjtë... të shënojmë territorin tonë. Askush nuk duhet të habitet: gjëndet e shkruar në të gjitha librat e zoologjisë që merren me studimin imtësor të jetës tonë.... Nuk ka arësye përse të lindin keqkuptime...

 

-Për askënd!

 

-Veçanërisht ti, personalisht, nuk bën të kesh asnjë ankim ndaj nesh!

 

-Ne të gjithë në Parti të dolëm nga borxhi.

 

- Gjithmonë, një e dy do të na dilje kundër...

 

-Ngaqë e kishte nuhatur lojën tonë...

 

Thanë në fund të dy, me një zë... Duke ngritur njëkohësisht sytë në tavan.

 

Ngaqë, me sa dukej, çakenjtë u kujtuan se kishin ardhur tek unë me mision... Nuk qe shaka: nga lart. Nuk bënte të zgjateshin më tepër. Patjetër, i u ra ndër mend i pari i tyre... Detyrën e marrë duhej ta çonin deri në fund. Duke u kthyer nga njeri tjetri, morën një pamje tepër të thjeshtë... Sikur nëpërmjet të rënurit në ujdi me njeri tjetrin, të donin të shfaqeshin më të butë dhe më të sjellshëm ndaj meje.

 

I u thashë më i përmbajtur këtë radhë:

 

-Unë gjëndesha në celulën tuaj, ngaqë si shumë njerëz të tjerë kishim ëndrra të mëdha... Kujtoja se ne: shokët  me idealet më të larta në botë, do të interesoheshim për njeriun...  Për t’i rregulluar atij thelbin apo esencën si njeri... Dhe jo për ta zhdukur apo ndryshuar atë rrënjësisht... Duke e dërguar me mijra vite pas, në stadin të zvarranikëve të parë: Hylonimus luelli... Apo kameleonëve... Me një gjuhë të tejgjatë, lëpirëse: shumë më të gjatë nga vetë trupi i tyre.

 

 -Jo! - më ndërpreu njeri nga çakenjtë, duke marrë një pamje mburraveci...

 

Pastaj vijoi sikur nga biseda të priste vetëm këtë çast...

 

-Mos na ngatërro. Eh, ju njerëzit me shkollë!... Gjithmonë keni lakra në kokë. Do të të tregoj diçka. Pardje vrava dikë... Më parë e shtrëngova të më thoshte ndonjë fjalë të madhe, nga ato që kishte mësuar në shkollë. Kishte studjuar në Paris. Për të më prekur, ai më tha se e hiqte vehten materialist... Madje, edhe ekzistencialist... Unë u mrekullova... Nuk i kisha dëgjuar kurrë në jetën time këto fjalë. Natyrisht, nuk mund ti kuptoj thellë... As tani. Veçanërisht të dytën... I thashë të merrte putrën time për ta futur në dorën e tij. Njëkohësisht i dhashë urdhër që fjalët e mësipërme t’i shkruante të qarta, në paketën e cigareve të mia, me laps kopjativ... Ku çdo gërmë të shkruar e lagia me pështymë, deri sa gjuha u nxi... M’u hidhërua keq. U mavijos e tëra si një manushaqe brinoçe. Nuk doja  vetëm të mësoja të shkruarit e fjalëve në origjinal... Por... çakalli u duk për një çast sikur do të qeshte. - Në të vërtetë, unë fjalët i shënova në paqetë edhe për të provokuar ndonjë tjetër si ai: me shkollë...

 

Me të vërtetë, porsa mbaroi së foluri, ai qeshi me të madhe... Tejet i kënaqur.

 

Duke shtuar:

 

-Mos u habit: ëndërra ime më e madhe është që një ditë të bëhem shkrimtar.

 

-Fort mirë. Është diçka e bukur dhe fisnike. Veçse mëso të shkruash me dorën tënde... Dhe të ndalosh frymëzimin. Krejt papritur... Pothuajse pa filluar... Si fjala vjen: Lasgush Poradeci...

