Kristaq Turtulli: Ati dhe Fati

Kristaq Turtulli

ATI DHE FATI

Fragment

1.

Ndoshta ju ka zënë veshi për mua, Fredo Samarxhiun, nipin e Riko Sykaltrit dhe i biri i Vanit e Jerinës. Jam samarxhi, bëj samarë të mirë për kafshët, kuaj, gomarë, pela. I dua me shpirt. I njoh dhe u marr masën me një të parë. Nuk e merrni me mend sa të ndjeshme, të mençura dhe fisnike janë. Ç’të bëjnë të gjorat, s’kanë gojë të flasin. Sa u prek shpinat e bukura, u ndjej sakaq drithërimat më të lehta dhe zërat e fshehur. Më vjen keq që u hedhim samarë përsipër. Prandaj përpiqem t’ua bëj sa më mirë, t’u qëndrojnë për shtat. Shpesh më hipën mania e zanatçiut, me gjysmë çmenduri dhe pyes veten: Ka apo s’ka njeriu samar? I vënë samar qysh në lindje apo kur rritet? Nuk e di, mos më ngatërroni. Mos u habitni dhe mos qeshni. Shikoj shpinat e njerëzve dhe llogaris çfarë samari mund t? nevojitet për akçe njeri a tjetrin. Mos harroni, ka shumë rëndësi në ç’duar bie dhe bëhet ky samar...

Ju nxeheni dhe më thoni: Je në binarë, o Fredo Samarxhiu?! Ku gjenden samarët, kur s’i shohim? Hë, fol! Njerëzia është e pafajshme, por njëherësh edhe e pushtetshme. Ecin me dy këmbë, jo me katër këmbë. Shalojnë kafshët, i përdorin si të duan dhe janë të mençur, të bukur të drejtë si selvi. Por duhet pranuar me keqardhje që ka bylyk njerëz të ligj, xanxarë që vënë dhe heqin samarë. Samari u rri shtrënguar, u vret shpinën, i thyejnë vetë dërrasat, ronitin lëkurën e dhisë dhe bëjnë hatanë.

Më vështroni me qesëndi. Vërtet është për të qeshur e qesëndisur. Qeshni. Fundja një copë samarxhi jam. Samarë bëj dhe fitoj para, mbaj familjen. Ndoshta i kam të tiposura më kot në rradaken time. Njëherësh s’më shqiten nga mendja këshillat e tim eti, Vanit, dhe ngjarja e bujshme e gjyshit tim, Riko Sykaltrit...

Kur dhjetori frynte dhe shfrynte, katër burra u kthyen nga kurbeti dhe shuan të katër kandilat e vatrave të familjeve të tyre nga sëmundjet e liga që sollën me vete. U përfol që ata nuk hynë në shtëpitë e tyre. E dinin çfarë sëmundjesh mbartin mbi shpinë. Trokitën në dyer të malluar dhe të përlotur prej mungesës së gjatë. Zëronitur i porositën të afërmit e dashur: “Mos u afroni” dhe u lanë në dorë monedhat e arta, të shihnin një ditë të bardhë. Por... ata nuk pandehnin, që dhe monedhat e florinjta të fituara në kurbet me mund, djersë dhe gjak, mbartnin flamën e keqe...

Thuhet që im atë Riko i takoi rrugës të nxirosurit e mërguar, kur ktheheshin nga fshati dhe futeshin thellë në pyll të vdisnin, të kallkanoseshin. Ikanakët ngjanin të shpartalluar prej mallit të munguar, kuptimit të fajit të pafaj dhe mynxyrës. Riko Sykaltri u kërkoi shpjegime.         -     Hej, Riko, florinjtë mos u a jep në dorë, - dëgjoi që i thanë.

-          Po përse?! Këto të shkreta para na bënë gjysmë njeriu!

Ai nuk dëgjoi çfarë thanë tjetër ikanakët. Era ishte e rëndë frynte me gulçe. Ata ecnin duke u kalamendur dhe binin një nga një si trungje mbi dëborën e ngrirë. Im atë ishte i pesti dhe i fundit kthyer prej kurbetit që hyri si vrundull bore në qytezë. Qentë lehnin të tërbuar. Në xhamin e dritares u fiksua diçka e dëbortë, flokë e mjekër përhimët. Dhjetori kishte shtrënguar me furtunë e shtrëngatë. Nëna Mara klithi dhe ibriku me kafe elbi i shpëtoi nga dora.

-          Më sill kanoçen me uthull! - dëgjuam që tha.

-  Ç’ bën aty, o i bardhë, në të ftohtë? - nëna zgjati krahët të fuste brenda kokën e shtrenjtë, ikur në kurbet prej vitesh, por përnjëherësh u step. Mos ishte dhe ai si ata?!

-          Mos u afro, - dëgjuam zërin e mekur.

Nëna solli me vrap kanoçen me uthull. U zgjat një dorë, hodhi në uthull monedhat florinjta dhe tha:

-          Ju solla para, flamën e keqe le ta tretë uthulla.

-          Oh! - rënkoi nëna dhe flokët iu bënë gri prej mëngjesit të gjorë.

