Faik Islami: Zada

Faik Islami

 

NJERËZ NËPËR  KTHESA

 

Tregime

 

2007

 

Redaktor:

Marie MATO

Petraq SHUTERIQI

 

Në kompiuter: 

Olsiana KASI

 

Shtëpia Botuese “Hito Zaçe Golëmi”

 

….. Shpresohej se, me ndryshimin e sistemit, gjithçka do të ndryshonte sa hap e mbyll sytë, si të kapërceje një vijë uji. Vonë, shumë vonë do të merrej vesh se sistemet u ngjajnë stinëve, me vapën e padurueshme ose të ftohtët e madh të tyre dhe se ende nuk është gjetur një sistem që t’i mbajë njerëzit freskët. E njerëzit.. u ngjajnë kokrrave të rërës… që erërat e fuqishme i përhedhin nëpër shkretëtira….

 

ZADA

 

Zada kish gjithë ditën që fliste me veten. Shqetësimi i saj kishte kohë që kishte nisur. E ndjente veten të mbërthyer si në një nofull gurësh mulliri; gurësh nga ata të mëdhenjtë prej stralli. I dukej se sapo usta Hamzai të lëshonte ujin për të vënë në punë atë gurin e madh që rrotullohej mbi bazament, të dyja nofullat që bluanin bereqetin, do ta përfshinin edhe atë mes tyre dhe do ta bluanin. Tra-ta-taku monoton i bluarjes, i zhurmonte në veshë si ishareti, që do ishte edhe fundi i jetës së saj.

Hynte e dilte vazhdimisht nga hauret, që përbënin ngrehinën ku jetonte prej vitesh. Nuk e mbante vendi atë të premte pasdite. Fliste me vete dhe zihej me një ankth përbrenda shpirtit. Grindej me dikë që nuk e kishte përpara. Grindej me hijen e vet. E  mallkonte atë hije. As vetë nuk e dinte arsyen pse pikërisht me të dhe as se kush në të vërtetë… e kishte sjellë tërë atë andrallë. Monotonia e së shkuarës kishte ditë që ishte këmbyer me ankth. Një ankth që kish përfshirë gjithë familjen. Dhe në atë pjesë jete të atij fshati, që quhej Krapë, ankthet u ngjanin xixave të lëshuara nga urorët e burrave, në fërkim me strallin duke i dhënë zjarr fijeve të buta të eshkës ngjyrë kadifeje apo si sedefet  e Kashmirit. Ashtu nisin sherret. Nga xixa kthehen në flake dhe jo nga qejfi a dëshira e tyre, por nga mospërballimi i malit të halleve. Lëshoheshin si në shkrepjet e atyre xixave të urorëve dhe sa e sa herë u djegin shpirtrat mëmave të shkreta. Në jetë gjërat e buta e pësojnë të parat. Dhe, gjithë jetën, hallet u kanë rënë mëmave, si për t’u plasur buzën. Ndaj është det i thellë shpirti i tyre! Vetë Zoti duket se ua ka dhënë enkas atë lloj “indi”  aq muskuloz shpirtit të tyre, që të mbajë e të durojë malin e vuajtjeve. Veçanërisht mëmave të atyre shkrepave, si të Krapës.. Ashtu ishte edhe shpirti i Zadës së shkretë.

Jeta e saj nuk kishte shkuar veçse në hullinë e traditës. Ishte rritur si vajza e madhe mes katër të tjerave dhe një vëllai të vetëm. Në vajzëri e mbanin për të urtë, kokëulur e shumë punëtore. Edukata që kishte marrë bashkë me ushqimin kishte qënë e tillë sa ajo dinte të përgjigjej veç “lepe” e “peqe”. Nuk e njihte fjalën e keqe dhe nuk e konceptonte dot si mund t’i bënte keq dikujt qoftë edhe me fjalë. E tërë qënia e saj vajzërore ishte mirësia që u fal besimi tek Zoti, vajzave, në rrugën për t’u bërë nëna. Nuk kishte ndonjë bukuri të veçantë, por mirësia e fjalës së saj bashkuar me freskinë e rinisë, e kishte bërë tërë qënien e saj, si një simfoni baritore.

Fati e kishte lidhur me Sotir Bimën, që rridhte nga derë e nderuar e Brigajve. Mbahej në gojë i tërë fisi i tij si për burrëri, patriotizëm, derë miku dhe për pasuri. Nuk qe përgojosur për të tjera gjëra. Vetë Sotiri ishte prej atyre lloj burrash për të cilët si e mira dhe e keqja nuk kanë një kufi ndarës. I ngjante skajeve të stinëve: të ngrohin dhe të plevitosin me të njëjtën shpejtësi. Ishte si ai druri i piksit. Me zdrug, as pritet, as thyhet kollaj, por që një smerilimi lehtë u jep shkëlqimin të bronztë në të florinjtë. Nursëz në sy të të tjerëve, por edhe me humor kur ia donte puna në kuvende burrash a në dolli  dasmash. Nuk ua hidhte kurrë sytë ecejakeve të grave sokakëve, në ato ditët me vapë ku nuset zbërthehen pak më poshtë se gusha. Por, ama, në shtrat, ishte jashtë mase i qejfit. Ishte më shumë reflektim i gjenit. Pasditeve, pas fshehjes së diellit nga qafa e Malit të Gjeshit, pasi mugëllonin tej e përtej buzët e dy përrenjve të Grihës dhe Vezhishtit, në Krapë “viheshin në punë” urorët e shpirtrave. Ajo mugëlli sikur i kthente meshkujt në dema të harbuar. Një i tillë pati qenë edhe Sotiri.

  Me atë burrë, Zadës, Zoti i kishte dhënë dhjetë fëmijë. Gjashtë djem e katër vajza. Ajo e shkretë nuk e kishte kuptuar kurrë në kishte qenë ajo më e hedhur në marrëdhënien me të shoqin, apo Sotiri. Nuk i kishte shtjelluar dot kurrë me mendjen e saj punët e shtratit. Kishte më shumë bindjen se i përkitnin lidhjes që vetë Zoti u kish urdhëruar sharteve. Edhe kur kishte qenë e dërrmuar nuk kishte guxuar t’ia prishte dëshirën Sotirit. Le që ku kish ndodhur të kërkonte Sotir Bima. Ai e rrëmbente atë që ishte e tija dhe ashtu, si me të rrëmbyer… kishin ardhur të dhjetë fëmijët, “dhjetë gëzimet” e Zadës. Kështu shprehej ajo mëmë, që, pa hezitim, mund ta rendiste kushdo në masën e atyre nënave që i dhanë gjysmën më të mirë botës. 

