At Zef Pllumi: Oficera të mirë e oficera të këqij

Fragment nga libri ''Rrno vetëm për me tregue''

At Zef Pllumi

OFICERA TE MIRE E OFICERA TE KEQIJ

Si hymje të këtij kapitulli po tregoj nji episod sa të dhimbshëm po aq edhe qesharak.
Kur ishem në Spaç na prunë aty nji të burgosun të moshës mesatare e që të burgosunit e tjerë e thirrnin Ferit Lopa. Sigurisht që kishte nji mbiemën tjetër e ai vetë thonte se ishte nga Lini i Pogradeci, por mbiemnin Lopa ia ngjitën djelmoçat e rinj që talleshin me te. Ai u kishte tregue se gjithë jetën nuk kishte punue ndonjiherë, por kishte jetue vetëm me hajni, e për këtë kishte hi në burg kushedi sa herë. Por të fundit ai kishte vjedhë nji lopë të fermës dhe për mos me e ndjekë për gjurmë, kishte hjekë çizmet e veta e ia kishte mbathë lopë,s ndërsa dy kambët tjera i kishte lidhë me peca të kambëve. Lopën për lakut e çon në ndërmarrje të grumbullimit të mishit. Mbasi e peshojnë nëkandar i paguejnë paret në dorë. Me atë shumë të hollash hynë në ma të parin klub e aty hangri e piu sa deshi. Paret që kishte në xhep nuk e lejshin me u çue deri në mbramje vonë, kur mbyllej klubi. Mbasi s’kish shtëpi as katandi hini me fjetë në nji mullar kashtet. Ditën tjetër, kur u hap klubi, ai u gjet i pari aty. Tri ditë rresht kjo lojë. Mbas tri ditësh hine në klub operativi i zonës (oficer), bashkë me “të plotfuqishmin” e policisë. Ishin lodhë që tri ditë tue kërkue gjurmët e lopës, dhe mbasi muerën aty në kambë, te banaku ka nji dopio raki, po pvesin banakierin: “A thue të ka ra me dëgjue gjësendi për lopën e vjedhun të fermës?” “Kurrgjë s’kam dëgjuar. S’e besoj ta ketë vjedhë kush nga këto anë. Po, ja, që ai aty në tavolinë është që prej tri ditësh, mëngjes e darkë këtu. Për ne është fytyrë e panjohur. Kushedi?!...“
Sa pinë rakinë ata të dy e morën me vedi Feritin e ngratë, e nxuerën jashtë, jashtë klubit dhe e kërcnuen: „Ti ke vjedhë lopën e fermë!...“ „Unë?!... Ç’thoni? Ç’është lopa?!“ „Ja që ti e ke vjedhur, or qerrata!... Nga cili fshat je?“ „Nga Lini i Pogradecit.“ „E ç’kërkon ti këndej nga Lushnja?!... Ti e ke vjedhur lopën e fermës. Trego ku e çove lopën?“ Ata me rrëmbim e kontrolluen e i gjetën gjithë ato pare në xhep. E dërguen në postën ma të afërt të policisë. Aty iu turrën me grushta e shtjelma tue e pyetë: „Ç’e bëre lopën? Ku e çove? Ti e vodhe lopën. Ti, ti, ti“, - e vazhdonin grushtat e shtjelmat.
Dikur Feriti u lodh e u tha: „Zotni, unë lopën nuk e kam vjedhë, por vetëm se i kam ndrrue vend. Ajo ishte në fermën e shtetit, ndërsa unë e kam dërgue në ndërmarrjen e grumbullimit të mishit që është e shtetit e aty m’i dhanë këto pare. Këto pare i kam dërgue në klub që është dhe ai i shtetit e unë veçse kam mbushë barkun, po edhe unë jam i shtetit, prandaj lopës vetëm vend i kam ndrrue e nuk pranoj se e kam vjedhë.“ Mbas proceseve e dënuen pesë vjet dhe e dërguen në nji kamp pune ku ishin të burgosunit për krime ordinere, diku afër Lushnjës. Aty gjet shokët e vet. Tue pasë nji oreks të çuditshëm ai nuk ngihej kurr, se racioni që jepte komanda ishte i papërfillshëm për te. Prandej mblidhte të gjitha kashatat e dromcat që gjente në mencë, i hidhte në nji tepsi e i thante në diell, për t’i njomë mandej me supën që jepte komanda. Ndërkaq vuni re se shpesh herë psheshet përgjysmoheshin ose nuk i gjente fare. Nuk asht çudi që të hupnin sepse mbi 90 përqin e të burgosunve ishin aty për hajni. Prandej ndej dhe ruejti se cili do t’ishte vjedhsi i pshesheve të tij. Nuk vonoi shumë dhe e gjet. Ishte zagari i komandantit. Komandanti dilte për gjah, por mbajtja e zagarit ishte nji shpenzim familjar. Prandej e shtini në kamp dhe e la nën kujdes të nji të burgosuni që e njifte, i cili merrte aty dhe nji racion për qenin. Kur Feriti e gjet hajnin mblodhi shokët e vet e u tregoi. Ata dhanë mendimin se i duhet ba gjyqi. Kështu pra, u mblodhën katër vetë, tre gjyqtarë e prokurori. Feriti si prokuror bani