-    Kur s’do, s’do, - e ka thanë i mençmi Mina këtu e qindra vjet më parë. - Edhe të ngrirë po të na gjeni, mos harroni, na digjni, - tha flokë- e mjekërbardhi dhe humbi në monopatin me dëborë q? të bashkohej me mërgimtarët e tjerë. Nëna mbeti e mbërthyer në dritare dhe gjithçka u bë gri. Era e ftohtë dhe thëllimi i hidhur hynin me vrundull në dhomë.

-  Të djeg burrin tim! Mos bëhet kukudh, - mërmëriti nëna. - Larg qoftë! Shpirti i të ndjerit Riko ta thotë këtë!?

Era frynte e uturinte dhe bora vërtitej shtëllungë. “Kur s’do...” -  rënkoi nëna, por s’e hapi gojën të fliste për djegien e trupave. Do ta merrnin për të çmendur. Frika e pritjes e mundonte, drynosi dyer dhe dritare. U tha komshinjve t? drynosnin edhe ata dritaret. E panë me keqdashje dhe i thanë: “S’ka ç’na bën era dhe furtuna.” Por frika e paranderë e Marës u shfaq në mesnatë, kur ra ora dymbëdhjetë. U dëgjuan rënkime të thekshme, hapa të rënda dhe rrapëllima të mëdha. Shtëpitë u tundën dhe u shkundën si tërmet. Qentë u ngjirën së lehuri dhe pushuan si t’u e kishin prerë gurmazet me thikë. Kuajt dhe gomer?t u drodhën, kërkonin të këputnin litarët dhe të derdheshin drejt fushës së madhe ku hëna hidhte dritë të zbehtë mbi dëborë. Macet u futën nën divane. Njerëzve iu vra gjumi, u dridhej gjuha në gojë. Pishtarët ndizeshin dhe shuheshin sakaq prej erës së fortë. Ç‘të ishte vallë?! Mos u bënë të vdekurit të gjallë?!

- Të jetë bërë kukudh ditëshkurti Riko?! - pëshpëriti nëna Marë me frikë dhe ndezi zjarre rreth e rrotull shtëpisë. U bëri zë komshinjve: - Lëvizni ndizni dhe ju zjarre.

Nata dukej e gjatë pa fund dhe era e marrë lëpinte flakët. Vetëm minjtë dolën nga vrimat dhe u përhapën gjithandej. Hijet duke sokëllitur vërtiteshin  rreth shtëpive të mërdhita, por nuk guxonin t’u afroheshin flakëve. Me shumë mundim, duke u përpëlitur, feksi drita dhe gjithçka ra në qetësi të nderë...

Nëna u tha bashkëqytetasve porosinë e Riko sykaltrit, djegien e pashmangshme të trupave. Ata ndezën pishtarët dhe të ndërkryer u sulën drejt pyllit. Nata ishte e lemerishme. Shfarosja e katër familjeve i futi qytezës llahtarë. Riko Sykaltrin e gjetën syhapur, në thellësi të pyllit.

-    Mos u afroni, është gjallë! - ia bënë të trembur dhe e qëlluan me batare.

Riko nuk lëvizi ishte i kallkanosur. Të katër të tjerët i gjetën te Përroi i Plakave, të kallkanosur edhe ata. Rreth tyre vërtiteshin ujqër sypërgjakur, të jargavitur. Vranë ujqit, minjtë, larguan borën, hapën një gropë të madhe, të thellë. I dogjën të pestë së bashku me ujqit e minjtë dhe i mbuluan me dhe.

Nata që erdhi ishte më e qetë, dëgjohej vetëm ndonjë angullimë ujku e vetmuar. Dikush dilte dhe zbrazte pushkën në erë, por ulërima përgjigjej në anën tjetër. Qyteza i falej floririt por dhe trembej prej saj...

Ditët e netët që pasuan ishin gjithë ankth, të frikshme, në pritje të ndonjë hataje më të madhe. Burrat përgjonin me pushkë nën strehë, gratë shtrëngonin fëmijët në gji dhe faleshin. Netët ecnin me paterica dhe dalngadalë qyteza ra në qetësi. Nëna besoi te shpirt i tim eti derisa mbylli sy. Në memorien e të gjithëve Riko Sykaltri, edhe pse i vdekur, përpiu kaltërsinë. Atje ku shkoi, donte ta bënte të veten një copë qiell. Prandaj merhumi i gjorë, thoshte nëna, nuk vdiq si të gjithë të tjerët, kërkoi të digjej dhe t’ia kthente qiellit borxhin në avull...

Një javë nëna i la monedhat e florinjta në kanoçen me uthull, pastaj i fshiu me kujdes, i namatisi, i leu me gjalpë dhe ia hodhi qenit. Dhe kur u bind që e liga u largua prej uthullës së fortë, pajtoi ustallarë p?r t? ndërtuar punishten e samarxhiut me plitharë dhe sherbet gërqele të fortë, q? të mos merrja udhët si im atë. Më porositi:

-          Biro, buka e kurbetit është e hidhur pelin. Bukë thatë dhe strehë në vendin t?nd...