Kulturë
Aleko Likaj: Buqetë me lule të freskëta
E enjte, 06.12.2012, 07:33 PM
Buqetë me
lule të freskëta
Tregim nga: Aleko Likaj
Nuk
kishim folur kurrë edhe pse shiheshim disa herë në ditë, përballë pallatit tim
te pijetorja në kryqëzim të rrugëve që lidhte qytetin tonë me tri qendra të
tjera banimi. Nuk i dija as edhe emrin, por e kisha kuptuar se do të ishte një
nga punëtorët e ndërmarrjes së përtejlumit, që rrëshqet si një gjarpër i lodhur
poshtë lagjes periferfike. Vinte çdo pasdite e rrëkëllente ndonjë gotë me disa
të njohur që shpesh e prisnin aty. Tani ishim përballë në një kabinë treni. Më
gjeti aty. Kaloi në korridorin e ngushtë me një tufë lulesh në duar, të
mbledhura me një celofan të errët, nga ato të pastave që përdoreshin zakonisht,
sa herë porosisnim ëmbëlsira për në shtëpi. Ndërsa unë mendova se duhej të
kishte zënë vend në ndonjë kabinë tjetër nga fundi i vagonit, ai u kthye befas
e u shfaq para xhamit të derës me një buzëqeshje pafajësie.
Kërkoi
vend dhe pastaj, sikur të ishim njohur e folur prej disa vitesh, më pyeti si në
confidence
- Për ku
kështu?
Pasagjeri
tjetër që ishte me mua në atë kabinë, vinte nga stacione të tjerë. E gjeta aty,
ndërsa një çift po linte kabinën në momentin që u shfaqa te dera. U rregullua
përballë meje dhe buqetën me lule e vuri sipër varëses së portmontosë, aty ku
zakonisht vendosim valixhet apo çantat që na shoqërojnë në udhëtime të tilla.
Rregulloi kollaren dhe tërhoqi poshtë fundin e xhaketës përpara se të ulej.
Ishte e para herë që e shihja me kostum. Zakonisht mbante një dok kombinati,
gati të zbardhur dhe një xhakavento pak më të erët se ajo e pantallonave.
Pasagjeri
tjetër përballë meje kishte hedhur sytë përtej xhamit të dritares, ku kishin
filluar të lëviznin peizazhet e periferisë së qytetit tonë.
- Pa hë,
ç'kemi? – pyeti dhe vendosi duart mbi gjunjë. – Do të shkosh dhe ti atje?
Gjëmë. – Tundi kokën, por pa pikëllim. - Eshtë dita e tretë sot…
E pashë
në fytyrë ku nuk lëvizte asnjë muskul. Pastaj u hodha një sy luleve që
qendronin atje lart të mbledhura në një buqetë. Kuptova që ishte nisur për në
kryeqytet, në ceremoninë që organizohej për funeralin e udhëheqësit. Nuk dija
se si t'i thoja. Më kishte ftuar im kushëri, Skënderi, në Durrës. Priste fjalën
e djalit në një ceremoni fejese. Mua më kishte të afërt, djalë xhaxhai. Merte
për nuse një vajzë doktori. Ishte prerë dhjetë ditë më parë fjala dhe neve na
duhej tani që shkëmbenim unazat e çiftit. Por kishte ndodhur kjo vdekje. Nuk
mund që as edhe të shtyhej më ceremonia. Përveçse një lloj tersi që sillte kjo
në jetën e çiftit të ri, do të na shkaktonte edhe ne të tjerëve plagë pastaj.
Mirëpo Skënderi dhe krushku i tij doktor, i kishin rregulluar pipëzat për ta
bërë e organizuar në heshtje të plotë, pa bujë e zhurmë.
Nuk mund
që t'ia thoja gjithë këto këtij njeriu që më dukej se e njihja prej vitesh. I
thashë se kisha në spital një të afërm, të sëmurë rëndë, që do të operohej atë
ditë dhe se me qendrën e punës do të shkonim edhe ne ditën e nesërme për
homazhe në kryeqytet tek udhëheqësi që ishte në arkivol. Natyrisht që nuk isha
i sinqertë me të në këtë pohim të fundit.
Stacioni
i parë pas qytetit tonë erdhi shpejt. Njeriu i kabinës zbriti. Poshtë në
platformë pashë një grup njerëzish me kurora e buqeta me lule. Me siguri që
shkonin në kryeqytet për t'i dhënë lamtumirën udhëheqësit. Duhej të ishin
ndonjë kolektiv nga uzina e atij qyteti të vogël punëtorësh. Nuk doja të na
vinin aty, sepse nuk kisha qejf që trishtimi i asaj dite të më prishte gëzimin
që më priste në ceremoninë e nipçes, të cilin e doja shumë. Dhe ashtu ndodhi në
fakt. Siç duket, mbetën dhe u sitemuan në vagonin ku hipën. Kishim mbetur vetëm
tani me njeriun që nuk ia dija as edhe emrin.
Kur treni
u vu në lëvizje, tjetri u ngrit dhe mbylli derën e kabinës, që kishte mbetur
ende e hapur.
- U
shëroftë një orë e më parë kushëriri yt, – më tha, – dhe operacioni i ectë
mbarë.
