Përjetësi » Kadare
Prend Buzhala: Pavdekësia e Shkrimtarit (II)
E merkure, 10.07.2024, 07:27 PM
PAVDEKËSIA E SHKRIMTARIT, II
(Libri
"Identiteti evropian i shqiptarëve" i Ismail Kadaresë (2006), si
testament nacional)
Nga
Prend BUZHALA
I
Pavdekshëm Kadare do të mbetet edhe me temën jetike të identitetit evropian të
shqiptarëve që e ka trajtuar në
letërsinë e tij dhe në esetë e në shkrimet e tij diskursive. Meqë debati për
identitetin tonë u hap sidomos pas viteve '90 të shekullit që e lamë pas, si
një koncept kompleks dhe i ndërthurur, që gërsheton dhe elemente historike,
kulturore, gjuhësore dhe shoqërore dhe që e bëjnë popullin shqiptar të veçantë
dhe të dallueshëm nga të tjerët; meqë u sulmuan nyjat e kryesore të këtij
identiteti, Kadare nuk kishte se si të mos dilte me veprën e tij
"Identiteti evropian i shqiptarëve" (2006), të cilin mund ta lexojmë
si testament nacional.
.Sa
të shurdhër do të kishim mbetur pa trajtesën e Kadaresë! Kur Identiteti kombëtar
bëhet burim polemikash, na dalin në sipërfaqe shumë faktorë të ndërliqshëm të
së kaluarës e të së tashmes.
1.
Interpretimi
i historisë kombëtare është sa i ndërliqshëm, po aq edhe i nxitur nga ideologji
e qarqe të jashtme, sidomos për figura e ngjarje historike që janë kujtesë dhe
elemente të identitetit kombëtar; gjithnjë me përpjekjen që ato të rishikohen
apo të ripërcaktohen, si trajtë e revizionizmi historik pa pasur fakte të reja
dhe pa prodhuar perspektiva të reja kombëtare e historike. Këto interpretime
ranë dhe po bien në kundërshtim me qasjet tradicionale që janë esenciale për
identitetin kombëtar. Polemika nxitën edhe ngjarjet e periudhat e mbarsura me
krime, ashtu skundër nxitën edhe trajtimi i figurave historike, për t'i sfiduar
ato me një raconalizëm tipik antihistorik.
Në
rastin dhe kontekstin shqiptar, interpretimet e ndryshme të historisë prodhuan
polemika të mprehta, që nxitën edhe tensione politike, ideologjike, kulturore,
por edhe fetare. Këso tensionesh u ngritën me debatet për Gjergj Kastriotin
Skënderbeun, pushtimin otoman, për Luftën e Dytë Botërore, si dhe për periudhën
e komunizmit, me përpjekjet për t'i rishikuar dhe ripërcaktuar këto periudha.
Madje, identiteti kombëtar dhe ai fetar ende nxisin këso tensionesh, sidomos
nga mediat e nga disa qarqe ideologjike antikombëtare që me çdo kusht duan të
prodhojnë zhurmë e kaos.
Të
gjitha këtyre "pikave të nxehta" iu dha përgjigje të thuktë Kadare te
vepra e tij, ashtu sikundër iu ka dhënë edhe te zhanret tjera letrare e
joletrare. Shqiptarët kanë një traditë të gjatë të bashkëjetesës fetare, por
përpjekjet për ta ripërcaktuar rolin e fesë në identitetin kombëtar, prodhuan
polemika, sidomos kur kombit shqiptar i atribuohen dy identitete e dy
qytetërime. Përkitazi me këtë interpretim, Kadare thotë:
"Askush
nuk mund të jetë aq naiv sa të mos e kuptojë se një identitet i ndarë është një
komb i ndarë. Askush s’mund të jetë aq i ngathët nga mendja që të mos e kuptojë
se përjashtimi i gjysmës ose shumicës së kombit shqiptar nga identiteti evropian,
do të thotë përjashtim nga Evropa. Dhe përjashtimi nga Evropa nuk është larg
dëbimit nga Evropa."
Interpretimet
e tilla mbi rëndësinë e identitetit fetar dhe kombëtar dhe marrëdhëniet midis
tyre, e përçanë opinionin publik. Sado që këto polemika janë pjesë e
rëndësishme e procesit të vazhdueshëm të ndërtimit të identitetit kombëtar, ato
çojnë në tensione që e detyrojnë kombin shqiptar të ballafaqohet me sfida
artificiale.
