Skënder Hasko

DARDANËT JANË ATY (IV)

Pjesa e dytë

Kishte ikur edhe adoleshenca…

Kishin kaluar shumë vite. Zoran Çoviçi ishte harruar. Radkoja i tij, që ai e la 11-12-vjeçar, ishte rritur e ishte bërë për ushtar. Edhe Lubomiri ishte rritur, edhe shokët e tij, Pali dhe Elezi, ishin bërë goxha çuna e shoqëria midis tyre vazhdonte si në vogëli, por tani shoqëria vazhdonte disi fshehtas e me kujdes, që ultranacionalistët të mos i thoshin Lubomirit “pse mban shoqëri me shqiptarët!” Urrejtja e shkjahëve ndaj shqiptarëve ishte rritur edhe më shumë, se Sllobodan Milosheviçi mbillte te serbët, që i shkonin pas verbërisht, vetëm urrejtje ndaj kombësive të tjera e veçmas ndaj shqiptarëve të Kosovës, se atij “zotërie” të çmendur i duhej Kosova, që s’ishte e tij e donte ta bënte të tijën. I çmenduri çmendurira kërkon e çmendurira bën.

Nëna e Azemit, Nexhmia, ishte ndarë nga jeta dy-tre vite më parë. Vëllai i madh i Azemit, Zela, kishte mërguar në Amerikë e atje kishte krijuar edhe familje. Shpesh u dërgonte nga pak dollarë me njerëz që venin e vinin, ngaqë me postë nuk i dërgonte dot, se trembej mos zbulohej që familja Karadaku ishte ajo Gurabardhi. Arbnorja ishte martuar dhe, bashkë me të shoqin e me një djalë të vogël, të cilit ia kishin vënë emrin Dukagjin, jetonte në Gjermani. Te Shkëmbi i Shqipes tani kishin mbetur vetëm Rizai me Azemin, i cili tashmë i kishte kaluar të 21 vjeçët. Ishte koha kur këlyshët e Milosheviçit bënin raprezalje të padëgjuara në Kosovë. Riza Gurabardhi-Karadaku, i rrëgjuar nga mosha, nga vuajtjet e mllefet, ishte mpakur. Të gjitha punët e shtëpisë tani i kryente Azemi. Ai kullandriste ato pak bagëti që u kishin mbetur, ai psoniste, pastronte shtëpinë, gatuante…

Gjithçka mbi supet e tij të njoma: edhe meraku për babain e plakur, edhe malli për vëllain Zelë e për motrën Arbnore. Po ç’të bënte? Këto “dhurata” i pati dhënë jeta deri atëhere.

Sëmundja e Rizait dhe meraku i tij

Marsi i atij viti kishte ardhur i thatë e me ngrica, por aty afër mesditës rrezet e diellit diç e ngrohnin vendin. Në një nga këto ditë, Riza Gurabardhi - Karadaku, doli te kopshti në qoshkun e shtëpisë, se i pëlqyen ato rreze të ngrohta. Seç ndjente pakëz të ftohtë e tha me vete: “Po ngrohem një copë herë këtu, se tjetër është ngroja prej zjarrit e tjetër ajo prej diellit…”

Duke ecur drejt vendit, ku ulej për t’u çlodhur kur punonte në kopsht, qëndroi papritur, u kërrus dhe vuri dorën në gjoks, por nuk nxori zë. Azemi, që po prashiste disa perime aty pranë, e pa të atin që diç po i ndodhte dhe, në çast, lëshoi shatin e vrapoi drejt tij tërë merak. E rrëmbeu para duarve dhe e shpuri në shtrat.

- Ç’ka pate, babë?! - e pyeti duke i hequr këpucët nga këmba.

- Nuk e di, të past baba. Diç më sëmboi këtu, në kraharor… Epo,… për disa muaj mbush  të tetëdhjetat, o bir, ngadalë-ngadalë do shkoj edhe unë atje ku ka shkuar jot ëmë e shumë të tjerë para meje… Por, o bir, kam merakun tënd, nuk dua të mbetesh fillikat!…

Azemi gati sa s’qau. E mbajti veten me zor, se nuk donte të turpërohej përpara të atit.

- Mos, babë! Të lutem, mos fol kështu! Do shërohesh e do vazhdojmë të jetojmë së bashku. Ç’janë tetëdhjetë vite, o babë! Shumë kalojnë njëqind vite e më shumë… A nuk më ke thënë se edhe gjyshi yt ka jetuar njëqind e tre vite?

Rizai vuri pak buzën në gaz, pastaj i tha:

- Ku e ke celularin?

- Këtu e kam, babë!

- Gjej emrin e Rifat Bajramit, bjeri numrit dhe m’a jep mua, se dua të flas vetë me Rifatin?

- Për çfarë, o babë?