Unë e
pashë përsëri drejt e në fytyrë. Edhe këtë herë asnjë muskul nuk i lëvizi,
madje as edhe qerpikët. Më vajti mendja për keq. Nuk e njihja jetën e tij, por
ajo buqetë me lule të freskëta më jepte të kuptoja se “ishte ndonjë nga të
thekurit e regjimit”, përderisa shkonte i vetëm që të bënte homazhe tek
udhëheqësi i shtrirë në atë sallë, i vdekur. I thashë, “faleminderit” e në çast
u bëra indiferent. Tjetri u rehatua dhe unë ndjeva aromën e një deodoranti që
kishte hedhur. U mbështet përballë meje.
- Eshtë e
vërtetë që ne nuk njihemi dhe nuk kemi folur asnjëherë me njëri-tjetrin, edhe
pse kështu si fytyrë jemi parë shpesh. Jetojmë në një qytet dhe kjo është
krejtësisht normale për dy njerëz kështu si ne. Miti më thonë dhe punoj në
bonifikim si shofer në fund të qytetit. Përtej lumit. Shpesh vij te klubi, aty
në kryqëzim, përballë teje. Me shokët e mi të lagjes së vllehëve e kaloj kohën.
Pimë edhe ndonjë gotë. Dëfrehemi. Pothuajse moshatarë. Dikur jam rritur aty dhe
kam lindur atje, po tani jetoj diku në qendër të qytetit te posta. Kam një
pallat të thjeshtë. Po kështu e bëj edhe jetën. Dikur jetonte edhe mamaja ime
me mua, por prej dy vjetësh ajo nuk është më. Pleqëri. .
Ktheva kokën
dhe i buzëqesha si për të aprovuar gjithçka tregoi ai për veten. Bëra të
përzemërtin në atë takim. Miti nxori një paketë cigare dhe ma zgjati me
ndrojtje duke kontrolluar derën e kabinës se mos lëvizte kontrollorja, një grua
e bëshme me flokë të gjata e të verdha si të Brixhitë Bardosë. I thashë se nuk
e pija, por nuk më shqetësonte kjo gjë.
-Ne fare
mirë mund të ulnim pak xhamin e dritares, në mynyrë që të dilte tymi jashtë, -i
propozova unë. I pëlqeu kjo ide e u qesh në fytyrë si një fëmijË. Madje iu
zhdukën edhe rrudhat mbi ballë e sytë e mëdhenj të zinj, m'u dukën sikur
shkëlqyen fort.
- Nuk rri
dot pa këtë. E vura kur isha ende shumë i ri. Ja, atje në Durrës, ku do të
shkosh ti për atë hall që të ka zënë. Edhe unë e kisha një hall atëhere.
Psherëtiu
dhe pastaj ndezi cigaren. U ngrit dhe hodhi fijen e shkrepëses nga pjesa e ulur
e dritares, e cila nuk ishte më shumë se dy gishta. Zuri vend përsëri e u
mbështet si në fillim.
- Eshtë
një histori e trishtë që e ruaj prej tridhjetë vjetësh, ja këtu brenda këtij
kraharori, – dhe goditi gjoksin me dy gishta sikur kërkonte të trokiste në atë
derë të mbyllur prej aq vitesh.
Lëshoi
një shtëllungë tymi mbi syprinën e xhamtë të dritares, duke e tretur vështrimin
larg, ku humbiste një përrua kodrinor. Pastaj kur u shfaq një fushë me një
shtëpi gjysmë e shkatëruar, kuptova se ndjeu një dhimbje. Mbase nuk ishte
peizazhi në këtë mes, por diçka tjetër e brendshme. Kjo u duk më mirë kur afroi
cigaren përsëri në buzë. E thithi thellë pa e patur mendjen aty. Diç mendonte a
sillte në parafytyrimin e tij.
- Eshtë
një shok i keq, – thashë unë për cigaren, si për t'u gjendur në bisedë.
Tjetri e
lëshoi tymin përsëri. Këtë herë uli kokën poshtë. Më pa drejt e në sy. Kuptova
që donte të më thoshte diçka, por ndërroi mendim në momentin e fundit.
Rrotulloi cigaren midis tre gishtave të dorës së djathtë duke mos ia ndarë
vështrimin për disa çaste. Ndihej trak e truku i rrotave metalike të trenit
brenda kabinës. Zhurma metalike shoqërohej herë pas here edhe me një ciatje që
vinte si një zë violine në një orkestër të çakorduar. Miti tundi kokën e
mblodhi sërish buzët pa mundur të shprehte asgjë.
- Jeta
është e çuditshme, por ka një moral, – tha ai e më pa drejt e në sy. – Eshtë i
rëndësishëm që të respektohet…Eh!.. Të thashë për një histori që jeton brenda
meje dhe që unë jetoj me të dhe për atë. Tek ajo fillon dhe mbaron për mua në
dhimbje. Mbase ty nuk të intereson, se shpesh njerëzit janë indiferentë ndaj
dramës së tjetrit. Ne vllehët kemi një shprehje për këtë kategori, duke
justifikuar në një farë mënyre, kur themi se nuk më lënë këmborët e mia të
dëgjoj këmborët e tjetrit.
Unë
lëviza dhe shtriva këmbën e djathtë përpara, si për ta çlodhur, por vështrimin
nuk e hoqa nga fytyra e tij. M'u duk se për të parën here ai njeri kërkonte të
nxirrte nga brenda vetes së tij një të fshehtë që e kishte ruajtur kushedi prej
sa kohësh, por që e kishte munduar, mbase deri në vuajtje. I kishte sjellë
dhimbje.