Kur kishte përpara fëmijët, i mbushej syri e shpirti me dashuri. Kur hidhte sytë nga i shoqi, kujtohej që pranverat e saj kishin kaluar rrufeshëm duke e lënë në një protovjeshtë të pandërruar kurrë. Vetëm me re të dendura e në pritje të shirave që do të mbushnin si për vit, përroin e Grihës tej e tej. Me atë shart, Zoti sikur kishte bërë përzgjedhjen nga gjene që i kishin dhënë rrugë një afiniteti biologjik, por kurrë shpirtëror. Në raste të tilla, femrat u ngjajnë inkubatorëve gjenetikë. Ai burrë, ishte i ftohtë akull në gojë e i kursyer në fjalën, edhe kur i duhej të shprehte të mirën, por as të keqen nuk e shprehu asnjëherë me fjalë. I flisnin vetëm sytë, si sytë e fajkoit, të dalë gjysmë jashtë, ndën vetullat e dendura gri e të kthyera pakëz poshtë, si strehë e ndonjë kasolleje vllaqikohe të vjetëruar. Trupin, edhe pse pakëz të shkurtër, e kishte të lidhur e të fortë si të një demi të egër, rritur atyre honeve, thikë në të dyja faqet e thepisura nga lindja dhe perëndimi i fshatit. E tërë qenia e tij ishte një amalgamë heshtjeje, inati, dhimbjeje, etjeje për një hakmarrje të natyrshme, ngjizur që në vogëli prej gjyshes së tij. Kishte një zierje të brendshme, por që nuk e arrinte cakun e vlimit. Kjo i vinte nga diçka që vetëm ai e dinte, diçka e rrënjosur qysh në fëmininë e hershme. Diçka që i kishte zëvendësuar atë lëndën organike që mbush shpirtin e fëmijëve, që ngjiz dashurinë tek fëmija në rritje. Kjo lëndë i kishte munguar. Babanë ia kishin vrarë herët, për një sherr që ai, si fëmijë, nuk e mësoi kurrë në themel. Dhe kështu, me atë shtrëngim dhëmbësh dhe ankimet e vazhdueshme të gjyshes së tij për dhembjen nga humbja e të birit, u rrit kjo krijesë komplekse. Askush nuk e dinte në do të ishte lehtësuar ajo pjesë e cenuar e shpirtit të tij. Fëmijët që rriten me përzierjen e ushqimit me molekula helmi të urrejtjes mbeten tepër të ndërlikuar në karakter. Kështu kish mbetur Sotir Bima. Edhe pse pati raste gëzimi nga martesa me Zaden, shpirti nuk iu lehtësua kurrë. Iu ngurtësua përjetësisht. Ky laborator ambiental kompleks e krijoi atë si njeri, si burrë. Cilado femër, me të do përjetonte vetëm çaste seksi, por kurrë një dashuri të vërtetë, njerëzore. Atë që dëshirojnë femrat e brishta, të rritura me rregulla të forta të moralit. Njerëzit me karakter të formuar nga smerilime truri, si Sotiri, edhe dashurinë u duket se është më mirë ta rrëmbejnë edhe kur ajo është e tëra e tyre.

Sotir Bima e tregonte që në pamje se cilës kategori burrash i përkiste. Strehët e gufuara të vetullave të tij gri u ngjanin dy llamarinave të serta, tendosur përpara si mbi një mirinë shënimi. Shumë rrallë lëvrinin. Por kur lëvrinin sikur jepnin zhurmën e gurgullimës së përroit. Te lëvizja e atyre vetullave e përjetoi Zada, në tërë jetën e saj me atë burrë, shprehjen e botës së brendshme të tij. Dhe ky njeri jobuzagas, me atë zemërim të verdhë, si të kinezëve, me shikim të egër si të ujkut të Zarelit dhe me duar me gishta gjysmë të shtrënguar gati për të dhënë atë goditjen që përpunonin nën shtrëngim dhëmbët e tij, bëhej pehlivan i lëvizjeve të palodhshme vetëm në mugëlli e sidomos natën. Nata dhe dita tek ai njeri sikur zëvendësonin njeriun në mundësi transformimi për mirë, me egërsirën që gruaja dëshiron ta zbutë. Por këtë dëshirë Zada, si grua, si bashkëshorte nuk e realizoi kurrë. “Është tel i sertë!” - kaq i tha vetes. Pastaj kishte ulur kokën. Një grua e mençur, sapo e njeh tipin me të cilin e lidh fati, vendos: shkon apo nuk shkon dot me të dhe merr masat, ose për bashkëjetesë, ose për t’u larguar prej tij si prej murtajës. Në jetën e çiftit grindjet e vazhdueshme kthehen në murtajë të bardhë. Sa më shpejt të ndahen, aq më mirë është për secilin. Në të kundërt, ajo jetesë u ngjan poleve të magneteve, ku e keqja bashkëjeton me të mirën, pa një kufi kohor të përcaktuar. Dhe ecja e femrave, nga të reja në nëna, i ngjan vrapit në natat sterrë. Mirëpo Zada kishte tjetër formim.

- “Sharti, moj bijë, - i pat thënë i ati, sheh Nebiu, - është lidhja që i madhi Zot u jep evlatëve të tij, për të vazhduar jeta. Po është dashuri, se pa dashuri nuk ka lidhje. E që të vijë dashuria, se ajo e uruar edhe vjen, edhe ikën, duhet mprehur durimi. Ndryshe dashuria ka atë tabiatin e veçantë… vjen më këmbë e ikën kaluar. Durimi, bijë, durimi dhe fjala e ëmbël janë arma e gruas. Armë që çarmatos edhe burrin më të sertë. Durim dhe… ca të tjera gjëra. Durim e prapë durim. Femrës ia ka ngarkuar Zoti detyrën e durimit. Se gruaja ka misionin e madh të krijimit të jetës, të fëmijës, të njeriut. Çdo gjë që gruaja e bën të nxituar, në padurim, e pëson e ardhmja, fëmijët. Grave që hedhin hapin pa u menduar mirë e mirë, pa e peshuar veprimin që bëjnë, që u japin më shumë besim, forcë dhe energji syve dhe jo mendjes dhe që nuk futen thellë në shpirt të veprimeve, nuk u thonë kot mendjelehta. ….” 

Këto mësime të të atit ajo i kishte pasur busull në jetë. Ndaj, sa herë i venin sytë te Sotiri, i dilte përpara silueta e atij burri me mjekër të madhe e të bardhë dhe lëshonte një “Oh..” të brendshme, që nuk kishte qenë kurrë një mallkim.

  “Kurrë nuk duhet të mallkosh!- e porosiste i ati. - Mallkimi është pazotësi për të komunikuar me njeriun. Është paaftësi për të zgjidhur hallet që të sjell jeta. Mallkimi është thirrje Zotit, lutje që të veprojë sipas dëshirës së njeriut. Zoti nuk ka nevojë ta mësojnë e ta urdhërojnë fëmijët e tij. Ai e di se ç`bën. Bëj ti, o njeri, detyrën tënde…!”

Këto mësimet të tij ajo i kishte si të thëna e të dëgjuara nga Zoti vetë. Ndryshe, me këtë burrë, ajo nuk do të kishte qëndruar jo më gati gjysmë shekulli, por as edhe një minutë. Kur lindi djalin e parë, Saimirin, e u bë nënë, ndjeu diçka për Sotirin. Diçka që e ngrohu dhe e bëri të përjetojë një prej mësimeve të babait të saj që për të ishte kthyer në Perëndi. Dhe Shehu ishte i tillë jo vetëm për fëmijët e tij, por edhe për shumë njerëz që venin për mësime e shërim tek ai. Se shërimi më së pari nis në mendim, në shpirt e, më pas, e ndien edhe trupi.

Këto mendime lëvrinin në trurin e shpirtin e trazuar ato kohë të mëmë Zadës. Sotiri kishte mbetur po ai që kishte njohur që në muajt e parë të martesës. I heshtur, i vetmuar. I mbyllur si në një kafaz çeliku ku as donte të dëgjonte dhe as të fliste. Rrinte në haur, te minderi i tij dhe grinte duhan me havan. Hauri i tij kishte një dhomë gjumi për të dhe për Zadën, një lloj kuzhine me një kthinë sa për të vendosur enët dhe një korridor ku sistemonin shollët dhe vareshin sharku e llabanet e Sotirit. Kaq ishte e gjithë shtëpia. E vogël, por e lidhur me fatin e të gjithëve pazgjidhmërisht. Tradita e derës së tij kishte bërë që shumë herë ajo shtëpi të mbante edhe njëzet burra në trapezë.