- Bëj si të thashë e mos më pyet më tej!

Azemi nuk e zgjati më, bëri siç i tha i ati. Rizai mori telefonin dhe, me një frymëmarrje të rënduar, i foli fare shkurt:

-Tungjatët jeta, o mik! Dua të më vish sonte këtu, se ta kam nevojën si rrallëherë! - Pasi e mbajti edhe pak telefonin pranë veshit (me këtë xhest Azemi kuptoi se Rifat Bajrami diç i tha si përgjigje), ai ia zgjati celularin të birit e i tha: - Na pre një nga qengjat, o bir, se sonte për darkë, do të kemi mik Rifat Bajramin!

***

Rifati, sipër kalit kuqalosh, mbërrijti te Shkëmbi i Shqipes në të perënduar të diellit. Ai nuk e dinte se përse e kishte thirrur Rizai, por një merak e kishte dhe e kishte vrarë mendjen gjatë gjithë rrugës: “Ç’hall ta ketë kapur Rizain që më tha në telefon “ta kam nevojën si rrallëherë?!” Eh, mor mik, mos paç hall të madh!”

Atij i doli përpara Azemi dhe i mori kalin që ta lidhte. Rifati e pyeti:

- Pse s’po e shoh Rizanë?! Ai ka pas zakon me më prit jashtë oborrit…

- Eh, o axha Rifat, baba është sëmurë, i shtrirë në krevat.

- Heu! - ia bëri Rifati, u fut brenda me nxitim dhe, sapo bëri ballë te dera e dhomës ku ishte i shtrirë Rizai, foli: - Çfarë i ka ndodhë Riza Gurabardhit që ashtë ngujue në shtrat?!…

- Hajde zur vend pranë meje, o mik, se po ta kallzoj e po bëjmë muhabet sa të lodhemi… Po nuk të erdhi për gjumë pasi të darkojmë, po e gdhijmë me çdo të them e çdo më thuash… E darkën do të na e përgatit Azemi, se ti e di: ka kohë që në këtë shtëpi s’ka femra.

- Hajt, mor burrë, mos u fut në gajle për darkosjen! Ne jemi të njeri-tjetrit e nuk kqyrim se çfarë po i shtrojmë shoshoqit për me hangër, - i tha Rifati dhe, pasi drodhi një cigare nga kutia e Rizait, e pyeti: - Po, hë, çfarë të ndodhi e si të ndodhi që ke zënë shtratin?

Rizai ia tregoi me një të folur të ngadalshme, që herë-herë e ndërpriste për t’u mbushur me frymë. Rifati e kuptoi që miku i tij diç kishte pësuar në zemër, ndaj e këshilloi që të mos lëvizte nga shtrati. Kjo këshillë ia çoi në shteg fjalën Riza Gurabardhit… Lëvizi pak, u kollit dy-tri herë, si për të kruajtur fytin, pastaj foli e tha:

- Nuk e ke keq, o mik, e t’u rrit ndera për këshillën  po më jep, por…, - u ndal pak, si për të gjetur atë çka do të thoshte, pastaj vazhdoi: - Unë e di fort mirë se jam nisur për atë udhën që nuk të kthen më, por nuk dua të iki me merak, duke e lënë Azemin fillikat, këtu, te Shkëmbi i Shqipes, ku më solli e keqja e gjithë Kosovës. Ti e di se s’ka shqiptar të mos u tregojë fëmijëve të vetë për trimëritë e Azem Bejtjes e të Shotes. Edhe unë kështu kam bërë. Sapo fëmijët rriteshin aq sa të kuptonin diç, u flisja për Azemin e për Shotën.  Kur ky, Azemi im ishte pesë-gjashtë vjeç, një mbrëmje i thashë: “A do bëhesh trim si Azem Galica, o Azemi im?!” E ai m’a ktheu: “Po, o babë, por unë s’kam Shote!”

Rifat Bajrami filloi t’i afrohej disi asaj që donte t’i thoshte miku Riza. Pak më parë ai i tha “…ti e di që në këtë shtëpi s’ka femra” e tani po i thoshte “nuk dua të iki me merak, duke e lënë Azemin fillikat…” Këto hamendësime Rifatit ia preu Rizai:

- Ti, o miku im, më ke bërë shumë ndere, por sonte po të kërkoj nderin e fundit e më të madhin! Ti e ke në shtëpi Shoten, Qerimen, që ka lindë nja një vjet pas Azemit. M’a jep për Azemin e mos m’a ler djalin të vetëm! Ata do lindin fëmijë e do kenë ndër deje nga gjaku im e yti… Do përziejmë gjakun, o mik, e kështu familjet tona do bëhen më të afërta. Ti do më thuash: “këtu është ca si larg, o Riza dhe…” Është pakëz larg, po prapë në Kosovë është, o Rifat Bajrami, e unë ku i kam?! Zela në Amerikë e Arbnorja në Gjermani. A e sheh se sa larg i kam unë?! Mos m’a prish, o mik, se i kam ditët të numëruara, të mos them orët!…

Rifati fiku cigaren e pirë përgjysmë, u ngrit nag vendi, shkoi pranë shtratit ku ishte i shtrirë Rizai, i zgjati dorën e i tha:

- Na qoftë për hajr, o Riza Gurabardhi! Ta kam falë Qerimen! Fati-fat, si të dojë Zoti le të bëhet!

