Selmani: Hyjnizohet fjala e rizgjohet shqiptarizmi

Në Uskanë, ku hyjnizohet fjala e rizgjohet shqiptarizmi

Nga Namik Selmani

Asnjëherë nuk e kisha menduar se një Takim poetësh nga të gjithë trevat amtare qoftë dhe nga diaspora e largët,  deri në Zelandën e Re, do të na mblidhte simbolika e një miti. E Një perëndie ilire që quhej ndryshe Perëndia e të Folurit. E një miti ilir që vinte thellë nga lashtësia me gjuhën e hyjnizimit, po që të duket se e prekje gati me duar, me këmbë, me sy e natyrisht  dhe me vargje poetësh shqiptarë që ata dhe vetëm ata e dinë se si frymon çdo damar i kësaj toke të lashtë edhe aty në Kërçovë që unë dua ta quaj përherë Uskanë.

Kisha muaj që jetoja më  kureshtjen e kësaj festë poetësh. Padyshim  deri në kufinjtë e Misterit. E që para se të shkoja atje, Safet Hyseni, ky punëtor i palodhur i letrave shqipe, një “ambasador”  i vërtetë me të gjithë statusin e duhur  dhe më afatgjatë në Çikago e në mbarë SHBA në kohë i kulturës shqiptare të shqiptarëve të Maqedonisë në SHBA ma bënte dhe më të shumëpritur këtë vizitë. Libri I tij për kërçovën qe e mora para disa vitesh më bëri që të isha dhe pak kërçovar para asaj enciklpedie të vërtetë Epo, thashë  me vete, një takim klasik poetësh nga ato ku fjalë shqipe shumë shumë  do të konsumohet në një tribunë me dy mikrofona, disa foto me buzë të qeshura, ca autografe në librat e dhuruara, disa çertifikata pjesëmarrjeje me lulka, me mbyllje në një darkë këngësh, bisedash, vargjesh dhe, më tej, të disa shkrimeve të botuara pas disa ditëve në faqet internetike apo në gazeta të Ballkanit, të Evropës e të botës.

…Ishim mësuar që takimet të kishin në sfond emra dëshmorësh përvjetorë betejash, ngjarjesh historie, simbole bashkimi. Po në të katër ditët që  ishin në të në sfond ishin disa murrana gurësh natyrisht  nga mjedise realë që mund t’i prekje  vetëm disa kilometra larg. Në fund të  një pylli që duket se nuk ishte prekur që në zanafillën e çdo filiztrungu. Në atë pamje m’u kujtua Bjeshka e Rumisë që ishte dhe zanafilla e Ulqinit të lashtë. E sipas legjendës në Bjeshkët e Rumisë si Sizifë të lashtë malësorët e krahinë ilire ngjteshin duke dërguar nga një gur në shpinë dhe çdo vit e ngrinin dhe më lart murranën që .. t’i afroheshin sa më afër zotit në lutjet e tyre. Të më falin miqtë e Uskanës. Safert Hyseni Xhelal Ademi dhe Ibrahim Koçi që e kishin bërë shumë të bukur dhe me mbresa të mëdha këtë takim. Duke nisur nga Fatmir Dehari, kryetari i Komunës së Kërçovës (Uskanës, do të thoja unë sërish)  Mëkatet e kësaj bote qënkan të gjithëfarshme. Edhe ky  është padyshim. Po e vija në takimet rutinë në një kohë që ky ishte me shumë simbolikë, padyshim dhe me një organizim të jashtëzakonshëm. Po jetonim  një takim mitik.  Nga ata që duan shumë ide për ta  projektuar e  po kaq sakrificë për t;i realizuar.

Para disa viteve, edhe pse nuk isha fizikisht i pranishëm,  nga larg mora pjesë në një konkurs poetik të ideuar nga bashkia e Salaminës në Greqi ku kërkohej një poezi nga gjithë poetët e botës për Betejën e Salaminës atëherë kur njerëzimi ishte gati në kufinjtë e foshnjërisë së tij. E pra, Safeti, ky botues i revistës shumë të mirë më ngjyra dhe me një botim luksoz bashkëkohor amerikan “Ora shqiptare” fort po ma shtonte kureshtjen për këtë festë të re poetike ku do të isha unë dhe 60 poetë të tjerë. Natyrisht në këtë listë nuk ishte asnjë poet me kombësi maqedonase. Do të ishte mirë që dhe një nga ata të ishte dhe të pranonte këtë mit të lashtë atëherë kur të parët e kësaj toke, që quheshin ilirë, jetonin  mes ëndrrave dhe dëshirave për jetë. Më jep një legjendë që të të them se çfarë lashtësie ke si komb!-thashë me vete  Që para se të bëhesha pjesë e mistikës ose më saktë e lashtësisë së ndritur të kombit tim në këto troje shumë të begata jo vetëm për prodhimet e  ugareve, po edhe për lidhjen me tokën me traditat patriotike. Më erdhi Miti i Kokave Njerëzore të derdhura na sa e sa telajo të piktorit kërçovar Omar Kaleshit. I lindur në këtë rrethinë, në një fshat me emrin shumë kuptimplotë Kastriot (ah, sa keq që nuk bëmë një vizitë në shtëpinë e tij!) që para 82 vitesh.

