Baki Ymeri: Heshtja biblike në anglisht

HESHTJA BIBLIKE SHQIPTARE NË GJUHËN ANGLEZE

(Ramiz Kuqi, Biblical silence, Amanda Edit, Bukuresht, 2013)

Nga Baki Ymeri

Flasim për heshtje edhepse heshtja nuk është heshtje por zhurrmë dhe kushtrim për informimin e botës lidhur me fatin e një kombi kreshnik që ka dhënë dhe është duke dhënë kontribut permanent për demaskimin e barbarisë. Libri më i ri i Ramiz Kuqit (Heshtje biblike/Biblical silence), i kushtohet bashkëshortes së tij dhe opinionit anglez lidhur me inspirimet shqiptare të një shpirti të prekur nga flatrat e engjëllit. Kemi theksuar dhe vlen ta përsërisim se Ramiz Kuqi është poeti i stinëve, poeti i dhembjes, misionar i mallit dhe nostalgjisë, poeti i detit dhe i valëve të fjalëve. Poeti sipas autorit është “engjëlli i natës”, një zë i heshtur që përpëlitet mes dy zjarreve, kur „Njëqind vjet/ Një ëndërr atdheu kam”. Përkthimi dhe parathënia në gjuhën angleze i përket Zonjës Patricia Lidia. Po ia japim fjalën.

Një zë i ëmbël i poezisë shqipe

Të shkruash për një autor të ri nga Kosova, të cilin ta nxjerr në rrugë përkthyesi nga një kulturë, nga një qytetërim dhe nga një mendim tjetër, është një gjë e jashtëzakonshme dhe interesante. Duke e lexuar, përpiqesh të deshifrosh çdo sintagmë, çdo bashkëpërkim, dhe pastaj ta riintegrosh në kontekstin inicial, për ta inkorporuar në fushën e kuptimit të përgjithshëm. Kur flasim për poezinë e mërgimit, autori duke qenë poet shqiptar i vendosur në Norvegji, gjithçka duket interesante po qe se vërejmë se si po zhvillohet kultura nacionale origjinale dhe historia personale që kryqëzohet me të gjitha elementet tradicionale të djepit të ri kulturor, rezultati duke qenë një mrekulli: ushtrimi më i mirë i imagjinatës dhe krijimtarisë së mundshme.

Poezia e Ramiz Kuqit nuk të bezdis. Përkundrazi, përmes poemave të tij, Ramiz Kuqi mbulon një paletë të gjerë problematike, duke filluar nga nostalgjia ndaj vendlindjes së tij, revolta qytetare ndaj shqetsimeve të jetës, e deri te integrimi i atdheut në spektrin e qytetërimit europian. Në poezinë e tij ekziston një farë heshtjeje mistike, metaforike, paqësore dhe miqësore, një farë klithjeje pa zhurmë, një zë i veçantë trishtimi e përmallimi. Nuk është qetësia përpara furtunës apo butësia pas shiut. Është përmallimi ndaj atdheut mëmë, malli i dashurisë ndaj dritës së vendlindjes së tij, aq e largët dhe aq e turbulluese si pasojë e bujshmërisë së politike interne. Dhe të gjitha këto përmallime janë të materializuara përmes një heshtjeje biblike. Një titull absolutisht i meritueshëm, që përbën edhe boshtin kurrizor të librit.

Vargjet e tij janë të shkruara me një zë dhembshmërisht të ëmbël. Ato janë një trajnim shpirtëtor për të shuar të gjitha këtë përmallime që në poezinë „Mesazh” të ftojnë të zgjohesh, se dita po degdiset. Preki rezet e diellit duke u mbështetur mbi barin e njomë, thekson autori, dhe shton me fjalë të tjera: Mos hyr tinëzisht në çdo varg, por zgjohu se në dritaren e fjalës, ëndrra nuk ka dy faqe. I ndodhur në një moshë të maturisë, autori e përjeton çdo çast si një eveniment (ngjarje), si një përmbushje shpirtërore. Koha, vitet, të gjitha kalojnë aq shpejt, saqë harrojmë të shijojmë jetën dhe çastin ptezent. Apo më tej, në „Çdo germë”, ku rrokullisen stinët nëpër orteqet e dëborës, kur hyjnë në kllapa fjalët e hijshme, kur thirrjet i merr stuhia duke i shkulur nga rrënjët. Si t’i besoj vallë kësaj, pyet autori: „Mos ishte vallë një ëndërr!.

