Agnesa Muharremi: Veshja antike

Kostumografi

Veshja antike

Nga Mr. Agnesa Muharremi

Qysh në kohërat antike, e deri më sot, veshja cilësohet si një element mjaftë primar, estetik, përfaqësues i karakterit të njeriut. Madje, nëse bëhet fjalë për teatër ose film, veshja luan rolin e shërbyesit më identifikues kohor, stilistikë dhe personal.

Mënyra e veshjes është vetëm një karakteristikë e njeriut dhe është njëra ndër tiparet kryesore të shoqërisë. Akoma nuk dihet saktë se kur njerëzimi filloi veshjen e parë, mirëpo sipas antropologëve të cilët besojnë se si nevojë për t`u mbrojtur nga të ftohtit, të nxehtit , etj.. përdoren lëkuren e kafshëve .Kjo do të thotë që veshja është një dukuri që filloi të përdorej qysh në kohërat e hershme, në fillesat e para të jetesës së njeriut.

Se si ndikoi veshja e botës antike  fuqishëm në teknologjitë kohore , popujt e asaj kohe nuk mund as t`a imagjinonin..

Do e marrim një historikë të shkurtër të  veshjes tek Egjiptianët  e lashtë.

E dimë që Egjipti i Lashtë u themelua rreth vitit 3100p.e.s. Historia e tij ndahet në tri periudha: Mbretëria e Vjetër, e Mesme dhe ajo e Re.

 Kultura e Egjiptit është e lidhur me luginën e lumit Nil, ku përreth gjenden shkretëtirat e Libisë, Nubisë dhe  të Saharës.

Kemi veshjen e lehtë e bërë nga materiali –lino.

Lino përfitohet me Li- pemë e cila është rritur përgjatë lumit Nil. Tek meshkujt veshja përbëhej nga fundet të cilat në Mbretërinë e Vjetër ishin të shkurtra, ndërsa në Mbretërinë e Re ishin pak sa më të gjata. Gjer sa tek femrat përdorej copëz e gjatë e formës së drejtë, me një ose dy lidhëse në supe. Në Mbretërinë e Re pësoi një ndryshim :  forma e drejtë në pjesën e poshtme filloi të zgjerohej.  Veshja tek fisnikët  ishte nga linoja transparente më e mirë. Stilizimi në veshje varej nga rangu shoqëror.

Veshja Greko-romake

Tradicionalisht ,periudha antike greke filloi rreth vitit 776 p.e.r, kur edhe filluan Lojërat  e para Olimpike,mirëpo , tani historianët e shumtë mendojnë që nis  nga viti 1000p.e.r. Përfundon me vdekjen e Aleksandërit  të Madh në vitin 323p.e.r. Kultura greke  ndikoi fuqishëm në Perandorinë Romake.

Sipas mendimit romak, qyteti i Romës është gjetur në vitin 753p.e.r,por për historianët modern ishte viti 625p.e.r. Qyteti i Romës njihte katër shtresa njerëzore , e cila  ndarje në shtresa ishte shumë e rëndësishme për romakët.

Chitoni, ,tunika,klamisa dhe peplosi ishin një ndër  elementet të cilat përdoreshin  në veshjen e Greqisë antike.

Veshja romake përbehej nga tunika,toga,stola  dhe palla.

Në përgjithësi ,linoja dhe leshi ishin dy  materiale të cilat përdoreshin  në kostumet antike greko-romake, si dhe një përqindje përzierjesh të fibrave natyrale, siç është pambuku,pastaj përdorej edhe mëndafshi.

Disa nga karakteristikat e veshjeve antike

Ndalemi tek Dinastia e 18 (Epoka e Faraonëve). Kjo ishte  koha e lulëzimit të artit egjiptian, në të cilën skulptura u shndërrua në më të plotë, pikturat më artistike dhe të përpunuara, si dhe pajisjet e shpikjet e civilizimit më të larmishme.. Në këtë periudhë kemi edhe faraonin më të njohur i quajtur Tutankhamun  . Emrat e monarkëve të  dinastive janë marrë nga dy  monumente të rëndësishme: Tabela Abydos dhe Tabela Karnak

Përdorimi i puplave dhe i pendës ishte njëra ndër elementet  karakteristike tek veshja e faraonëve dhe mbretëreshave .Një tjetër element ishte edhe përdorimi i Nemes (paruke me  shirita), i cili përdorej nga faraonët  për mos zbulimin e flokëve të tyre nga njerëzit e zakonshëm dhe të varfëritë.

Përshkrim i shkurtër i  veshjes antike greke: në të gjitha elementet  e veshjes kemi  formën drejtkëndore. Chitoni përdorej tek të dy gjinitë,Tunika nga meshkujt, peplosi tek femrat. Dallojmë peplosin dorik dhe jonik. Ai dorik ishte 2m për kah gjatësia si dhe 3m në gjerësi ,gjersa peplosi jonik (2m i gjatë dhe 4 m i gjerë). Klamisa ndryshe quhej klamisa thesaliane e cila vërehej tek meshkujt e asaj kohe.

Përshkrim i veshjes romake: Tunika(tunika intima)zinte përdorim edhe këtu ,e cila  ishte elementi bazë në veshje  . Kishte ngjyrë të bardhë ose bezh. Mbi të vishej stola- e cila në prerje ngjante me Tunikën,por nga  materiali  ishte më luksoze dhe shumëngjyrëshe(e kuqe,verdhe dhe blu). Ajo përfaqësonte dhe simbolizonte statusin social të femrës, e cila në përgjithësi bëhej nga pambuku dhe leshi,gjerë sa  tek femrat e pasura vërehej edhe mëndafshi.

 Palla ishte veshje  tradicionale në Romën e Lashtë e veshur nga femrat, e cila i ngjanë një shalli në ditët e sotme. Toga –elementi i duhur i veshjes tek meshkujt romak, ishte e bardhë dhe vjollcë. Vishej mbi tunikë, ishte nga leshi dhe konsiderohej si shenjë e paqes.

Llojet e ndryshme të Fibrave ishin karakteristike në materialet e veshjes romake. Leshi përdorej më shumë sepse merrej dhe përgatitej më lehtë. Materiale të tjera të cilat përdoreshin ishin lino dhe mëndafshi. Kemi mëndafshin e egër( wild silk) dhe mëndafsh deti(sea silk), të cilët importoheshin nga disa vende. Mëndafsh deti ishte materiali i rrallë luksoz me shkëlqim të artë, i cili përgatitej nga fijet e gjata të mëndafshta ose byssus.

Materiali Byssus është i ngjashëm sikur materiali i lino së bukur, ku në Egjiptin e Lashtë ky material(posaçërisht lino e bukur) përdorej për mbështjelljen e mumieve.

Zbulimet arkeologjike nga vazot greke  vunë re që materialet e përdorura romake ishin të ngjashme me ato të Greqisë së Lashtë,përfshirë procesin e përpunimit i cili përmirësohej –përpunim i linos dhe leshit (të cilat ishin të një cilësie shumë më superiore).