- Ka qenë
e re, fare e re, as pesëmbëdhjetë vjeçe, Aneta. Kishte një trup të hollë e një
fytyrë krejt të paqme. Dy sy si deti blu, të thellë e të bukur. Ia pashë për të
parën herë në farmacinë e babait të saj. Ishte ditë e tretë e çlirimit të
qytetit. Kisha shkuar për nënën. Doja një qetësues për kollën e saj që ato ditë
e mundonte dhe e sfilitte. Prej një jave kishte zënë edhe shtratin. Lajmi se i
shoqi dhe babai im kishte rënë në betejë disa ditë më parë në një qytet të
Myzeqesë, e kishte drobitur. E kishte vrarë psikologjikisht. Mua ende nuk ma
kishin thënë. Aneta ndihmonte babain e saj, një mjek shëndetlig dhe me një trup
që dukej si i mplakur, i kërrusur. Burrë i heshtur ishte dhe i sjellshëm. E
dinin se kishte qenë për studime në Austri në rininë e tij. I tha së bijës që
të më ndihmojë në hallin tim. I tregoi edhe raftin se ku mund që ta gjente
ilaçin. Vajza e solli shpejt e unë i a dallova mirë fytyrën e bardhë ovale dhe
ngjyrën e artë të flokëve të dredhura që i derdheshin pas supeve. M'u duk si
një nimfë e sapodalë nga deti. Isha i përhumbur, sa as që e dëgjova këshillën e
babait të saj se si do ta përdornim ilaçin që do të më shëronte nënën. Kështu
më mbeti në mendje ajo ditë e parë. Isha gjashtëmbëdhjetëvjeçar. Një vit më i
madh se Aneta. Adoleshent. Zëre se nuk fjeta atë natë. Nëna që nuk e dinte se
si vuante kjo zemra ime, se si më përpëlitej në gjoks si një zogth që kërkon të
niset në fluturim, i tha të nesërmen vëllait të saj, Vangjelit, që ishte në
shtabin e qytetit të çliruar:
-
Dhimitri u shqetësua shumë për mua, dhe nuk mbylli sy një natë të tërë. Po
vuan. Ka të drejtë, se e kam të vetëm e dritë të syrit. Ai do të jetë trau i
shtëpisë këtej e tutje.
Mua ma
kishin fshehur vrasjen e babait, dhe ky lajm vërtetë më lëndoi e më rrëzoi
psikologjikisht. Një humbje e pazëvendësueshme, që herë e mendoja dhe herë nuk
do ta besoja që në momentin kur im atë doli malit për liri. Por ja që ndodhi.
Por bashkë me dhimbjen e babait në një cep të zemrës sime, qëndronte edhe ajo,
Aneta. Ku ta dija unë se edhe ajo atë mbrëmje kishte marrë lajmin për babain e
saj, farmacistin e urtë që më priti e përcolli me aq fjalë të ëmbëla, sikur të
më kishte birin e tij. E kishin thirrur në komandën e qarkut që në mëngjes.
Dikush nga komshijtë kishte raportuar se dy javë më parë ishte ndodhur për
vizitë një major gjerman i garnizonit të qytetit në shtëpinë e mjekut. Dhe këtë
e kishin parë që ta përcillte deri te porta e oborrit. Kjo kishte mjaftuar. Nuk
dihet pastaj se cili ishte shkaku i vërtetë për vdekjen e farmacistit në
mbasditen e asaj dite aty në komandën e qytetit. Ai vuante në fakt nga një
sëmundje e pashërueshme, që vetëm e shoqia e dinte, por edhe mund që t'u ketë
mbetur në dorë atyre që hetonin.
Miti
nxori një letër nga xhepi dhe e vendosi në syprinën e tavolinës së vogël të
kabinës. Pastaj shtypi për ta shuar me dy gishta kokën e cigares që digjte ende
e u drejtua nga unë për të kërkuar falje që e ndërpreu historinë e tij dhe u
ngrit në këmbë. Shkoi te xhami i dritares që na sillte ajër të freskët nga
jashtë, në atë ambient të ngarkuar duhani dhe më buzëqeshi me çiltërsi. Dhe
zuri vend. Ktheu kokën nga korridori, e më tha:
- Së
shpejti vjen edhe stacioni i radhës. Më duket se jemi mirë deri tani.
Unë e
aprovova me kokë si për të treguar gjendjen time se ndjehesha shumë mirë.
Pastaj ai pyeti befas
- Mos të
mërzita më këtë histori?
-
Përkundrazi. Qenka interesante. Po të dëgjoj me vëmendje. Vetëm jemi.
Miti
lëvizi nga vendi, u mbështet qetësisht dhe buzëqeshi përsëri. Heshti një cast
sikur të kujtonte se ku i kishte ndërprerë kujtimet e tha:
- Kur nuk
kishte kaluar as edhe një muaj nga ajo ditë, Anetën e takova përsëri. Në të
zeza ishte, por i shkonin. Ia tregonin trupin e kolmë dhe linjat e një vajze që
po merrte tashmë përgjegjësitë për jetën e saj. Në varreza që të dy. Ishte e
hijshme. Më salutoi me ndrojtje, sikur të ishim të njohur prej kohësh e pastaj
mori rrugën për në qytet. Pak ditë më vonë e rigjeta në komandën e qarkut, një
shtëpi e një ish të pasuri, që ishte shpronësuar nga të parët në qytetin tonë
atëhere. Unë me nënën ishim te daja. Na kishin thirrur për të plotësuar
dekumentat e babait. Ishte shpallur dëshmor i atdheut si i rënë në luftë.