 

Çështë e vërteta, çakallit në fjalë si shkrimtar nuk i mungonte zgjuarësia: u duk të kishte thithur menjëherë ato që porsa kisha thënë. Ngaqë qeshi përsëri... Këtë radhë si me pahir...

 

Përsëri e drejtoi bisedën atje ku donte:

 

-Për besë, do t’i bëj të dyja zanatet. Edhe të marr dorën e një tjetri në putrën time: të ndjehet ngrohtësia e pushit, por edhe të lejoj të ma marrin atë të tjerët: me thonj të ngrehur... Nga kjo e fundit praktikisht dihet: nuk mund të shpëtojë dot askush... Është një kusht i domosdoshëm për këdo, që kërkon të futet në valle. Në këtë mënyrë, një ditë prej ditësh, unë mund të pretendoj të marr çmimin Nobel.

 

-Dokrra! - Vijoi çakalli tjetër, me sa dukej tejet i bezdisur prej njohurive të shokut... - Endrra në diell. Këtu ne kemi ardhur për tjetër punë...

 

Nga ana e tij, kjo duhej të qe një ndërhyrje krejt pa takt. Ai sikur donte që me këtë mënyrë t’i priste kolegut të tij hovin. Më pas, duke parë drejt një pike të papërcaktuar mirë, në tavan... gromësiti.

 

Ndërkohë shkrimtari filloi të fliste duke buzëqeshur gjithnjë e më shumë... Ndofta për fjalët e tij të mëdha, shkencore, që do të thoshte me një frymë:

 

-Ne në ministrinë tonë, përveç piperit, rigonit dhe kanellës, interesohemi edhe për beharna të rralla... fjala vjen  Harpagophytum Procumbes apo ndryshe të ashtuquajturën Kthetrën e Djallit... Hyn në familjen e suzamit dhe ndihmon në tretjen e mishit dhe artritin.

 

-Ku i ke mësuar gjithë këto: fjalë të mëdha... - U habit këtë radhë shoku i tij, duke mbledhur njëkohësisht bishtin e tij të fryrë si panache, që deri atë çast prehej i qetë në minder.

 

Vetë çakalli mori në vijim një pamje të nënshtruar. Shkrimtari edhe pse e pa në sy, nuk i u përgjigj. Nuk i dha atij kurrëfarë rëndësie...

 

Duke u drejtuar nga unë:

 

-Mund të na biesh Mentha Australis... Është diuretik i fortë.... Apo gjakun e Dragoit të Kuq. Si dhe Turpentinën... Më tepër e kërkon seksioni i kamzhikimit dhe torturave...

 

 Nuk e ndante për asnjë çast shikimin nga unë. Ndofta priste ta admiroja, njësoj si kolegu i tij.

 

Gromësiti edhe ai.

 

-Eshtë gromësima e tyre e dytë... E vaktit tjetër...- Mendova.

 

Ndërkohë e kuptoj për bukuri se çdo të thotë uri nervore: e pangopur, çakenjsh, e nxitur prej erës së beharnave më të zgjedhura... Nga gjithë bota...

 

Ndiej njëkohësisht edhe inferioritetin tim:

 

“Çfarë jam unë para dhëmbëve të tyre të bardhë dhe të mprehtë!”.

 

-Jo!...Ju them.- Në asnjë mënyrë!... Nuk mund të shkoj në ishull...

 

Ata nuk e prisnin aspak atë përgjigje.

 

-Nuk të dëgjuam.

 

-Çfarë the ashtu?!...

 

-Përsërite fjalën!

 

-Nuk e njoh këtë zanat.

 

-Përse shqetësohesh?...

 

Për disa çaste u dëgjuan të flasin të dy bashkë, pothuajse me një gojë... Sikur të donin të përsërisnin apo plotësonin më mirë njeri tjetrin...

 

-Vetëm ne të dy: që ndodhemi këtu, para teje dhe titullari i lartë në ministrinë tonë (të çakenjve) do të kemi dijeni për misionin tënd jashtë shtetit.

