Gani Mehmetaj: Malli për Arbërinë

Malli për Arbërinë

(Nga kronika e fratit të paemër, mungon data)

Nga Gani Mehmetaj

Kalabria! Sa s’klitha i entuziazmuar si Arkimedi para dy mijë vjetësh, kur e tha fjalën e famshme: e gjeta! M’u bë se edhe unë e gjeta çelësin e fshehtësisë. Arbëreshët mund ta dinë fshehtësinë e rivarrosjes, sepse mbretin tonë një herë e varrosën në Lezhë. Rivarrimin ku ia bënë? Në Kalabri, askund tjetër! Më lindi si shkreptimë rrufeje kjo ide dhe nuk më la të qetë shtatë ditë e shtatë net.

Ktheja kujtesën prapa, zbërtheja të gjitha fjalët e thëna, përpiqesha të kapja fjalët e pathëna për varrin e famshëm. Mund të më ndihmonin arbëreshët në këtë fshehtësi të madhe? Mund të më dërgonin labirinteve të fshehtësisë, që s’arriti ta zbërthente askush? Zemra nisi të më rrihte me shqetësim. E kapa fillin e enigmës. Kjo  do të jetë prova më e madhe e jetës sime. E blova net më radhë, i parashtroja vetes një mori pyetjesh, duke i qartësuar përgjigjet.

Sidoqoftë, mora guximin dhe ia paraqita ipeshkvit planin tim për pelegrinazh në tokat e reja të arbëreshëve, pa ia specifikuar pse doja të shkoja. Druaja që do të më paraqiste pengesa, ose do të me shkurajonte. Por nuk e bëri as të parën, as të dytën. Ipeshkvi sikur ta kapte qëllimin e pelegrinazhit, nuk ma bëri fjalën dy. Më dha zemër të gatitesha mirë e të nisesha. Më dha udhëzimet e duhura e adresat, ku do ta bëja natën e ku do të ndalesha më gjatë. Ai i kishte rrahur këto krahina njëzet vjet më parë. Kurrë s’më kishte folur për këtë pelegrinazh.

“Kanë nevojë arbëreshët të takonin sivëllezërit nga Arbëria”, ma tha imzot Bogdani me tisin e hollë të nostalgjisë.

“Takoji vëllezërit tanë, ua rrëfe gjendjen, por mos ua këput shpresat. Malli nga larg të përvëlon. Atdheu nuk të lë të qetë”.

Nuk e fshehu se ma kishte lakmi. Detyrimet e të parit të fesë në tokat arbërore nuk e lejonin të lëvizte nga selia e Ipeshkvisë së Shkupit.

Kur u nisa drejt viseve të Kalabrisë, aty ku u ngulitën shumë arbërorë- zemra më rrihte fort. Ishte hera e parë që vizitoja katundet arbëreshe. Përgjëroheshin e shkëlqenin nga gëzimi. I mbërtheu një eufori që më emociononte. Tisi  i mallëngjimit ua përshkonte fytyrat, ua dridhte shtatin.

Plakat m’i mbanin duart, duke më shikuar me sytë gjysmë të shuar. Burrat m’i rrihnin supet dhe më flisnin pa pra. Më pyesnin e nuk e prisnin përgjigjen, sepse rrëmbeheshin nga emocionet.

“Je arbëresh, je im vëlla!”, ma përsëritën tërë kohën refrenin mallëngjyes.

Pas disa ditësh çmallje, nisa të kuvendoja me burra të moçëm, të cilët ende e kishin ruajtur kthjelltësinë mendore, ndërsa gjuhën nuk ua kishte cenuar gjuha latine, sikurse i thoshin italishtes.

Kur e nisa bisedën, aty ku më dhembte gjuha sesi më shikuan të gjithë më habi.

“Ku është varri i Gjergj Kastriotit?”ma ktheu me kundërpyetje, Gjergji arbëresh, plaku që po i kalonte të tetëdhjetat. Mbreti ynë kurrë nuk e pati një varr. Ta kenë zhvarrosur? Gjergjin tonë? Kurrë! As të vdekur s’do ta kapnin turqit”, më thoshte i sigurt në atë që fliste Gjergji i përtej detit.

Ai nuk donte të fliste për varrin dhe për zhvarrimin, nuk e pranonte as varrin, as zhvarrin, sikurse e thoshte ai. Plaku nisi të më tregonte një mori legjendash për mbretin e arbërorëve, për princat e gjeneralët, duke i rritur në përmasa që më mrekullonin.

“Kur e vërviste mbreti ynë shpatën e madhe të rëndë, tri koka turku këputeshin si të ishin kallinj gruri”, rrëfente ai, ndërsa sytë i flakëronin. “S’kishte kush i dilte para. Askujt s’ia kishte frikën”.

Sa shumë legjenda kalorësiake e trimëri të ushtarëve të Gjergj Kastriotit dëgjova ato net të nxehta gushti, në kopshtet a tarracat e arbëreshëve, ulur në tryezat të mbushura me fruta e me verë arbëreshe. E vërejta se as ai, as të tjerët nuk donin të bisedonin fare për varre e zhvarrime. Për ta Gjergji ishte hyjni, të tillë e kujtonin.