Kishte ardhur një i madh nga kryeqyteti së bashku me një ekip nga pas. Aneta me
nënën e saj kërkonin ndihmë. Nuk kishin me se të jetonin. Pa asnjë të ardhur.
Femra dhe pa asnjë mbrojtje në këtë botë. Ia tregova nënës sime dhe i thashë: "Shikoje
atë vajzë, a të pëlqen? " "Goxha qenka shejtanka. Ka një bukuri që
vret. Do të kisha qejf që ta kisha nuse për ty, kur të rritesh edhe ca, por
duket që është nga sëra e borgjezëve. Nuk ia njoh familjen". Pastaj ato
hynë në zyrë tek dajo Vangjeli, dhe një çast më pas i pashë që dolën të
dëshpëruara. Pa asnjë shpresë. Dallova lot në sytë e nënës së saj. Më theri në
zemër. Nuk doja që edhe ato të vuanin.
Nënat, si
nënat, nuk priti dhe të nesërmen i tha vëllait, kur erdhi në mbrëmje tek ne, që
t'i ndihmonte ato dy femra.
- Gjynah
nga perëndia. Bëj diçka, Vangjel, nëse është në dorën tënde.
- Por, a
e di, moj motër, se cilat janë ato që më rrinë sot si qyqe? Austriakja dhe e
bija e farmacistit, mikut të gjermanëve, pushtuesit të huaj. Ne vrasim mendjen
se si të ndihmojmë sot fakir-fukaranë, dhe jo të përkujdesemi për zengjinët.
Pushteti është yni, dhe jo i atyre. Perëndoi dielli për ta. Ai do të ndriçojë
pjesën tjetër që ka qenë në erësirë. Mua dhe ty, Kristavgji, dhe ata që kanë
jetuar deri tani në mjerim.
Kuptova
që daja ishe i vendosur në misionin e tij të ndihmave të popullatës. Por edhe
nëna sikur të ma dinte plagën e zemrës nguli këmbë në të sajën. Pas dy orësh
motër e vëlla sikur i zbutën gjakrat dhe u morën vesh jo vetëm për familjen e
farmacistit të vdekur si njeri i armikut, por edhe për të tjerë nga kjo
kategori:
- Mos bëj
keq, Vangjel, t'u bëftë motra. Ndihmoji njerëzit, hallexhijtë, se stomaku nuk
do t’ia dijë për politikë.
Daja na
premtoi se austriaken do ta thërriste që të nesërmen. Nga dreka shkova edhe
unë. I takova dhe u thashë që komanda e qarkut do t'i ndihmonte. Nëna e Anetës
u mrekullua e më rroku në qafë sikur të isha fëmija e saj. "Nuk kemi asgjë
me se të jetojmë",- më tha. Idrizi, im shoq, nuk vuri asnjëherë para
mënjanë. Ndihmonte që të gjithë. Edhe partizanët biri im aty furnizoheshin sa
herë kishin nevojë. I mjekonim edhe në shtëpi, fshehurazi. Majori Shtalberger
që na erdhi në shtëpi, në fakt ishte për këtë hetim, edhe pse unë e im shoq
flisnim të njëjtën gjuhë me atë. Na paralajmëroi. Na kërcënoi. Kemi qenë
mënjanë. Idrizi ishte veçse një patriot i madh i vendit të tij, por që tani
është edhe vendi im. Sepse unë e lidha jetën me Shqipërinë e shqiptarët. Më
solli dashuria që nga alpet e Austrisë".
Pas
kësaj, unë u njoha më shumë me të dyja, nënë e bijë. Takoheshim vazhdimisht. U
bëra vërtetë djalë i shtëpisë së tyre. Përgjëroheshin për mua. Por jeta e tyre
nuk do të ishte gjithmonë vaj, si femra ndienin vazhdimisht mungesa. Shumë herë
flinin pa bukë. E kalonin ditën me një vakt ushqim. Elsa kishte studiuar në
Austri për sizmografe dhe në atë kohë asqë bëhej fjalë për ndonjë institut
shkencor në Shqipëri. Ishte herët për këtë gjë. Burri e mbante në shtëpi, por
ajo nuk bënte jetë prej zonje. Nuk ishte e tillë. Vinte nga zona të vogla
alpine, vajzë fshati. Me Idrizin ishte njohur kur ishin studentë në konvikte,
atje në Salcsburgun e largët.
Treni
frenoi menjëherë dhe vagoni ynë u duk se u tkurr nga forca shtytëse e vagonëve
të tjerë që ishin afër lokomotivës. Na gjeti të papërgatitur. U gjenda në
këmbë. Miti u bë nervoz dhe tha:
- Po këta
a janë në vete? Udhëtojnë njerëz dhe jo kafshë. Hajde trenistë që kemi edhe ne.
Por edhe fillestarë të ishin, në stacion bëhet gjithmonë kujdes.
Unë ula
xhamin e dritares dhe zgjata kokën jashtë. Ndjeva freskun që më ra në fytyrë.
