Përparim Hysi: Dinjiteti i myzeqarëve në një roman

Dinjiteti i MYZEQARËVE në një roman

Romani "URTA e MUZAKËS" të  NAUN KULES

(ese)

Nga Përparim Hysi

Kur mbarova së lexuari romanin "URTA e MUZAKËS" të shkrimtarit NAUN KULE, u binda me faktin se jo çdo e keqe vjen për keq. Pikërisht, gjatë një të keqeje që sulmoi krejt globin, kur njerëzit mend humbën ekuilibrin dhe po i nënshtroheshin një izolimi brutal(për shkak të covidit), por, pikërisht gjatë këtij izolimi, NAUN KULE shkruan një roman historik me shumë vlera, E ka shkruar me një ndjenjë të brendshme shpirtërore dhe aq e dukshme është kjo ndjesi e brendshme e autorit, sa ti, si lexues, bindesh dhe bie dakord me atë që ka thënë me kohë i madhi, NIKO KAZANZAQI   :"Libri, para se ta shkruaj, është në zemrën time". Pa dyshim, kështu ka ndodhur dhe me NAUN KULEN.

OSHO RAJNESH(1931-1990) romanin historik e quan si një hendek midis trillimit e të vërtetës dhe, pse është kështu dhe pse, brenda këtyre parametrave, krijohet një raport shumë me interes për lexuesin.

Autori ka udhëtuar"drejt visesh" dhe, përmjet imagjinatës.vjen e na i selit mu para sysh. Para nesh.si lexues, kalojnë jo vetëm një galeri personazhesh, por edhe ngjarje që, siç ndodh dhe në jetë:herë na gëzojnë dhe herë na lëndojnë.

Claud Bernard thotë:"Romani historik i ngjan një  monumenti që bëhet më i dukshëm se të tjerët". Dhe në futesh, mandej, në pyetje të tjera, pyetja më e saktë është:- A ia vlen të bëhet objekt studimi? Unë i përgjigjem:-Po.

Kjo "po" është imja, por, siç besoj e çdo lexuesi:-Ia vlen se ai përbën një shembull të lavdisë nacionale. Veç tjerash, është shkruar në mënyrë realiste dhe duket sikur autori"është ulur shesh" dhe komunikon me lexuesit.Kur flitet për raportin autor-lexues, nuk ke pse hamendëson shumë: ka një stil aq të thjeshtë dhe aq të qartë, sa mjafton të dish të lexosh dhe e sos qetë-qetë që gjithë romanin. "Qartësia në stil, - thotë KARL POPER, - është vlerë intelektule".  Kjo qartësi ia rrit vlerat autorit se nuk është nga ta lloj krijuesish që si"moto" të tyre kanë shprehjen:-Unë kam borxh të shkruaj dhe në s'më ndiqni a nuk më kuptoni, është puna juaj".Jo.NAUN KULES për punë stli i rri për shtat thënia  me vlerë e POETIT të madh Amerikan, WOOLLT WITMAN që thotë:"Arti i artit, lavdia e shprehjes dhe rrezëllimi i dritës së shkronjave, është thjeshtësia".

*     *    *

"Të shkruash, është bukur, - thotë CEZARE PAVEZE, - se bashon dy gëzime:flet me veten, por dhe me të tjerët.

Pse e vlerësoj këtë roman historik të NAUN KULES? Këtë e bëj për disa arsye:

Së pari, se, siç thotë ROBERT HEINLEIN, - Një brez që injoron historinë nuk ka as të kaluar dhe as të tashme.

Së dyti, ky roman më bind me një fakt shumë  domethënës:me NAUN KULEN ka ndodhur  ajo që ndodh me shkrimtarë me vlerë, se, siç thotë NOBELISTi PATRIC MODIAN:"Çdo shkrimtar është i lidhur me kohën kur ka jetuar, aq, sa ai, nuk mund t'u shpëtojë asaj kohe, aq sa dhe ajërin e vetëm që thith, është ai që quhet ajëri i kohës, të cilën ai e sjell në veprën e tij."

DOSTOJEVSKI është edhe ca më i drejtpërdrejtë, kur thotë:"Por si mund të thuash se kam jetuar, kur nuk ke një histori për të treguar?" DHe NAUN KULE para DOSTOJEVSKIT e ka faqen të bardhë. SE jo vetëm një histori, por shumë histori. Nuk është kozmopolit, por me ADN të fortë ATDHETARE dhe, në tërësinë  e shkrimeve të tij, të duket Se LIBOFSHËN, ARDENICËN dhe gjithë MYZEQENË e ka me vete:frymon e shkruan po me MYZEQENË.

Krijimi është një sidurgji apo veprimtari mendore që nuk ndodhet në natyrë, por në mendjen e krijuesit.Të menduarit është  një lloj të folurit me veteven, -thotë PLATO.SHkrimtari, NAUN KULE.me penën e tij, në LETRAT SHQIP, si dhe në romanin "URTA E MUZAKËS" bën atë lidhjen e ralitetit:me ç'ndodh apo ç'duhet të ndodhë.NAUN KULE (unë i njoh pothuaj që të 18-librat që ka shkruar), më duket nga ajo "sindroma e KAFKËS". KAFKA thotë:"Arti i të shkruarit ësht haraçi që i paguajmë djallit".

*    *   *

Kur bëj një sintezë të gjithë romanit"URTA E MUZAKËS", më duket sikur është"vëllai siamez" i "Lumit të vdekur". Në gjykimin tim, pa bërë fare blasfemi për vlerat e të pavdekshme të një mjeshtërie made in JAKOVA XOXA, por tek"URTA E MUZAKËS" gjen një"larushi" ngjarjesh, sa gazmore, aq tronditëse njëherësh. Nga koloriti myzeqar, nga vokopolari aq ngjitës i  MYZEQESË, kandari im rëndon nga NAUN KULE. Të ngjiten si me zamkë shprehje të folura vendçe dhe jovetëm kaq:  sa me mbresa janë vargjet e këngëve popullore.

Në shterimin e kësaj sinteze, në gjykimin tim, në këtë roman gjen të gjithë ato që ka thënë SOLOMONI:"ZOTI neverit, sytë mburravecë, gjuhën gënjeshtare;duarët e përgjakura;zemrën që kurdis të keqen dhe këmbët që turren drejt së keqes.Dëshmitarin e rremë dhe atë  që fut grindjen". Lexojeni dhe do t'i gjeni tek këta pesonazhë të romanit.

Siç e shihni, kam theksuar se flitet për DINJITETIN MYZEQAR. E shkruaj me të madhe këtë togfjalësh se MYZEQARËT jo vetëm e meritojnë, por të urtë dhe të dururar si askush, janë aq dinjitozë, sa të marrin gjak në vetull.Në roman, të tillë nuk janë veç burrat, por dhe gratë. Të ruajtë ZOTI nga zemërimi i  njeriut të duruar. Të tillë janë NDINI, GJERGJi, KRISTO, Profi dhe..., por dhe gratë, si URTA, MARIA, SHAQJA dhe, për më tej... mos shuajmë kuriozitetin e lexuesit.

NAUN KULES vetëm urime dhe pena t'i bëhet plug!

Tiranë, 23 prill 2023