Kulturë
Sylejman Morina: Fletushka e shkollës fillore të Arbneshit Zarës “Fontana” boton edhe punime në arbnishte
E diele, 16.10.2011, 05:02 PM
Fletushka e shkollës fillore të Arbneshit Zarës “Fontana” boton edhe punime në arbnishte
Përgatiti: Sylejman Morina
Një ndër shkollat më të suksesshme në qytetin e Zarës, si dhe më gjerë, është shkolla fillore e Arbanasit(Arbneshit) “Kruno Krstiq”. Sukseset e kësaj shkolle janë të shumë anshme, duke filluar nga procesi edukativo arsimor dhe aktivitetet tjera që zhvillohen në kuadër të kësaj shkolle. Këtë institucion e udhëheq me sukses prof. Jasmina Mateshiq e cila me origjinë është arbneshe.
Kësaj radhe ne nuk do të flasim në përgjithësi për këtë shkollë, por vetëm po i shkëpusim disa punime të grupit letrar dhe të artistëve figurativ, të cilat janë publikuar në fletushkën e tyre që ka një emër simbolik “Fontana”- simbolin e Arbneshit të Zarës. Shumë shkolla në nivel të Zhupanisë së Zarës , do të dëshironin që të kishin një fletushkë të tillë. “Fontana “ pos informacioneve të ndryshme, në çdo numër lexuesve i ofrohen edhe informacione për arbneshët, si dhe shkrime në arbnishte në gjuhën e pa shkruar, e cila afër 300 vjet jetoi duke u përdor vetëm në gjirin familjarë . Tani me përpjekjet e shoqatës së arbneshve -kryetarit Enio Grdoviq, gjuha arbneshe është regjistruar në Ministrinë e Kulturës së Kroacisë si trashigimi jo materiale e R. Kroacisë. Drejtoresha dhe ekipi redaktues meritojnë të përgëzohen që edhe arbnishtes i kanë dhënë një hapësirë për të dëshmuar se ekziston gjuha e arbneshe, gjuha e vjetër e shkëputur nga trungu i saj që jetoi me presionet e gjuhëve të rrethit e të sunduesve të ndryshëm.
Këto punime janë marr nga fletushka shkollore “Fontana”, ndërkaq punimet shkruara në arbnisht janë pa ndërhyrje.
Lutumat Tëzonjs
Epaperlyar Mario
prej mbrëtnis vëtët
qoij engjullit
teri nënkrye tim
porse prej dorës tënde
pllumbat fluturojn
të barllë, porse pajcehen
e mbushur
botën ton krejt.
Ruaj krejt ata
që i dua,
prej zembrës krejt
une pot lutëm.
Lorena Marinka 6.c
(Përktheu në arbnishte zonja Neda Karuza)
Zhuka
Edhe çushkur, der dimni ko nje te bramba dita, pe gurt të blido të shkret kan dal jasht rembat pe zhukash. Kurnjifar e ashtu e të shkret jan priç në çel e kan lut pak të nxehet pë diellit. Pe dite në ditë djelli ko lan gji moshum penj të arit e onda pranvera ko probudit të brambin bor e gurt jan mblua me mo të bukura lule të zhuto. Në gjislin gardi si da kan art ni mi të zhuto frutula , me kra të tunue kan ventulat e kan bo erën për gjisilën lule .
Era e bukur po gjanoet e ko probudit naj ne mo të bukuj shentimenta. Kam dash më mbet në natur çish nuk ësht e prketum. I kam mushil syt, e kam shunjat të ambl er çish mu ko mbush e kam zafolit çelit në kët bukuri.
Pera Peroviq 7.a
(përkthyen : Emilija Bavqeviq, Antonela Shtefuliq, Marija Mateshiq, lektoroi Klaudio Stipqeviq)
Të folurit e arbneshve
Arbëneshët gjerë në ditët e sotme e kanë ruajtur gjuhën shqipe e cila quhet arbnishte (arbanashki), gjuhë kjo me te cilën arbneshët e vjetër shërbehen në shtëpi dhe biseda. Të folurit arbnesh i përket dialektit gegë që rrjedh nga gjuha e cila është folur në atdheun e të parëve të arbneshve në fillim të shekullit 18.
Materialin për fjalorin e të folmes së arbneshëve të Zarës, Kruno Krstiq e ka mbledhur me vite nga njerëzit e moshave të ndryshme, si dhe mes pjesëtarëve të familjeve të ndryshme. Më së shumti fjalë janë nga nëna e tij e cila si vajzë me vite ka jetuar me gjyshen e sajë e cila ishte e lindur më 1820, do me thënë 100 vite pas ardhjes së arbëneshve në atdheun e ri, deri sa gjuha burimore ende ishte e ruajtur. Të folurit e tanishëm të arbnishtes është lidhje mes gjuhës shqipe dhe fjalëve që rrjedhin nga turqishtja, italishtja e kroatishtja.
Sot me këtë gjuhë shërbehen vetëm arbneshët e vjetër. Kjo është e dhembshme. Besoj që edhe gjeneratat e reja dëshirojnë ta mësojnë, por ndoshta ( si shembull, babai im mua ) ” nuk ka kohë” të ma mësoj arbnishten.
Ivana Duka , 8.a
(Përktheu, Sylejman Morina )
Arbëneshi
Nu Arbënesh po bes gjol,
Arbëneshit po diçitem.
Pr mua rsht vendi i vogl,
der silit mo shum korit.
kanda mo çish po betti gjoll,
Arbëneshim kur e pr kurgjo nuk edronjesh
Mihaela Bajlo,6.b
Zadra
Zadra rsht gjuteti jem,
Aj rsht i bukur e i kanda .
Zadra rsht me buker
Nu zembr jeme me mal
Nu at po bes gjol,
Gji tu atit bukuriat
Podiçitem!
Estra bajlo,6.h
Ditët javës dhe muajt në arbnishte:
Ane, marte, merkur, ente, prende, shtunde, djel.
Muajt e vitit :
gjenor, febrar, marc, pril, maj, jun, lul, gusht, setember, otober, november, dicember.
Numrat deri në dhjetë:
njanj, du, tre, katr, pes, gjasht, shtat, tet, nant,dijet, mizet (njëzetë) njicind,njimi,
Disa fjalë të arbnishtes :engjëlli –egjul, Zoti-Zotun, Kërshëndellat –Kshandet,
anija- bashiment , rruga –ula, tjegullat-trengula, fëmijë- umeu, oborri –obori, mjeku –likar, macja –mica,lutja –melut, zemra –zembra, karriga –katrige, xhaxhi-lala ,shkolla -skula, valët – talaci etj.
Ivan Duka ,8.a