Dallova që larg një grup njerëzish që hipën në tre vagonat përpara nesh. Disa
prej tyre mbanin kurora me lule, por edhe buqeta. Pastaj sytë më vajtën te
buqeta e njeriut që kisha në atë hapësirë të vogël treni, që udhëtonte me mua
për të njëjtin qëllim, ashtu si ata. Ajo ishte vendosur përballë meje në vendin
ku zakonisht ishte i planifikuar për valixhe të vogla e çanta dore të mëdha. U
ngrit në këmbë edhe Miti. Shtyu derën e kabinës dhe zgjati kokën në korridorin
e zbrazur:
- Ishalla
nuk vijnë këtu. Vagoni ynë më duket se është me fat, – tha ai, ndërsa shtyu
përsëri derën për ta mbyllur.
- Do të
jenë sistemuar andej. Jemi të fundit dhe treni zakonisht qëndron përpara. Që të
vijnë deri tek ne, u duhet të ecin ca. I bien shkurt. Hipin atje ku qëndron
vagoni, – thashë si për të plotësuar dëshirën e tij. Por në fakt edhe mua po më
pëlqente ai lloj intimiteti e vetmie nën shoqërinë e një historie që edhe Miti
po e rrëfente me ndjenjë. Kishte qenë pjesë e jetës së tij.
Teni
lëvizi përsëri dhe ne të dy zumë menjëherë vendet përballë njeri-tjetrit. Mes
nesh u ndodh buqeta me lule që u rrokullis nga vendi ku qëndronte që në fillim.
U përkulëm të dy dhe në çast ia lashë Mitit që ta merrte. Ai e solli para
fytyrës së tij e i mori erë. Ishin disa karafila të parritur mirë, e disa lule
të tjera me ngjyrë. Ndihej aromë. U kaloi dorën sipër me përkëdheli sikur të
frymonin si të gjallët dhe pastaj e vendosi me kujdes në krahun e djathtë si
një pjesë e vetes së tij. Mendova se një djali dëshmori si ai i kishte hije ai
moment që t'i çonte udhëheqësit të vdekur lule, sepse kishte drejtuar luftën. E
kishte fituar.
- Jemi
vetëm, – i thashë sërish Mitit, si për të kujtuar që të vazhdonte të tregonte
tregimin e lënë përgjysmë.
Ai bëri
një gjest si për të më thënë, ah, vërtetë si harrova? Nxori përsëri nga paketa
një cigare dhe në çast u pendua. E mbajti në dorë si për të më thënë se kësaj
here nuk do ta ndizte më. U koll pak duke vënë grushtin përpara gojës e tha me
një zë si fërshërimë:
- Kur
vendosa që Anetën ta çoja në shtëpi, mësova se ajo ishte e sëmurë. Kishte
filluar të villte gjak. Më ishte fshehur. Për dy vjet që ishim njohur nuk ma
kishte thënë asnjëherë, ndonëse Maria më tha se ishte çështje e dy muajve të
fundit shfaqja e saj në familjen e tyre. Por as edhe unë nuk e kisha kuptuar.
Po më tretej e ligej çdo ditë para syve të mi. Mendova se e kishte nga dashuria
për mua. Më donte, siç mund një i verbër të dojë dritën e munguar. Eh!... Pesë
muaj më parë, nëna e saj, Elsa, më kishte propozuar që të përfundonim shpejt në
martesë, sepse edhe Aneta nuk mund të jetonte dot pa mua. Nuk kishte as gjumë.
Shpesh qëndronte vetëm në shtëpi, se nëna e saj kishte mundur të gjente një
punë në spitalin e qytetit si pastruese. Natyrisht me ndihmën e dajo Vangjelit,
që edhe këtë herë i kishte vënë zemrës një gur dhe kishte lëvizur nga parimet e
tija. Atëhere e bisedova me nënën që Aneta të vinte e të jetonte me ne. E dija
se ajo nuk ma prishte, por vëllai i saj nuk u përmbajt. Bubulliu. Thuaj se u
çmend fare. Më tha se po shkelja mbi gjakun e tim eti, që kishte dhënë jetën
për lirinë nga okupatori dhe që njerëzit të ishin të lirë, e të pashfrytëzuar
nga ata që i kishin pirë gjakun, të pasurit, e borgjezët. Idrizin e
konsideronte bashkëpunëtor të pushtuesit dhe nuk do ta lejonte kurrë që unë,
djali i dëshmorit, të merrja për grua vajzën e tij. Ime ëmë në fillim nuk e
kundërshtoi, se i dhimbsesha unë. E dinte që unë vuaja për Anetën, por edhe se
Aneta nuk mund të jetonte dot pa mua. E donte edhe ajo më shumë se një nënë.