Madje edhe dashuria e kënduar nga poeti duket si një pjekuri e levarashtë. Një dashuri që të shpie mbi kulmet impresionuese të intimitetit dhe besimit që e bën të mundshëm shprehjen e qenjes në nivelet më të larta, pra rrëfimin e mrekullisë dhe sublimes së vetë qenjes, që mbrëmë të ka kërkuar nëpër faqet e librave, porsi era kur vjen me shiun, kur poeti ulet mbi fjalë, ndërsa malli i zgjuar i stinëve, ia degdis gjumin rrugëve të harresës. Shqiptari i natës pa gjumë ndjen puhinë e lehtë të liqenit, valët e ëndrrave apo ëndrrat e valëve të detit, të ngulfatura në dhembjet e natës, mbrëmë kur hëna mbeti pa fjalë dhe nata pa gjumë.

Ramiz Kuqi, përmes vargjeve të tij dëshmohet të jetë poeti i stinës, ndjenjat e tij duke u modifikuar sipas ndryshimeve të natyrës. Pranvera gjen një vend të veçantë në vargjet e tij, atje ku poeti e ndjen veten si një foshnje e degdisur oqeaneve, duke i puthur bjeshkët e vendlindje në pdo pranverë. Nëpër damarët e gjakut tim i kam mbjellur ëndrrat, dhe ja ku jam, thot poeti: „A s’po më sheh? A s’po më njeh?” Vera është stina e dashurisë së shenjtë. „Mbaj mend një verë të bukur/ Brigjeve të Detit të Zi/ Me kujtime të bardha/ Duke ardhur me dallgë/ Tek bregu duke u ndalur/ Të shihja/ Si e puth detin/ Me buzë/ Si e përqafon/ Ia ledhaton sytë/ Gushën e llërët/ Si futesh/ Në gjoksin e tij/ E përpëlitesh/ I vetmi dashnor isha/ Që të donte/ Me një mall të pashuar!/ Sa vargje kam shkruar/ Për Ty e detin/ Dashnor stinësh/ Sa vargje kam shkruar?”

Vjeshta është stina e nostalgjisë, e përmallimit, autori duke qenë njëherit, siç patëm thënë, poet i mallit, i dhembjes dhe nostalgjisë. Për të, dashuria gërshetohet me përmallimin, duke rezultuar vargje të një vlere të veçantë, me qetësinë e thyer të natës, me një klithmë foshnjeje, me një grua fisnike që ia fshin lotët, me një krokamë sorre që e gërvish qetësinë e vargut. Ja pra se si, në diskursin e tij poetik jehon një përmallim vjeshte, në një natë me shi, e tretur diku në largësitë e paskajshme, kur nata mbeti pa emër. Dimri shqiptar i Ramiz Kuqit ta përkujton dhembjen që struket në vargjet e Bakovias. Nuk është një dimër o bardhë, magjik, përrallor në buzë të vatrës, por një dimër i ashpër, plot shtypje dhe përgjërim. Ai shëmbëllen me një ditë pa ëndrra kur gjithçka duket e heshtur, kur as era nuk fërshëllen, dhe as valët e detit nuk shungullojnë, „në këtë mëngjez të ngrirë, kur acari ka depërtuar kahmos, kur edhe vargjet shqepojnë në strofa”. „O zot/ Si është çmendur dita e sotme?” Dhe si janë çmendur stinët, dhe ku janë ëndrrat e ditës së sotme, pyet poeti, kur hëna ka mbetur e çveshur, dhe kur edhe qiellit i duhet një pasaportë e re!

Ndërkaq, mbi të gjitha, sentimenti më i lartë është ai i patriotizmit, si një ndjenjë dashurie dhe devotshmërie ndaj atdheut dhe popullit, si vetëdije dhe identitet kombëtar. Fjala „atdhe” i tingëllon poetit njësoj si fjala „nënë”, ndërsa dashuria ndaj atdheut shtohet paralelisht me kohën, së bashku me kalimin e viteve në mërgim, atje ku edhe vargjet kanë dhembje: „Pi edhe sonte/ Mos e var/ Hënën mbi buzë/ Nuk është jeta/ Përrallëzë/ Ezopi/ Nesër/ Do jetë vonë/ Pendimi vetë.” (Pa titull). Në përfundim, lirisht mund të themi se kemi para nesh një poet kompleks dhe komplet, një poet të stinëve, të mallit, të dhembjes dhe nostalgjisë, dhe sidomos një patriot të vërtetë, që vuan në mërgim pa e braktisur kurrë dashurinë ndaj atdheut. I këtillë është shqiptari i do vargjeve të shkruara me zërin e një dhembjeje të ëmbël, të gjitha këto duke qenë një strërvitje shpirtërore për t’i shuar përmallimet e kësaj bote.