2.
Vepra
e Kadaresë paraqet periudha të rëndësishme të historisë moderne shqiptare, duke
u përqendruar në marrëdhëniet tona me Evropën dhe me transformimin dramatik nga
një izolim i gjatë i regjimit komunist në integrimin dhe bashkëpunimin me
institucionet euroatlantike. Shqipëria komuniste kishte një qëndrim të egër
anti-evropian, ku marrëveshjet me Evropën ishin të pamundura dhe të dënueshme.
Kadare theskon se mosmarrëveshja ishte parimi themelor i regjimit, që shprehej
përmes represionit dhe izolimit total. Në dhjetor të vitit 1990, me rënien e
komunizmit, filloi një epokë e re. Slogani "E duam Shqipërinë si
Evropa" simbolizonte dëshirën për ndryshim dhe integrim evropian. Kadare
veçon edhe dy intervenime të NATO-s: më 1997 (në Shqipëri) dhe më 1999 (në Kosovë).
Intervenimi i NATO-s me armë dhe forca ushtarake për të pajtuar shqiptarët,
ishte një akt i jashtëzakonshëm që tregoi angazhimin e Evropës për të ndihmuar
Shqipërinë në kohë krize. Një aspekt i rëndësishëm është se populli shqiptar
pranoi pa rezistencë praninë e trupave të huaja, duke treguar dëshirën e tyre
për paqe dhe bashkëpunim me institucionet euroatlantike. Ndërhyrja e NATO-s për
ta çliruar Kosovën nga regjimi serb,
nënvizohet si një veprim simbolik i rëndësishëm. Ky akt tregoi përkushtimin e Evropës
ndaj shqiptarëve dhe përforcoi lidhjet e tyre me kontinentin. Kësisoj, Kadare
thekson Rigjetjen e Evropës së Humbur: se shqiptarët ndiheshin evropianë dhe e
pranuan ndihmën e Evropës si një shenjë të rigjetjes së identitetit të tyre
evropian.
Ky
tekst zhdrivillon marrëdhëniet e Evropës me Ballkanin që kanë qenë gjithmonë
kundërthënëse, por në rastin e Shqipërisë këto marrëdhënie kapërcenin çdo
përfytyrim. Në mes të kësaj euforie evropiane, qeveria e parë demokratike bëri
një lëvizje të papritur dhe të kundërthënëse, duke dërguar një delegacion në
Xhedah dhe duke e anëtarësuar Shqipërinë në Ligën Islamike që është një devijim
nga pritshmëritë për integrim evropian. Edhe pse opozita e majtë bëri njëfarë
zhurme kundërshtuese, ajo nuk e rishqyrtoi anëtarësimin kur erdhi në pushtet.
Kjo u interpretua si një përpjekje për të mjegulluar akuzat për filogreqizëm
dhe për të përfituar nga ofertat joshëse të Dubait.
Ndërsa
Shqipëria përpiqej të ndërtonte një strategji të qartë politike dhe të arrinte
konsensus për integrimin në Evropë, lindën dilema filozofike dhe hamendje mbi
identitetin kombëtar dhe kulturor të vendit. U shtruan pyetjet thelbësore
shqetësuese: “A jemi evropianë apo jo?” dhe “Është Shqipëria Lindje apo
Perëndim?” Këto hamendje e vinin në dyshim thelbin e identitetit kombëtar
shqiptar. Teksti Kadaresë paraqet debatet që u ngritën, veçanërisht pas
fillimit të bisedimeve për statusin e Kosovës. Shqiptarët ndiheshin të ndarë
midis identitetit të tyre evropian dhe atij islamik. Kishte zëra, pra, se i
përkisnin qytetërimit islamik po aq sa atij të krishterë, se shqiptarët nuk
duhej të shtiheshin si tërësisht evropianë.
Shqiptarët
kanë përjetuar periudha të vështira dhe traumatike në historinë e tyre, s me
pushtimin otoman, ashtu edhe me periudhat e pavarësisë së kufizuar. Këto
periudha kanë lënë pas shpërngulje masive dhe traumat e popullsisë në Kosovë,
duke formuar një kontekst të rëndësishëm për kuptimin e identitetit kombëtar
shqiptar.