 Zadës ato ditë, sa herë hynte, i dukej se ai nuk grinte duhan, por sikur kish vënë në havan hallin që i kishte zënë. I përqendruar, ashtu si i bërë një me tërë qenien e tij, sikur donte jo më ta zgjidhte, por e kishte vënë përfund vetes për ta mbytur e për ta grirë në fije të holla. Ta shpërbënte.

E kishte parë në këtë gjendje në të gjitha ato raste kur ai nuk kishte qenë i zoti t’u jepte zgjidhje halleve. Po tani ky hall ishte ku e ku me të gjitha hallet më përpara.

- “E ka të trashëguar.. një damar katili,” - i pat dalë nga goja atë pasdite. Gruaja që shkon një jetë me një burrë, e njeh shumë e shumë më mirë se edhe vetë e ëma që e ka lindur atë burrë.

- “E mora vesh nga çehrja e këtij tonit unë”, - foli me vete

- Po hë? Ç`të thanë e ç`u the atje në këshill? Pse të thirrën? Për Saimirin? - e mbuloi ajo me pyetje edhe pse e dinte që nuk do të merrte përgjigje. Ai u mbështet tek oxhaku dhe nxori aletet e duhanit.

- Korba unë, ç`më gjeti e ç`na gjeti!

- Plaç të preftë! Mos e ngri zërin, - i bërtiti ai pa e ngritur kokën. Nuk arriti të merrte vesh më shumë, se ai ishte si kasafortë çeliku. Mund ta shkrije, por jo të hapej. Priti të nesërmen. Ishte lënë një mbledhje e gjithë fshatit ku pritej të vinte një i deleguar me pozitë. Atë orë, ajo e priste me padurim dhe ankth. Nuk e zinte vendi. Foli me të birin. I dhimbsej. Ai djalë, me tërë atë trup të derdhur e muskuloz ishte tjetërsuar.

- Lermë o mëmë xhani, ç’po më pyet! Merret një fshat i tërë me kasollen time. Me arën tonë të… madhe. Dhjetë metra e gjatë dhe pesë e gjerë. Kjo është ara jonë e madhe!

- Gjëmëmadhja o bir, thuaj! Po ç’do bëjmë, luftohet me Partinë!? Me shtetin?

- Me tim atë, të mençurin, të mirin që më mban mëri. I prisha erzin, i theva qejfin. Dola më vete.. Ja, këtë bëra. Po ku të vete, ku të fle, ku të rri, ku ta shpie vajzën e botës? Këto nuk m’i thotë, nuk më flet, që i foltë hoxha në rrëzë të veshit!

- Mos bir! Mos mallko! Ja të shohëm nesër, do vij një i deleguar më i madh, thonë..

- Dreqi nuk ka ardhur! - kaq i tha dhe u shtri në krevatin me thupra.

Të nesërmen mbrëma, në shkollën e fshatit, ku bënin mësim katër klasë bashkë, qe mbledhur i tërë fshati. Në radhën e fundit, në cep, qe ulur edhe Zada. Të gjitha gratë ose  tirrnin lesh ose bënin çorape. Ndërsa Zada kishte çorap trurin. Kur ishin mbledhur të gjithë u ngrit Laveri, sekretari i partisë. U hodhi një shikim tej e përtej, u ndal diku dhe pasi pa se aty ishte Sajmiri, foli:

- Po! Kanë ardhur të gjithë. Është edhe Saimiri. Shoku përkrah meje është i deleguari i Komitetit të Partisë së Rrethit. Shoku Asllan, do të thotë fjalën e tij. Partia i di hallet tona dhe ajo do të thotë fjalën e saj.

- Shoqe e shokë! - ja nisi Asllani, - Siç keni dëgjuar, partia jonë e di mirë misionin e saj historik. Kthimin e këtij vëndi të vogël në kala të socializmit buzë Adriatikut. Furtuna e shkëmbinj të fuqishëm janë përplasur e po përplasen përditë mbi këtë kala. Por nuk ja kanë arritur e nuk do t’ia arrijnë të shkëputin asnjë copë. Forca jonë qëndron në drejtësinë e vijës tonë. Tek uniteti parti-popull. - Pushoi pak, ktheu nga ana tjetër një letër që kishte përpara dhe ja rifilloi.

- Siç e keni marrë vesh, udhëheqja e lartë e partisë, zbuloi së fundi një armik të rrezikshëm në gjirin e saj. Në gji, jo more, po në trurin e saj. Armiku i kamufluar, Bedri Spahiu, u zbulua. Dolli sheshit veprimtaria e tij kundër partisë, kundër vijës së saj, kundër kolektivizimit. Ai ruante të fshehur në shpirt urrejtjen për këto hapa të partisë, sepse nuk mund të ndahej nga fryma e tij mikroborgjeze. Dhe partia, këtij armiku i tregoi vendin. Ashtu si do t’i tregoj vendin cilitdo që ecën kundër vijës së saj, që minon vijën e saj. Do t’i dëftojmë vendin cilitdo që me mënyra të stërholluara mikroborgjeze vë interesin  personal, mbi atë të përgjithshëm. - kaq foli Asllani dhe u ul duke fshirë ballin e djersitur me një shami të bardhë që nxorri nga xhepi. Llampa me vajguri në cep të tavolinës i jepte ambjentit, ceremoninë që organizohej para një xhinazeje.

- Kush ka ndonjë pyetje? - pyeti sekretari.

Në sallë kishte rënë heshtja e varrit. Burrat tymosnin, gratë tirrnin e bënin çorape, jo me fijet por me mendimet.

- Me leje! - foli xha Habili. Ai kërkoi leje duke e ngritur atë gishtin tregues të dorës së djathtë jo drejtë, por si kërrabë dhish. Ashtu e ngrinte kur pyeste për gjëra që e dinte se nuk do merrte përgjigjen që duhej. Ishte burrë i mençur, i urtë. Ishte nga ata tipat e veçantë që u thoshin “dajllarë”. Të tillët e duan plot sofrën kur u shkel dikush derën, por  që dhe nuk lënë rast pa kthyer dikë që tu shkelë derën. Xha Habili, me zemër e humor e bënte sofrën, dasëm, edhe pse nuse e dhëndërr nuk dukej gjëkundi.

- Urdhëro, urdhëro xha Habil! - i foli Asllani.

- Po lena dha me pyetje të kota, - i tha i biri, sekretari.

- Dale jahu! Pse e kotë?

- Lëre shoku sekretar! - e qortoi Asllani, - Populli ka të drejtë të pyesi, të flasë hapur me partinë. Ja tamëm këtë do partia jonë. Fol, fol xhaxha!

- Desha të di, ky armiku që the zotrote, e që e paska marrë udhën e… vetëm qe apo do ketë dhe shokë të tjerë?

- Vetëm, vetëm xha Habil.

-  Mbase! Ku e di unë, po se si  më duket… çudi..! Vetëm fare të ketë qënë xhanëm?

- Pse xha Habil?