Rizai deshi të çohej ndenjur, por nuk mundi. Në sytë e tij Rifati vuri re një shkëlqim, si rreze rubini, pastaj pa se si ato gropëza të vogëla u lëngëzuan e, pas pak, një sumbull si pikëz vese rrëshqiti në faqen e djathtë të tij. Rizai nuk e fshiu lotin, por i tha Rifatit:

- T’u rrit ndera, o mik dhe mos m’a merr për keq, se të lëshojë lotë burri nga gëzimi, nuk është turp!

***

Azemi nuk dinte asgjë për çka bisedohej brenda dhomës ku rrinin i ati e Rifat Bajrami. Ai po rropatej për të përgatitur një darkë sa më të mirë për mikun e familjes, të cilin i ati e respektonte më shumë se çdo mik tjetër.

Pas një copë here, Azemi shtroi sofrën. Veç një pjate me gjizë e me lakër turshi, ai, për Rifatin e për Rizain serviri dy pjata me mish të pjekur në saç. Kur po vendoste pjatat në sofër, dëgjoi të atin që i tha Rifatit:

- Sonte më ke dhënë lumturinë më të madhe, o Rifat Bajrami. Qofsh i nderuar, ashtu siç ke qenë kurdoherë! Tash e mbrapa, do të më ndritet shtëpia.

Azemi nuk po merrte vesh kurrfarë gjëje se përse ia thoshte mikut ato fjalë babai i tij.

Filluan të hanin, duke e uruar njeri-tjetrin me fjalët më të mira e më të ëmbla. Rizain, ngaqë nuk çohej dot nga kreavati, e ndihmonte i biri të hante pak e nga pak.

Kur mbaruan së ngrëni, Rizai i tha Azemit:

- Çoje sofrën e pastaj eja ulu këtu, se diç kam për të të thënë. Do të ta them unë, por zure se ta ka thënë edhe Rifat Bajrami.

Azemit iu bë mendja çorbë, nuk po merrte vesh e nuk i binte dot në të se për çfarë bëhej fjalë atë mbrëmje. Kërshëria e bëri t’i mbaronte punët fët e fët dhe shkoi e u ul në një stol prej druri pranë krevatit të të atit.

- Ja ku më ke, babë! Urdhëro e ma thuaj atë që deshe të më thoshe!

- Të ka fejue baba, o Azem… Jo, xhanëm, jo “të ka fejue baba”, por të kemi fejue të dy: unë e Rifat Bajrami. Me Qerimen, me vajzën e këtij zotnie do të martojmë. Tash e mbrapa Rifat Bajrami është vjehrri yt!

Fytyra e Azemit u bë lulëkuqe. Ai uli kokën saqë iu puq mjekra me kraharorin dhe nuk nxori asnjë fjalë.

- Epo, për hajr, or djalë! - e uroi Rifati.

- Faleminderi! - tha Azemi dhe asnjë fjalë më tepër.

***

Atë natë, Azem Karadaku (Gurabardhi), nuk bëri gjumë. Rrotullohej në shtresa si zorra në prush. Ai kishte dëgjuar për Qerimen gjatë bisedave që bënin prindërit me njeri-tjetrin, po vajzën nuk e kishte parë kurrë. “Si do të jetë vallë? E gjatë? E shkurtër? Me mes të hollë? E shëndetshme-topolake, apo e imët e delikate?… Eh, si shkojnë këto punë! Bashkohesh me një njeri që mund të mos e njohësh fare, krijon familje e kalon tërë jetën me të…” - mendonte Azemi. “Po ajo, si do më mendojë mua? He-heee, sa çudi! Po s’ke ç’i bën, ky qe fati im,  të dalë si të dalë… Pale, do bëjmë edhe fëmijë… He-heee, Azem Karadaku…, në të vërtetë Azem Gurabardhi, do të bëhet me fëmijë… Pa dale, dale! Po nusen si do ta marrim? Ku bëjmë dot dasmë ne! Eh, fundja i di baba këto punë, kot e hallakat mendjen ashtu e kështu, si e qysh…”

***

E nesërmja erdhi edhe më me diell, sikur të ishte bashkuar me gëzimin e Riza Gurabardhit-Karadakut e të Azemit. Domosdo edhe Rifat Bajrami nuk mund të mos ishte i gëzuar, sepse vajzën e tij të vetme e kishte fejuar në derë të mirë.