Ky piktor me frymën stambollite, me fryëmën pariziene, me një stil tejet origjinal në kokat e pikturuara ka mbetur më ilir se ilirët, më shqiptar se shqiptarët e duket se në shumë ditë ai na shfaqej dhe na e shtonte krenarinë tonë të emrit shqiptar që kishim brenda vetes.  Si për rastësi të bukur edhe Hoteli ki ishim sistemuar ishte një lloj Galerie arti . Quherj “ SHTËPIA ART” Pronari i hotelit në çdo vit organizonte një guidë me piktorë të shumë ballkanas dhe pas qëndrimit disaditor a mbase dhe më shumë ai ua mbante pikturat në hotelin e tij dhe skulpturat i vinte në pyllin që e qarkonte atë ndërtesë shumë të bukur disa kilometra larg qendrës së qytetit. Kudo piktura në dhoma në korridore  në sallën e ngrënies, të shërbimi, kudo, kudo… Do të doa që të kisha në krah dhe mikun tim poetin zëëmbël nga Përshevca afër Tetovës që puniojn e jeton në Zvicër me dy vëllimet e tij poetikë. Të kisha Alixhemal .Lufin.birin e Strugës që dikur do të burgosej se kërkonte që të përtërinte  në skenë vallen e mrekullueshme të Ladorishtit  të Strugës..

Miti ishte i thjeshtë dhe i madhërishëm.  Gratë ilire ngjisnin të përpjeten e vendit që ka dhe sot pas 2500 vitesh toponimin Guri i Hyjneshës Thanë me djepe në duar dhe me një urim, kërkesë të njëjtë në gojë e në  zemrat e zhuritura nga halli që e kishin kur shihnin fëmijët e tyre belbanë. “Thanë, o Thanë, jepi gojë fëmjëve tanë!” Duket se ky rit, kjo lutje në një kohë e kaq të largët e zbuste dhe më shumë Hyjneshën dhe ia plotësonte kërkesën e  këtyre nënave, të baballarëve, të motrave dhe vëllezërve më të mëdhenj. E ndërkohë që po përsërisja  dhe unë më një  zë të ulët me duket se dëgjoja sërish zërat e bashkëkombasve të mi, vetëm disa kilometra  larg në Shkupi kur ata po gjakoseshi po vriteshin nga policia e shtetit maqedon  vetëm se kërkonin të drejtat e tyre. “Jepi zë shtetit, jepi zë Evropës që të dëgjojnëë zërat e bashkëkombasve të mi” sikur lakohej nga çdo poet në këtë tryezë poetikë të Kërçovës. Sërish u ktheva pak pas vetëm para pak viteve ku kënga popullore e kishtye  ngritur në një kult të paparë ëndrrën,  dëshirën e  madhe që Kërçova më në fund të drejtohej nga një shqiptar. E aso kohe lindi kënga “Amanet ty o more vëlla/në Kërçovë të pres me të pa/në muajin mars ju të votoni/varret dhe eshtrat të na i mbroni/të na i mbroni ju, o vëllazri/dëshira jonë të pushojë në qetësi/

Me këtë shqiptarizëm në buzë e në shpirt ngjitëm që në orët e para të mëngjesit të ditës së parë Shpatet e  Qafës atij ku do të kujtonim një mit tjetër të trimërisë shqiptare. Sulltana Qafa. Paskan dhe shqiptarët Sulltanën e tyre, thashë me vete. Veç me një ndryshim të madh. Nëse Sulltanët bënin plane dhe luftë për të bërë perandorinë, Sulltana e kombit tim binte në moshën e vajzërisë 25 vjeç për të mbrojtur nderin e tokës së saj. Po, një Sulltanë që bie në mbrojtje të tokës së saj, të familjes së saj të masakruar nga pushtuesit serbë.  Masakra ishte e  madhe, shumë e madhe. 300 burra të vrarë të masakruar mes të cilëve dhe babai i saj Mazllëmi (shtëpia e saj ende dhe sot ishte atje mes gërmadhave) se donin lirinë e tokave të tyre stërgjyshore. Në  fshatin ku    luftuar ajo, diku në një varrezë të thjeshtë  pamë një monument të madh. Një vajzë shqiptare me një xhamadan malësie me dy sy të ndezur nga urrejtja nga dashuria për tokën e saj, nga dhimbja për humbjen e të afërmëve të saj, ka në duar dy gërshërë të mëdha dhensh dhe shkon të vrasë vetë komandantin ushtarak serb të këtij operacioni ndëshkimor, po vrau djalin e tij. Ai djalë vdiq. Ashtu si dhe ajo që u bë dëshmorja e lirisë dhe e mbijetësës së trojeve të saj.

