Editorial
Ndue Dedaj: Debati për shkollën, sa herë ka provime
E enjte, 30.06.2022, 06:55 PM
DEBATI PËR SHKOLLËN, SA HERË KA PROVIME
NGA
NDUE DEDAJ
1
Do
të ndodhë diçka gjatë provimeve të Maturës Shtetërore apo ato të arsimit
9-vjeçar pa do të plasë debati. Po nuk ndodhi ndonjë gjë, harroje se dikush do
të kujtohet për të debatuar për problematikat e shkollës dhe të arsimit në
tërësi. O do të ketë dalë teza e provimit, o do të jetë ndonjë tekst qesharak
si “Tili”, o do të jenë marrë vetëm 4 dhjeta në gjuhë shqipe në krejt
maturantët e vendit, përkundrejt 234 dhjetave në matematikë etj., pra duhet një
sebep, një “incident” që të diskutohet se ku po vete shkolla. Njëlloj si për
rrugët, që kujtohemi vetëm mbasi të ketë ndodhur aksidenti. Është e natyrshme
që provimet të nxjerrin në pah problematika, por si ta kuptosh handikapin e një
raporti të tillë dhjetash si ky i dy lëndëve kryesore sivjet.
Nëse
shkollën e sheh nga jashtë, beson se ajo shkon përsëmbari, godina të reja të
bukura, mjedise me lule dhe gjelbërim, klasa të mirëmbajtura, biblioteka,
palestra, mësues me bluza të bardha, nxënës që dorëzojnë “dosjet” me projekte,
panaire me veshje, kërcime dhe gatime të traditës. Ku ka më mirë! Por a është
kështu? Sapo u dhanë provimet e lirimit dhe të maturës shtetërore. Të gjitha me
teste me shkrim. Asnjë me gojë! Të jetë gjëja e duhur kjo gjuhë “memece” e
provimeve? Kur dhe për një punë të thjeshtë si kamerier, personi që kërkon të
punësohet do të pyetet gojarisht nga punëdhënësi. Edhe kursi i shoferëve bëhet
me shkrim dhe në praktikë. Gjë e thjeshtë në dukje, që nxënësit vetëm
plotësojnë teste të shkruara, por po ta shohësh thellë, ne sikur përgatisim
“robotë”! Propozimi që njëri nga provimet dhe konkretisht ai i Letërsisë, të
bëhet me gojë, vjen dhe nga specialistë e ish-drejtues të lartë të arsimit.
Mirëpo më parë, për mendimin tonë, duhet zgjidhur një problem, ndarja e gjuhës
shqipe nga letërsia, pasi në një lëndë të përzier nxënësit nuk mësojnë as gjuhë
dhe as letërsi. (Sado të ëmbla e të shijshme molla e dardha, se si do të dilte
fruti i tyre nga një pemë e shartruar më të dyja!?)
Gjuhëtarja
Ledi Shamku - Shkreli e merr mbi vete dhe klasën e gjuhëtarëve “përgjegjësinë”
për këtë gjendje jo të kënaqshme të lëndës së gjuhës shqipe në shkollë, duke u
zotuar për të kontribuar nëse shteti i thërret gjuhëtarët si ekspertë për të
bërë ndryshimin. Sëndërtimi i lëndës së gjuhës shqipe dhe letërsisë, sa punë e
gjuhëtarëve, është dhe e shkrimtarëve dhe pedagogëve. Mësuesit e gjuhës shqipe
dhe letërsisë, në mënyrë të veçantë në qytete, janë mjeshtër të mësimdhënies,
por duhet të pranojmë se kemi “mësues gjuhe” dhe “mësues letërsie”. Edhe pse i
diplomuar për të dyja, mësuesi në shkollën e mesme, dashje pa pashje ka anuar o
nga gjuha, o nga letërsia. Në debatin e hapur nga zonja Shamku të parët që
duhet të shprehën janë pikërisht mësuesit e letërsisë, pasi ata janë zbatuesit
e kurrikulës shkollore në këtë lëndë.
