Janaq Pani: Rrëfenjë në vargje

Janaq Pani

 

KA NDODHUR DIKUR...

 

Rrëfenjë në vargje

 

 

NË VEND TË HYRJES

 

Kapelën e zbardhur nga vitet që vanë

çapkënçe mbi ballë e vuri mënjanë

dhe nisi rrëfimin me nge xhaxha Gori,

nga hundët vjell tymin si oxhak vapori:

"E kam ca vështirë, o bir të gënjej,

por është e vërtetë tani çdo rrëfej.

Mbamë vesh, o trim, ky rast s'të vjen më,

në s'e shtin në xhep dhe andej s'nxjerr gjë.

Ma treguan mua kur isha sa ti

hem si të vërtetë, hem si histori...

 

 

RRËFENJA E PARË

 

1

Një mëngjes në rrugë u vunë

për qytet, larg, dy fshatarë,

sekush për hall e për punë

të arrijë sa më parë.

 

Që të dy me hap sorkadhi

vrap e shkelin monopatin,

në qytetin zhurmëmadh

ikin të provojnë fatin.

 

Që pa emër mos t'i lemë

se këtë të drejtë e kemi,

njerin do e quajmë Demkë,

Kolë tjetrit do t'i themi.

 

2

Kur i bëri udha bashkë,

e do udha shoqërinë,

njeri kish në sup një strajcë,

tjetri - veç në xhep shaminë.

 

Supi i Demkës u këput,

plot qe torba me ushqime,

ndaj dyshimi krimb iu fut:

" Ky do hajë nga strajca ime!"

 

Ra qyqari në gjynah

iu bë zemra sa e zogut,

iku fjala dhe ia tha

çka mendonte edhe shokut.

 

Kola në gaz vuri buzën

dhe ia ktheu me shakara:

"Ec, o mik, vazhdojmë udhën,

bukën unë e nis përpara!"

 

3

Ecën pa këmbyer fjalë,

nuk kish rruga të mbaruar,

mbrëmja plafin dalngadalë

po e shtronte pa kuptuar.

 

Po dhe yjet s'ia përtuan

mbushën qiellin plot fenerë,

Demka prapë me vete bluan

ku të gjejë  një vend të flerë.

 

Ndonjë guvë a ndonjë shpellë

vetëm sa të shtijë kokën,

se për bukë dhe për gjellë

gjer në grykë plot ka torbën.

 

Edhe Kola s'është i qetë

dhe për larg e nis mendimin,

çdo të bëjë në qytet

për të zbutë pak mjerimin.

 

Pesë gojë në shtëpi

porsi zogjth në çerdhe rrinë,

presin nga duart e tij,

dhe i falin lumturinë.

 

4

Ec e ec i nxori udha

bri një fshati veshur pemë,

në çast Kolës iu zgjidh gjuha:

"Kam një mik, këtu do flemë!"

 

Kështu tha e ndoqi vahun

zbriti te shtëpi e parë

dhe si mik i zgjati krahun

Demkës që hiq torbën zvarrë.

 

U hap porta dy kanatash

dhe i pritën s'ka më mirë,

nuk e ndjenë si shkoi nata

gjer u nisën në të gdhirë.

 

Paska Kola miq me besë

dhe kudo i qeshi nuri

se ka pritur e do presë

ndaj nuk ligështohet burri.

 

Demka struket i menduar

i sëmboi diçka thellë,

Kola sofrën e gjen shtruar,

korr atë që vet' ka mbjellë.

 

Nuk e deshi Demka veten,

iu duk vedtja e pa vlerë,

se të themi të vërtetën

nuk i shkel asnjë në derë.

 

5

Hip e zbrit  në monopate,

po dhe rruga s'ka të sosur.

S'vunë dorë asnjë në strajce

ishin që të dy të ngopur.

 

Supi i Demkës zuri kallo

si një kalë që e vrfet barra,

më shkon Kola si në ballo

dhe e gjen bukën përpara.

 

Në çdo fshat i hapet dera

dhe e presin krahëhapur,

në mes miqsh të rritet vlera

dhe më shumë sa ke patur...

 

Mjaft e torrëm dhe e zgjatëm

dhe më tej njëlloj i pritën.

Do të dish ç'u bë me strajcën?

Ç'kishte brenda gjithë u mykën.

 

II

U tund ca nga vendi e këmbët i shpiu,

me sy si të shpendit në çast më përfshiu,

çibukun me ngucat e shtrëngon në gojë,

te rrudhat lexoj:" O bir, s'ke përvojë!

Në s'ardhtë e mira,po mbajte vesh plakun,

të paktën e keqja nuk ta gjen konakun.

I varfër nuk është kush s'ka pasuri,

varfëri e shpirtit lëçitet në sy.

Duhani i sertë kërkon arën kserë,

s'thonë vetëm librat mendime me vlerë.

Si na rrodhën ngjarjet, do të dish më tej?

Sa të sos çibukun, do nis të rrëfej.