Azemi qe çuar herët nga shtrojat dhe, sapo dëgjoi kollën e të atit e pastaj zërin e Rifatit, që diç po i thoshte Rizait, u çoi nga një kafe të ëmbël dhe shkoi të lironte bagëtinë nga vatha. Kur u kthye përsëri brenda, dëgjoi bisedën që po bënin ata të dy:

- Mik të pata e më mik të bëra, o Rifat Bajrami. Siç e fjalosëm, këtë punë do ta mendosh e do ta kryesh ti! Ama e dua shpejt përgjigjen, se nuk i dihet shëndetit tim…

- Mos vur merak, o Riza miku, se do t’ia gjejmë shtegun kësaj pune! Unë tash po iki e nuk do vonoj t’i kryej punët siç duhen… Kur të vij do të të gjej shëndosh si molla, ke për ta pa! Ditën e mirë!

- Udha e mbarë të qoftë e mirardhësh! - ia ktheu Rizai, pastaj i foli të birit: - Azem, përcille mikun! Deri te Shtegu i Ariut përcille!

Azemi ia gatiti kalin vjehrrit Rifat dhe e përcolli deri atje ku e porositi i ati. Atje u nda me të duke u përflakur i tëri në fytyrë. Më parë, kur nuk ishte fejuar me të bijën, nuk ishte përskuqur kurrë ashtu.

U kthye dhe nisi të merrej me bagëtinë, me punët e shtëpisë dhe të kujdesej për të atin. Por, me gjithë punët e shumta e të lodhëshme, mendja nuk i hiqej nga Qerimeja, nga gruaja e tij e ardhshme, e cila në mendjen e tij parafytërohej me lloj-lloj pamjesh, por gjithmonë të bukura…

***

Rifat Bajrami hipi në shpinën e kalit kuqalosh qysh sapo u nda prej Azemit te Shtegu i Ariut. Kali, si gjithë  kuajt, e dinte rrugën nëpër të cilën kishte kaluar disa herë ndaj u nis, pa qenë nevoja e ngucjes prej të zotit. Në atë rrugë të ngushtë këmbësorësh, të ngopur me guralecë e rrënjë shkurresh, kali qorrollisej shpesh e Rifati hepohej sipër tij si një trup që nuk e çante kokën për ç’ndodhte me kalin. Ai e kishte mendjen gjetkë: te fejesa që i bëri së bijës dhe si do t’i rregullonte disa ngatërresa e halle që do t’i dilinin përpara si një e një që bëjnë dy…  Nisi të bisedonte me vetveten: “Eh, moj Qerimeja e babës, moj cuca e vetme e babës! Ty baba të ka fejue e ti s’di kurrgjë. Ani, Azemi është djalë i mirë. Edhe Rizai, që tash e tutje do të jetë vjehrri yt, është burrë i mirë e mbi të mirët. Ja, erdhi dita të ndërrosh mbiemër: nga Bajrami në Gurabardhi… Apo Karadaku? Ani, e njëjta familje është. Emrat e mbiemrat njerëzve u vendosen për të dalluar njerin prej tjetrit. Rëndësi ka si është njeri e si është tjetri dhe kjo nuk varet, as nag emri e as nga mbiemri… Eh, moj Qerimeja e babës! U rrite dhe erdhi dita të krijosh folezën tënde, si dallandyshet!… Pa do lindësh fëmijë e baba do bëhet me nipa e mbesa… Eh, kështu është ndërtuar kjo botë… Mirë, mirë, po… nëna jote e gruaja ime, Besa, si do ta presi këtë fejesë?! Ajo do pyesi se te cili të kam fejue e unë si do t’i them?! “E kam fejue për djalë të Riza Gurabardhit” Ajo doemos do shtanget dhe ka të drejtë, se Gurabardhët i di në vorr, ngaqë “i shkrumbosi” Zoran Çoviçi… Oh, ç’ngatërresë! Faji është i shkjahut, që na detyroi të mashtrojmë edhe familjet tona… Jo i të gjithë shkjahëve xhanëm, por i Millosheviçit, i Sheshelit, i Arkanit e i atyre që u shkojnë pas si ata të pasytë… Ptfu!”

Kali po ecte në një të tatëpjetë. Papritmas i rrëshqiti njera këmbë, që kishte shkelur mbi një rrasë guri, dhe iu përthye. Gati sa nuk u rrëzua. Rifati u mbajt fort pas jeleve të kalit e i foli si t’i fliste një njeriu: “Ç’pate Kuqooo! U vrave? U lodhe që të të zbres nga shpina? Epo, kështu është ndërtuar kjo botë, o Kuqo. Këtu po ia shalon njeriu-njeriut e jo më njeriu kafshës… Ec më me kujdes, se dua të sosim sagllam në shtëpi! Do japim lajmin e fejesës së Qerimes, o Kuqo. Ec, ec!”