 

-Për ideal!...

 

-Këtu nuk bëhet shaka.

 

-Çdo nxjerrje sekreti paguhet me kokë...

 

-Nga kushdo!

 

-Për tjetër gjë kam studjuar.

 

-Mirë kokën tënde që nuk e llogarit, por...

 

-Të sqarohemi. Nuk jam komisioner udhëtues.

 

-Si nuk mendon sado pak për gruan dhe fëmijët e tu.

 

 -As murg shkencëtar apo mbledhës barnash nuk jam.

 

-Me sa duket nuk të dhimbset as vajza jote e sëmurë...

 

-Jam vetëm një ekonomist i thjeshtë. Dhe asgjë tjetër!... Që më pëlqen të bëj llogari të thjeshta, të qarta, të ndershme... Si fjala vjen: një edhe një bëjnë dy. Të kontrolloj mbarëvajtjen e fëmijëve në darkë, kur kthehem në shtëpi. Ti pyes ata për ditën e porsakaluar...

 

-Për besë! Mos i bjer së mirës tënde me shkelm!

 

-Shko në Greqi.

 

-Vjerri yt do të shërbejë si bazë.

 

Iu drejtohem çakenjve për herë të fundit... Duke privilegjuar më shumë çakallin - shkrimtar: me zgjatjen e vështrimit tim, të ngulur në sytë e tij të vegjël dhe si të mplakur:

 

-Ka kaluar një kohë mjaft e gjatë nga koha e Egjeut, Bardhylit, Teutës, Taulantit, Gentit, Filipit të Dytë apo Pirros së Epirit... Nuk më pëlqejnë aspak aventurat për gjetjen e diasporës... Apo atyre farave fatkeqe, fatale... të shpërndara sot në gjithë botën: nga Amerika deri Australi, Zelandën e re, në Afrikën e Jugut apo gjetkë....

 

 Këtë radhë zëri im ishte mjaft më i lartë dhe i prerë.

 

Ata u ngritën të dy në këmbë, duke u drejtuar nga dera. Kur po ndaheshim, më tepër më ra ndër sy çakalli i dytë. Dukej qartë: në çdo lëvizje dhe pozë tij, ai qe ndërtuar nga natyra, për të qënë i ndjeshëm... Mbi të gjitha, tepër ambicioz.

 

Duke u larguar më tha:

 

-Jam plotësisht i bindur se një ditë prej ditësh do të ta kaloj në dituri... Kam për të shkuar mjaft përpara... Për ideal! Do ta shikosh. Ndërkohë që ti nuk do të mbetesh veç një dardhë e pa zhvilluar: e athët dhe pa shije... Që të ngec në grykë...

 

-Veç krejt ndryshe: shpirtërisht kurrësesi nuk mund të ndodhë një gjë e tillë...

 

-Bukur fort. Ne të dolëm nga borxhi. Vetë e zgjodhe rrugën tënde. Por mos harro: sot nga dita në ditë gjithshka ndryshon... Për mua patjetër do të më hapen horizonte të mëdha. Një ditë do të arrij të gjëndem deri në Moskë. Do të studioj në Universitetin e Lomonosovit... Do të arrij të realizoj ëndrrën time më të lartë: të bëhem i ditur... Si shkrimtar do ti këndoj atdheut dhe njerëzve të tij të mrekullueshëm...

 

Qesha me dashamirësi...

 

Duke shtuar:

 

-Veç duhet të dish atë... Më kryesoren. Ligjin e gjitha ligjeve të njerëzimit. Atdheu i parë në botë është fqinji, miku apo i afërmi tënd... Pjesa tjetër e Atdheut nuk është veç ujë, shkëmbenj, gurë... Si dhe mjegull dhe tym i shumtë... Të paktën me dy kombe brënda një kombi të vetëm, që luftojnë apo grabisin përjetësisht njeri tjetrin. Edhe kur viktima nuk të merr vesh kurrë, se je duke e qëlluar me thikë pas shpine... mos e tradhto atë. Të sakrifikosh edhe djalin  tënd të vetëm, qoftë edhe për një të panjohur: të bardhë, të kuq,  të verdhë apo të zi... ky është parimi më i lartë. Pikërisht: respekti ndaj Njeriut është atdheu më i shtrenjtë dhe më i shenjtë në botë.