2
Të
gjithë pyesin a është shkolla shqiptare e sotme në parametrat e duhur? Sa
edukon dhe formon ajo? Mundet që këtë ta dinë më mirë qeveritarët që i dërgojnë
fëmijët e tyre në shkollat perëndimore për t’u diplomuar. Me gjithë përpjekjet
e pareshtura, arsimi i tranzicionit nuk e ka gjetur ende veten. Ashtu si vetë
shoqëria shqiptare që është larg standardeve europiane. Lypet gjithsesi një
peshore e ekspertëve të arsimit për të parë se çfarë është bërë mirë dhe çfarë
jo në këto tridhjetë vite të shoqërisë demokratike. Një varg reformash janë
ndërmarrë pas 90-s, si ç’ideologjizimi dhe hapja e shkollës ndaj Perëndimit,
kurrikulat e reja, tekstet shkollore alternative dhe ato të përkthyera, matura
shtetërore, vlerësimi me teste, futja e shërbimit psiko-social, portali “Mësues
për Shqipërinë” etj. Krahas librave dhe fletoreve, shkumësi dhe dërrasa e zezë
janë jo vetëm simbolika, po dhe realitete të shkollës, e cila vazhdon të mbetet
“pre” e eksperimentimit të vazhdueshëm: hiqen regjistrat - vihen prapë
regjistrat etj. Dihet vlera e digjitalizimit, por problem është gjithnjë
teprimi, kur detyrat zgjidhen me shumë me anë të Google-s, sesa duke iu
drejtuar librit. Ky është trendi i sotëm, kompjuteri, interneti, po se shkolla
kishte dhe kabinete lëndore në fizikë, kimi, biologji etj., ka gjasë të shihet
si diçka e vjetëruar. Për çudi, para mësuesit vihen një varg evidencash që ai
duhet të plotësojë jo vetëm në fundin e vitit. Shkolla në thelb është
përmbajtja, jo burokracia. Janë mbyllur shkollat e malësive dhe nxënës e mësues
kanë bërë vend në qytete, atje duke i zbrazur tërësisht klasat, këtu duke i
fryrë tej maset ato. Kanë ikur në emigrim një përqindje e lartë mësuesish me
përvojë dhe të mirëkualifikuar dhe deri para disa viteve janë punësuar në arsim
individë me diploma shkollash të larta që vetëm emrin kishin të tillë. Familja,
njëra nga kolonat mbajtëse të shkollës, është e përfshirë nga “kriza” e
prindërimit. Prindit nuk i bindet më fëmija i tij dhe ky i “pabindur” mbartet
te shkolla që të merret ajo me të, ndaj mësuesit e nisin ditën duke u përballur
me nxënësit problematikë. Ndryshe ndodh me shkollat jopublike, atje janë të
gjithë në “rresht”, nxënës dhe mësues, pasi privati të tregon derën kur nuk je
i përshtatshëm për institucionin arsimor.
3
Tirana
e saposhpallur kryeqytet, më vitin 1921, ndër shumë rrugë, kishte dhe një që
thirrej “Rruga e Mësuesit”, si nderim për ndonjërin nga mësuesit e kohës, që
për ne ka mbetur anonim dhe aq më mirë kështu, pasi vlen si një përgjithësim
për “rrugën” e mësuesit dhe të mësuesisë në një njëqind vjet. Po sot a kemi
ndokund në qytetet tona ndonjë rrugë me emrin e Mësuesit? Me sa dimë, jo!
Mësuesi nuk është më ai i pari, me kultin e Rilindjes, si hapës shkollash,
autor tekstesh, edukator. Ka vijuar ky nderim edhe në vitet e para mbas Luftës
së Dytë Botërore, pastaj mësuesi ka qenë si gjithë të tjerët, jo më një zotni.
Ai madje asokohe ngarkohej dhe me lexue gazetën në fshat. Kësisoj shoqëria nuk
duket se e nderon këtë figurë publike siç e meriton. Mësuesi, i vetmi znatli që
komandohet nga zilja, gjithë jetën. Shpesh “zilja” atij i bie dhe në gjumë nga
shqetësimet e ditës në shkollë. Ah, po, dhe ditari. Ka ndërruar çdo gjë në
shkollë, por jo ditari skematik, bezdisës, rutinor, ai që e “lidh” mësuesin me
shtetin. Ditari që dje ta kontrollonte dhe kryetari i Këshillit të fshatit.
Tjetër është përgatitja ditore e mësuesit, me një varg aksesorësh mësimorë dhe
tjetër pesë fjalë sa me thënë në ditar!
Të
gjithë njohim mësues të shkëlqyer profesionistë, në gjuhë shqipe, letërsi,
matematikë, fizikë, kimi, gjuhë të huaja, teknologji informacion e komunikimi,
muzikë, vizatim etj., por, duhet pranuar, dhe pse me njëfarë pezmi, në periferi
ka mësues që për t’u përgatitur për mësim lexojnë pak më shumë se librin e
nxënësit. Pastaj themi se nxënësit nuk lexojnë. Një mësues që ka ndërprerë
leximin, nuk është nxitës i të lexuarit tek nxënësit e tij. Vërtet teknologjia
i ka larguar fëmijët nga leximi, por për mendimin tonë shkaku i parë është se
me librin është “ftohur” mësuesi dhe prindi. Në qoftë se dikujt kjo mund t’i
duket një kritikë e tepruar, le të ndërmarrim një vizitë në shtëpitë e kolegëve
tanë mësues për të parë ku e si kanë bibliotekat familjare?!
*
Nëse
për një çast do ta kapërcenim “kufirin” në shtjellimin e problematikave të
arsimit, çfarë mund të thuhet, kur, ndonëse mblidhen rregullisht qeveritë e
Shqipërisë e Kosovës dhe lehtësojnë me të drejtë procedurat doganore etj., ne
vazhdojmë të mos kemi një Abetare të përbashkët, siç e kishim para dhjetë
vitesh (2012), pse jo, dhe gjithë paketën e teksteve shkollore kombëtare, si
gjuha shqipe, letërsia, gjeografia, historia e artit etj. Nuk dimë as nëse ka
ndonjë projekt për këtë nga dy akademitë e shkencave në Tiranë dhe Prishtinë.