Nuse i thërriste sa herë ajo vinte e kalonte ditën në shtëpinë tonë. Ia puthte
duart e ballin dhe gëzohej si një fëmijë e parritur. "Ti ma bën të lumtur
Dhimitrin tim, të vetmin thesar që kam në këtë botë". Por edhe Aneta nënë
i thoshte. "Vërtetë që ikja e babait më trishtoi, po fati deshi që unë sot
kam dy nëna",- thoshte ajo vajzë me flokë të arta. Dajo Vangjelit i thashë
që unë e doja vërtetë Anetën dhe se ajo në fakt është tashmë pjesë e familjes
sonë. Kaq u desh që ai të shpërthente përsëri. Nuk e di pse i ra në kokë e na
tha. "E pamundur. Boll më. Dashkeni që ta bëni edhe pjesë të familjes,
pasi më keqpërdorët duke i shpëtuar ato nga uria, tani do t'i ulni edhe në një
tavolinë me mua. Këtë unë nuk mund ta duroj. Ti, nipçe, je ende i vogël dhe i
ke akoma buzët me qumësht"…Unë ika dhe i lashë aty vëlla e motër. Dola dhe
eca në natën gojëprerë, pa e ditur se ku. Ndjeva dhimbje në zemër. Sytë m'u
mbushën me lot dhe qava si një fëmijë. Po kuptoja se po e humbja dashurinë
time, Anetën, dhe këtë nuk mund ta shpëtonte as edhe nëna që më thoshte se isha
thesari I saj i vetëm. Unë e dija që pas kësaj ajo do të dorëzohej. Nuk mund që
t'ia prishte vëllait të saj, Vangjelit, që bënte edhe detyrën e babait tek unë,
por edhe të mbrojtësit e njeriut që përkujdesj për jetën tonë. Jetonim prej
disa kohësh në atë qytet, tek të afërmit e nënës. Pa atë në ato vite jo vetëm
që nuk do t'ia dilnim dot, por do të vdisnim urie. Ishte vështirë për moshën
time që ta mbaja shtëpinë me bukë. Në fakt unë tetëmbëdhjetëvjeçari, një muaj
më parë kisha zënë punë si sekretar i drejtorit të grumbullimit të qarkut, duke
u marrë gjithë ditën me shkresa, por pagesa ime ishte tepër simbolike. Haja
atje dhe na jepnin ndonjë ushqim, sa për të mbajtur frymën gjallë në familje.
Kjo ishte e gjitha në atë periudhë. Daja na jepte ca para nga rroga e tij, me
të cilën mbante edhe familjen e vet, gruan, dhe një vajzë të vogël, Leftin.
Natën e kalova
në buzë të detit. Aty përballë tij ku frynin errëra e dallgët kafshonin
errësirën si bisha të uritura, që kërkonin pambarimisht gjak. Por unë nuk mund
të tërheqesha, jo, kursesi. Nuk mund ta braktisja Anetën kështu. Ajo vajzë që
më kishte trazuar gjithë ëndërrat e mia djaloshare, me një zemër më të madhe se
deti që e kishim para shtëpisë, ishte bërë motivi i dashurisë, qëndresës në
jetën time, i burrërisë, dhe i besës. Ky ishte vendimi që mora atë natë dhe nuk
i lëviza.
Kishte
kaluar kohë nga ajo mbrëmje. Në shtëpi nuk flisja më për Anetën. Motër e vëlla
menduan se plaga kishte zënë kore dhe zemra ishte qetësuar tashmë, por nuk
ishte aspak kështu. Pas pune shkoja vazhdimisht tek Aneta. Dilnim mbrëmjeve e
shkonim deri në rrethinat e qytetit. Përqafoheshim e kalonim çaste ashtu nën
pushtetin e dashurisë së zemrave tona dhe në darkë e ktheja në shtëpi.
Ndiheshim të lumtur. Të thashë që vendosa ta çoj në shtëpi. Nëna ishte
krejtësisht e pafuqishme që të më kundërshtonte, edhe pse nuk donte të prishej
me vëllanë e vetëm, që i kishte mbetur në këtë botë. Për dajo Vangjelin mendova
se një ditë ai do të dorëzohej. Dola në mbrëmje nga puna dhe shkova si
zakonisht drejt e te shtëpia e Anetës. U thashë që të përgatiteshin se në fund
të javës do ta merrja Anetën në shtëpinë time. Këtë herë si nuse. Por vajza e
ëndërave të mia heshti. Uli kokën dhe e hodhi vështrimin tek e ëma, sikur
kërkonte të merte mendimin e saj për vendimin e rëndësishëm, që do të jepej në
këtë çast. Kuptova që u drodh dhe kraharori mezi i u mbush me frymë. Ngashëreu.
"E ka nga emocioni, -mendova unë,- pasi është ky një moment tepër delikat
në jetën e një vajze". E ëma u duk se do të më thoshte diçka, por duket që
ndryshoi mendim në momentin e fundit. Ktheva vështrimin nga Aneta dhe dallova
që kishin lënë gjurmë në mollëzat e saj dy rrëkeza loti, të cilat shndrisnin
nën një ndriçim jo të mirë që jepte një llambë që varej nga tavani i lartë i
asaj dhome. Dukej se e kishte humbur shkëlqimin e saj pas ikjes së të zotit. Iu
drodhën supet dhe Aneta shpërtheu në lot së bashku me një gulçimë që i doli nga
brenda kraharorit. Lëshoi disa fjalë që mua m'u dukën si një mallkim për fatin
e saj. Më së fundi mendova se këtu kishte diçka tepër serioze, që nuk kishte të
bënte aspak me lumturinë e një vajze, të cilës i propozojnë të shkojë në
martesë me njeriun që i kishte robëruar jo veçse zemrën.
"Dëgjo,
bir, -më tha Elsa, -Anetën e kemi të sëmurë. Qysh prej dy muajsh dhe kjo është
koha kur ne e kemi konstatuar këtë nga një mjek italian në Tiranë. Vajza po
bashkëjeton me një sëmundje të vështirë, që ne nuk mund ta përballojmë dot as
financiarisht, por as edhe psikologjikisht. Ajo rezervë ilaçi tepër e kushtuar
që e kishte Idrizi në farmacinë e tij, ka shkuar për të kuruar njerëz të tjerë.
