Tuna Prekpalaj: Filozofija na çel syt?

Filozofija na çel syt?

Nga Tuna Prekpalaj

Diktator?t, si dhe njer?zit tjer? n? pozita t? nalta, arrogant?, t? cil?t hypen me intrizhe malt n? shkall?t e shoqnis?, aq nalt  saq? menduan se e preken diellin me dor? dhe e mbrriten qiellin: Hitleri, Mussolini, Millosheviqi, Enver Hoxha. Ata menduan se e kan kap? Zotin p? mjekrre. Por edhe t? tjer?t, q? ma mire âsht mos me ia permend emnin, ishin t? verbuem dhe t? korruptuem nga pushteti, statusi dhe paratë. Ata harruan interesin publik dhe e shkelen me çizme shtetin dhe shoqnin?, popullin. Hitleri bani vetvrasje. Mussolinin e vjerr?n. Millosheviqi nuk vdiç, por cofi si qeni n? burg. Enverit – me nder me than? – ia pshurren vorrin.  Kta t?  t? kat?rt u mbajt?n – p?r shkak t? frig?s - n? duer nga populli i tyne. E krenarija e diktatorve âsht fry aq shum sa q? ata menduen se jan zot dhe se ata vet? jan ligji. Ata shkel?n n?p?r kufomat e njerzve t? pafjash?m. Pse ndodhi kjo gjâ ashtu n? m?nyr? tragjike? Simbas meje âsht diçka ma fell se q? n? momentin e par? duket. Simbas meje pika e par? âsht andrra, plotfuqija, krenarija, kokfortsija e – posaq?risht - jodialogu...

E ktu erdha deri te pika q? d?shirova t? vi n? k?t? artikull: DIALOGU. Por jo vetum dialogu.

Çka i p?rket memorijes due me than? se ka ardh koha q? na n? k?te koh? t? msojm prej historis?. Se historija – si than romak?t qysh moti (por mbetet nji e than? q? vlen edhe n? diten e sodit) -  “historia est magistra vitae” = historija âsht m?susja e jet?s.  Edhe shkaku, objekti i m?simit âsht dialogu. Dialogu me t? “tjetrin”. TJETRI, i cili gjindet jasht egos time. Se ai q? âsht jasht meje edhe ai ka mendime, t? cilat un? (ndoshta) nu  i di. Edhe TJETRI gjindet n? hapsin?n e rruzullit toksor. Edhe tjetri jeton, mendon, punon ose s’punon, ka probleme, han, pin, shkon n? nevojtore... pra âsht si un?. Kurse elementet negative si kok?fortsija, jorelativizmi,  krenarija e vazhdo me plot?simin e gabimeve q? i bajm, duhet t’i çfarojm nga çenja e jon?. Sepsse, vetit? q? i p?rmenda dhe komandimet, fjalët e bukura, apo premtimet e bukura: këto janë shembuj që p?rdoren p?r gjuhën strategjike lidhur me detyrim ose shtyjme. Ndonjëherë detyrimi nuk âsht i duksh?m, si p?r shembull ai që flet âsht nji diktator apo autoritet dhe se ne i besojmë s? shpejti. Për të sigurue drejtësin?, unë kam d?shir? q? t? p?rpiqem  me e shqyrtue kushtin e dialogut si dialog dhe dialogun si te till?,  por edhe dialogun e drejt? dhe t? lir?, diskret. Dialogu n? m?nyr? t? nji individi t? civilizuen.

Unë mendoj se dialogu âsht ndërmjet njerëzve si një prej rand?sive ma t? mdhaja dhe vleftshme p?r njerzimin. Po t? kishin pas? diktator?t dialog me popullin e tyne, ata nuk e kishin pas at? fat tragjik dhe t? tmerrsh?m n? vdekjen e  tyne, t? cilin e kam p?rmend ma p?rpara. Diaslogu dhe kontaktet jan? interakcionet ma të randësishme midis njerëzve. Sepse,  tue fol me njani-tjetrin na i njoftojm? të tjerët, por e njoftojm? edhe vetvetën edhe bot?n si t? till?. Nëpërmjet gjuhës bahet përputhja me faktet e ndjekuna, normat morale dhe përvojat personale. Nji bised? për mua âsht edhe si nji veprim i vërtetë. Ajo mund të jet strategjike, si shembull, kur i ndihmon t? tjer?t ose kur e pyet dikend tjet?r me t? ndihmue, ose dikush q? kërkon prej teje për me bâ diçka t? kandshme. Me gjuh? komunikojm ndermjet veti. Gjuha âsht instrumet p?r komunikim. Gjuha âsht mjet me i tregue mendimet tona e nuk âsht si q?llim n? vete. Gjuh?n q? e p?rdor? duhet te jet e kuptueshme jo vet?m nga intelektuali, por edhe nga katundari. Gjuha âsht edhe vegla p?r komunikim nd?rnjerzor. Por ky akt si i till? âsht  edhe komunikues. Atëherë ti mund t’a njofton bashkëbiseduesin tand vetëm n?se e konsideron ate të barabartë me ty dhe n?se e mrrin  mir?kuptimin dhe konsenzusin. Unë mendoj se në rrjedhjen e historisë pushteti âsht ushtrue në mënyrë sistematike, sidomos në Mesjet? me parimet religjioze, t? cilat paten veshok?; n? kohën e fashizmit, nacizmit, socializmit, komunizmit. Prandej unë mendoj se - nga pikëpamja filozofike - emancipimi i njeriut âsht shumë i randësishëm në shoqninë kontemporane. Pa emancipim nuk ka progres n? shoqni, por vet?m grabitje, korrupcion, egoiz?m, mbrapambetuni. Sepse individi dhe komunikimi  gjithnji e ma tep?r po kërcnohet nga plotfuqishmënija e burokracisë, e ekonomisë e egoizmit, e horizontit t? ditunis? s? kufizueme, botkuptimet religjioze tendencioze, arroganc?s analfabetike, t? cilat fusin uj n? mullinin e tyne.

