Besim Muhadri: Kronikë e jetës personale dhe e dhimbjes kolektive

KRONIKË E JETËS PERSONALE DHE E DHIMBJES KOLEKTIVE

Halit Nezaj: “Udha e ëndërrës së thyer”, Tiranë 2012

Shkruan Dr. Besim Muhadri

“Kombi ynë ka shumë për të thënë e për të shkruar. Mos lejoni që harresa t’i marrë me vete të pathënat e të pashkruarat tona që janë të mbushura plot drama e lavdi”, sepse:  “Fjalët i merr era, e shkruara mbetet”

Me këto fjalë përfundon librin e tij memorial, Halit Nezaj, me titull “Udha ëndërrës së thyer”, të botuar kohë më parë në Tiranë, në përkujdesjen e poetit të mirënjohur tropojan, Hamit Aliaj.

Libri me kujtime i shqiptaro-amerikanit Halit Nezaj, “Udha e ëndërrës së thyer”, është një nga librat e shumtë të shqiptarëve që jetojnë dhe punojnë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, të shkruar sidomos gjatë viteve të fundit, apo thënë më saktë, të shkruar pas rënies së diktaturës komuniste në Shqipëri. Janë me dhjetra libra të tillë, në të cilët autorët e tyre, kryesisht emigrantë, që në SHBA shkuan pas ikjes së dhunshme nga shteti amë dhe pas kalimit nëpër golgotë dhe nëpër rrathët e ferrit dantesk. Janë libra që në mënyrë shumë besnike tregojnë vuajtjet, periptetitë, ëndrrat, të thyera e të parezalizuara të tyre.

Libri me kujtime dhe dëshmi “Udha e ëndërrës së thyer”,  i Halit Nezajt, është një libër që, siç shprehet edhe vet autori, është munduar dhe ia ka arritur që në  mënyrë shumë besnike, shumë të sniqertë të paraqesë, apo edhe të fiksojë shënime dhe të dhëna për trungun e tij familjar. Në këto shënime, ai e pohon edhe vet është përpjekur që të jetë i drejtpërdrejtë që të portretizojë njerëzit, e në mënyrë të veçantë të parët e tij, me të gjitha të mirat e të metat e tyre, pasi që edhe destinacioni i këtyre shënimeve, është tepër familjar, në mënyrë që t’ua lë si kujtim dhe si dëshmi pasardhësve të tij. Ky është edhe qëllimi i këtij libri, që siç u pa edhe në fillim ka edhe mesazhin e qartë, që të shkruhen ato që kanë ndodhur, sepse vetëm gjërat e shkruara mbesin, e ato të pashkruarat harrohen.

Në librin e Halit Nezajt, portretohen shumë figura të fisit, por edhe të rrethit më të gjerë, disa prej të cilave të njohura edhe në këngë e histori. Në mënyrë të veçantë autori arrin të paraqesë portretin e Ruke Nezires, që ishte gjyshja e tij, të cilën e quan Lokemadhja e Shpishanit, mirëpo përveç kësaj, në këtë libër shohim edhe figura të tjera si ajo e gjyshit Halit Qerimit, Xhemë Sadrisë, Ismail Halitit, Sadri Smakës, Shpend Nezajt, Shkurtë Sadrinë, që është nëna e tij e shumë e shumë figurave të tjera. miirëpo, përveç këtyre figurave, nëpër faqet e këtij libri defilojnë edhe shumë emra të cilët janë të njohur edhe për historinë, qoftë atë kombëtare, qoftë edhe ndërkombëtare, qoftë në fushën e arsimit e të kulturës, por edhe atë politikës.