Kali dëgjonte që i zoti diç thoshte, po ai nuk merrte vesh asgjë, veç fjalës “ec”, ndaj vazhdoi rrugën qetë-qetë.

***

Dita ishte në mbarim. Në Perëndim qielli ishte përskuqur dhe, në atë përskuqje, dallohej gjysma e Diellit, që zverdhte tamam si Qitro. Dielli po udhëtonte për në anën tjetër të globit, duke lënë pas mugëtirën dhe Hënën, e cila do të mundohej të lëshonte pakëz dritë për banorët e kësaj ane të rruzullit…

Rifat Bajrami arriti në shtëpi. Qerimeja nxitoi të merrte Kuqon. Rifati u hodh nga shpina e kalit si të ishte njëzetëvjeçar. I zgjati së bijës kapistrën e i tha:

- Merre Kuqon, nusja e babës, lidhe dhe hidhi të hajë!

Vajza u bë lulëkuqe në fytyrë. Ishte hera e parë në jetën e saj që i  ati i thoshte “nusja e babës”(!) Dhe diç i vetëtiu në mendje: “Mos vallë…”, por e largoi  menjëherë nga koka  atë shkëndijëz, duke thënë: “Ç’flas edhe unë!… Budallallëqe!” Pasi rehatoi kalin dhe, pasi rregulloi disa rrangulla të hedhura kuturu nëpër oborr, Qerimeja u fut në kuzhinë. Të ëmën e gjeti përballë babait, me duart e mbërthyera në prehër, duke pyetur e merakosur:

- Po kush ashtë ky njeri, more burrë? E njohim, s’e njohim? Pse kaq papritmas e kaq me ngut?! Nuk na pate thanë as gjysmë fjale ma herët.

Rifati u ngrys dhe, pak i nervozuar, ia ktheu:

- Mos i lësho fjalët si mitralozi i shkjahut, grua!… Me radhë gjërat! - Psatja iu drejtua Qerimes: - Eja ulu këtu, bijë, pranë babës!

Vajza, disi e ngurtësuar u ul pranë të atit, tërë kërshëri. Ajo e hodhi vështrimin tek e ëma, sikur donte ta pyeste: “Çfarë ka ndodhur, që je e shqetësuar, moj nënë?!” Vëmendjen ia tërhoqi zëri i të atit:

- Dëgjo, oj cucë! Të kemi të vetme dhe do të na dhembi shpirti kur të na largohesh nga votra, por edhe do të gëzohemi, se kështu është ndërtuar bota…  Ja, jot ëmë ka ikur nga atje ku lindi e u rrit dhe erdhi këtu. Biri ynë e vëllai yt, Abdyli, u martua me Valëzën e Adem Pejanit e fëmijët e tyre ty të thonë hallë… Kështu krijohen familjet e reja e shtohet njerëzia. Edhe zogjtë krijojnë foletë e tyre, e jo më njerëzit… Kështu, të pastë baba, i kalove të njëzetat e ka ardhur koha që edhe ti të shkosh në folezën tënde!… Merre vesh pra: baba ty të ka fejue!

Qerimeja u skuq, u zverdh, u err në fytyrë, pastaj u çel si trëndafili në mëngjes. Ishte aq i papritur ku lajm, saqë e hutoi krejt dhe mbeti gjysmë e shushatur. Tani donte të mësonte sa më parë që të ishte e mundur, se kush ishte ai njeri që do të bëhej burri i saj, ku ishte, si ishte?!… Nga ky siklet e nxori e ëma:

- Na thuaj, o burrë, kush ashtë ky njeri?! E njohim-s’e njohim, ku jeton, ç’njerëz ka?! Mos na len në terr!

Rifat Bajrami lëvizi paksa në kolltukun ku ishte ulur dhe, pasi u kollit nja dy-tri herë, si për pastruar fytin, filloi të fliste:

- Më parë se t’ju flas hollë e hollë për atë familje, do t’u tregoj një sekret, që edhe këtu e tutje do mbetet brenda mureve të shtëpisë sonë. Asnjë fjalë jashtë derës sonë, sikur të mos kini gjuhë në gojë!…

Besa dhe e bija shikuan njera-tjetrën disi të çuditura, por, sido që të ishte, duhej miratuar kërkesa e kreut të familjes, ndaj Besa i tha:

- Mirë, o burrë, ti e di atë punë. Ne do ta qepim gojën, siç na porosite, por tani na kthjello!…

Rifat Bajrami përsëri lëvizi në kolltuk, si për të zënë vend më mirë, përsëdyti kollitjen e kot dhe ia nisi:

- Ti, oj grua, e ke njehur fort mirë atë familje. Djalin jo, se ai nuk ka qenë as dy vjeç kur e ke parë, e tash ai po shkon 22. Atëhere Qerimeja jonë nuk kishte lindur ende e ndaj s’e ka parë kurrë, as të vogël e as të madh… Atë familje ti s’e ke takue tash njëzetë vjet.