Kadare
nuk i reshtet qëndrimet se fokusimi tek faktorët fetarë si kriter për
identitetin kombëtar, e kufzon integrimin evropian për shqiptarët dhe prodhon
kompleksitetin dhe diversitetin e identitetit shqiptar, duke e bërë atë më të
ngushtë dhe më paragjykuar. Këto interpretime ndikojnë në konsolidimin e një
kuptimi të përbashkët të identitetit kombëtar dhe të qasjes ndaj tij në një
kontekst europerëndimor.
Të
shumta, pra, janë edhe pengesat që ne ia vëmë vetvetes në këto integrime
eurperëndimore.
Teksti
i Kadaresë thekson se identiteti kombëtar shqiptar nuk është gjysmak apo i
shtirë, por i qartë dhe i pandashëm. Ky argument bazohet në historinë e gjatë
të Shqipërisë dhe lidhjet e saj të hershme me kulturën evropiane, si me gjuhën
e historinë, ashtu edhe me trashëgiminë kulturore. Ai na dëfton se gjeografia e
Shqipërisë dhe historia e saj para sundimit otoman, e tregojnë qartësisht
përfshirjen e saj në kontekstin evropian. Përshkrimet e qyteteve të vjetra si
Durrësi, Shkodra dhe Berati, lidhjet ekonomike dhe ushtarake me vende të tjera
evropiane dhe gjurmët arkeologjike tregojnë për praninë e saj në Evropë.
Një
pjesë e rëndësishme e tekstit i kushtohet Skënderbeut, i cili përmendet si një
mit evropian dhe simbol i heroizmit kombëtar. Skënderbeu është një prej
figurave historike më të shquara dhe të respektuara në historinë evropiane. Ai
është përhapur në një spektër të gjerë veprash historike dhe artistike, duke e
vënë atë në krye të luftës kundër ekspansionit otoman në Ballkan. Kjo e bën atë
jo vetëm një hero kombëtar për shqiptarët, por edhe një simbol universal i rezistencës
së ndërgjegjes evropiane kundër pushtuesve.
Kadare
këtë e thekson, për ta kuptuar rëndësinë e këtij personaliteti historik si
shpërblim evropian për kontributin e tij ndaj mbrojtjes së Shqipërisë dhe
qytetërimt evropian kundër sundimit otoman. Në këso rastesh, nuk ka se si të
mos ligjrojë edhe për zhvillimin e letërsisë së hershme shqiptare, me autorë si
Pjetër Budi, Frang Bardhi dhe Pjetër Bogdani, për të na dëshmuar se shqiptarët
kanë pasur një trashëgimi të pasur kulturore që është pjesë e kontekstit
evropian. Në këtë mënyrë, Kadare na fton ta kuptojmë më thellë identitetin
shqiptar dhe si ky identitet është integruar dhe ndikuar nëpërmjet historisë
dhe kulturës në kontekstin evropian. E, pra, identiteti kombëtar shqiptar nuk
është gjysmak apo i shtirë, por i qartë dhe i pandashëm. Ky argument bazohet në
historinë e gjatë të Shqipërisë dhe lidhjet e saj të hershme me kulturën
evropiane, duke përfshirë gjuhën, historinë dhe trashëgiminë kulturore.
3.
Gjuha
shqipe, si një element themelor i identitetit, ka qenë një forcë e përbashkët e
bashkimit kombëtar, e cila ka shërbyer si mbështetje për ruajtjen dhe
zhvillimin e identitetit shqiptar nëpërmjet shekujve. Diku tjetër Kadare
thekson se ne jemi KOMB I GJUHËS. Gjuha
shqipe është identifikuar si elementi kryesor i ruajtjes së identitetit
kombëtar, pavarësisht ndarjeve fetare. Pushtimi osman, sipas autorit, solli një
fazë të egër të nënshtrimit fizik dhe shpirtëror të shqiptarëve. Pushtuesit
osmanë ndaluan kishat dhe shkollat, duke ndaluar praktikimin e gjuhës
shkrimore. Në këtë kontekst, gjuha shqipe u identifikua si një element i
rrezikshëm për perandorinë osmane. Megjithatë, edhe pse shqiptarët u ndanë në
besime të ndryshme fetare, gjuha shqipe dhe identiteti kombëtar qëndruan të
pandryshuar dhe të unitetit nën këtë ndarje fetare.