“Kur e lamë prapa Arbërinë, nuk morëm asgjë me vete, pos kujtimeve”, më tha i pikëlluar plaku arbëresh. “Ato pamje të orëve të fundit në tym e flakë, na e mbajnë gjallë kujtesën, gjuhën e traditën”, vazhdonte të më tregonte ai.

“Mos e kërko Gjergjin këtu, mbretin atje e ke. Ne morëm vetëm kujtimet për të”.

Ai donte të më thoshte, ndërsa nuk e nxirrte nga goja se varrin e Skënderbeut atje e kishim, por ai nuk e përmendte asnjëherë varrin, ai fliste për Gjergj Kastriotin si për një trim të gjallë, i cili ishte diku, ndërsa një ditë do t’ia behte papritmas...

Të gjithë ishin në  pritje të tij. Arbëreshët e përtej detit, prisnin ringjalljen, që të ktheheshin në vatrat e tyre. Ndërkaq, arbërorët e këndej detit prisnin frymën e tij të shenjtë që të ngriheshin në kryengritje. Të gjithë ishin në ethe të pritjes...

Kuvendonim e çmalleshim. Gotat e verës i rrëkëllenim tue u gëzue herë për shëndetin e të parëve tanë, herë për Arbërinë që gatiteshim ta çlironim. Vëllezërit e mi arbëreshë ishin edhe më entuziastë sesa unë.

“Asht punë muajsh vëllamthi im”, më thoshte prifti i katundit Maki, ndërsa ma shtrëngonte dorën si të donte të merrte tumirën time. Nuk  ua prishja asnjëherë. Atyre u kishte mbetur malli e shpresa me tepri.

Natën e fundit kur e lashë katundin Maki e po kaloja në Shen Mitri Korone, ndërsa ecja buzëmbrëmjes së qetë, nëpër kalldrëm, vështroja i përhumbur pa u ndalur në asnjë vend. Duke kujtuar fatkeqësinë që e pllakosi Arbërinë, me dilnin para sysh arbërorët që kaptuan detin. Kolona të gjata, anije të stërngarkuara, britma fëmijësh e grash, burra që hakërroheshin, apo ata që kërkonin rend e qetësi. Prapa linin qytetet e shtëpitë që kishin marrë flakë. Shumica mezi shpëtuan kokën.

I zhytur në këtë pikëllim, nuk e di kur nisi një këngë, e cila një herë m’u bë se vinte nga larg, madje më dukej sikur era e valët  e bartnin nga përtej detit. Pastaj zëri më afrohej gjithnjë e më shumë, më përfshiu si puhiza e lehtë verore e Mesdheut të këndshëm.  Prapë valët e puhiza e sillnin drejt meje. Zëri i vajzës a gruas së re që e këndonte tingëllonte i pastër, melodik, me tingëllimë melankolike, që të fuste të gjallë në dhe. Më stepi kënga, më mallëngjeu deri në ngashërim, kur e qartësova kujt i këndonte. Malli i paskajshëm derdhej pikëllueshëm nga kjo këngë.

Vajza më dukej e mbante ngashërimin në kraharor, ndërsa në ajër derdhte tingujt e pastër e plot mall:

O, e bukura More,

si te lashë, si të lashë, si të lashë

e më s`të pashë

si të lashë,

si të lashë,

si të lashë.

e më s`të pashë

atje kam unë zotin-tatë

atje kam u mëmëm time

atje kam u tim vëlla...

E dëgjoja këtë këngë, lotët m’i rrëmbushën sytë e mjegulluar. Kur këngëtarja përsëriste refrenin: “si të lashë, e më s’të pashë”, sa s’më plasën mushkëritë. Zemra nisi të më rrihte fortë, fyti m’u ngushtua nga një ngashërim që donte të dilte nga kraharori duke ma dridhur shtatin.

Kënga ishte e re, e padëgjuar nga unë. Apo mbase ishte këngë e vjetër që unë e dëgjoja për herë të parë. Zëri i vajzës së re më molisi aq shumë. Nuk u emocionova as atëherë kur qëndroja  mbi muret e kështjellës në pritje të sulmit të armikut, nuk më tradhtoi shtati as atëherë, kur na rrethuan, ndërsa prisnim të pashpresë fundin tonë.  Kjo këngë më bënte të vuaja, të qaja, të klithja, ta ndieja veten të pafuqishëm, të kujtoja ata që ishim e nuk jemi më. Zëri zemërçjerrës i kësaj sibile arbëreshe që i këndonte Arbërisë së braktisur, më bënte ta kujtoja zërin melankolik të një sibile tjetër që këndonte po aq përmallshëm përtej detit, por që pas betejës nuk e pashë kurrë më.

U ula në gurin e gdhendur afër murit të lartë që e mbështillte shtëpinë aristokratike të një arbëreshi. Sipër derës së hyrjes valonte flamuri ynë.

Mora frymë thellë, e qetësova zemrën dhe nisa të kujtoja motin e madh, kur të mallkuarit na lanë pa fe e pa atdheu, na i dhanë rrugët dhe gati na shprishën...

Fragment romani