Por edhe jashtë në spitale e klinika nuk është se e shërojnë dot, por e mbajnë
në kontroll. Ishim sot te doktori dhe mësuam se sëmundja po ecën me hapa të
shpejtë. Eshtë rënduar gjendja e Anetës, bir. U bënë analizat. Na rekomanduan
një vend klimaterik. Eh!... Sa për lajmin e gëzueshëm që na solle, këtu do të
jemi. Do të vij edhe ai moment që do t'ju shoh të dyve të lumtur, ty dhëndërr e
Anetën nuse. Nuk ka gëzim më të madh për një prind sesa ky çast i
magjishëm".
Nuk e
mendoja kurrë, asnjëherë, se dashuria ime e parë si një anije do të merrte kaq
ujë dhe do të fundosej në detin e së keqes. Por, ja që edhe jeta nganjëherë
është kaq e ashpër dhe e padrejtë. Është gri dhe jo bardhezi, siç e mendojmë
ne. Nuk është çështje fati në këtë mes. Anetën e rrëzoi dhe ia dorëzoi
sëmundjes mospranimi i dashurisë së saj në familjen time, partishëria e vëllait
të nënës sime. Kështu e kam gjykuar dhe vazhdoj unë, edhe pas kaq vitesh.
Qofsha edhe i gabuar.
Në
koridor u ndien zëra njerëzish. Vinin nga vagoni para nesh. Miti e ndërpreu
rrëfimin dhe shkoi përsëri drejt derës. E shtyu dhe qëndroi aty si një statujë,
duke ndjekur me vëmendje lëvizjet e të posaardhurve. Unë dëgjova zërin e
fatorinos:
- Shokë e
shoqe të Kavajës lëvizni më poshtë. Ka akoma kabina të lira. Mos u grumbulloni
këtu.
- Qenkeni
shumë për në Tiranë sot, – i thashë.
Ai më pa
drejt e në sy, po nuk foli. Tek Miti u afruan dy vajza të reja. Ky i pyeti:
- Vajza,
të kujt ndërmarjeje jeni ju?
- Fabrika
e qelqit, – tha një prej tyre, një vajzë brune dhe e hollë në shtat, duke iu
përgjigjur njeriut që qëndronte te dera e kabinës dhe që nuk u kishte liruar
rrugën e hyrjes.
- Auu!
Qyqja, moj gocë. Po çfarë do të bëjmë ne këtu? – bëri sikur u tremb tjetra. Nuk
e sheh që ka vetëm burra. Hajde, të ikim te shoqet tona te kabina tjetër.
U duk
sikur e tërhoqi për krahu shoqen dhe në çast u zhduk nga ekrani i xhamtë i
derës në korridor. Miti ndenji dhe një moment dhe, pasi u sigurua që nuk kishte
më njeri të na vinte aty në kabinë, e mbylli derën. U kaloi dorën flokëve dhe
shkoi në vendin e tij. Mori buqetën dhe bëri të njëjtin gjest, ashtu siç kish
bërë një çast më parë. I vendosi ngadalë në të njëjtin vend dhe u kthye nga
unë.
- Kjo
historia juaj qenka shumë e veçantë, – i thashë. – Gjynah që nuk e ka dëgjuar
ndonjë shkrimtar, mund që të dilte ndonjë roman i mirë që do të linte shijë te
lexuesi.
Qeshi.
Tundi kokën, këtë here pa gaz dhe filloi:
- Ditët
që rrodhën më pas, nuk kishin ngjyrë, por as edhe diell midis nesh. E shihja
dita-ditës që po më fikej e po tretej si një qiri përpara meje. Ku ishte ai
kurm vajzëror i ikur? Qëndroja vazhdimisht në shtëpinë e saj dhe tek ime ëmë
shkoja sa për të fjetur. As edhe gjumë nuk kisha. Zëre se isha në punë, zëre se
nuk isha. Por atje nuk më thonin gjë. E mbyllnin një sy për djalin e dëshmorit…
Një ditë zuri shtratin e nuk u ngrit dot më. Filloi të lëngojë. U bë rëndë. Po
fundosej. Nuk deshte që ta puthja më. Kishte hall se do të më ngjiste
turbekulozin. Erdhi edhe ime ëmë. I tha se do ta shihte nuse shumë shpejt në
derën e shtëpisë sonë. E pashë që Aneta u lumturua. Sytë i morën një shkëlqim,
sa që m'u duk se dhoma e gjithë llamburiti nga një dritë që erdhi përtej dy
dritareve të mëdha. Nuk do ta harroj atë çast. Vuri buzën në gaz si për të na
thënë se e besonte. Më erdhi mirë që nëna ime e bëri të lumtur Anetën, qoftë
edhe për një moment.
Të
nesërmen e ëma, Elsa, solli doktorin e spitalit. Ai e vizitoi dhe u largua i
heshtur nga krevati i saj. Në korridor na tha se edhe pak orë i kishin mbetur.