Po
kështu, si argument shërben edhe Kongresi
Manastirit, kryesuar nga Gjergj Fishta dhe Mithat Frashëri, Kongres që
shpalli alfabetin latin si alfabet zyrtar të shqiptarëve, dhe ky akt ishte një
kumt i qartë i evropianizmit shqiptar.
Po kështu, edhe ngjarjet që vazhdojnë me pavarësinë e shpallur më 28
nëntor 1912, ku flamuri i ri kombëtar shqiptar me shkabë dykrenore u ngrit,
shënon një kthesë historike të lirisë së një pjese të Shqipërisë. Në këtë kohë,
Evropa e njohu simbolin shqiptar si një pjesë e trashëgimisë historike të saj,
e cila kishte rrënjë të thella në botën romako-bizantine. Fatkeqësisht,
autoritetet evropiane nuk e mbështetën këtë frymë të lirisë dhe evropianizmit
të shqiptarëve me një kujdes të mjaftueshëm, siç do të dëshirohej më vonë. Kjo
prodhoi një pasiguri dhe mungesë të plotë të mbështetjes nga ana e Evropës në
kohën e pavarësisë së parë të Shqipërisë.
Po
ashtu, vë në dukje, se, pavarësisht nga ndarjet fetare, identiteti kombëtar
shqiptar ruajti unitetin thelbësor dhe mbeti i pandryshuar, duke u përpjekur të
kapërcejë ndarjen fetare dhe të mbetet i lidhur me atdheun dhe gjuhën e
përbashkët. Në këtë kuptim, historia jonë nën pushtimin osman, shërben si një
dëshmi e rëndësishme e qëndresës dhe rezistencës së identitetit kombëtar.
Debati
mbi përpjekjet për ta integruar shoqërinë shqiptare në kontekstin evropian, si
dhe përgjigjet kundër ndërhyrjeve osmane, thekson kontrastin dhe sfidat që
shoqëria shqiptare ka përballur në ruajtjen e identitetit të saj. Ndikimit i madh i pushtimit osman në historinë dhe
zhvillimin e shqiptarëve, ka sjellë ndalimin e shkollave dhe kulturës shkencore
për një periudhë të gjatë.
4.
Teksti
e diskuton një çështje të ndjeshme: se si Rilindja Kombëtare u përpoq ta
evropianizonte Shqipërinë. Rilindja Kombëtare shqiptare kishte një qëllim të
qartë evropianist, duke u përpjekur të ndikonte në strukturat sociale,
ekonomike dhe politike të vendit nëpërmjet adopimit të modeleve dhe vlerave
evropiane. Ky synim ishte një reagim ndaj shekujve të sundimit otoman, ku
Shqipëria ishte izoluar dhe kishte përjetuar një prapambetje të dukshme në
raport me Evropën. Ky synim historik ndikoi në strategjitë dhe politikat e
mbretit Zog për ta përforcuar identitetin kombëtar dhe për ta integruar vendin
në kontekstin evropian. Sipas tekstit, Mbreti Zog I, që dinte mirë sfidat dhe
rreziqet e identitetit kombëtar të Shqipërisë, adoptoi një strategji të qartë
për të përforcuar identitetin kombëtar dhe për të integruar vendin në
kontekstin evropian. Ai ndërtoi ura lidhëse me fuqitë evropiane, si një mënyrë
për të siguruar mbështetje dhe për të forcuar pozicionin e vendit në arenën
ndërkombëtare.
“Nga
burrat e shtetit, mbreti Zog ishte një ndër ata që më së shumti u shqetësua nga
një përsëritje e mundshme e haxhiqamilizimit. Përpjekjet e tij, shpeshherë të
dëshpëruara, për një shtet shqiptar evropian, binin ndesh me fytyrën reale të
Shqipërisë. Shqipëria ishte e vonuar. E përveç vonesës, ajo kishte një pengesë
tjetër. Ndërsa në vendet e tjera feja zotëruese e krishtere ndihmonte për
ndarjen nga tradita otomane, në Shqipëri, ajo traditë mund të strehohej
pikërisht pas fesë zotëruese, myslimanizmit. (Parazitë të shumtë do t’i
ngjiteshin kësaj feje, sidomos në shekullin e njëzetë, duke përfshirë edhe të
fundit, atë më të rrezikshmin, terrorizmin.)”