 

 

 

Kuptohet: çakenjtë nuk kanë kohë të tepërt që të merren  me mua. Largohen duke më lënë me librin e filozofit në dorë. Ndërkohë, pa u futur në thelbin e këshillave që porsa kam dhënë, mua më duket vetja si ndonjë arab apo babilonas i ditur... Aq sa përsëris me vete një emër të famshëm... Rastësisht më ka rënë në mendje. Por në vijim, e vetëprish me ndërgjegje imazhin e tij të vjetëruar, të dalë nga moda... Ngaqë e di qysh më parë: nuk mund të gjej diçka  më të mirë, për të tërhequr interesin e njerëzve...

 

Edhe sikur të përpiqem.

 

Ndërkohë më ka rënë përsëri ndërmend, filozofi modern, ekzistencialist:  Modelet e tij njerëzore... Gjoja të parambrojtura nga rregullat që përpiqet të vendosë... Ai  vetë. Aq të privuara nga ndershmëria ekstreme... Qoftë edhe sikur Perëndia të mos ekzistojë... Dhe të mos ketë ekzistuar kurrë... Më zënë ca nerva aq të forta, sa që po ta kisha përpara duke folur, atë person të zgjuar, do të tentoja në një farë mënyre ta ndërprisja leksionin e tij, me një të ngritur të fortë të zërit.

 

Ndërkohë, kur kafshëve të mësipërme u kam mbyllur derën e jashtme të banesës dhe, i udhëhequr nga llamba e zbehtë prej vajguri, arrij përsëri në divanin përbri dritares me pamje nga deti, e  hap atë... Ndiej për bukuri se hakmarrja e çakenjve më fryn në fytyrë si një frymë e qelbur... shpesh e  pezulluar, e ngrirë, e elektrizuar, e jonizuar... e përzier me ajrin e freskët të rrugës, ku gjënden pemët e bukura ekzotike...

 

Çakenjtë tashmë nuk janë një dhe dy, si dikur në celulën tonë të vogël...  Janë shndruar në një kope të madhe, të plotfuqishme... Nëpërmjet kryetarit të tyre kontrollojnë dhe udhëheqin gjithë vendin... Kuptohet: përbëjnë një pengesë të pakapërxyeshme, për këdo që do të arrijë dritat e zbehta të ishullit...  Mbi të gjitha janë roje të nderuara dhe vigjilente... Të shkrirë, të tretur, të bërë njësh me errësirën...

 

Shpesh mund të dëgjohet bile edhe hymni i tyre...

 

 

 

Në qelinë time, përbri meje qëndron një djalë fare i ri në moshë... Ka ndonjë javë që e kanë prurë në burgun tonë: të fshehur diku midis malesh të lartë. E kanë burgosur ngaqë dashuroi të bijën e dikujt me pozitë. Dhe pikërisht, atë të çakallit-shkrimtar. Kuptohet: ky i zënë ngushtë, nuk mund të gjente tjetër zgjidhje, përveç kësaj: që dashurisë së të rinjve ti kundërpërgjigjej me hakmarrje ndaj djaloshit... Rastis të jetë muzikant. Vepra nuk ka bërë. Porsa kompozoi  këngën e tij të parë, i ati i tij e ndaloi duke iu drejtuar me fjalët: ‘‘Mos bëj gjëra që do të të bëjnë të ndjehesh i turpëruar nesër’’... Duhet të ketë qënë deri diku një tip i veçantë... Diçka si unë. Sidoqoftë, trungje të prera qysh në rrënjë ka shumë në burg: një pjesë e tyre kanë ndier në lëkurë dhëmbët e çakallit të mësipërm...