Një skulptor nga Gostivari e kishte përjetësuar atë vajzë madje dhe me shumë kundërshti nga shteti maqedonas që nuk lejonte himnizimin e kësaj trimërie. Në këto caste m’u kujta Masakra e Selanit në Greqi, në tokën e Çamërisë sime të pushtuar kur gati në të njëjtën kohë  grekët vranë 72 burra të parisë së Çamërisë në një Përroin e Selanit me kondakë pushke, me bajoneta, me të gjithë mënyrat më të shëmtuara të një krimi kur toka çame ishte aneksuar padrejtësisht shtetit grek.Cicëroni Zyfer Rushaj do të na e bënte më të lehtë deshifrimin e kodeve të historisë së Uskanës të Zajazit të Sulltanës . Padyshimk miku im i mençur Vesel Xhaferri qe ishte emigrant prej shumë vitesh në Zvicër ishte një tjetwr portret i pashlyer i këtij KARVANI POETIK. Ishte piktor që kishte hapur disa ekspozita fotografike madje dhe në Komunitetin Bektashian të Tiranës. Ishte piktor ishte drejtues i një grupi cirku  me artistë shqiptarë të Kërçovës që jepte shfaqje në Ballkan në Turqi, Zurih Gjenevë të Zvicrës e gjetkë.  Madje në këtë takim menduam se do të jetë dhe një derë bashkëpunimi. Ai na dhe dhe një kopje dorëeshkrimi të dramës “ Shqiponja e Qafës“ kushtuar heroinës Sulltana Qafa.

Pak më vonë në Zajaz na priste një befasi e madhe. Një Varrezë monumentale me titull NËNA SHQIPTARE me një monument të skulpturuar nga Thoma Thomaj përkujtonte  300 shqiptarët e vrarë  nga pushtuesi serb në vitin 1914. Një zgjidhje shumë e goditur nga ana artistike, urbanistike (ishte në buzë të rrugës kryesore) . Një kodër që e rrihte dielli gati tërë ditën. Asnjë nuk i mbante emocionet E kishim për herë të parë. Pranë tyre të gjithë donin të flisnin, të këndonin të recitonin.  Të kujtonin lavdinë e dikurshme që është bërë gurrë për të ardhmen.Diku në rrethinat e qytetit  Him Koça na tregon se këshilli komunal i Kërçovës po bën përpjkekje  për të ringritur Bustin e Skënderbeut që ka qenë këtu para shumë vitesh. Diku pranë në një lulishte  shumë koka skulpturash i shohim  të rrëzuara në tokë. Janë koka të heronjve që kanë  rënë për çlirimin e ish Jugosllavisë. Kërkonin  fonde që të ringriheshin Ndoshta dhe mirëkuptim.. Ndërkohë që juria e Konkursit ka punë Është një test kontrolli me numra Asllan Qyqalla Fatmir Minguli  e kanë të vështirë  Dhe pastaj vijnë netët e gjata, netë të ngarkuara më poezi. Gati secili poept recitoi një libër të tij. Dhimitër Nica  ka ardhur nga Selaniku Agim Bajrami dhe Nikollë Spathara nga Durrësi, Agim Xheka e Petrit Ruka nga Tirana, Farije Ramadani Zmijani nga Shkodra, Silva Tërnava nga Zelanda e re.  Mina Çaushi nga mërgimi. Poezia duket si një buqetë e stërmadhe.

Na uron dhe vetë Fatmnir Dehari kryetari i Komunës.  Gati 1200 poezi u recitua në ato netë që nisnin në orën 10 dhe mbaronion në orën 5 të mëngjesit. Pas ditës së katërt na u desh të ndaheshim jo vetëm me mallin e mikut të pare, po dhe me një lloj dhimbjeje të bukur për këtë miqësi që do të donim ta kishim dhe në vitet që vijnë. Kemi humbur shumë kohë. Ky ishte përfundimi i çdo bisede me fjalë dhe në heshtje. Pas kishim lënë hyjneshën Thanë që na kishte mençuruar më shumë fjalën dhe heshtjen. Kishim lënë heronj, pamje varresh kishim lënë një natyrë të mrekullueshme me vende turistike shumë të rralla që presin të paktën shqitarët për t;i vizituar para se të shikojnë bukuritë e  botës dhe monumentet e panumërt të tyre. Ku janë pushtetarët e arsimit në tre shtetë që ta bëjnë këtë gjë qoftë dhe me ligj të paktën për nxënësit? Kuuu? E kjo do të paktën dashuri për trojet e tua, shumë dashuri. Poezia na ishte bërë më e ngrohtë. Na kishte bërë hyjni mbi tokë.