Ukshin Morina: Fragment nga romani Liridoniada

Ukshin MORINA

Pjesë nga romani “Liridoniada”

Kapitulli XIX

14 Shtator, 2010.

Udhën nga Prishtina deri në Gjakovë e bëri me autobuzin e linjës, ndërsa pjesën tjetër me një furgon, që e la disa kilometra larg vendlindjes. Ai vazhdonte i vetmuar rrugën po ashtu si dikur nën mbretërinë e heshtjes duke u ngjitur thikshëm grykave të malit, prej nga vinte jehona dhe uturima e erës, që frynte pa ndalim. Ishte pikërisht ai, Gjenerali. Po kthehej me një valixhe të vogël në dorë, brenda së cilës kishte kursimet e tij. Ishte pikërisht ai, po ajo siluetë. Fytyra dukej sikur i përshkohej nga një dhembje e kahershme. Mënyra se si ecte të bënte të mendoje për një shtegtar të humbur. Në shpirtin e tij përshkonte ndjenja dhe keqardhja e pamatë, që mund t’i sillnin situata të papritura. Buzëqeshi i pikëlluar duke shkundur pantallonat nga pluhuri i shtegut.

“A thua Besarta… Eh, budalla! Po sikur…? Nuk e di, ka kaluar shumë kohë, por gjithsesi ajo më do, – pohoi vetmevete duke ndaluar hapin, ndërsa kapërcente majën e një mali. “Ajo për mua ishte gjithçka, – vazhdoi ai i përhumbur si kurrë më parë. – Ajo për mua ishte gëzimi, ama nga ai më i papërmbajtshmi. Ishte gëzim për shpirtin tim, çlodhje për zemrën, ngaqë mendimi për të më mbush me mall dhe fle mbi trupin tim pa pushim. Të falenderoj, moj e shtrenjta ime, për gjithë dashurinë që më ke dhuruar. Ndihem i lumtur, kur përfytyroj gëzimin e saj pranë meje. Asgjë s’më ka shpëtuar, asgjë s’më ka humbur nga kujtesa, çdo gjë kujtoj, edhe pse të tjerët më lanë në harrim. Oh, moj Besarta, kërkoj ndjesë për gabimet dhe t’i puth sytë, që i lash të përlotur për kaq vite. Rrugët e mia në Gjermani ishin të mbushura me kujtimet e tua, që si lak në fyt më mbanin shtrënguar, të palëvizur. Atje prej së largu mbytesha nga dashuria e malli. Në zemrën time të dërrmuar flinte e vërteta. Sa herë që u shkoja rrotull ëndrrave të mia, shpirti më ndalonte pikërisht aty si unë mbi ty. Fuqishëm shkrehesha mbi to si shtegtari i lodhur në lëndinë, poshtë një rrapi ndanë udhës. Mendimi për ty mbetej i pavdekshëm, ndërsa veprimi më kishte paralizuar trupin në një mekanizëm të palëvizshëm. Gjithfarë mendimesh më vinin në mendje. Ato nuk rronin më shumë se një lule e çelur herët në mëngjes, që vyshkej me të rënë dielli. Sa herë që ndodhesha pranë pasqyrës, mallkoja fytyrën. Kjo shpërfillje nxirosëse ishte burimi i çdo shqetësimi, që më vinte prej saj. Tragjizmi që shfaqej aty, më mbyste dëshirën për të ëndërruar kthimin tim. Si ta them unë i mjeri, kisha humbur gjithçka në jetën time dhe mendimi se dikush me shpirt kishte mbetur pranë meje, më mbytej në çast. Për sa e njoha Gjermaninë, s’ndiej ndonjë dëshirë për të qëndruar atje, ndaj vendosa të kthehem në folezën time, edhe sikur shpirti të më dergjet aty. E tash kur jeta ime s’po njeh as fillim e as fund, me kujtohen ditët e tua më të lumtura. Mbrëmjet e tua të mbushura me përkujdesjen e fëmijëve, kur shtriheshe e brengosur dhe e lodhur nga meraku i tyre, ecejaket dhe fëshfërima e këmbëve në dysheme. Të gjitha këto ma ndezin shpirtin, sa diçka nis e vajton brenda meje. Zemra ime, e dashur, nuk është prej guri, ajo nuk do të harrojë se unazën e parë e kam prej teje.  Nuk e di si do të jetë bota e saj tani.”

Kështu mendonte Gjenerali, teksa vazhdonte rrugën, e cila zgjatej përmes një pylli të dendur. Në dalje të rrugës, atje ku shtegu pritej në kryqëzim rrëzë kodrës, shquhej një grumbull dheu i kuq, në fundin e të cilit dukej qartë një gur i madh, në faqen e të cilit reflektonin rrezet e purpurta të diellit në prarim. Dikush kishte vdekur dhe ishte varrosur aty. “Kush mund të jetë vallë? Sa mirë të vdesësh në një vend të tillë, pa fjalime pompoze e pa përmendore, krejt paqësisht, veç një qivur të gurtë të ngulur mbi kokën e të vdekurit dhe ngushëllimet e një vetmitari të humbur.”