akuzën. Tre gjyqtarët e shqyrtuen me imtësi krimin e qenit që kishte vjedhë fukaranë, ate ma t’uritunin. Gjyqi u zhvillue simbas ligjit në fuqi të Republikës Popullore të Shqipnisë. Prokuror Feriti kërkoi dënimin „me varje“. Mbas shumë debatesh gjyqsore e këshillimesh, trupi gjykues dha këtë sentencë: “Vendim I Gjyqit Special: Në bazë të ligjeve të RPSH, me të drejtat e botës, akuzohet zagari Caja për shkelje të nenit të tradhtisë së lartë, numër kaq e aq; gjithashtu akuzohet me nenin kaq e aq të ligjit mbi moskryemjen e detyrës. Gjtihashtu për vjedhjen më të poshtës që i bëhet fakir fukarasë më të uritur të kampit duke i ngrënë psheshet, akt ky tepër i urryer për shoqërinë tonë socialiste. Sipas kërkesës së drejtë të Prokurorit i jepet dënimi me varje dhe pa të drejtë apelimi.
N’e nesre, në nji qoshe kapanoni u gshi e varun Caja, zagari i komandantit.
Kur muer vesh komandanti, u shqetsue së tepërmi. Shtini në punë zagarët e tjerë për të gjetë se kush ishin autorët e krimit të paparë. Kur muer vesht se si ishte zhvillue ngjarja i arrestoi që të katërt, tue i akuzue se kishin vu në tallje gjykatat popullore. Feriti gjatë gjyqit dhe procesit ngulte kambë se ishte i pafaj, mbasi kishte luejt rolin e prokurorit. Të katërt i denuen me nga 10 vjet burg, simbas nenit të ligjit “agjitacion e propagandë“ kundra pushtetit popullor. Në këtë rasë, nga të burgosun ordinerë që ishin, i kthyen në të burgosun politikë dhe i shpërndanë ndër kampet tona. Ferit Lopën e prune në Spaç, si të burgosun politik. Aman, o i madhi Zot, se në jetën teme kurr nuk kam pa nji njeri aq t’afërt me shtazën sa ate. Sigurisht nuk mund t’ishte nji dëshmitar i saktë për teorinë e Darvinit se njeriu rjedh prej majmunit. Sikur ta shifje mirë, ai kishte nji konstruksion simpatik, kuq e bardh, dhe sikur t’ia vejshe kompasin në hundë, ai dilte me nji fytyrë krejt të rrumbullaktë, mbasi gjithmonë i kishte bulshijt të mbushun. Në teoritë e vjetra të psikologjisë pothuej mesjetare, spikateshin katër karakteret njerzore: sanguin ose i lëvizshëm; kolerish ose idhnak; melankolik ose vajtues dhe gjakftohtët. Këto karakterizoheshin me fytyrat e dhelpnës, të luanit, kalit dhe kaut. As në atë teori Ferit Lopa nuk gjente vend. Veçoritë e tij nuk përkojshin me asnji teori të quajtun shkencore. Ai ishte nji kleptoman i lindun anormal, që shikonte dhe përqendrohej vetëm për me vjedhë diçka, me fitim, o pa fitim nuk kishte randësi, mjaftonte hajnia. Ai rrinte gati, si maçok, në mëngjes te çesmat, kur laheshim, për me vjedhë ndonji copë sapun ose facoletë, o peshqir. Aq donte. Çdo fitim ai e shiste për nji cigare duhan. Nji ditë e xune në flagrancë dhe e dënuen me 15 ditë birucë. Në birucën ku e çuen ishin edhe dy të tjerë që prej 15 ditësh. Ata për me kalue mërzinë kishin punue me tul buke gurët e shahut. Për nën batanije kishin vizatue fushën, aty në pod. Kalojshin kohën tue luejt shah. Mbas tri ditësh, kur u zgjuen, e panë se mungnin gurët e shahut. I kërkuen në çdo skutë të birucës. Nuk gjetën gja, përveç nji oficeri. U shkoi mendja se ua ka mshehë Feriti. E pyetën, por kot se nuk tregonte. Atëherë filluen me i ra grushta e shputa kresë. Ai u dorëzue e tha: „Ju bëni gjynah para Zotit duke shpërdorurar tulin e bukës, në një kohë që unë jam i uritur. Unë u pashë tek luanit me ushtarë, me oficerë, me kuaj, mbretër e mbretëresha. Një luftë e përgjithshme. Të gjithë i urrej. Prandaj nga urrjetja i hëngra të gjithë, të gjithë. U shoftë fara e tyre në tokë!“ „Po oficeri si të shpëtoi?“ A“jo, jo, nuk më shpëtoi, por nuk e hëngra me kast, se m’u duk sikur t’ishte oficer Aliu!...“
Oficer Aliu ishte përgjegjës i furnizimit, i cili u kishte dhanë urdhën kuzhinierëve që mos ta lejshin t’uritunin Ferit Lopën, por t’I jepshin dy racione.
Dy të burgosunit qeshën të madhe: “Ç’e mendon ti oficer Aliun?” “Njeri të mirë edhe pse është oficer i Sigurimit të Shtetit”.
Kaq ishte episodi.

