Ismet Azizi: Çka po mbahet në fshehtësi

Çka po  mbahet  në fshehtësi nga shkenca serbe në Sanxhak

Arsa mendohet se është  monument i vetëm në të cilin është “selia” e nji shteti të Evropës  në të cilin është e ndaluar hyrja

Shkruan: Ismet Azizi

Lugina e lumit Rashka me rrethinën e vet, e cila i takon komunës së Pazarit të Ri, paraqet një ndër hapësirat më interesante Ballkanike për shkencën e historisë së mesjetës. Procesi i kolonizimit të Sllavëve në këtë hapsirë nuk është hulumtuar sa duhet nga historianët tanë. Kolonizimi është bërë në etepa, dhe kolonozimi kryesor është bërë përgjat luginave të lumenjëve. Në fillim të shek. të VII-të Sllavët depërtuan në këto vise, pasi që sundimi i bizantit gati nuk ekzistonte.

Para ardhjes së sllavëve këto vise kan qenë të populluara nga ilirët për çka flasin hulumtimet e shumta arkelogjike: Në Pazarin e Ri në vendin e tanishëm të kombinatit të Tekstilit "Rashka"; mandej të mbeturat nga ari dhe qehlibari të gjetura para shum viteve te Kisha e Petrovës. Kjo e fundit na jep njohuri për mundësinë e ekzistimit të një lidhjeje të fiseve ilire, selia e sëcilës ka qenë në vendin e kishës së përmendur.

Toponimet e shumta në këto vise ruajn kujtimrt për ilirët. Emrat : Ras, Ibër, Peshter, Bishevë,Vapa, Lim etj. janë me prejardhje nga gjuha shqipe (ras-rrasë,lim-Lumi; Ibër- i bardhë; Vapë - vapa,-ë; Peshter :Pesh- peshë; ter- terr (terrësi), ter - thatësi.

Kur sebët u vendosën në Luginën e Lumit Rashka, i detyruan popullsinë vendase të tërhiqen në male dhe ua morën tokat. Gjithësesi të gjith vendasit nuk u tërhoqën por një numër i tyre kan mbetë në viset malore për rreth duke u marr me blegtori. Në vazhdimësi ata jetuan në këto vise , qka na bënë me dije edhe prezenca e sotshme e tyre në këto vise.

Arsa është qytet i vjetër i mbretërisë  Ilire

Arsa është emër i vjetër latin i Lokalitetit të vjetër Ras, të cilin serbët e quajn Stari Ras.

Stari Ras, pra Arsa i njohur në atë kohë si Ras, ishte një nga kryeqytetet e para të shtetit mesjetar serb të Rashkës, dhe më e rëndësishmo për një periudhë të gjatë kohore . I vendosur në rajonin e sotëm të Sanxhakut , qyteti ishte në qendër të shtetit të hershme mesjetare që filloi të përhapet në të gjitha drejtimet. Ai u themelua në mes të shekujve 8 dhe 9 dhe u braktisur diku në shekullin e 13-të. Pozicionin i tij ishtei  favorshëm, përgjatë grykës së Lumit  Rashka, në udhëkryq midis detit Adriatik dhe shtetit të Zetës, Bosnjë në perëndim dhe në lindje Kosovës kishte shtuar rëndësinë e tij si një qytet. Sot qytetet i lashtë  është i rrënuar kryesisht parrethuar dhe I pa mbrojtur në afërsi pre vetëm 11 km nga  Novi Pazari, Stari Ras është  shpallur monument kulture me rëndësi të jashtëzakonshme në vitin 1990, dhe është i “mbrojtur” nga Republika e Serbisë.

Arsa mendohet se është  monument i vetëm në të cilin është “selia” e nji shteti të Evropës  në të cilin është e ndaluar hyrja.  Arsa përmendet qysh  në shekullin e dytë (historiani romak). Ndërsa përmendët  vetëm një here deri  në shekullin e gjashtë. Marko Popoviq nji hulumtues serb  në elaboratet e tij ka aq shum paragjykime sa që për shkencën është thjeshtë e pakonceptueshme.

Një gjetje interesante është veçanërisht dy fragmente të bukës së djegur. Si zakonisht kur haset në diqka që  nuk i përket  Nemanjiqëve  ekziston justifikim për këtë: "Koha e krijimit të  këtij muri tash për tash nuk është e  mundur të vërtetohet".  Dhe kështu zgjatë deri sa dikush nga shkenca serbe të cilët megjithate dëshirojnë të dijnë të tregojnë se ku nodhet Arsa.