- Po më duket çudi, se unë u kam vënë re gurëve me atë varrenë karshi. Janë të mbjellë, të ngulur, në varre, si të thuash, në vënd të tyre secili. Në dhe’, me shokë tej e këtej. Secili rri pështetur aty ku është e nuk zë vëndin e tjatrit. Po do ti që dhe çoku luajnë! Ndodh që dhe çkulet ndonjëri. I vjen ora për të lëvizur. Rrokulliset më të poshtë. Vetëm niset në rrokullimë. Do më thuash pse lëvizin. Lëvizin se dhe vëndi është i  zifepsur. Varre. Mundet nga shiu, era, ngrica, nga ndonjë malukat. More i vjen sahati xhanëm e bie. Mirëpo do ti, more xhan, që shumë të tjerë e marrën pas! E nuk vjen poshtë më vetëm ai që u nis i pari, por prit shumë të tjerë pas tij! Ruaju nga të pasmit! Se vinë shumë. U kam vënë re shumë herë. Një i vetëm nuk para bën dëm. Më shumë vallaha…! Ndaj thom, se kam merak hallin e asaj vijës, që tha shoku i deleguar. Mo na dëmtohet prapë vija pa mua ç’më duhet. Se ja dhe kjo puna e Saimirit. Nuk është llafi se bëri një kasolle në arën e madhe të tija, të Sotir ziut. Unë për vete, e di që ajo ara e madhe është sa të shtrihesh zotrote e prap do të dalën këmbët jashtë, në përrua. Në copën arë të tija është. Punë e madhe se e bëri. Por kam hallin e atyre.. gurëve që nisen më pas të parit dhe.. ku ka më ara për… Ah, kjo prona. Kjo na i sjell belatë dhe këto hallet tona, more xhan i deleguar!

- Shqetësimi i shokut Habil është i drejtë, por partia jonë nuk fle. Ajo i lufton që në embrion gjërat që cënojnë vijën e saj. Ndaj dhe duam ta godasim që me këtë fillim gabimin, ndoshta pa qëllim armiqësor, të të riut të organizatës së rinisë, Saimirit. Se e ka thënë mirë kollosi i mendimit marksist: ”mallkuar qoftë ai që tha për herë të parë kjo është imja… Prona është e keqja më e madhe e njerëzimit. Ajo e prish botën. Kur është private doemos.”

- Dre po-po nuk qe imja, do jetë jotja. Ose e dreqit e…. - e ndërpreu Meçani, një bari dhish.

- Jo e dreqit, por e të gjithëve bashkë - ndërhyri i deleguari.

- A le dha le, po qe e të gjithëve bashkë. Unë të ruaj dhitë, të rri si qëni harcave e brinjave dhe t’i kemi bashkë. Cilat bashkë? Vuajtjet apo qumështin e mishin, se leshi nuk më duhet?! Këtë unë nuk e marr vesh fare. Po neise, ju të partisë e dini. Do ja u shohëm stanin. Mbase bëhet si thoni ju! Po sa për Saimirin unë thom ta lëmë atje ku është se unë nuk e marr vesh kuja do t’i prishi punë ai cep buzëlumi. Lëreni të shkretin, se sa u martua nuk ju nda sherri! Ç`punë ka ai me llojet e armiqve. Ai në punë, me ustallëqe, ndreq haure e varre, na bën dhe kasollet e dimërimit të bagëtive. Ku ka djalë si Saimiri! Na kemi kaq ditë që merremi me të, me kasollen që e bëri me thonj të vet, në arë të babës e të mëmës tija. U prishka kooperativa nga një kasolle e Saimirit. Po u prishka për këtë, në esfel që tashti!

- Dëgjo ti shok! - foli i deleguari paksa i nxehur. - Armiku i koolektivizimit këto mbjell. Bën sikur ju qan hallin njerëzve, që të mos binden, të veçohen sa andej e këndej, të rrëmbejnë atë që do të jetë e të gjithëve, të marrën e mbajnë pronë, duke u ndarë nga gjiri i familjes. Të bëjnë kështu punën e armikut të klasës..

- Po nuk do martohen një ditë këta njerëz, kjo rini, more vëlla? Nuk do të ndahen nga prindërit ?

- O ndahen posi, po bashkësia do t’ua zgjidhi. Jo koka e secilit. Bashkë do zgjidhen,  thotë partia. Veçmas, është ajo që iu këshillon armiku. Për cilën jeni, more shokë? - pyeti i deleguari, duke i lënë të shushatur të gjithë.

Zada ngriu, po dridhej si purtekë. Flitej për të birin, për dritën e syve të saj. Për Saimirin, të urtin, të ndershmin, punëtorin e palodhur, shtyllën për punë e duar flori të asaj dere. Faji i vetëm i tij, ishte që kishte zënë vendin për të bërë kasollen në një cep buzë lumit. Në atë cep toke që ajo e kish bërë me duart e krahët e saj…

“-…Armik si ai..! Korba! Dhe kjo na u desh. Këtë kemi mangut dhe…” - Dridhej e tëra. E zunë ethe të tmerrshme.

Ndodhia e një nate më parë i rrihte si trak-taku i mullirit përballë. Ndërsa po mendonte e vriste mendjen për veprimet, në heshtje të Sotirit, ishte bërë e gjitha një masë amorfe pa drejtim. Fliste me vete.          

- Nuk ka ilaç ky hall. Vate ajo punë. Më iku djali. Korba unë, korba! Ky nuk flet. Ky më është bërë kruspull. Kullusmë me gjemba e ferra.! Ku mund të futem unë te ky në të keqe, kur nuk hyra kurrë për të mirë! Ta pyes? Meazallah! Kthen përgjigje ky..!

-  Plaç të preftë! Nuk kam ç`i bëj qeverisë.

-           Po ç`qeveri mavria, more i mavrisuri, ti dhe unë bashkë me ty! Ç’i bëmë ne qeverisë. Ç`ka ajo me ne? Nuk i vajtëm ne në punë të saj, ajo na erdhi neve. Në këtë grykë përroi. Ajo vjen te kasollet e hauret tona, te koshtrat tona. Te këto dy çerrica ara! Ara u thënçin! Dy rripa toke buzë përroit, që i mavrisuri vjehrri im dhe të parët e tij i kanë hapur me thonj. E për këto palo ara kanë marrë gjithë atë udhë të lodhshme tërë ata burra. Ngjiten e varen në këtë përrua, bëhen ujë në djersë, si e si të më bëjnë të lahem në lot. Që u plastë…

-           Mos! T’u thaftë ajo gjuhë! Mos mallko se të bie në kokë!

-           Për të na e bërë gjakun ujë! U bëfshin… Jo! Stakfullah o Zot! (Ma fal). Se dhe një çikë e desh mallkova. Po dhe mallkimi nuk qenka shpifur kot së koti. I ka ardhur në majë të hundës atij më të parit, hallemadhit, si puna ime këto kohë.  Nuk duroi dot më, dha, dha, dhe ia plasi! Mallkoi. Ku rrihet pa mallkuar?! Ja, po pëlcas. Do mallkoj veten.

- “Prishni kasollen e lëroni copën e tokës që ka zaptuar yt bir”, - kaq më thanë në mbledhje.

- Ta prishim! Po ai mezi e ngriti more burrë! Ua the atyre këtë? Në arën e vet e bëri. Cilin dëmtoi, kujt ia mori? Janë në vete ata,  apo nuk janë! Ç’është kështu me këta more i mavrisuri ti dhe unë bashkë me ty!

- Pusho të thashë!