Ëndrrat
jugosllave për ta kontrolluar dhe për të ndikuar në Shqipëri, u realizuan
përmes politikave dhe veprimeve të ndërmarra nga udhëheqësit komunistë si Enver
Hoxha. Së këndejmi, Kadare praqet përpjekjet nga vende fqinje, veçanërisht të
Jugosllavisë, që nga Lufta e Parë
Botërore për ta dobësuar identitetin shqiptar duke shfrytëzuar diferencat
fetare dhe kulturore në Shqipëri. Kjo strategji ishte e përqendruar në zbehjen
e identitetit kombëtar shqiptar për ta kontrolluar më lehtë popullsinë
(favorizimin e komuniteteve myslimane, në mënyrë që të ndaheshin nga identiteti
kombëtar dhe të ndjekin një identitet fetar më të ngushtë, që do ta bënte më të
lehtë kontrollin e tyre dhe influencën e tyre). Jugosllavia dhe shtete tjera
përpiqeshin të përhapnin një imazh të ndryshëm për identitetin shqiptar
nëpërmjet të propagandës dhe politikave që favorizonin një identitet të
përbashkët jugosllav mbi identitetin kombëtar shqiptar.
“Ëndrra
jugosllave po njëmendësohej nëpërmjet Enver Hoxhës. Dhe ndodhi ajo që pritej,
Evropa e harroi Shqipërinë. Me duar të lira tashmë, jugosllavët iu turrën
identitetit shqiptar.”
Interpretimi
i tillë ofron një vizion kritik të ngjarjeve historike dhe strategjive politike
që kanë formuar identitetin dhe rrugën e Shqipërisë në kohët moderne.
5.
Te
pjesa e gjashtë bëhet një analizë e historisë së ndërliqshme të Shqipërisë dhe
Ballkanit gjatë shekujve të fundit, duke përfshirë periudhat e Rilindjes
Kombëtare, komunizmit nën Enver Hoxhën, dhe sfidat e identitetit kombëtar
shqiptar nëpërmjet presionit të vendeve fqinje, sidomos Jugosllavisë. Në fund të tekstit, përmendet lufta e Kosovës
dhe mbrojtja e popullsisë shqiptare nga pushtuesi serb. Kjo periudhë përcaktoi
një moment kyç për identitetin kombëtar dhe për marrëdhëniet me Evropën dhe
botën perëndimore. Lufta e Kosovës u shndërrua në një ngjarje e rëndësishme
morale dhe strategjike, ku Evropa dhe SHBA-ja mbrojtën popullsinë shqiptare pa
kërkuar ndryshime fetare, duke e paraqitur atë si një luftë për liri dhe kundër
agresionit etnik. Porse Evropa atlantike po emanciponte vetveten, duke u
përballur me sfida të reja dhe duke ndryshuar paradigmat e mbrojtjes së të
drejtave dhe lirisë në një kontekst global.
Kadare
reflekton një këndvështrim të thellë historik dhe politik për rolin e
Shqipërisë dhe të shqiptarëve në Ballkan me marrëdhëniet e tyre me Evropën dhe
botën e gjerë nëpërmjet periudhave të ndryshme historike.
Te
pjesa e fundit struktura tekstuale përfshn: kontekstin hyrës, ekzaminimin
kritik të sfidës perspektivën historike, reflektimet mbi identitetin dhe
integrimin dhe përfundmin.
Fillimisht,
teksti vendos kontekstin e kohës së shkruar (viti 2006) dhe identifikon
çështjet kryesore që do të shqyrtohen, duke përfshirë ndërgjegjësimin e
vazhdueshëm të shqiptarëve për marrëdhëniet me Evropën. Diskutimi vazhdon me
një analizë kritike të sfidave dhe problemeve të brendshme në Shqipëri, me
fenomene si korruptimi politik, tensionet fetare, dhe ndjenjat antievropiane të
disa segmenteve të shoqërisë shqiptare. Autori ndërton një perspektivë
historike duke rikujtuar mbështetjen e Evropës për Shqipërinë dhe shqiptarët në
vitet 1997-1999 dhe rolin e saj në promovimin e emancipimit dhe demokracisë në
rajon.