Deri vonë , para 15 viteve për derisa  në N. Pazar nuk ka ardh ekipi i arkeologëve të fakultetit Filozofik të Beogradit  në krye me akademiken Jovanka Kaliq, të gjith në Sanxhak dhe më gjerë dhe në Evropë kan qenë të bindur se  Arsa ( Ras) ndodhej në vendin e quajtur Pazarishtë, në afërsi të Sopoqanit, ku Stefan Nemanja vendosi themelet e shtetit serb. Këshu mendohej edhe pse nuk kishte kurfar argumenti shkecor.

Për ekzistimin e Arsit në afërsi të lokalitetit Pazarishtë , dhe se nuk duhej të dyshoohej është        “ vërtetuar” viteve të tetëdhjeta të shekullit të kaluar, ekipi i arkeologut të njohur serb  prof. dr. Marko Popoviqit , i cili ekip   pas disa dhjetra viteve të hulmtimit të këtij lokaliteti “ në këtë temë” publikoi disa libra  dhe punime shkencore.

Në bazë të këtyre hulumtive të Popoviqit , Arsa ( apo siq e quajn serbet Stari Ras ) në vitin 1978 , si trashëgimi kulturore , është  future  në listën e  UNESKO-s.

Por një ekip tjetër pra e  akademikes Kaliq ka ardh në përfundim se “ Arsa gjegjësisht Stari Ras nuk ka qenë në lokalitetin  Pazarshtë , por në Gradinë , në lokalitetin Postenjë jo larg kishës së Petrovës , e cila poashtu është nën përkujdesjen e UNESKO-s.

Nuk ka asnjë dyshim se vendi fronit serb ishte Kisha e Pjetrit. Në biografinë e Stefan Nemanja, e shkruar nga Stefan djali i tij, qartë shkruan  se Kisha e Pjetrit gjindet në selinë e shtetit të atëhershëm.

Këtë  tezë të prof. Kaliç dhe kolegët e saj e pasurojnë me  zbulimet arkeologjike të shumta në lokalitetin Gradinë në postenjë  (5 km nga Novi Pazar, përgjat  rrugës për Rashkë, ku janë mbetjet e kishës, të tipit të  fronit rezendecial , selisë së Nemanjës  dhe shumë materiale të vlefshme arkeologjike.

Ana tjetër, disa ekspertë të cilët jan në krah të  Marko Popoviq, kurrë nuk kan dashtë  të dëgjojnë për  zbullimet e  Jovanka  Kaliç as të diskutojnë  seriozisht. Opinioni në  Serbi, si dhe sanxhaklinjët kan mbetur të hamendur.

Pse kurrë nuk jan  takuar këto dy ekipe të  shquar "ekspertësh", të  ulur  në tryezë pran  autoritetev e  më të larta të Akademise Serbe, me argumentet e tyre  një herë dhe përgjithmonë ta zgjidhin  këtë dilemë, do të shihet më vonë  thot etnografi Sulejman Aliqkoviq.

Të hutuar janë edhe turistët, të cilët gjithnjë kërkojnë  të shohin  të dy lokalitetet e "Rasin e Vjetër” gjegjësisht Arsën e Vjetër, mandej kan probleme edhe mësuesit, sepse ata shpesh nuk kanë argumente për të dhënë nxënësëve  përgjigjet e duhura shton tutje Aliqkoviq.

Të dyja ekipet vijnë rrallë në Novi Pazar: Marko Popoviq thotë se punës së  tij i ka dhën fund  ,  ndërsa ekipi i Joan Kaliç për kërkime të mëtejshme në Gradina mungon paraja.

Ndërsa për ekzistencën e Stari Rasit serb, Myftiu i Madh i Bashkësisë Islame në Serbi Muamer Zukorliç në një konferencë të rëndësishme , pat deklaruar: "Ne boshnjakët  jemi  me prejardhje ilire. Nëse dikush ju pyet prej nga kjo tash , lirisht përgjigjuni, "na ka thënë  Myftiu ". Dhe ajo kala mbi Novi Pazar,për të cilat ata pretendojnë  se ishte selia dhe djepi i shteitt serb, në fakt është  Arsa, kryeqyteti i vjetër i ilir dhe nuk ka lidhje me kurfar Rasi  dhe me  shtetit e vjetër  serb ".shkruan e përditshmaje beogradase  “Politika”.

Shum ka për tu  shkruar në lidhje me këtë qytet të vjetër, por një është e saktë se  Ras –Arsa        ( Arza) është qytet i mbrëtërisë ilire.