 

 Kur bën ftohtë dhe nga Lindja fryn erë e fortë unë dhe djaloshi mbajmë vesh... Çuditërisht, herë herë na duket sikur dëgjojmë të dy një diçka si ulërimë të qëndrueshme: të egër, të llahtarëshme...

 

-Eshtë era e quajtur Buran. - I them djalit. - Kalon pothuajse gjithë Azinë... Duke filluar nga Xiniangu, Siberia, Kazakistani... Është një erë e ftohtë e përzier me borë...

 

-Vër veshin më mirë... - Më thotë. – Më duket se dëgjoj edhe ulërimë ujqërish, çakenjsh...

 

-Patjetër. Çakenjtë janë më të shumtët. Këta të këtushmit... Ulërijnë të gjithë sëbashku: për të mbajtur të gjithë korin gjallë...

 

-Janë duke ekzekutuar hymnin e tyre... - Më thotë...

 

Mendohet edhe pak:

 

-Kombinimi i ulërimës me shkulmet e erës tregon se në këtë çast, ndofta janë të tejngopur me gjak...

 

-Nuk ngopen kurrë. Kërkojnë gjithnjë e më shumë...

 

Vetëm disa çaste më pas unë arrij ta kuptoj më mirë bashkëfolësin tim... Në këtë mënyrë ai nuk dëshëron asgjë tjetër më me vrull: veç me çdo kusht të shkaktojë një vetvrasje. E këshilloj si prind: të ndërrojë mendje... Të gjejë forcën e  duhur që atë çast i mungon. Çuditërisht, në fund, ndonëse kam kuptuar qëllimin e tij djallëzor, i rrah krahët duke i thënë me dashamirësi: ‘‘Më kot ke zgjedhur mua.’’ Por ai nuk e dëgjon aspak këshillën time. E përsërit bisedën me dikë tjetër... që në burg e tregojnë me gisht për këto punë... Eshtë spiuni i mirënjohur Beze. Në këtë mënyrë djaloshi nuk shpëton. Veç i ka bërë llogaritë keq: në çastin vendimtar pendohet. Me lotë në sy iu hidhet xhelatëve në qafë...  Ngaqë në të vërtetë ai është penduar jo sepse po e vrasin por sepse shpirtin ja nxjerrin pak e nga pak.

 

Më vjen aq keq për djaloshin... Pres me padurim darkën: mbuloj kokën dhe qaj plot ngashërim nën mbulesa.

 

 

 

Zoti filozof! Mos kujto se unë gjatë kësaj kohe nuk kam jetuar. Sipas filozofisë tuaj e kuptoj: nuk kam qenë veç një i vdekur... Apo gjoja kam jetuar për të tjerët. Deri diku keni të drejtë. E megjithatë, si viktimë deri diku më lind e drejta të mburrem: kam përjetuar hymnin më të madh të shekullit... Të Megavdekjeve... Asnjë kompozitor në botë nuk është në gjëndje ta kompozojë dot atë... Të bashkojë qoftë edhe dy nota muzikore bashkë. Kam nuhatur thellësisht erën e gjakut të pastër, të derdhur më kot... Gjithmonë të përzier me erë djerse, feçesh, urine, zorrësh... Ndjenja që lind ndofta është diçka e përngjajshme me Neverinë e “Vërtetë” Tuaj: Snobuese, Gjeniale... Mbi të gjitha: Luks i Vërtetë... Por këtu, në vendin ku jetoj, kërkohet diçka tjetër... Një heroizëm i çuditshëm. Tepër i rrallë: nuk e merr vesh askush... Vdes sëbashku me individin. Në shumicën e rasteve pa u mësuar kurrë... Tejet i zgjatur... Ndofta një jetë të tërë... Kur çakenjtë të japin mundësinë për të jetuar. I torturuar. Nuk është heroizmi klasik: politik, shpesh produkt i një çasti të vetëm, i një heroi të thjeshtë... shndërruar më pas në pleh: si bashkëpunëtor apo informator besnik i regjimit...