 

 

RRËFENJA E DYTË

 

1

Sonte kam vendosur bir

që me fund t'i zbraz hejbetë,

a bëj keq apo bëj mirë

në kanadar peshoji vetë.

 

Pakogjë do ketë mbetur

vaji në kandilin tim,

në rrëfime jam i etur

kështu shpirti gjen dëfrim.

 

Ka një fund dhe historia...

Të dy miqtë në rrugë i lamë,

sekush për hallet e tia

desh t'arrinin kasabanë.

 

Zgjatet rruga si litar

sa në diell, sa në hije,

për qejf zogjtë këngëtarë

pleksin zërat në korie.

 

U ngjan sikur u këndojnë

miqësisë mes të dyve,

edhe lodhjen u largojnë

që bën ferk te dritë e syve.

 

Rruga gjatë të mos duket

muhabeti bëhet okë,

si një pemi që lidh frutet

thanë u bënë miq për kokë.

 

Njeri-tjetrin duke parë

me respekt e sy më sy,

miqësia rrit lastarë

dhe te unë, por dhe tek ty.

 

2

Kështu ecën s'di se sa

zemrën plot, më ngjan, të dy.

Miqësia brirë s'ka,

kush e prek shijen ia di.

 

Të arrinin s'ish e thënë

vendin për ku ishin nisur.

Lumi i madh ku bën një mëngë

tjetër rreng u kish kurdisur.

 

Në mes dallgësh sa një mal

një fatkeq po jep e merr,

vdekjes dot s'i thotë ndal

edhe fundin pret me tmerr.

 

Të dy miqtë nuk nguruan,

vetëtimthi u vunë në garë,

përmbi dallgë çanë e shkuan

kush ta ndihë sa më parë.

 

Eh, se ç'hoqën! U përpoqën

një tërhiq e tjetri mbaj,

vdekjes nga thonjtë ia hoqën

si shqiponja zogjtë e saj.

 

3

Kur të tre në breg ndaluan

e të treve u qesh nuri,

miqësisht u përqafuan

me përlotje në sy burri.

 

Po gëzimi u bë si deti

që shpalos valën tantellë,

tha fatkeqi:"Unë jam Mbreti

dhe ju fati iu ka sjellë.

 

Fati sot m'u gjend këtu

për t'i vënë punët mbarë,

sot për mua të dy ju

jini ëngjëjt shpëtimtarë.

 

Po dhe ju s'jini pa fat,

ndaj, o miq, mendoni mirë

deri nesër, në pallat

eni shfaqni një dëshirë.

 

Unë e di që halle shumë

iu rëndojnë përmbi shpinë,

ndaj sot fjalën po jap unë

t'ua zbut pak varfërinë.

 

Fjalën unë di ta mbaj,

nder më bëtë që të dy,

borxhin kurrë dot s'e laj

as si mbret, as si njeri..."

 

Ç'ishte vallë kjo rrufe

në të kthjellët që u shkrepi?

Ranë që të dy përdhe

mrekulluar nga respekti.

 

Në një gojë të dy i thanë:

"Qofsh lëvduar, Mbreti ynë!"

Miqësisht në sy u panë

siç sheh njeriu - njerinë.

 

E mandej zgjatuan çapet

n'udhë nata mos t'i zerë,

perëndimi tek përflaket

ua vesh ëndrrat me ylberë.

 

Pa e mbush çibukun dhe e ndez me nge

një mjegull te sytë i rri si perde,

siguri e tij më mahnit, më ngjeth,

një dritë hyjnore rrezaton përreth.

S'di se ç'do të falja veç ta shoh njëherë

që buzën në gaz pa mundim ta verë.

Koha në çdo rrudhë një mendim ka endë,

tërë jetë e tij më ngjan si legjendë.

Ma lexon mendimin si ta kem të shkruar:

"Hë, si thua bir?-më flet i shpenguar,-

brazdënqë e nisëm, ta nxjerrim në anë?

Do mësosh më tej ç'bënë miqtë tanë...

 

4

Sa e hapi dita synë

që të dy në këmbë i gjeti

dhe mbërritën me një frymë

atje ku i ftoi Mbreti.

 

Në çivitë portë e madhe

rrinte si një zonjë e lashtë.

Thanë të hyjnë me rradhë

tjetri do të presë jashtë.

 

Roja i lëshoi rrugë

Kolës i pari të hynte,

brenda tij një shpirt i butë

si një diell rrezëllinte.

 

Kurse Demka jashta dere

do të presë të hyjë më pas,

ndaj zilia kësaj here

ia mbushi shpirtin në ças.

 

I flet Kola tek shtyn portën:

"Ika, mik, më priftë e mbara!"

Qe ai që gjithë kohën

bukën ia vunë përpara.

 

Po sot Demka gojëkyçur

t'i përgjigjet s'gjeti fjalë,

se inati i kish hipur

e ia nxjerr mendimin çalë.