Idealiter, n?se kemi marr?dhanje njer?zore së bashku, si njer?z – e jo si kafsh? - at?here âsht nevoja q? t? bahen marrëveshjet. Kurse në praktikë e shofim shum mir? se na shpesh nuk pajtohemi nd?rmjet veti. Kur jemi 10 vet? tue diskutue mbi gjanat e rand?sishme n? politik?, i kemi 15 ide pa lidhje dhe t? cekta. Për ma tepër, k?tu pushteti i krijuem nga politikan? inkompetent q? zg?rdhihen me poza, me hipokrizi nuk mujn me e lujt nji rrol politik objektive e serioz n? shoqni. Nji “politikan” q? nuk e ka diapazanin e gjan dhe nuk ka pergaditje intelektuale, nuk mund t? jep direkcione shoqnis?. Sepse,  meno das quod non habes = nuk mund me dhan? ate çka s’ke. Politikant?t t? gjith jetojn? n?n njejtin horizont, por jo t? gjith ata e kan t? njejtin horizont t? shikimit. Populli ka nevoj? p?r politikan? serioz q? mir? i mbajn dizginat n? dor?. Dhe dit? e nat  jan? tue mendue se si me e zgjedh problemin e uris? n? popull. E me u kujdesue q? asnji njeri n? shoqni t? ket hang?r, papun?si etj. Por jo me mendue vet?m p?r k?to probleme. Edhe probleme tjera. Sdi me e krijue nji stil t? ri dhe t? kandsh?n n? jet?n e popullit. Përveç k?saj, n? burokraci, religjion, shpesh n? edukim edhe n? ekonomi luajn? motivet që janë në kundërshtim me DIALOG si të till?. Për me e  parandalue q? individët në shoqni të mos bahen viktimat e veprimit strategjik apo viktimat e nji "sistemi t? pagdhendun",  duhet t? referohet n? forcën e argumentit, q?  âsht nji pik? e fillimit të vendimit dhe ku çdo pjesmarr?s ka t? drejt me than? ate çka don me than?. Në nji pushtet ku DIALOGU âsht i lir? e jo pushtet dhunues. N?  nji shoqni ku krijohet  mund?sija  q? çdo qytetar t? stimulohet dhe t? aplikohet q? secili pjesëmarrës t? ket? të drejtë me fol dhe me veprue simbas kapacititit te vet. Atëherë âsht mirë që të përdoret e ashtuquajtuna "adresë e vlefshme", e cila mund të përdoret si nji referenc?, shqyrtim dhe ekzaminimin i argumenteve t? paraqituna. Por, na duhet të fillojm? nga supozimi se folësi e thot? të vërtetën, t? v?rtet?n e cila ka të drejtë të thuhet haptas dhe të thotë ate q? duhet t? thuhet n? nji m?nyr? t? sinqert, konstruktive dhe t? vlefshme p?r t? mir?n e t? gjithve e jo vet?m p?r interesin e vet. Dhe se fol?si âsht i bindun n? argumentet e veta! Me e kap qelcin dhe me i drejtue botkuptimet nga drita.