Mirëpo përveç kësaj, në kujtimet e Halit Nezës shkruhet dhe paraqitet edhe historia me e re e shqiptarëve të Shqipërisë së Veriut, përkatësisht ajo e Malësisë së Gjakovës, por edhe ajo e Kosovës së Pasluftës së Dytë Botërore, me të gjitha mjerimet dhe sfidat e saj që kjasojnë dhimbje, mjerim dhe fate të ndrydhura njerëzish të tradhëtuar e të mashtruar deri në përbuzje. Këta njerëz të nëpërkëmbur, quhen emigrantë, me mision të caktuar merren nga atdheu i tyre, me premtime të mëdha për një jetë më të mirë, dhe, po ashtu, me mision të caktuar shantzahohen, manipulohen, degradohen e zhvishen nga personaliteti i tyre deri në dhimbje.

Në këto kujtime të paraqituara në këtë libër, është dhënë tabloja e tmerrshme e jetës së emigrantëve shqiptarë, mënjehërë pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, përkatësisht ajo e viteve 1948-1949, kur siç dihet, në mënyrë masovike ikin nga Shqipëria dhe vinë në Kosovë. Pas ardhjes në Kosovë, siç e thamë më lartë, ata do të shndërrohen në objekte të tmerrshme të lojërave të emisarëve dhe udhëheqësve të UDB-së. Ikja nga Shqipëria në fund të vitit 1948 dhe ardhja në Kosovë, përqëndrimi filimisht në Gjakovë e mandej gjithandej nëpër Kosovë e Jugosllavi, përkatësisht në Serbi, autorit i janë fiksuar në kujtesë si episode të paharrueshme, të cilat i janë përkujtuar në mënyrë të vazhdueshme, qoftë gjatë qëndrimit në Jugosllavi, qoftë edhe gjatë qëndrimit të tij në SHBA. Janë episode të dhimbjes, që nuk mund të harrohen e të shlyhen dot nga mendja e atij që i ka përjetuar, që i ka vuajtur, sepse “ikja në Shqipëria dhe ardhja në Jugosllavi, atij i shembëllen si një ikje nga pika e rënia në glasë”.

Autori thotë se “pas ikjes nga Shqipëria, emigrantët, deshën apo s’deshën kishin rënë në gojë të ujkut. Ishin në kthetrat e UDB-së, nga e cila ngarkohen me detyra të rënda e të rrezikshme”. Një nga “detyrat” e tyre kryesore dhe të detyrueshme ishte ajo e daljes në Shqipëri dhe e tërheqjes sa më të madhe të njerëzve nga Shqipëria për në Jugosllavi. Kjo tërheqje emigrantësh për Jugosllavinë ishte e levërdishme si në aspektin ekonomik, ashtu edhe në atë politik, që shkonte në disfavor të Shqipëris dhe të krijimit të një imazhi shumë të keq të saj në arenën ndërkombëtare.

Duke lexuar librin me kujtime të Halit Nezajt, shohim një histori të tërë të ndodhur në një kohë të caktuar. Ajo është ruajtur besnikërisht në kujtesën e një njeriu që i kishte dhënë mision vetit që një ditë e një kohë ta dilte në dritë, si  trshëgim për brezat. “Përmes këtij libri dua që të ndërtoj kronikën e jetës time dhe të parardhësve të mi. Nuk kam shtuar asgjë, jam përpjekur t’u qëndroj besnik, jo vetëm kujtimeve të mia, por edhe vlerësimeve që u janë bërë parardhësve të mi”. Kështu shprehet në mes tjerash autori. Ky është vlerësimi por edhe konceptimi i hartimit dhe i çitjes në dritë i këtij libri mjaft voluminoz, që nxjerr në dritë fakte dhe dëshmi, prandaj, përveç që është libër i kronikës së jetës personale, ai është edhe libër i dhimbjes personale e kolektive. Libër i fatit të keq të shqiptarit të mashtruar e të vuajtur, që kalon nëpër kalvaret e vdekjes e të mashtrimit, për të ardhur deri te një ditë që të dëshmojë e të porosisë brezat që kurrë të mos e përsërisin historinë...