- Të pushoj?! Po rregulloj gjë po pushova që u pushoftë…Dale! Më ka thënë im atë  se është gjynah të mallkosh edhe veten? Po, po, është. E po, ja, durohet kjo? Jo për atë nur, Allahu nuk duron më insani. Plas o shpirt ku je, që duroke kaq shumë.! Këta plasën gurin jo më robin e Zotit! Bëja bamp e të shpëtoj njëherë e mirë. Të vjen tjetri nga ana e anës e të thotë: “Jam Partia. Nëma se nuk ma ke! Arat i kolektivizuam dhe janë të të gjithëve! I kemi bashkë këtej e tutje“, - të thotë dhe nuk ia bën syri tërr…! E pastaj! Hajde e dëgjoje si flet ky lloj burri… i dele..dërguari! Mirë më tha e shkreta Safete: “Këta të deledërguarit e partisë, që na mbinë në derë, sikur kanë bërë be të na marrën edhe mendtë e kokës. Se arat e gjënë na e morën…”

Vazhdoi  të fliste me vete edhe kur doli nga hauri për në kthinën pas shtëpisë. Aty e kishte si vendin e fshehtë për të murmuritur që të mos e dëgjonte kush. Ishte vendi i saj ku zbraste dertet e shpirtit.

 - “Do jetoni më mirë, thonë, do hani me lugë floriri.., por ama asnjë cep are më shumë sesa të jep kolektivi për derë”! O Zot! Në mallin tënd, në arën tënde, në haurin tënd vjen e ta bën hesapin ..i deledërguari. “Do hani me lugë floriri”, na përrallis! Jo xhano, na mjafton dhe luga e dëllënjtë, por telashe mos na hapni! Ma bënë djalën sa më erdhi si katran nga mbledhja e këshillit. Desh më plasi zemra kur e pashë në atë gjendje. I sapomartuar dhe ia bënë lëmsh në grykë një copë kasolle ku fut kokën. M’i thënkan pronë e përbashkët asaj kasolleje! Desh m’u vranë babë e bir. Po rrëmben armën babai të qëllojë… të birin. I biri të ngrejë dorë mbi prindin…! Mba dorën o Zot i madh! Ju marrshim të keqen! Partia ka thënë ashtu e kështu, thonë. Po ku e di partia se ku na dhemb neve, ku jeton halli ynë, ku jetojmë ne?! Ku e di më i pari i kooperativës së këtyre, që na do punojmë bashkë, mirë e bukur. Një punë që nis, si nisi jona, dihet ku përfundon. Përposh në Bisht të Përroit, në skëterrë... Punën, shtëpinë dhe varrin robi e do më vete. Nuk bëhen të gjitha bashkë, pa pasur një zot. Se ajo punë që nuk ka zot, është…punë e pazotë. Kështu e di unë, pa këta le të bëjnë si të duan. Na e bënë mendjen dhallë.

- Të gjitha bashkë, thonë. “Do t`i ndreqimtë gjitha hallet, problemet, gjërat”, na paska thënë ai, i deledërguari, në mbledhje. Dhe pastaj fap e zuri në gojë kasollen e Saimirit! “Të prishet medoemos!”, foli, që i foltë hoxha në vesh! Kooperativë de! Që ditët e para të jetës së saj, që dje e zunë me prishje. Si tha ai, si tha? Po mirë ai, po ky, surratsëzi, Nexhdeti i Venës, “Të prishë kasollen djali i Sotirit se e.. ka bërë jashtë kret..terit a si ia tha ëmrin atij llafit. Ku e mësoi xhanëm atë llaf? Do ta ketë dëgjuar nga ai i deledërguari, se ku e mësoi..!? Apo në Bisht të Përroit! Ashtu tha vërtet. U thafshi e u bëfshi dru! U qyqja! Prapë moj trushkulur me të nëmura! Po ku rrihet në këtë vend të mallkuar, pa nëmur e mallkuar! Me të gjitha këto që po më dëgjojnë veshët. Një kasolle dhe u prishi kooperativën këtyre! Po kur ua prish të gjithë punën një djalë, pse ka bërë një kasolle, në koshtën e tij, që të flerë me nusen. Nga do t’i bëjnë gjithë ato punë të mëdha që thonë. Të mëdha punë do i bëjnë Krapës! Për t’i bërë kanë. Për një kasolle që ngriti me thonj floriri i nënës, po bëjnë katër ditë mbledhje për t’ia prishur. Kur do t’i fillojnë ato punët e mëdha për të ndrequr? Na ngopën me fjalë e me mbledhjera.. Lërmani o të uruar djalën të flërë rehat se në kasolle po më flë, jo në shtrat mbreti. E ka bërë me ato duar more njerëz. Lëreni rehat! Një qeveri që nuk të lë rehat të flesh as gjumë, nuk ka për të bërë hair e prokopi. Korba unë!

- Foli gjatë deri sa ndjeu lodhje. Pastaj si një ketrushe e rrepeve në buzë përroi, hyri brenda.

- Mos më dëgjoi njeri, se… i mora në qafë të gjithë. Dale! Flë ky yni?

 - Sotiri e dëgjonte, por nuk fliste. Sytë e tij ishin mbushur me lot. Kujtonte vuajtjet e fëminisë së tij.

- “Me thonj e gërreu , im atë shkëmbin. Ngarkoi dhe e bëri atë tarracën buzë përroit. Ja, atë vendin e kasolles së Saimirit. Këtë tjetrën, më të voglën, e bëra më këtë fakiren. Tre vjet e gjysmë punë. Si mushkë, mavria, ngarkonte thasët me baltë, nga buza e përtejme, kalonte lumin dhe m’i binte në buzë, për të mbushur ledhin. I bëmë që le mos e nga. Nuk i gëzuam. Si mushkë është ngarkuar zavallja!” - i doli  me zë.

-  Mirë e ka për ato që thotë, por kujt ia thotë! Sot, o bën si të thonë, o vete ku të dërgojnë, ku të syrgjynosin. Pastaj mbase janë të vërteta ato që thonë. Mbase edhe më mirë mund të jetojmë. Ku i dihet! Po këta, të partisë, të deleguarit, ku e dinë xhanëm? Kot ia këpusin. Ah.. more Saimir! M’u bëre burrë e më kafshove. Më there në shpirt, o bir! Më mirë të më kishe vrarë. Ja ku e kishe mauzerin varur. Një plumb mua, tyt eti dhe vate. Me atë fjalën që më the në sy të të gjithëve më vrave për tërë jetën. Nuk ta fal kurrë. O ti o… Nuk ia dëftoj dot doktorit plagën që më hape. Ku ka doktor në botë të shohë plagën e shpirtit që të hapka evlati. Pse more bir më turpërove? Po na merr në qafë të gjithëve. Bëhet me këta? Bëhet luftë me… partinë …? Ja ku më ranë në kokë. Plasi në shtëpinë time. ”Shiko punën tënde”, - m’u drejtove me gisht, mua, babait që të ka bërë kokën.

 - Foli gjatë me vete, ndërsa lotët i shkonin rrëke në faqet e gropëzuara. I binin poshtë në gjoks dhe sikur treteshin mes shtëllungës së tymit që nxirrte herë pas here. Heshti të dëgjonte refrenet e së shoqes. U ishte bërë një mënyrë komunikimi, të folurit me vete dhe të dëgjuarit pa folur.

- Të iki djali nga ara që ka pushtuar, nga ….kasollja! Nuk është e tija. Nuk është më juaja.! Po e kujt është more që… -  murmuriste Zada.

 - Ç`ke moj e uruar, ç`ke që flet me vete? - pyeti Laveri, sekretari i partisë, që hyri në derën me njërin krah të hapur. Në të vërtetë, ai ishte kushëriri i parë i të shoqit. Pyetja e tij ishte një mënyrë për të hyrë drejt e në temë. Se ai e dinte hallin e kësaj shtëpie më mirë nga cilido tjetër në fshat. Që nga dita që ishin regjistruar “vullnetarisht” për të hyrë në kooperativën “Përparimi”, e deri atë të xhuma, asaj shtëpie nuk i qe ndarë gjyqi. Një gjyq që zonja e shtëpisë nuk po e merrte vesh fare. Hyr e dil në derë të saj, burra të fshatit, kushërinj e të gjithë me radhë. Pinin raki deri në orët e vona me Sotirin dhe duke dalë i thoshin si për t’u shfajësuar:

 - Sotir vëlla, si e thamë! Binde Saimirin ta prishë vetë kalidhen.