Teksti
na ofron reflektime mbi identitetin e kombit shqiptar dhe përpjekjet për t‘i
përballuar sfidat e integrimit me Evropën. Përmendet se pengesat për këtë
integrim duhet të adresohen brenda shoqërisë dhe shtetit shqiptar.
.
Gjithashtu, përmendet mungesa e kujtesës politike dhe korruptimi i
politikanëve, duke ndikuar në ndjenjat antievropiane të disa qarqeve të
shoqërisë.
„Në
kohën e tanishme, viti 2006, çështja e raporteve të shqiptarëve me kontinentin
nënë, është ende në zhvillim e sipër. Të ndërgjegjshëm për një pjesë të
gjërave, shqiptarët paraqiten po aq të pandërgjegjshëm për të tjerat. S’është
fjala vetëm për mosmirënjohjen që shfaqet aty-këtu. Për qirinjtë e shuar fill
pas kapërcimit të tmerrit dhe për nervozizmin kundër katedrales, që askush nuk
ua kërkoi si shpërblim për asgjë. E bashkë me katedralen, murmurima e
panjerëzishme kundër Rugovës të porsaikur, që me funeralin e tij i bëri një
shërbim të fundit Kosovës. (Ka gjasë që prania e fuqishme evropiane në këtë
mort të ketë rizgjuar ca demonë të vjetër.)“
Më
tutje , duke zhdrivilluar qëndrimet
atdhedashëse, sidomos të shqiptarëve
myslimanë kundër turqve otomanë, që ishin në vijën e parë, thekson se „feja e njëjtë me pushtuesin, nuk ua
mjegulloi idenë e lirisë. Kështu, Bilbilenjtë, ata që në mënyrë aq të padenjë u
përgojuan në Kuvendin shqiptar më 2006-ën, ishin një nga familjet martire, 13
djem oficerë të së cilës u varën brenda ditës nga pushtuesi me të njëjtën fé.“
Shqiptarët myslimanë ishin përfshirë aktivisht në rezistencën kundër pushtimit
osman, edhe pse ata ndoqën të njëjtën fe si pushtuesit. Kjo situatë nuk i
pengoi ata të mbajnë idenë e tyre për liri dhe pavarësi.
„E
njëjta gjë ka ndodhur me shqiptarët ortodoksë. Martirët e vijës së parë kundër
trysnisë mizore të shovinizmit fqinj, ishin pikërisht ata. Papa Kristo
Negovani, At Stath Melani, Petro Nini Luarasi, janë vetëm disa nga emrat e
mëdhenj që feja e njëjtë me kundërshtarin nuk ua zbehu për asnjë çast idenë e
lirisë.”
Pavarësisht
se shqiptarët ndoqën fe të ndryshme, ata nuk u pajtuan kurrë me ideologjinë e
shovinistëve fqinj dhe mbajtën gjithmonë të ndezur flakën e lirisë kombëtare.
Nëse
pranohet fakti se shqiptarët për gjysmën e tyre i përkasin edhe qytetërimit
lindor, atëherë kësisoj, sipas autorit, pranohet NGADHËNJIMI I VONUAR TË
SHTETIT OSMAN në gadishullin ballkanik, ku shqiptarët ishin një nga popujt që u
prekën më së shumti nga ky ndryshim, edhe pse nuk u ndryshuan nga konvertimet
apo pushtimet. Kjo nuk do të thotë që identiteti kombëtar shqiptar u ndryshua
nga pushtimet ose konvertimet, duke nënvizuar se kombet mbeten të
pandryshueshme në këto aspekte.
6.
Qëndrim
kritik Kadare mban ndaj, siç thotë ai, një nostalgjie të përkeqësuar për
otomanizmin në Shqipërinë e sotme, e cila shihet si një gjë poshtëruese dhe
fantazma e Haxhi Qamilit që shpesh paraqitet në kulturën dhe historinë
shqiptare. Autori kritikon vendosjen e një shtatore otomane në Tiranë, e cila u
shpall si themelues i qytetit, si një fyerje për kryeqytetin dhe historinë
shqiptare. Kjo veprimtari konsiderohet simbol i korrupsionit politik dhe moral,
duke distorcuar historinë dhe trashëgiminë kulturore të vendit: “Vetëm një
popull që nuk e meriton lirinë mund t’i ngrejë shtatore pushtuesit të vet.”