 

Eshtë heroizmi i një xhentëlmeni të vërtetë: në radhë të parë në shpirt.

 

Ndërkohë, e ndiej për bukuri që po më afrohet vdekja.

 

 

 

Jo pak herë kam provuar thellë në zemër, ndjenjën se është mjaft e bukur joshja, kur e ndien veten se nuk je gjë tjetër veç një milingonë trupvogël, e destinuar jo për të përmbysur historinë... Në shumicën e rasteve në mënyrë perverse... Që më pas të duartrokitesh... Por të jesh i shtrënguar gjithë kohën të notosh në drejtim të kundërt me rrymën... Shikon tek tuk fije bari apo kashte të përkulen mbi ty... Po aq sa mund të jenë ditët apo orët e numëruara të jetës tënde... Ato shpesh të duken sikur zgjaten drejt teje... Si për të të ndihmuar... Aq sa për një çast mendon se mund t’i dorëzohesh ndonjërës prej tyre... Së parës!... Së dytës!... Së tretës!... Eh, në fund të fundit, çfarë u bë?... – “Përse të ndahem nga të tjerët” mendon - Kur me një kërcim të vogël mund të gjëndesh jashtë vorbullës. Me të vërtetë, nuk kërkohet shumë nga ana jote: mjafton një përpjekje e thjeshtë, për tu kapur pas fijes së parë... Në livadh nuk ka dyshim, jeta zhvillohet e qetë... Aty patjetër do të gjesh dy-tri gjethe mani, një larvë mëndafshi mëndjelehtë apo një lëkurë trungu të ngrohtë që të futësh kokën. Si dhe disa kokrra gruri prej  ndonjë lëmi që zverdhon në muajin e të korrave... Në gusht. Por ja: nuk pranon. “Në asnjë mënyrë” thua. – “Dikush më shikon... po të vendos të largohem nga rryma dhe të kapem pas fijes së kashtës”... Ja, kjo puhi e lehtë ere, e padukshme... Në mos gaboj, është diçka e përngjashme me një aromë kaçubeje të prerë: mersinë, dafinë apo ulli i egër... Ndofta një shkulm flladi në formën e një kuanti të vogël, pambarimisht të vogël... Që mbaroi. U asgjësua... Më parë se sa të lindte. Kaq qe misioni i tij. Ndërkohë unë më kot e gënjeva vetveten duke menduar se mund të ishte diçka e veçantë... Ndofta një vështrim magjik... Një sy i çuditshëm, i jashtëzakonshëm...

 

Hyjnor.

 

Por në të vërtetë... Për mua nuk ka kurrëfarë rëndësie... Mund të mos jetë asgjë tjetër veçse ndërgjegjia jote, që të mëson të duash fqinjin, të afërmin tënd... Sigurisht, sipas një Modeli të Veçantë, të Jashtazakonshëm...

 

Tepër të Lartë.

 

I dashur Zhan Pol cilat janë modelet tuaja?

 

Si milingonë e kam të qartë: pas disa orësh do të vdes.. Kjo më mjafton. Kur përshkruan në letër histori të tilla: të përngjashme me flluska të bukura sapuni, të spërkatura me grimca mikroskopike të zgjedhura ylberi, që do të asgjësohen pas disa mikrosekondash fatale, ndien një tragjicitet të ëmbël. E, megjithatë, sipas meje edhe vetë Hiçi i përket Perëndisë... Domethënë, vetë misterit të Jetës,  Kohës  dhe gjithë të Universit...

 

Ndonëse shprehem në këtë mënyrë, deri diku unë bindem: nuk kam bërë mëkatë. Me pak fjalë, si besimtar nuk kam nevojë t’i drejtohem priftit... Apo dikujt tjetër të përngjashëm me të. Për t’u rrëfyer. Ndofta, edhe ngaqë të parët tashmë janë asgjësuar me kohë.