M'u mbushën sytë me lot dhe fjalët shteruan buzëve të mija që dridheshin. I
thashë Elsës që edhe ajo vajtonte fatin e bijës së saj në një gjuhë që unë nuk
e kuptoja, e bëjmë nuse. Ajo hapi sytë e më pa si e mpirë. "Do ta veshim,
ja këtu në krevat". Austriakja tundi kokën e bëri kryqin. Dola menjëherë
jashtë dhe u nisa me nxitim për te shtëpia e dajo Vangjelit. E dija se nusja e
tij ruante një fustan nusërie. I a thashë dhe e mora. Ndryshe nga i shoqi, ajo
më mbështeste mua. Ka nevojë jetimi për atë gëzim. Kështu i thoshte. I erdhi
keq për Anetën. Le t'i marrë me vete edhe në botën e përtejme. Të mbesë
gjithmonë nuse. Pastaj renda për në shtëpi dhe mora rrobat që kisha përgatitur
për dhëndërr. Vendosa një papion, se ashtu ishte moda atëhere dhe u ktheva me
një frymë. Vetë e zhvesha dhe e vesha. E ëma nuk kishte zemër më në atë ikje të
beftë të së bijës. Po Aneta po humbte dhe kishte një ndijim të paktë. E
zbukuruam që të dy pastaj.
Kur
kishim përfunduar gjithçka në atë ceremoni të thjeshtë midis jetës dhe vdekjes,
i shtrirë pranë saj në të njejtin shtrat, iu betova se do t'i qendroj besnik
deri në vdekjen time, sepse unë tashmë isha martuar dhe do të jetoja çdo çast
me atë, duke i dhënë e marrë dashuri. Kështu më iku Aneta. U shua. Mua më la
shumë dhimbje në këtë jetë. Eh!..
Një
sirenë e stërgjatur lokomotive po na lajmëronte se po i afroheshim stacionit të
Durrësit. Gjeta rastin që Miti heshti dhe i thashë i prekur:
- Qenka
një histori e trishtë kjo juaja dhe më vjen vërtet keq që paske patur fatin të
ndeshesh me një ngjarje kaq dramatike si kjo me Anetën. Të rroni dhe ta kujtoni
gjithmonë atë vajzë.
Më
falenderoi në heshtje. Ndjeva se nga kraharori i doli një gulç. U përmbajt. Pas
pak u gjendëm në këmbë. U bëra gati që t'i zgjatja dorën dhe ti uroja “Rrugë të
mbarë”, por ai më la të kuptoja se do të më shoqëronte derisa të zbrisja poshtë
te dera e vagonit. Mbase i duhej të ndërronte vend tani pas ikjes sime, sepse
pas gjithë atij rrëfimi nuk do t'i bënte mirë edhe vetmia. E kuptoja gjendjen e
tij.
Po hynim
në stacion dhe ai mori buqetën në duar me një përkujdesje që binte në sy.
Dallohej që ishin ende të freskëta. Ia ndjeva aromën. Lëvizëm në korridor e u
përballëm me dy kavajaset, që kishin qëndruar të vetmuara në këmbë aty në
korridor. I përshëndetëm e qetësisht shkuam deri te dera. Ishte një qetësi
vdekjeje dhe njerëzit brenda në kabina heshtnin në zi. Ndiem që treni ndaloi në
platformën e stacionit të Durrësit. Një det njerëzish që prisnin të udhëtonin
drejt Tiranës për homazhe tek udhëheqësi. Me siguri ndërmarje të planifikuara
që kishin radhën për të lotuar. Disa syresh u sulën menjëherë në dyert e
vagonave. U ktheva nga Miti dhe i thashë:
- E po,
të uroj, rrugë të mbarë. Po nxitoj, se paska shumë njerëz që po presin poshtë,
që kërkojnë të ngjiten këtu
Por ai më
bëri përsëri shenjë se do të më ndiqte deri poshtë në platformë. Unë e
falënderova dhe i thashë që nuk ishte nevoja. E konsiderova respekt të tepërt
nga ana e tij për mua. Ngulmova përsëri, por ai zbriti përpara meje. U kujdes
për buqetën që të mos ia prishte turma, e cila mezi priste atje poshtë. Mes
trupave që nxitonin të ngjiteshin, u ula edhe unë në platformën e stacionit.
- Do ta
kesh tepër të vështirë që të ngjitesh përsëri në vagon, - i fola ngadalë dhe në
çast dyshova se ai nuk më kishte dëgjuar.
Miti
rregulloi pardesynë dhe më tha qetësisht:
-
Lëvizim? Deri jashtë stacionit jemi bashkë. Pastaj mua më duhet të nisem drejt
e në varrezat e qytetit. Sot Aneta ka tridhjetetetëvjetorin e vdekjes. Vij këtu
çdo vit për të respektuar në radhë të parë kujtimin e saj. Të thashë që i kam
dhënë fjalën përpara se të nisej për udhë, tek vdektarët, besën për të bërë
qendresën. Dhe këtë e kam përmbushur me dinjitet dhe ndershmëri, deri sa t'i
shkoj aty pranë. Unë jetoj me këtë.
Heshta pa
e ditur se ç’ti them asgjë. Isha befasuar me veten time. Lëvizëm mes njerëzve
që ishin sulur në dyert e vagonave. Zor se ai tren i merrte që të gjithë.
Dëgjoheshin komanda që jepnin druejtuesit. Kërkonin rregull. Pastaj nxitova
hapat që të arrij Mitin.
Ishim
pranë, unë, ai dhe në mes buqeta me lule të freskëta.
Pas nesh
ishte turma.