BOX

Ramiz Kuqi was born in the countryside of Kotlina, Kacanik village (Republic of Kosova). After primary school at Kotlina and high school in Ferizi, he graduated Albanian language and literature at the Universities of Skopje and Prishtina. He was professor at the "Skenderbeu" High School in Kacanik and, between 2005-2010, was director of the "Aga Xhite" College and collaborator at the Private University "Universum" in Ferizi. He is master of literature and member of the Writers Union of Kosova. He wrote his first poems as a student, publishing his first poem in the literary magazine "Jeta e re" from Prishtina (1977). He worked with numerous newspapers and literary magazines in Kosova and Macedonia. He is the author of the volumes "Shared branch" (Rilindja Publishing House, Prishtina, 1997), "A piece of sun" (Rozafa, Prishtina, 2012), "Homeland, metaphor of pain" (Prishtina, 2012), "Biblical Silence" (Romanian-Albanian bilingual edition, Amanda Edit, Bucharest 2013). The monograph "Aspects of Ndre Mjedja’s literary work", master degree thesis, is yet in print. He is also published in the anthology "Unquenchable fire", Bucharest, 2012. Occasionally he writes reviews about authors and their literary works. Since 2010, he lives and creates in Norway's capital, Oslo.

LONGING FOR LONGING AND YEARNING

(A Sweet Voice of the Albanian Poetry)

Not seldom have I said, so, at the risk of repeating myself, I declare: writing about an author unknown to yourself, that chance brings in your the way (chance named Baki Ymeri this time) from another country (Albania, in this case, so another culture, another civilization, another way of thinking) is something extremely interesting. You try to understand, step by step, every phrase, every counterpoint and then reintegrate it into the initial context, to make it part of the overall meaning. When we talk about poetry of exile (Albanian poet established in Norway), everything is particularly interesting, as we can observe how the original national culture and the personal history intertwine with all the traditional elements of the new cultural swing, the result being a miraculous one: the most wonderful imagination and creativity exercise possible!

Ramiz Kuqi's poetry does not deny itself. Through his poems, Ramiz Kuqi covers a wide range of problems, starting with nostalgia of the native land, integration in his adopted country and civic revolt against the vicissitudes of life. In his poetry there is a kind of mystical, metaphorical, peaceful and friendly silence, a silent yelling, a cry of longing and sorrow. It's not the calm before the storm or the silence after the rain. It’s the longing after the motherland, the longing for the love of the native land, so far away and so turmented by the inner political struggles. And all these longings are materialized in a silence. A biblical silence. An absolutely worthy title, which is also the backbone of the book. His lyrics, written with a painfully sweet voice, are a spiritual treatment to settle all these longings: „Wake me up/ Because the day runs./ Touch the sunlight/ Today./ Lie on the tender hey/ Smelling of lilac./ Do not enter mysteriously/ In every verse./ Wake up/ In the window the word!/ The dream hasn’t got two faces./ If you are invited/ Smile as you know!/ Wake up/ I stay awake!” (Message)

As an adult, the author lives every moment as an event, as a spiritual fulfillment. The time, the years, the life, all pass so quickly that we forget to enjoy the present moment, the life „Rolls/ As a snow avalanche./ The seasons/ Entered in parentheses/ The fine words, the invitations/ Have been taken by the wind/ Snatching them from the roots?/ My god/ How can I believe again!/ Had it been a dream?” (Each letter) Even the love sung by the poet in his lyrics is mature. It is a love that leads to impressive heights of intimacy and trust and allows the sincere manifestation of the being at the highest levels, that is the wonderful and sublime expression of his own being. Ramiz Kuqi proves to be season’s poet, his feelings are changing as nature changes. Spring, his lyrics are sharp and full of tone: „I grew/ As the lost child/ Through oceans./ I have kissed the mountains every/ Spring./ Through my blood/ I seeded the dreams/ And/ Here I am./ Don’t you see me?/ Don’t you know me?” (Fall). Summer is the season of love, the sacred love: „I remember a nice summer/ At the Black Sea/ With white memories/ Coming on waves/ Stopping at the bank/ I see your/ How you kissed the see/ With your lips/ How you embraced it/ Comforting its eyes/ The crop and the arms/ How you entered/ In its womb/ Quailing/ I was your only lover/ That desired you/ With an unquenchable longing!/ How many poems have I written/ For You and the see/ How many poems have I written...” (How many lyrics have i written)