Ideja
se Shqipëria si një vend ndërmjetës Lindjes dhe Perëndimit, është një klishe e
gabuar dhe e dëmshme për identitetin kombëtar shqiptar.
Fokusimi
autorial në historinë dhe identitetin shqiptar, refuzona interpretimet që
shpërdorin këtë identitet për qëllime politike apo ideologjike të caktuara.
Kritika që i bëhet korrupsionit dhe moralit të errët në politikën shqiptare,
ishte një pengesë për zhvillimin e vendit drejt një të ardhmeje më të mirë.
“Janë
këto, me sa duket, që shkaktojnë çoroditjen kryesore në politikën shqiptare.
Një pjesë e madhe e politikanëve flasin gjithë ditën për Evropën dhe
Perëndimin, por mendjen, me sa duket, e kanë nga Lindja. Nga Lindja në të
gjithë gamën që ajo ngërthen: Lindja e Mesme, ish-lindja sovjetike, e po të mos
mjaftojë kjo, edhe ajo kineze maoiste. Janë këto reflekse, që i shtyjnë këta
politikanë, që, në vend që të përqendrohen në çështjet e ngutshme madhore
përpara të cilave ndodhet kombi shqiptar: mirëqenia, hyrja në Evropë dhe
statusi i Kosovës, fillojnë e joshen nga fantazira pa kuptim, për të cilat nuk
kanë as mundësi, as shtat e as tagër moral nga populli i vet. Të brengosesh se
si do të pajtohet Perëndimi me Lindjen, të kinse ndërhysh, për shembull, në
kinse rolin e ndërmjetësit, në mosmarrëveshjet SHBA - Iran, për energjinë
bërthamore, kjo, në rastin më të thjeshtë quhet ëndërr në diell, kurse në
rastin më të keq, e ka emrin korrupsion politik.”
Është
thelbësor kjo pjesë teksti, një si amanet brezash:
“Misioni
i shqiptarëve në këtë planet, fati apo e thënia e tyre, është një dhe i
pandryshueshëm: mbrojtja e interesave të vendit të tyre, që quhet Shqipëri dhe
i popullit të tyre që mban emrin shqiptar. Programi i çdo populli të qytetëruar
është ky dhe vetëm ky. Miqësitë, aleancat, strategjitë, kanë lidhje me të dhe
vetëm me të. Ky nuk është etnoegoizëm. Kur çdo popull në mënyrë të natyrshme, njerëzore
e demokratike e kryen këtë mision ndaj vetes, ai e ka kryer atë ndaj gjithë
njerëzimit. Ky është thelbi i idesë evropiane, fundaja mbi të cilën ngrihet
Bashkimi Evropian, ai që ndryshe quhet Evropa e Kombeve. Ne nuk e kemi shpikur
Shqipërinë, ashtu siç kanë dashur të na mbushin mendjen disa. Ne nuk e kemi
shpikur as ngulitjen e saj në Evropë, siç kanë dashur të na mbushin mendjen ca
të tjerë. Humbja dhe rigjetja e kontinentit nënë, nuk të bën më pak evropian se
të tjerët. Përkundrazi, ajo të bën më shumë.”
Pra,
teksti pohon se misioni i shqiptarëve është mbrojtja e interesave të vendit të
tyre, Shqipërisë, dhe të popullit shqiptar. Teksti përshkruan historinë e
Ballkanit si një zonë që ka përjetuar ndikimin e madh të Perandorisë Osmane.
Ballkanit.
Interpretimi kadarean përmend një evolucion paralel të historisë, ku në planin
e jashtëm, Perandoria Osmane ishte një forcë dominuese që shkaktoi shkatërrime
dhe ndryshime të mëdha në rajon, ndërsa në planin e fshehtë, ajo pësoi humbje
dhe rënien e saj gradualisht.
Është
amaneti i rikthimit në Evropë dhe i identitetit evropian të shpiptarëve. Mu
ashtu siç mbetën vargjet testamentore të Naimit: “Jak' o dit' e uruar! /Që lind
nga perëndon...”
3 korrik 2024