Edhe një natë më parë, kryetari i kooperativës me dy të tjerë kështu i pat thënë:

- Ta prishë vetë Saimiri. Mos na hap telashe thuaji! Pse t’i vemi na e t’ia hedhëm në përrua..!”.

- Korba! Dale more, Mete djali! Si the more, si the? Në përrua plaçkat e tim biri? - i qe kthyer Zada.

- Po kur nuk na dëgjon ne, nuk dëgjon sa i thotë partia.. atje, po si! Pse, ku thua ti?

- Edhe këtë kishim mangët. Plaçkat e nuses së re në përrua. Në përrua karcella e nuses? Jo, kjo është sosmoja! I bëhet kjo Saimirit tim? Kurrë! Ku e tret ai një turp të tillë. Për një kasolle! Pse thotë ajo… partia..! O Zot i madh, vër dorë! Një gardh me shufra shkoze, dy të ndara, me thupra si thark kecërish, veshur me llaç balte dhe na u bënë si të tërbuar gjithë burrat e fshatit! Pas të deledërguarit të gjithë! Kjo pasuri të prishka me partinë…! U prishka me gjithë atë parti për dy gisht gjë! Se aq është e gjithë ara dhe kasollja bashkë!

- Jo, se janë shufrat e shkozës e kasollja që të prish me partinë, - ia ktheu kryetari. -Është udha, norma, rregulli. Është parimi i Partisë për pronën e përbashkët. U bëmë bashkë tani, vate imja, jotja. Është e të gjithëve. Që nuk mund të preket nga askush i futur në kooperativë. Po u ndanë të gjithë e të marrin nga sa ka marrë Saimiri yt, nuk mbetet tokë as sa për t’u shtrirë një kec, pa le më shumë. E shikon që e ka mirë partia, teto Zada! U bë yt bir më i shkathëti. Me vrap e doli mënjanë. U nda nga babai e nëna dhe fap mënjanë, në bisht të arës. Më vete ai, si firauni. Ia prishi llafin të atit mu në mes të fshatit. Turp për të!

- Po ku të flinte e të rrinte mor bir? E martuam, i morëm nuse. Ku të flerë me vajzën e botës? Me ne? Me pleqtë? Do martohen djemtë, more bir. Si thotë kjo partia jote?

- Nuk është vetëm imja. Është e të gjithëve.

- Po të qe edhe imja nuk do të ma prishte kasollen e djalit. Një shtrat me shufra shkoze sa për të fjetur. Tërë ditën u bie bretku në punë. Të paktën t’u bien eshtrat rehat në darkë. Kaq kërkon, se mos më shumë. Do martohen gjithë kjo djemuri, more bir?

- Oj të martuar! Do ta djegë kooperativa në dasmën e secilit.

- More, mos u digjni shpirtin sa janë të martuar, se do të tromaksni të pamartuarit sa të mos martohen fare. Ja, si Saimirin tim. Të mirin e nënës.

- Sapo djali i madh i saj, Saimiri, pati mbushur të njëzet e pesat, i ati i Zadës, shehu, i udhëzoi të kërkonin për nuse vajzën e Merjesë së Shkurtajve. Një vajzë vendëse, nga ato që ta prekje nga njëra faqe, i plaste gjak nga faqja tjetër. E mirë si një zanë! E urtë e punëtore si e ëma, që i kishte rritur jetimë të gjithë fëmijët. U ishte bërë mëmë e babë ajo grua fëmijëve. Gratë erzllesha kur mbeten pa burra, por me fëmijë, marrin krejt funksione burrërore në ato shkrepa. Dhe Zoti, kur i sheh këto nëna të vuajnë për të rritur mirë krijesat e tyre, ua shpërblen duke ua bërë të mirë. Ndaj dhe Saimiri, sa i propozuan atë vajzë, nuk e bëri dy mendjen. Pas disa muajve caktuan ditën e dasmës dhe i martuan. Mirëpo hauri nuk kishte vend për çiftin e ri. Saimiri i dha karar dhe, në cep të koshtës së madhe, bëri gjerdekun. E bëri me duart e veta. Në anë fare ngriti kasollen. Katër binarë pishe për katër cepat dhe katër të tjerë për vendosjen e kulmeve. Pastaj trarë më të vegjël dhe thupra e petavra nga ashra të çara dru shkoze. E mbuloi me kashtë thekre. Gjerdekun e bëri të gjithin me thupra shkoze, si therqet e kecërve. Duarflori për të ndërtuar. Zanatin e pati mësuar duke parë ledhet që bënte Sotiri. Bëri një kasolle që kush e shihte ia kishte zili për qetësinë që të jepte. Aty e gjeti  qetësinë Saimiri.

  Në fillim Sotiri nuk kishte dashur që djali i madh, më i miri sipas vlerësimit të tij, t’i ikte. Xhelozia edhe mes prindërve e fëmijëve lind jo pa arsye. Por, kur e pa se Saimiri ishte i vendosur, nuk i foli më. E dinte që sjellje e tabiate, përveç inatit, Saimiri ia kishte marrë të gjitha. Nën buzë e në heshtje pati thënë: “Bëmë baba të të ngjaj..!” Mirëpo, ja ku i kishte plasur, pa menduar e kujtuar. Ia plasi organizata e partisë e fshatit. Saimiri kishte ngritur “shtëpi”… në pronën e të gjithëve..! Ajo koshtë, që i thoshin arë, nuk ishte më e Sotir Bimës. Nuk qe më e trashëguar që nga gjyshi e stërgjyshi, as rrapi i madh në cep të saj, edhe pse i thoshin Rrapi i Sotirit. Atë natë të vonë vjeshte, nga një firmë e Sotirit, qenkej transformuar në pronë e të gjithëve…!

    Sotiri foli me të birin dhjetëra e dhjetëra herë, por gjithmonë ndeshte në kundërshtimin e murosur të tij. Nuk kishte qenë këmbëngulja e partisë dhe e autoritetit të ri të zgjedhur për të drejtuar kooperativën ajo që kishte dogëndisur shpirtin e ashpër  të Sotir Bimës. Jo! “Nuk iki nga ajo kasolle sikur të më thotë jo partia, por… edhe Perëndia vetë… Ti shih punën tënde” - ia kishte përplasur Saimiri faqe tërë burrave.

 Dhe ai ishte prekur rëndë në sedër. Para fshatit, farefisit, partisë dhe pushtetit, Sotiri kishte vdekur. Atë nuk e dëgjonte më as i biri… Që nga ai moment u mbyll në vetvete. Nuk i fliste askujt, veç atyre që nuk ishin të shtëpisë. Me Zadën u soll ashpër që ajo t’i fliste të birit që ai të mos e bënte dy fjalën e të atit. ”Ndryshe kjo shtëpi nuk do ketë fund të mirë”, - e kërcënoi Sotiri, Zadën. Mirëpo askush nuk e njihte në gjen Sotirin sa Zada. Ajo u tmerrua. Hodhi shikimin te mauzeri i varur me kokë poshtë në dhomën ku flinte i shoqi. Ai burrë bënte çdo gjë nga ato që Zada ia kishte frikën. E drithëruar vrapoi te i biri. E këshilloi të dëgjonte të atin, edhe pse me shpirt ishte me të birin. Mirëpo Saimiri ia preu shkurt:

- “Atë minutë që do të vinë të më prishin kasollen, kam për të lënë të vdekur në vend më të mirin e tyre…! Thuaja dhe atij gërrunit tonë, babëmirit tim e burrit tënd! Po u nis drejt kasolles, e vrava!” - Ajo kishte shtangur. Ai nuk i kishte folur kurrë ashpër. Për herë të parë dhe të fundit. Iu lut me lot në sy, por Saimiri ishte Sotiri në miniaturë. Shkëmb në të drejtën e vet.