Autumn is the season of nostalgia, of longing, Ramiz also being, as we have shown, the poet longing, of pain and nostalgia. For him, love intertwines and interpenetrates with longing, resulting lyrics of special value: „On autumn’s face/ Wrinkles of leaves hide/ Empty comes the rain/ Season with hair/ and I/ not even a thread have I taken/ Not even as sample/ In the barber shop/ On autumn’s face/ Winds flutter./ How to strip this sky/ So that tonight/ I can see the lake’s eye/ Lasgush!” (Season with hair) Winter is a Bacovian one, predicts only evil and pain. It is not a white, feerical, like a fairy-tale by the fireside winter, but a hard winter, filled with oppression and longing: “Today has no dreams./ Everything seems quiet,/ The wind no longer blows,/ Neither the waves./ This morning has frozen,/ The cold penetrated everywhere,/ the verse is limping in the stanza./ God! how come today went crazy?/ How quickly has birth shut down in loneliness./ Words quarrel at the table of oblivion,/ Revenges melted/ The story remained half untold,/ I do not know if today took infusion/ The sky needs a new passport/ They have seen the moon washing itself naked,/ Where are the dreams of today?” (How the season went crazy).

But above all, the most striking feeling is patriotism, the love and devotion for the motherland and the people, consciousness and national identity. The word "home" sounds to the poet like the much-adored word "mother" and his love as a son (of the country) increases over time, as the years in exile pass by: „My God/ How much pain these lyrics/ And this evening have./ Hold the tear/ Homeland! My God/ The sky has frozen/ The stone has become/ This pain./ Chimera/ Do you see the soul/ Crying?/ My God/ How much pain these lyrics have/ And your birds/ On the wandering roads!/ Hold the tear/ Homeland!”(Tears of the soul)

To sum up, this book is the work of a complex and complete poet, a poet of the seasons, of longing, pain and nostalgia, but above all, a true patriot, who suffers from exile and loves his hardly turmented homeland. His lyrics, written in a painfully sweet voice, are a spiritual treatment to settle all these longings. (Patricia Lidia)

Ramiz Kuqi u lind në fshatin Kotlinë të Kaçanikut. Shkollën fillore e kreu në vendlindje dhe Kaçanik, të mesmen në Ferizaj, kurse Gjuhën dhe Letërsinë Shqipe në Shkup dhe në Universitetin e Prishtinës. Ka punuar në Gjimnazin "Skenderbeu" në Kaçanik për vite të tëra. Nga viti 2005-2010 ka qenë drejtor i Kolegjit "Aga Xhite" dhe bashkëpunëtor në universitetin privat "Universum" në Ferizaj. Është magjistër i Letërsisë dhe anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës.  Bëlbëzimet e para poetike i ka bërë si student. Poezinë e parë "Një natë" e ka botuar në revistën letrare "Jeta e re", në Prishtinë (1977). Ka bashkëpunuar me shumë gazeta dhe revista letrare në Kosovë dhe në Maqedoni.  Ka botuar vëllimet me poezi "Degë e ndarë", "Rilindja", 1997, "Asnjë zog", "Rozafa", 2000, Prishtinë, "Një copë diell", "Rozafa", Prishtinë, 2006, "Atdheu, metaforë e dhembjes", Prishtinë, 2012. “Heshtje biblike”  (shqip-rumanisht, Amanda Edit, Bukuresht, 2012). Në ndërkohë iu botua edhe një vëllim me poezi në gjuhën suedeze (”Biblisc Tystnad”). Në botim e sipër është edhe monografia "Aspekte të krijimtarisë letrare të Ndre Mjedjes", punim i magjistraturës. Është prezent në antologjitë “Zjarr i pashuar” dhe ”Vargu në përjetësi”. Shkruan herë pas here vështrime për autorë dhe vepra letrare.  Nga viti 2010 jeton dhe krijon në Oslo të Norvegjisë.