***

Këtë kapitull po e përfundoj me atë nieri që e filluem, me Ferit Lopën, i cili çmohej në kamp ma keq se nji kafshë shtëpijake. Më dhimbej ajo trajtë njerzore që rrahej pa kurrfarë mëshire nga djelmoça të rinj e të fortë për nji cigare duhan që nuk mund rrinte pa e marrë. Po ç’e don, se që atë ditë që i dhashë nji cigare duhan, ai nuk mëla në xhep as kutinë e duhanit, as sapunin e facoletat. Në rasën e „revoltës së Spaçit“, kur policia bllokoi furnizimin e kampit me ushqime dhe ujë, ai bërtiti: “të thyejmë dyqanin se ka miell, oriz, sheqer e vaj”. Për këtë thirrje, të cilën nuk e vuni në peshore asnji i burgosun, Ferit Lopën e dënuen për së dyti, si politikan e jo ma pak se njizet vjet. Me kalimin e vjetëve, tue ndigjue nga të rinjtë me të cilët rrinte, se ndonjeni prej tyne ishte në burg për tentativë arratisje me të dashunën e zemrës, mbasi në Shqipni, siç thonin, as dashunia nuk lejohej pa pasë pëlqimin e Partisë, atëherë edhe ky nuk tregonte ma hajnitë e dikurshme, por kur pyetej: “Ferit për çka je dënue kaq randë?” – ai bante sikur merrte hijen e nji njeriu të politikës, e përgjigjej: “Po, ja për tentativë arratisjeje. Kisha një të dashur, Sanijen. Donim të martoheshim dhe shkuam për të kaluar muajin e mjaltit te „Saranda e bukur e jona“, kështu këndon kënga. O Saranda e vukur e jona! Ne vështronim detin. Detin e ka të bukur Saranda, se jo malin. Mali ishte i thatë e pse ta vështronim? Po ja, që duke parë detin e bukur të Sarandës, përtej ishte Korfuzi i Greqisë. E ndërsa ne vështronim detin, që për ne ishte deti i dashurisë, spiunët dhe policët na arrestuan bashkë me Sanijen. Atje n’at shpatin karshi detit të Sarandës na vunë hekurat, duke na akuzuar për arratisje.“ „Po Sanijen?“ „Për Sanijen nuk di më kurrgjë. Sa e desha!“ – dhe fillonte nji kangë të përvajshme:

„O Sanije, o bukurije!
Nazet tua se ç’të kanë hije!
O Sanije, o dashuri,
Për ty jetën kaloj në burg të zi.“

Kur këndonte, pothuej, i mbusheshin sytë me lot.
E gjitha ishte fryt i fantazisë së tij dhe ndërsa e ndigjojshem thoja me vete: “O Miguel Cervantes sa i madh që je kenë! Ti nuk ke krijue kurrgja nga mendja jote, por ke përshkrue ma mirë se kurrkush tipat njerzorë që natyra, gjatë jetës të bani me i njoftë. Sanija e politikanit shqiptar, Ferit Lopës e Dulqinia e Don Kishotit të Mançes gjasojnë si dy pika uji për të cilat herojt derdhin lotët.