- “Mos nënë, mos ma thuaj më!”

Mbledhja e organizatës-bazë të partisë kishte vazhduar në pesë seanca të papërfunduara. Kurrë nuk përfundojnë problemet që sajohen. Se kasollja e Saimirit ishte një çerpi për të prishur kooperativën ata që ishin futur o nga frika e prishjes me… partinë, o nga turpi i më të mëdhenjve të fisit, o nga presioni i një kushëriri të madh me pozitë në qeveri e që pati ardhur tri herë sira për t’i bindur fshatarët e Krapës të bënin anëtarësimin në kooperativë. Nga ai hatër, qe futur dhe Sotir Bima. Le që gjithë fshatarët e Krapës mbiemrin Bima mbanin. Ashtu ishin futur në kooperativë. Ca me hir, ca me turp e ca me pahir. Me dëshirë.. asnjëri!

Në të vërtetë, të deleguarit nuk djersitën shumë në Krapë se i gjithë, si fshat, kishte qenë bazë e luftës, bazë e partisë në zonë. Të gjithë djemtë e fshatit dolën partizanë. Këta djem nisi partia për të bindur prindërit të anëtarësoheshin të parët në kooperativën ”Përparimi”. E gjithë Krapa për një natë dha llafin dhe u kolektivizua. Kjo nuk habiti njeri në zone se krapasit njiheshin si bazë e pushtetit të ri popullor. Si të mos ishin ata të parët! Mirë e pat thënë një plak i atij fshati, Xha Edili: ”Me gjithë ato lila e dekorata që na erdhën djemtë, si të linim na çokanet e dhive e dhëne, pa i bërë bashkë….! Bashkë kemi qënë edhe më përpara. Gjumin kemi bërë veç e veç! Për hair na daltë…!” Dhe ishin bërë njësh.

Këtë sillte në mend Sotiri edhe atë të premte që do të bëhej mbledhja e fundit për familjen e Sotir Bimës dhe djalit të tij, Saimirit. I bubullonin veshët. Fjalët e të tjerëve te një prind të cilin nuk e dëgjon i biri, bien si plumba në lëkurë. Apo pak sedërli qe Sotir Bima! Mbi atë ngarkesë në tru kishte ditë që vërtitej. Disa herë kishte marrë mauzerin dhe e kishte pastruar. Kishte nxjerrë një ballë fishekë dhe i pat vënë te aletet e duhanit. Të thaheshin e të mos kishin lagështi. Veprime këto që nuk i kishin shpëtuar syve gjithë ankth e frikë të Zadës.

 Ai shtynte derën si për ta thyer dhe përplaste pallton, pa e varur në vendin e vet, si gjithmonë. Shollët nuk i hiqte, por i lëshonte. Ato herë binin shtrembër, herë mbi njëra- tjetrën sikur të kacafyteshin edhe ato: e majta me të djathtën. Ishin shenja këto për Zadën. Reja e atij muzgu të së premtes do të kishte “breshërinë” e Sotir Bimës mbi kurrizin dhe shpirtin e saj. Nja dy orë para se të niste ajo mbledhje e mallkuar, i erdhi i kushëriri, sekretari i partisë. Hyri në dhomë të Sotirit dhe mbylli derën.

Ajo e hapi pak dhe mbajti këmbët të dëgjonte copëza bisede mes dy kushërinjve. Njërit, që kishte në dorë ndoshta edhe fatin e shtëpisë së tij dhe tjetrit, që i kishte duart të zëna. Ai grinte duhan në havan, pa e ngritur kokën. Qetësi e madhe, sikur në dhomë të mos kishte frymë njeriu. Frymëmarrja e saj sikur i zhurmonte veshët. Mezi mundi të dëgjonte një rrufitje të thellë duhani. Sekretari rrufiti hundët, si për të bindur tjetrin se mund të kishte marrë të ftohtë gjithë atë natë të shkuar me orë të tëra mbledhjeje me të deleguarit e partisë së rrethit. Për orë të tëra, në qendër të të gjitha debateve, ngritjes së toneve: familja e Sotirit. Dhe që të gjitha pasi Saimiri, edhe kur e thirrën para organizatave të masave dhe të deleguarve të partisë nga rrethi, kishte qëndruar në të tijën:

- “Nuk e prish kasollen dhe pikë! Më vrisni, se gjallë nuk dal prej andej! E kam bërë me duart e mia, në tokën e tim eti dhe nuk i kam prishur asnjë njeriu punë. Ku të fut kokën me gruan? Ku?” - kaq u kishte thënë. Mirëpo i deleguari ishte ngritur  brof në këmbë.

-           “Ti, shoku Saimir me qëndrimin që mban, bën punën e armikut të klasës. Ti po i vë gurë ndër rrota makinës së partisë. Ti je kundër rrymës, kundër fshatit, kundër organizatës së rinisë ku militon dhe kundër vetë organizatës së partisë. Kjo nuk mund të lejohet të kalojë! Kjo është e padurueshme. Kësaj i thonë punë armiqësore e hapur. Partia do ta shikojë!” - Të gjithë kishin shtangur nga këmbëngulja e padëgjuar dhe nga kokëfortësia e Saimirit. Pas tij qe ngritur i ati. Mjekra e tij në ngjyrë gri sikur ishte nxirë. Ndoshta ngaqë feneri me vajguri mbi tavolinën me beze të kuqe të presidiumit kishte anët e tij që nuk ndriçonin dhe aq mirë, a ndoshta ngaqë i biri ia ndërpreu fjalën kur ai diç desh t`i thoshte, gjithë pamja e Sotirit nën hijen e rrapit shekullor, të rrapit të Sotir Bimës, kishte marrë ngjyrën e dheut. Këtë skenë të llahtarshme e përjetoi edhe Zada që ishte ulur në fund, në atë shesh ku ishte organizuar ai takim i kobshëm.

-           Kjo skenë i doli përpara kur erdhi Laveri.

Gjysmë ore më parë Saimiri i qe lutur së ëmës t’i sillte mauzerin. Mirëpo mauzerin e kishte marrë Sotiri. Për më shumë se dy orë ai u mor me atë vdekjendjellësen. Zada nuk ia ndante sytë asaj të mallkuare. Në dorën e të shoqit ndillte kujen. Në dorën e të birit sillte mynxyrën. Babë dhe bir e kishin mbledhur mendjen. Do të bënin atë që kishte orë që u ishte rrënjosur. Zgjidhjen e shihnin te mauzeri. Në asnjë vend tjetër. Ai metal i fshehur në gjysmë druri asaj i dukej si gjithë batalioni gjerman, në atë natë qershori të dyzet e treshit, që u pat vënë flakën shtëpive një e nga një.  

- “E shoh, e shoh ç’na gjeti e ç’ma gjeti të ziun djalë! Korba unë, korba! Ma pësoi i miri i nënës! As dy muaj martuar! Përse të rroj më? Pse o Zot ma dhe këtë batare në shpirt?” 