- E kush na qenka kjo familje?! Se po më habit krejt! - tha Besa tepër kureshtare, ndërsa Qerimeja po çuditej me ato që po dëgjonte nga goja e të atit.

- Po ua përsëris edhe njëherë: asnjë fjalë, me kërkënd! Këto që do t’ju them t’i ndryni brenda vetes, deri sa të bëhet Kosova e lirë! Eee…, tash merreni vesh pra: është familja e Riza Gurabardhit!

- Luj prej vendit, - tha Besa dhe lëvizi nga vendi ku ishte ulur vetë. - A u shkrumbos prej Çoviçëve familja e Gurabardhëve?! A nuk i varrosëm të gjithë të nesërmen e shkrumbosjes?! Po na luan mendësh, o burrë!

- Jo, oj grua! Ajo “përcjellje mortore” qe një mashtrim, për ndryshe kushedi se ç’do pësonte familja e Rizait. Qysh atëhere ata jetojnë te Shkëmbi i Shqipes. Jo të gjithë, xhanëm, se Nexhmia ke vdekur, Zela është martuar e jeton në Amerikë dhe Arbnorja jeton në Gjermani, edhe ajo e martuar. Aty kanë mbetur vetëm Rizai me djalin e vogël, Azemin. Kanë mbetur pa një femër në shtëpi e Rizai është tepër i sëmurë, prandaj… Ky ka qenë fati i Qerimes… Por, mos u bëni merak, se Azemi është djalë për së mbari: punëtor, i sjellur… Edhe i pashëm është, i ngjanë krejt Rizait. Desha t’ju them edhe diç tjetër, që të mos e harroni: ajo familje tash thirret me mbiemrin “Karadaku” e jo “Gurabardhi”. Tash e mbrapa…, desha të them, mbas disa ditësh e mbrapa, edhe ti, Qerimja e babës, mbiemrin “Karadaku” do ta kesh. Veç jo përgjithmonë, vetëm deri sa të heqim prej zverkut çizmen e Millosheviçit. E pastaj… Oh, pastaj do ta kesh mbiemrin “Gurabardhi”, ashtu siç e ka patur mot pas moti ajo familje. Ashtu do ta mbajnë mbiemrin edhe fëmijët e tu, edhe fëmijët e fëmijëve të tu…Brez pas brezi: Gurabardhi!

Besa kishte ngelur me gojën hapur. Nuk po u besonte veshëve që familja e Riza Gurabardhit paskej shpëtuar paq dhe gjithë ajo ceremoni mortore e disa viteve më parë, paskej qenë e rreme. Ajo përsëriste thuajse me vete, papushim: “Çudi! Çudi! Nuk ta beson kush këtë histori!”

Qerimeja ishte stepur e rrinte si një statujë. I ngjante vetja si në një ëndërr. Po dëgjonte për një familje që nuk e kishte njohur kurrë, për një ngjarje tepër të çuditshme dhe për një fejesë sa të papritur, aq edhe të habitshme. Po fluturonte me mend nëpër qiell dhe as ajo s’e dinte se si e për ku… Ia hoqi përçartjen fluturuese i ati, i cili tani fliste më qetë, se e kishte hequr sikletin e sekretit që e ruante prej vitesh brenda vetes.

- Edhe martesën do ta bëjmë shpejt dhe, e kuptoni vetë, pa dasmë, se, si i thonë, “na del kopoli në shesh…” Për këtë do bisedojmë përsëri, por bëhuni gati!… Dëgjo grua! Krushqit që do çojnë Qerimen te burri, do të jemi vetëm unë dhe ti!

Kaq tha Rifat Bajrami dhe u ngrit e doli. Qerimeja u sul dhe u platit në prehërin e së ëmës. Besa ia mori kokën midis dy duarve, ia ngriti, e nguli vështrimin në sytë e saj dhe i tha:

- Kështu është jeta, bija ime, si të vijë… Veç dije: ajo familje ka qenë nga më të mirat e katundit. Do zoti që edhe djali të jetë po ashtu. Por më thotë zemra se ashtu ka për të qenë, se babai yt nuk gabon kollaj.