 

5

Tek ngjit shkallët e pallatit

dum i jep se ç'të kërkojë.

Në shtëpizën larg në fshat

prej tij presin pesë gojë.

 

Ndaj kur Mbretit iu qas afër

përdëlluar nis i thotë:

"Madhëri, jam rob i varfër,

nder më bën, më fal një lopë."

 

Gjegjet Mbreti:"Mos u ngut,

për më shumë ke nevojë!"

Dorën si një at mbi sup

ia hedh drojtjen t'i largojë.

 

E shikon plot mirësi

pa e ëmbëlson dhe zërin:

"Kolë, mik, Mbreti për ty

të fal një pallat të tërin."

 

"Qofsh lëvduar, Madhëri!

Urim tjetër s'thotë goja.

Gjithë natën s'mbylla sy

dhe në ëndërr lopë kërkoja.

 

Mos ma ki, o Mbret merakun,

s'më bën zemra për më shumë,

vogëlushët plot çanakun

presin përditë nga unë..."

 

Kështu Kola e mbaroi

para Mbretit ligjërimin

dhe një purpur e mbuloi

si skuq dielli perëndimin.

 

U bë Mbreti i pa gojë,

na ra Mbreti në mendime:

"S'di ky popull ç'të kërkojë

kur shkon jetën me thërrime."

 

Thonë se Mbreti ra në hall

dhe tundimit i bën ballë:

"Lopën, mik, e paç hallall,

më të mirën zgjidh në stallë!

 

Iku Kola e gjurmë la

si rrëkeja në lëndinë:

"Këta njerëz,- Mbreti tha,-

mbajnë në këmbë Mbretërinë."

 

Iku Kola me vrap zogu

si të kish krahët e erës,

sihariqin ia tha shokut

që e priste prapa derës...

 

Mushkëritë e tij si oxhak i zënë

u kollitën pak dhe ofshanë rëndë:

"Eh, jeta, o bir, është si parmëndë,

po s'dite ta ngasësh, t'i bën babë e mëmë!

Më të mirë nga veten mikun shko kërkoje,

i keqi kafshatën ta rrëmben prej goje.

Unë që përrallis sot këtu me tia

i kam në kurriz zullumet e mia.

Jetën tënde ngreje si zemra ta do,

veç te fjalëbukurit kurrë mos beso!"

 

6

Porta përsëri kërciti,

Demka hapin hedh nxituar,

shkallët dy nga dy i ngjiti

pranë Mbretit për të shkuar.

 

E pret Mbreti pas zakonit,

pranë e fton si mik me besë

edhe vetë zbret prej Fronit

për dëshirat ta pyesë.

 

Qëndron Demka i dyzuar,

zemra nis e i rravgon,

syte me  një tis mbuluar

siç rri mjegulla mbi hon.

 

Nuk guxon nga t'ia fillojë:

"Folë, o mik!- Mbreti e cyt.

Thahet pështyma në gojë,

fjala, komb bëhet në fyt.

 

S'e pandehu kaq vështirë,

kjo minutë sa u zgjat,

nuk e shpreh dot një dështirë

para Mbretit në pallat.

 

"Folë, o mik!- flet prapë Mbreti,-

dje në dallgë ishe më trim.

E ku vallë  fjala të mbeti

që ta shprehësh s'merr guxim?"

 

Iu zgjidh gjuha më në fund

dhe nis Demka:" Madhëri...

(Jo, nuk është ndjerë kund

çfarë nxori gojë e tij.)

 

Zëri del si nga një gropë,

bërë baltë në fytyrë:

"Kolës, Mbret, mos ia jep lopën

jo, nuk kam tjetër dëshirë."

 

Për një çast u shtang Sovrani

si dikush ta kish goditur:

"Shpirtin tënd Demkë, shejtanit

nga ky çast sot ia ke shitur."

 

Kështu Mbreti iu drejtua

Demkës me sytë në tokë:

"Për çka the, më ngjau mua

se tavani më ra mbi kokë."

 

Mbreti në fytyrë u prish

e i flet me zë të ashpër:

"Në çast Demkë, m'u hiq sysh

bashkë me gjuhën tënde gjarpër."

 

Kur nis Demka për të dalë

i zbret shkallët tre nga tre

si një qen me bisht në shalë

nuk i zenë opingat dhe...

 

Në mendima Mbreti ra

si të kish akull në shpinë:

"Këto monstra, - heshtas tha,

do më nxjerrin themelinë."

 

NË VEND TË MBYLLJES

 

Murrëtyer sytë e plakut porsi deti në tallaz

në çast e ndryshuan ngjyrën, pa u mbushën dritë e gaz,

më hedh dorën përmbi sup si një degë që pret të thahet,

shtyjmë hapat të dy bashkë, fort tek unë sot po mbahet,

sup më sup me njeri-tjetrin, japim marrim që të dy,

Ai - optimizmin tim

Unë - mençurinë e tij..

 

Publikuar së pari 1996