E shoh që këtu ziejnë punët për tim bir. Laveri ka ardhur ta marrë prapë për në mbledhje. Ky nuk ka për të vajtur. Është pushtuar nga qëllimi i lig. Këtu po hedh vallen e saj të fundit vetë vdekja. Ka për të…. ma vrarë djalin. Korba unë! Vur dorën o i madhi Zot! Mavria unë! Bir, o biri im! Nusezeza! Vajzë e re dhe të përplaset që ditët e para nuse, me frikën, llahtarën, me tmerrin! Të mos e lënë as në një copë kasolle! Në gjerdek.. Gjerdekzeza unë për djalin dhe nusen! Një shtrat me purteka rrapi. Një strehë me kashtë thekre! Gjerdeku i tim biri. Këto të bëhen qefin për tim bir? Dhe unë të mos jem në gjendje ta mbroj tim bir?  Mos! Jo! Përse më duhet të jetoj? Përse? Jo! Më duhet të shikoj  si do hamë me lugë… floriri.

Hani ju o njerëz! Unë u ngopa. Unë nuk dua më nga kjo jetë! U vela. Më fal dhe ti o baba! Po shkel edhe mbi mësimet e tua. Se kështu dashkan gjithë këta. Kështu qenka e thënë nga… Ku ta di unë? Do ta shqis unë këtë  komb të lidhur keqas.

- Një buzqeshje e lehtë i çliroi gojën dhe ndriti vetëm pakëz sytë e saj ngjyrë mani, me nuancë të gjelbër në kafe. Pastaj sundoi shtypja e rëndë në shpirt. Dëgjoi fjalët e sekretarit të partisë:

- Një grup djemsh u caktuan të shkojnë e ta prishin kasollen. Do ta djegin..!

- Djali! Korba! Ma pësoi im bir. Floriri im! Nuk të lanë e nuk të lënë o bir as të flesh rehat more që mos… Korba unë! Kallogreja unë… me dhjetë fëmijë! Ç’e dua më jetën kur të ndodhë kuja në derën time me djalin që sa e martova! Ende nuk kam pastruar kazanët e dasmës. Dasmëzeza ime!

 - U hutua. U përhumb në kujtime që nuk ishin fort të largëta, por që ajo i sillte si në videoklip.

Kujtimi i asaj jave përgatitjeje për dasmë. Vetëm atë javë ishte bërë njeri. E qeshur, e gëzuar. I ishte ngrohur pak shpirti. Po tani? U tjetërsua në pak ditë. Në tri ditë mbledhje radhas. Mbledhje partie. Njeriu ndryshon si koha në behar nga hallet. Nëna tretet si qiriri në pak minuta kur ndien se i rrezikohet fëmija. Ajo ishte bërë sterrë e zezë. Nuk kishte më pamjen e njeriut. Në atë shtëpi gjithçka kishte marrë ngjyrën e zezë.

 I doli përpara djali i mesëm, Resmiu, mësues në shkollë fillore të fshatit. Idhulli i humorit, për cilindo gëzim në fshat. Edhe ai kishte marrë ngjyrën e gjetheve të rrapit në vjeshtë. Kur ashtu, në kolovitje nga era, bien poshtë. Ai e kishte perëndi të ëmën. E pushtonte për mesi me duart e tij të fuqishme, e ngrinte hopa dhe e puthte. Por këtë herë vetëm sa i hodhi një shikim së ëmës. Në atë shikim pasqyrohej mëshira për të në shkallën më të pakrahasueshme.

- Hokatari i mëmës tënde! - i foli

- Hall i madh na zuri o mëmë!

- Na gjeti biri im. - mundi t`i thoshte.

- Kush është tej?

- Laveri me tët atë.

- Po futem.

- Nuk ke ç`bën më. Ata  kanë vendosur të venë e t’i prishin kasollen. Do ta djegin -

- Këta mund të bëjnë si të duan. Mua më duhet të di ç`bën im vëlla. A e mba veten apo… mos na bën ndonjë marrëzi. Ia di kokën unë. Apo ky tjetri…

- Ai hyri brenda.

- Ne jemi të gjithë të marrosur, o bir. - vazhdoi Zada. - Ne vetëm marrim frymë. Kjo na mbeti. Nuk arrita të të puth nusen tënde, more Resmiu i mëmës. Nuk mund të ndahem me asnjërin. Po iki unë nga të gjithë ju. Nga drita e syve të mi! Po iki unë që të mos më shikojnë sytë atë që po vjen. Atë që iu nis kësaj dere. Kujen. Më përcillni mua dhe ju o shokë të djemve të mi. Ju kam si djemtë e mi të gjithëve. Ju kam dashur të tërëve. Ju të rinj që do digjni kasollen e tim biri. Do digjnit shpirtin e mëmës. Një mëmë si mëmat tuaja. Kaq ishte shkruar për mua. Do kenë me se të merren disa ditë. Pastaj… si të jetë shkruar.

- Zgjati dorën avash dhe rrëmbeu  mauzerin. Ju duk i rëndë. Më i rëndë se kurrë.

- I rëndë qënke o gjerman! Akull! Edhe akulli jot të djegëka - i foli më zë të brendshëm

- Mortja vetë të ka krijuar. Për mort. Për mort  po, por dhe për.. mirë. Ndreqke dhe punë kur duhet o gjermankë! Më ndreq mua sonte…

- U shtri te shiltja që e kishte endur me duart e saj. Vuri taballëkun mes të dy këmbëve dhe grykën tek gjoksi.

- Qënke më e gjatë se unë moj mahlule, apo zgjatesh kur bën hatanë? - i foli armës. U shtri e tëra me sforcim. Tereziti tytën tek gjiri i majtë dhe e lëvizi pak.

- Aty, aty! Aty  mbaron punë shpejt! Në zemër. Bëje të pushojë shpejt. Të më pushojë ky hall i rëndë. Ashtu, ja kaq duhet. Je tamëm për ku mbaron hallin e mëmës!

Me këmbën e majtë hoqi çorapen e këmbës së djathtë. Ngriti këmbën deri tek zembereku. E preku atë me gishtin e madh të këmbës.

- Alet i vogël, sa për një gisht! Zullumemadh! Edhe ti, akull qënke si vetë vdekja. Domosdo. Kështu të molloisin. Kështu qënke vërtetë!

Lëvizi ngadalë gishtin deri në zemberek. Pastaj e fërkoi pak tytën te gjiri. Prite o  shpirt dhe del kollaj!

Ndjeu zhurmë. Dikush do ishte ngritur nga dhoma.

- Jepi! - i foli vetes. - Mos m’u trëmbe? Jepi! Vjen një ditë për këtë...

  Krisi dera prej dru bredhi.

- Jepi pra, të mbërrish për ku je nisur! - i foli me zë vetes.   

Shtëpia bubulloi nga krisma e mauzerit…! Resmiu brofi i pari në korridor. Shtangu,  tek pa të ëmën të shtrirë mbi shilte me mauzerin pështetur në gjirin e majtë të saj. Nxirrte tym të zi. Ra mbi trupin e pajetë të mëmës. Ndjente akoma ngrohtësin e trupit të saj. E mbuloi me lot e me puthje. Gjaku rridhte rrëke jashtë shiltes. Vetëm shpirti i saj sikur vinte rreth nëpër atë dhomën e errët. Vetëm ai shpirt flori nuk do ndahej kurrë nga ajri rreth tërë qënies së Resmiut. Ai do ta ndjente për gjithmonë se shpirti i mëmës rron! Pastaj gjithë trupi u ftoh. U bë akull.