E ëma i fliste së bijës me një ëmbëlsi të tillë, që vajza nuk e kishte ndjerë ndonjëherë më parë. Besa vuri re se në faqet e Qerimes po rrëshqisnin dy sumbulla si prej argjendi dhe ato dy pika loti të së bijës i ngjanë me pikat e vesës në lëndinë. E shtrëngoi fort në gji dhe i pëshpëriti:

- Do zoti e këto dy pika loti të të kthehen në gëzime gjatë jetës, o bija ime!

***

Qerimes i ndodhi ashtu si Azemit: nëpër mend i krijoheshin lloj-lloj fytyrash të djaloshit me të cilin e kishin fejuar  e që do të ishte burri i saj i ardhshëm, babai i fëmijëve të saj, kreu i familjes së tyre të përbashkët. “Si do të jetë ai njeri? I pashëm e i pastër, apo… Mos o zot të jetë ndonjë dordolec!… Jo, jo, baba tha se është i pashëm… Pse do më rrente baba?… Por a do të jetë i urtë e i matur, apo ndonjë sherrxhi që ta bën jetën skëterrë? Mos, o zot! Baba… Jo baba, jo, por fati, se fati i tha babës me më fejua tek ai… Hajt më, qoftë e mbarë kjo punë!”

Krejt mendja e Qerimes kishte “shkuar” te Shkëmbi i Shqipes, tek ai djali i panjohur me emrin Azem. Ajo s’kishte asnjë grimë mendje në punët që po kryente. Qe aq e shpërqëndruar saqë, kur mori një dorë bar për t’ia hedhur kalit Kuqo, harroi dhe shkoi në kuzhinë. Kur e pa e ëma, çakarriti sytë dhe i tha:

- Ku po e çon atë bar, oj cucë?! A mos po më merr mua për kalë-a?…

Qerimeja u kthye mbrapsht nxitimthi dhe shkoi te Kuqoja, duke u gajasur me veten.

E papritura e një të enjteje…

Kishin kaluar më shumë se dy javë nga dita e fejesës së Azemit me Qerimen. Ishin ditët e para të muajit Prill. Ditët me diell ishin më të shumta, akujt e bora kishin nisur të shkrinin dalëngadalë dhe Azemi thoshte me shaka: “Akujt dhe bora po lotojnë, se po i përze nusja Pranverë…”  Riza Karadaku (Gurabardhi) ishte rënduar edhe më tepër nga sëmundja. Ai ishte burrë i mençur dhe e ndjente vdekjen që po i vinte rrotull shtratit duke u skërmitur. Rizai i shikonte përpjekjet e Azemit për t’u kujdesur për të e për të kryer të gjitha punët, brenda e jashtë shtëpisë, dhe i dhimbsej.

Një ditë të hëne i tha:

- O bir, m’a thirr në celular mikun Rifat Bajrami!

Azemi nuk vonoi dhe ia dha celularin të atit, duke i thënë:

- Qe, babë, mikun e ke në linjë!

- Tash ik, se e kam një bisedë vetëm për vetëm me Rifatin!

Azemi doli pa thënë asnjë fjalë, por me veten e vetë po thoshte: “E ç’bisedë të fshehtë ka baba me zotni Rifatin?! Fundja, punë për të…”

Pas pak Rizai e thirri të birin dhe i ktheu celularin. Bisedën midis dy miqve, të asaj dite të hënë, nuk e mori vesh askush. Veç të mërkurën në mëngjes Rizai i tha të birit:

- Azem, o bir, bëj ç’të mundesh për ta rregulluar shtëpinë, se nesër për drekë do të na mësyjnë disa miq shumë të dashur e të nderuar! Qysh në mëngjes herët, do presësh një nga bagëtitë më të zgjedhura dhe do të na e pjekësh sa më mirë! Pasi të mbarosh punët, do më sjellësh teshat e reja, t’i heq prej trupit këto që kam, dhe po kështu të bësh edhe ti: vishu me teshat më të bukura që ke!

Azemi asnjëherë nuk e mësonte nga i ati qysh në fillim se përse duhej bërë kjo e ajo. Ai e merrte vesh vetëm në fund, kur çdo gjë ishte bërë gati, sipas porosive. Rizai këtë e justifikonte, duke thënë: “Të rinjtë nuk kanë përvojë dhe, ndaj, nga një gëzim i madh, ose nga një hidhërim i madh, mund të bien në gabime, pa dëshirën e tyre”.

***

Erdhi dita e enjte. Rizai e ngriti Azemin sapo agu i mëngjesit nisi të hidhte “hapat” e parë të asaj dite Prilli. Moti ishte i kthjellët dhe dukej se dita do të ishte nga ato më të bukurat që sjell ajo stinë. Azemi nisi të kryente punët që e kishte porositur i ati: preu një dash njëvjeçar, e rropi, ndezi zjarrin dhe e vuri dashin të piqej ngadalë, nxori djathë e turshi, për t’i patur gati për garniturë, pastaj nxori nga sepeti teshat e të atit e të vetat dhe i hekurosi.