Përjetoi një topitje të thellë, rrjedha e së cilës sa mund e tërhiqte pas. Në mendje iu ngjallën kujtimet e së shkuarës, pikërisht atëhere kur s’ishte më në gjendje t’i frenonte gëzimet e dhembjet e tij. Kujtime të fshehta, të mbushura, që flisnin për një jetë të egër e  të hidhur, për atë dhembje që e ndoqi në moshën më të mirë. Një pështjellim i pashpjegueshëm vegimesh dyzoheshin në mendjen e tij dhe mezi kuptoi se ishte pikërisht vetë që po hartonte një histori. Për disa minuta ndaloi aty duke menduar se fare lehtë edhe mund të ishte varri tij. Gjenerali vështroi i trembur hijen, e cila zgjatej më shumë se zakonisht në shteg. Zgjati kokën dhe pa rrugën që të çonte tutje horizontit, shumë larg prej aty ku ishte. I binte të ecte edhe dy orë në këmbë. Rruga mori tashmë ngjyrën e murrme, ndërsa shpatinat ende e ruanin hijen ngjyrë vjollcë. Majat e zhveshura, të mbushura me bar të ngjeshur, ndriçonin ende nga reflektimi i diellit.

Ndërsa vazhdonte të ndiqte rrugën, përpara iu shfaq një ngrehinë e çrregullt, e cila dukej krejt e rrënuar dhe e shkretë. Gjenerali provoi të rrahurat e forta në zemër, ngaqë ajo shkreti përfaqësonte fshatin e tij fisnik. U ndal dhe mori frymë thellë. Po digjej nga dëshira kur pa që ndodhej në fund të fshatit të tij. Ndjeu aromën e vendit të vet dhe sikur shpirti i tij u mbush me fatkeqësi. Dielli që digjte rrugët, ia kishte pjekur lëkurën; trishtimi i thellë që ishte pasqyruar në tipare, lëshonte hije në ballin e tij. Një pamje e tillë tregonte për aq vuajtje, sa, kur e shihje atë fytyrë, ku mjerimi dhe fatkeqësia kishte pllakosur gjurmët, të ngjallte një ndjenjë mëshire. Gjenerali ishte nga ata njerëz shpirtmëdhenj, të cilët mund ta mbanin të fshehur vuajtjen. U ndal dhe ndjeu t’i merrej fryma.

“Ndoshta Besarta s’jeton. Ndoshta fati e ka shpëtuar dhe mendon për një mijë mjerimet e jetës. Kush e di se çfarë fsheh enigma në shtejllën e kësaj nate të frikshme. Ndoshta perëndia ka mëshirë për njerëzit e thjeshtë dhe shpresa e tyre ndriçohet gjithnjë nga zemrat e fuqishme që mbahen në kulm të dëshpërimit. Sa qetësi! Sa kohë e bukur! As erë nuk fryn. Me sa duket, për shpirtin tim vetëm nata është mëshiruese. Si unë, ashtu dhe ajo pashitemi me t’u errur. Atentati kundër mendimit është një krim kundër shpirtit. Vdekja e Sokratit rëndon ende në ndërgjegjen e njerëzimit dhe mallkimi i çifutëve ndoshta s’ka tjetër domethënie. Ata kryqëzuan njeriun-fjalë, deshën të vrisnin zotin, – kujtoi Gjenerali një thënie të Gustave Flaubert-it duke u ngritur. – Nuk mund ta besoj se ti jeton, moj Besarta, por këto mendime nuk mund t’i çrrënjos nga korja e mendjes sime. Gjithmonë ky mendim ndjellakeq më mbante shtrënguar pas vetes e prej gjithë kësaj më buron vuajtja e dhembja, e cila sa mund ushqehen prej kujtimit.”

Pamja e atij vendi ia shpoi si me thikë zemrën. Gjenerali sosi aty nga ora një pas mesnate në fshatin e tij, veshur me një kostum të zi,  zbardhur nga pluhuri. Këpucët e shtrembëruara tregonin qartë udhën e tij të lodhshme. E ndjeu trishtimin dhe vetminë e tij. Dhembjet ngritën kokë dhe u bënë më të fuqishme se ndonjëherë më parë. Shikoi rreth e rrotull. Vazhdoi të ecte dhe u fut në mes të fshatit.  Zhurmat e hapave të tij përziheshin me lehjet e qenve pas avllive, që kërkonin t’i suleshin në zverk. Sa më shumë afrohej, aq më tepër ankthi vazhdonte ta gërryente. “O zot! Më duket sikur trupi im ka vdekur dhe shpirti më është kthyer në një zog pa streh. Kaq i pafuqishëm e i mjerë ndihet shpirti im. O zot! Kam mbetur krejt vetëm.”  Ndaloi pranë dyerve të veta. Qëndroi për disa kohë duke vështruar lulet dhe sythat e panumërta  midis qiellit dhe tokës. E mahnitshme kjo panoramë e heshtur nën dritën e magjishme të hënës. Ndaloi sërish për pak çaste prapa derës dhe u mundua të kapte ndonjë zhurmë në mesin e asaj qetësie natyre. Këmbët iu këputën dhe trupi iu derdh përdhe. U përpoq t’i thërriste dikujt, po kujt? “A s’më kanë vdekur të gjithë? Mos Besarta është … O zot!”

