Ilir Sefaj: Poezi e ecejakeve kombëtare

Poezi e ecejakeve kombëtare

Sali Bashota, “Bukuri e nëmur”, Poezi, botoi, PEN Qendra e Kosovës, Prishtinë, 2006

Vargu poetik i Sali Bashotës, ngrihet në nivelin e veprës artistike edhe atëherë kur lind spontanisht edhe atëherë kur rikërkohet mbase me qindra herë, ky fakt dëshmon se vokacion kryesor i këtij autori është poezia, ngase gjetjet që bën poeti janë tejet të kapshme për lexuesin e supozuar

Nga Ilir SEFAJ

Libri poetik ‘Bukuri e nëmur’ i prof. dr. Sali Bashotës, botuar edhe në gjuhën e kulturës europiane, në frëngjisht pra, (poezia e këtij autori është botuar edhe në gjermanisht, anglisht, rumanisht, maqedonisht etj), flet në mënyrë tejet eksplicite, për përjetimet e vrazhda q  ë ndjen shpirti i poetit karshi fatit të kombit të tij. Autori i këtij libri poetik, bashkëndjen me dhembjet e shqiptarit të tij, ngase në perceptim e këtij autori, bota shpirtërore e njeriut tonë ka pasur ecejaket e saja tejet të vështira gjatë shekujve.

Poezia e Sali Bashotës komunikon me një kohë e një rrethanë të caktuar. Autori i kësaj poezie, me mjaft elokuencë ka dhenë përjetimet e njeriut i cili atakohet nga vuajtjet e kombit të tij që njëkohësisht janë edhe përjetime të vet autorit. Nëse flasim me terminologjinë e teorive letrare, libri ‘Bukuri e nëmur’ është libër i dhembjes personale, i dalldisjes shpirtërore, i mohimit të veprimeve ç’njerëzore, por edhe i vënies në pah të vlerave kombëtare siç shprehet Yvonne - Denise Kochil në parathënien frëngjisht të po njëjtit libër. Vargu i këtij poeti përveç që është tejet i realizuar në rrafshin stilistikor e semantik, ai shquhet edhe për tematikën e tij universale, ngase autori ka vënë në pah idealet humaniste të cilat do duhej të dominon në universin tonë.

Lufta dhe pasojat që lë ajo është njëra nga obsesionet tematike të autorit. Eksodi që ndodhi në Kosovë, tmerret e luftës që përjetoi populli i poetit, djegiet, plaçkitjet që bëri okupatori në vendlindjen e autorit, nuk kursyen as edhe krijimtarinë e poetit. Thënë ndryshe, djegia e krijimtarisë së poetit është e dhembshme, ngase kjo nënkupton djegien e një pjese emotive, që është e lidhur me botën e shpirtërore, dhe pikërisht ky ishte synimi i armikut, që të shkaktojë vdekjen e shpirtit.

Lufta dhe pasojat që shkakton ajo dhe vaji që ndizet në shpirtin e poetit, bëhen pjesë organike e simbolikave që kanë funksion të thellë meditativ.

Metafora si: “Bukuri e nëmur”, “buzëqeshje e vrarë’, “shpirti i humbur” flasin për një gjuhë të figurshme, një stil unik, por edhe për një shprehje të pasur gjuhësore e letrare ku dominon figura e ironisë, e që nuk braktiset asnjëherë nga vargu i poetit Sali Bashota.

Termi Atdhe në penën e këtij autori lakohet me mjaft kujdes, atdheu është sinonim i qiellit, tokës, ujit, zjarrit, komponentë këto që flasin për lidhjen shpirtërore të njeriut me tokën: “Ky është skifteri i bardhë/ Që nëna e vinte mbi djep/ Në kohët plot bubullima/ Atdheu domethënë Qielli”.

Në librin poetik ‘Bukuri e nëmur’, Bashota ka dhënë tablo të gjalla e të plota të një mjedisi konkret, vendlindjes, janë vizatuar në plotninë e tyre ecejaket kombëtare të njeriut tonë në kohë e rrethana të ndryshme, po ashtu është dhënë në zenitin e saj bota emocionale e poetit përballë këtyre ecejakeve, dhe, tek e fundit, kënga dhe vaji janë pandam i artit dhe i letërsisë, siç do të shprehej studiuesi A. Vinca në një rast.

Poezia e Bashotës është poezi e dhembjes personale, e harrimit të vetvetes, e melankolisë, e pikëllimit, e vetmisë, është poezi e lektisjes shpirtërore: “Unë jam shpirt i trishtuar/ Unë jam jetë e vrarë/...Unë jam vetmi e harruar/ Unë jam bukuri e fjetur/ Unë jam varr i hapur”, vargje si këto lindin si rezultat i një gjendjeje të fortë emotive, të një egoje e cila hallakat botën shpirtërore të poetit.

Një poezi e cila ngritë në stadin më të lartë botën emocionale të poetit karshi realitetit objektiv dhe përpjekja për tejkalimin e gjendjeve të forta emocionale që lindin si domosdo e një realiteti të vrazhdë është preokupim kryesor i vargut të këtij poeti.

Vargu poetik i Sali Bashotës, ngrihet në nivelin e veprës artistike edhe atëherë kur lind spontanisht edhe atëherë kur rikërkohet mbase me qindra herë, ky fakt dëshmon se vokacion kryesor i këtij autori është poezia, ngase gjetjet që bën poeti janë tejet të kapshme për lexuesin e supozuar.

Poezitë të cilat gjenden brenda kopertinave të librit poetik ‘Bukuri e nëmur’ janë të çliruara nga rregullat e ngurta metrike si: rima, pastaj vargu i matur etj., etj., pra të shumtën, vargu i kësaj poezie nuk është i shkruar në forma të rregullta metrike, dhe kjo liri krijuese sikur ka imponuar një shprehje më të pasur gjuhësore e stilistike e karakterizuar edhe për nga gama e gjerë tematike e saj.

Për poezinë e Bashotës janë dhënë vlerësime nga më të ndryshmet, mirëpo ai që ka qëlluar në shenjë më së miri sipas pikëpamjes sime, është ai i redaktorit të njërit prej librave të poetit Bashota, zviceranit Stephan Sigg i cili ndër të tjera shkruan:”Për Bashotën shkrimi është një formë e rezistencës dhe përballimit. Ai nuk shkruan vetëm për vetveten, por ai përfaqëson tërë popullin e vet. Poezitë e tij mundësojnë një shkrim në kulturën dhe traditën shqiptare”.

Si do që të jetë, në kohën kur jetën tonë kulturore e artistike e kanë vërshuar pseudovlerat,  lakmia për t’u marr me art edhe nga ata që nuk e kanë një vokacion të tillë, pastaj lëvdatat kuturu e pa vend që marrin këto krijime nga lexues mediokër, kjo poezi (të cilën lexuesi ynë dhe ai i huaj ka pasur rastin ta ketë në duar), e kultivuar dhe e gdhendur jo vetëm në planin e idesë, formës e përmbajtjes, por edhe në nivele të tjera, është tejet e mirëseardhur për mjedisin tonë kulturor e artistik.

Së këndejmi, krijimtaria letrare e Sali Bashotës ka zënë një vend qendror në komunitetin e kritikës letrare te ne, dhe jo vetëm, megjithatë jam i mendimit se kjo krijimtari, dhe në veçanti poezia e këtij autori, as sot e kësaj dite nuk ka zënë vendin e merituar në komunitetin e kritikës letrare e cila zhvillohet sot në hapësirën shqiptare.