Por – e ktu vjen nji “por”. Na duhet edhe me kan? t? hapun dhe t? marim p?rgjegj?sin? . Mos t’a shtyjm përgjegjësinë tonë morale tek të tjerët: mbikëqyrësit ton? me parime t? civilizueme,  instrumentet korrigjuese etj. T’i marrim si shembull rregullat e qarkullimit t? automjeteve. Na mendojmë se përgjegjësia e jon? nuk âsht p?r me e ngadalësue shpejtsin? kur vijm af?r qytetit, edhepse i shofim shenjat e trafikut se duhet t? vozitim 50 km/h.  E sheji i trafikut  na siguron p?r me vozit? simbas rregull?s.  E kjo rregul âsht p?r t? miren tande dhe p?r t mir?n e tjet?rkujt. Arsyeja që na duhet me mbajtë nji shpejtësi të ulët nuk âsht bindja morale, por âsht nji autoritet apo mekanizëm korrigjues. Don me than? se nuk don me than? se je i lir? e, pra, un?  voziti shpejt dhe si due un? vet.  Sikurse q? ndodhi me djalin tim. Nji dit? ai m? pruni me veturen e tij n? sht?pin? time. Tue vozit? un? e pash shejin e trafikut 30 km n? or?. E shikova kallxuesin e shpejt?sis? s? vetures dhe e pash  se dajli i im voziti ma shpejt se 50 km n? or?. Kur e pyeta djalin se a e ka pa shejin e trafikut, m’u p?rgjegj se e ka pa, mirpo nuk ka d?shir? me vozit? 30 km. n? or?, sepse vetura do t? shkon ngadal. Kur mbrritum n? sht?pi e kapa telefonin. Ai m? pyeti se kujt i telefonoj. Iu p?rgjegja: policis?. “Pse”, m? pyeti. Iu p?rgjegja: sepse nuk ke vozit? simbas rregull?s. Dhe se do t’i tham policit se duhet t? vjen n? sht?min? time p?r me ia dhan gjob?n djalit tim - e un? jam d?shmitar p?r kontravencion. E djalit tim i thash se ai vet duhet me mendue se me vozit? ma shpejt se sa tregon sheji i trafikut âsht rrezik p?r ate, por edhe p?r t? tjer?t. Rrezik, sepse mund t? ket? ndeshje dhe pasojat do t? jan? fatale. Spitali. Por ndoshta edhe handikapi ose vdekja. Krejt kjo nuk do t? isht mir? p?r askend – edhe p?r familjen. Pikërisht, ky âsht si nji shembull konkret. Na nuk dojm të marrim  përgjegjësi, por dojm me kan t? lir?. Na bajmë atë çka dojm, çka âsht ma komode p?r ne (e nuk na intereson p?r t? tjer?t) sidomos n?se na nuk jemi të kontrolluem (nga policia – si djali i im mendoi) ose t? korrigjuem. Edhe nji shembull tjet?r. N? nji autobus, nji i ri mos me ia nshue vendin grues ose burrit plak âsht  nji problem moral. Kurse,  n?se dikush i shtrin kambet me kpuc? t? ndyta mbi banken e trenit,  nuk âsht nji problem moral, sepse ndojher? p?r fat t? mir? vjen kondukori dhe thot? se duhet me i vnu kamb?t posht?.

Këtu unë dua ta lancoj nji term t? ri t? nji shoqnije t? re me em?n  "demokracija diskursive", ku çdo njeri âsht i lirë dhe e ka të njëjtën mundësi – pa prijashtim se kush âsht (intelektuali, katundari, politikanti, arsimtari, profesori univerzitar, puntori i çdo kategorije, studenti  etj. etj.) - me i  shpall? edhe argumentet e veta ose argumentet e kundërta, t? cilat ai i shef n? shoqni. K?te  me e bâ, âsht mir? p?r progresin e shoqnis?. Por në qoftë se autonomia jonë (fetare, bindjet egoiste politike, kulturore dhe sociale etj.) gjindet tansisht në duart e palëve të treta, t? cilat bajn? represion, pumpojn? frig? dhe e p?rdorin teknik?n diktatoriale, at?here na e humbim lirinë tonë dhe ekziston mundsija se rriten diktator?t si kpurdhat mbash shiut. Prandej, sidomos dhe veçanërisht në keto kohë të tranzicionit politik prej nji sistemi diktatorial n? ate demokratik (q? po e shofim na t? gjith me syt? e ballit se nuk  âsht demokratik) në Kosovë dhe Shqipni âsht e nevojshme q? argumentet e rilindjes s? njeriut t? ri SHQIPTAR t? frymzohen me nji jet? e re. Tue mendue: un? jam subjek e jo objekt n? shoqni. N? nji jet?, n? t? cil?n duhet me u fut metanoja - ndrrimi komplet. Jeta e njeriut duhet t? ndrrohet plotsisht dhe duhet t? liroje vetvetin nga opresionet nga liroje vetvetin nga opresionet nga hudhen posht teshat e vjetra tue i vesh ato t? rejat. O shqiptar, realizohu se mendimi autonom dhe liria jan elemente ma se t? nevojshme p?r jeten tande. Mos lejo q? t? tjer?t t’a krypin trunin tand. Mendo vet. O Albanian, aude sapere! = O Shqiptar, guxo të mendojsh! Organizoje dhe orjentoje mendimin tand n? dimenzione t? reja, liroje vetvetin nga opresionet nga jasht. Filozofo, se filozofija do t’i qel syt?. Liroje vetvetin ngaa opresionet e ndryshme. Filosofo, se filozofija do t’i qel syt?.