Si një shtegtar i rrahur nga lodhja, u përpoq të mblidhte fuqitë e veta, por sërish s’mundi të ngrihej dot. Qëndroi ashtu për disa minuta, derisa më në fund kuptoi se kjo ishte rruga, pas së cilës nuk duhej të shqitej. U ngrit duke u mbështetur mbi gjunjët që i dridheshin si puterka dhe vështroi përmallshëm me sytë e tij lotues vendin ku ishte ndarë për herë të fundit nga Besarta.

Ashtu me shpirt të vdekur shtyu derën e drunjtë dhe u fut në oborr. Muret e shtëpisë së djegur dukeshin ende të nxira. Ishte një shtëpi e vogël me mure shtufi, me strehëza, që zgjateshin duke i dhënë pamjen e një stani bjeshke.  “Thua kanë kaluar vërtet gjithë ato vite apo e gjitha kjo është një iluzion i këtij çasti të trembur.” Gjenerali psherëtiu thellë dhe fërkoi kokën me duar duke kujtuar vitet e humbura. U afrua dhe u mbështet mbi trungun e manit të vjetër. Rrënjët e tij dukeshin më të dala dhe më të nxira nga myshku nën reflektimin e hënës. Gjithçka si më parë: përroi mërmërues, livadhi që shtrihej nën syprinën e hënës ku luante Liridoni, Bleta e Vesa, ishte si më parë. Mendoi për një çast t’i thërriste Liridonit, edhe pse ishte i sigurt që kishte vdekur, por ndaloi këputshëm i mbytur në lot. Gjithçka që shihte syri i tij, dukej e shkretë. Vazhdoi ecjen sa mund e lejonte nata, që kishte pushtuar vendin. Iu bë sikur koha u kthye pas. Hidhërimi dhe ndarja me familjen po ia merrnin shpirtin. Malli  për shtëpinë e vendlindjen, ndrojtja se jeta mund t’i sillte çdo të papritur, mallëngjimi tek përshëndeste në natën me shi Besartën, ia mbushnin vërtet zbrazësirën plot me jetë, edhe pse mbi të gjitha këto flinte ndjesia e një shqetësimi ndjellakeq për diçka mizore. Por, ja që fatmirësisht s’ishte e thënë të ndodhte ashtu. Koha ecën, jeta po ashtu gëlon në udhën e gjatë, regëtima e saj përpëlitet dhe rreket përherë e më shpejt, saqë furinë e saj s’mund ta frenosh, qoftë edhe vetëm për një çast. Më kot mundohesh të hedhësh vështrimin pas. Çdo gjë lind, nis, vazhdon nën ndriçimin e diellit dhe perëndon në terrin e natës për të rilindur ndryshe nesër; gjithçka lëviz me ritmin e kohës, në ingranazhet e së cilës kronometrohet jeta e çdo njeriu në planet. Pa dashur, veten e shikon shumë shpejt të tërhequr pas kësaj makinerie të kurdisur, pa ditur që pak ditë më parë ke qënë dikush.

Fytyra e Gjeneralit ishte bërë dyll e verdhë, flokët të zbardhura, hapi i tij i plumbtë. Dukej sikur shtegu i tij  kishte mbaruar e  ishte këputur tani, edhe pse ende nuk kishte mbushur 55 vjeç. Ngriti kokën dhe pa Besartën me Liridonin që qanin mbi të. Kjo situatë e bëri Gjeneralin të qante me ngashërim si një fëmijë. Kur shpirti dhe trupi janë dërrmuar nga një luftë e gjatë dhe e përgjakshme, vjen vdekja ose sëmundja e pashërueshme, mirëpo fuqia e zemrës së madhe merr në çast forca të reja.

Besarta, kur mori vesh të keqen e madhe, që kishte ndodhur, u tret në fytyrë dhe briti:

– Oh, more Gjeneral! – dhe më pas u shemb aty krejt e vdekur. Fatkeqësia dhe morti që e përfshiu shpirtin e saj, e bëri më të kobshme dhe tepër fatkeqe. Rrokullisja e shpresave, që i kishte varur tek Gjenerali, ndryshuan kryekëput jetën e saj. Të gjitha ngjarjet që kishin ndodhur këto dymbëdhjetë vjetët e fundit, e kishin dergjur e plakur aq shumë shpirtin e saj. Ajo ishte prej një dere fisnike dhe për rrjedhojë, edhe shpirtin e kishte të tillë.