 

 

 

Ndërkohë ndodhem në burgun tim të dytë, këtë radhë i dënuar me njëzetëetre vjet burg... Ndiej të më mungojë aq shumë familja... Ngohtësia e saj. Vajza ime me të cilën u ndamë kur ajo qe dy vjeçe, sot ndodhet në Greqi. Nuk do të takohem më kurrë me të. E di. Tashmë jam i moshuar: porsa kam kaluar të shtatëdhjetat. Mbi të gjitha kam disa sëmundje...

 

Ndodhem një hap larg vdekjes.

 

Në Lindje, në vendin ku jetoj, çakenjtë vijojnë të bëjnë kërdinë... Për botën tjetër tmerri nga hija e tyre gjithmonë ka përbërë dhe vijon të përbëjë diçka sublime... Në Perëndim ata konsiderohen ëngjëj të vërtetë drite... Jo vetëm për të mirat e shumta që ata prunë...

 

Fizikisht, përherë të ndodhur në distancë...

 

Çuditërisht, edhe pse viktimë e çakenjve në fjalë, bashkohem me këtë mendim... Për rolin e tyre përparimtar që luajtën në historinë e njerëzimit… E, megjithatë, të kenë kujdes ideologët, filozofët, politikanët, profesorët dhe gjithë akademikët e botës. Natyrisht, vetëm në rastin kur në veprimet e tyre mund të gjejnë diçka që mund t’i turpërojë… Duhet të dinë se vetë Historia i shfrytëzon keqas ata… Si kriminelë, hajdutë apo gënjeshtarë… Shpesh fatalisht të vlefshëm. Në këtë rast dua të shtoj atë më kryesoren: se bota e çuditshme dhe po aq delikate e njerëzve nuk bën të copëtohet në dy, tri apo në më shumë pjesë...

 

Pothuajse pa mbarim...

 

 

 

Sot autori i këtij shkrimi nuk jeton më. Siç parashikonte vetë në të gjallë, vdiq në burg. Në një farë mënyre u përmbush një dëshirë e tij e vjetër: të mos vdiste i mbuluar me përkurdesje në krevatin e paqshëm të shtëpisë.

 

Sa për çakallin-shkrimtar: një majmun i mësuar, përherë favorit i sistemeve, një ditë prej ditësh, i propozuar prej një Institucioni të Lartë, Perëndimor arriti të marrë  çmimin Nobel.

 

Të dashur lexues, mos u habisni aspak.

 

Eshtë një dukuri e vjetër kjo... Dihet: njerëzit historikisht nuk kanë bërë asgjë tjetër veç kanë bërtitur gjithë kohën me gjithë forcën e mushkrive: ‘‘Hosana Baraba’’... Ju patjetër duhet ta keni marrë me mend, se me çfarë mjeshtërie të përkryer e njohin këtë produktorët apo producentët e sotshëm të lançimit të modeleve...

 

Kudo në botë.

 

E megjithatë, për të thënë të vërtetën, e gjithë fara e tyre vetëm për sytë e një numri të pakët njerëzish mbeten të shëmtuar deri në vdekje!

 

Vetëm për sytë tanë.

 

Ndërkohë, që sejcili prej tyre mund të përpiqej: të bënte qoftë edhe një përpjekje të vogël... Të dilte nga vorbulla... Thjesht, për të qënë më bindës... Të paktën në ditët e sotëshme... Tepër të buta.

 

Sigurisht. Një utopi e vërtetë!

 

Në këtë mënyrë, bota ku jetojmë padashur të jep përshtypjen sikur përherë e më tepër shkon drejt kalbëzimit... Rrëshqet pa u kuptuar, në heshtje, intensivement përherë e më tepër drejt, pluhurit, mjergullës... Smogut...

 

Dhe të Panjohurës.

 

Au revoir!... Fllucka të bukura sapuni!

 

 

Robert Martiko

(Fragment nga pjesa e dytë e romanit ‘‘Dritëhije Shpitrtrash të Humbura’’)