Të gjitha këto punë Azemi i kryente disi me nxitim, por edhe me shumë kujdes, që t’i bënte mirë e të mos turpërohej para miqve që do të vinin e që ai nuk e dinte se cilët ishin.

Mesdita po afronte. Azemi ndihmoi të atin të ndërronte teshat, pastaj u vesh edhe vetë.

- Tash dil te Shtegu i Ariut e priti miqtë! - i tha Rizai të birit.

- Njitash, babë, - u përgjigj Azemi dhe u nis për te Shtegu i Ariut tërë kërshëri. Ai më shumë vraponte sesa ecte. Hidhej tamam si kaprolli nëpër rrugicat me shkurre. Kur mbërrijti te vendi, nja dyqind metra më tutje, te një lëndinëz e vogël në kodrën përkarshi, vuri re tre kuaj: një të bardhë, një kuqalosh dhe një të murrmë. Njohu Kuqon e Rifat Bajramit dhe vetë Rifatin në shpinën e tij. Në dy kuajt e tjerë ishin dy femra. Azemi po çuditej: ç’të ishin ato dy femra me Rifat Bajramin?!

Ndërkohë që Azemi po vriste mendjen duke pyetur veten, miqtë (më mirë të themi miku dhe mikeshat), arritën te Shtegu i Ariut.

- Mirë se keni ardhur! - i uroi Azemi.

- Mirë se të kemi gjet! - iu përgjigj Rifat Bajrami, ndërsa të dy femrat nuk folën, por po e shikonin djaloshin me vëmendje. - Kape frerin e kalit të bardhë e hiqi udhën  për në shtëpi, nuses tënde Qerime, - vazhdoi Rifati.

Azemit kjo i ra si një rrufe në qiell të kthjellët. U skuq i tëri dhe shkoi për kapur frerin e kalit ku ishte nusja e tij. Duke ecur ngadalë drejt saj, ai i hodhi disa vështrime vjedhurazi dhe u lumturua kur pa fytyrën engjëllore të Qerimes, vetullat e saj si hark ylberi, sytë me një ngjyrë të kaltër që anonte pakëz nga bluja e çelët, tamam si ai pellgu i vogël në Shpellën e Mermerit të Gadimes, që ia kanë vënë emrin “Syri i Kosovares”… Jeleku i kuq prej mëndafshi reflektonte edhe në fytyrën e saj, duke i dhënë një ngjyrë trëndafili. Oh, i erdhi ajo që do t’i ndriste shtëpinë, ajo që ishte ashtu siç e kishte ëndërruar në netët pa gjumë. E kapi frerin e kalit dhe e tërhoqi me shumë kujdes, duke thënë me vete: “O Zot, ç’nuse po më dërgon në shtëpi! Mirë se më erdhe, o e Bukura e Dheut, o Shota ime!” Dhe, që nga ai çast e më pas, Azemi shpesh e thërriste Qerimen me perkëdheli “Shote”.

Qerimes po i rrihte zemra si t’i ishte futur brenda gjoksit ndonjë nga ata zogjt e vegjël gushkuqë, që rrinin e cicërronin nëpër gëmusha… Po ç’po mendonte në ato çaste, kur pa përballë vetes Azemin, atë djalosh trupgjatë, sytë e të cilit dukej sikur flakëronin? Edhe ajo po fjalosej me veten, ashtu si Azemi: “O nëna ime, ç’fat paskam patur! A e sheh sa i pashëm është?! Me sytë si dy kokrra ulliri të pjekura e të bërë gati për t’u vjelur… Me ato mustakë, që i rrinë poshtë hundës së bukur, si dy krahë zogu që sapo i kanë çelur pendët… Edhe shpirtin si fytyën do ta ketë. Zoti m’a dërgoi a kush tjetër? Të faleminderit, babë, që më zgjodhe për burrë këtë djalosh, që më pëlqeu sapo e pashë!”

Epo, nuk ka dalë kot ajo thënia “dashuri me shikimin e parë”. Ka ndodhur pra ka dalë. Ja, edhe me këta dy të rinj, kështu ndodhi. Fati bashkoi dy të bukur e të mirë.

Edhe e ëma e Qerimes, Besa, u çlirua nga ankthi që e mundonte para se ta shihte dhëndrin. Ajo mori frymë thellë e tha me vete: “E di që im shoq nuk shkel në dërrasë të kalbët… Paska pas fat vajza ime”.

Kur arritën në shtëpi, Rifat Bajrami hyri i pari në dhomën ku dergjej Rizai e i tha me zë të lartë:

- Ta solla nusen e djalit, o Riza Gurabardhi…, më fal, Riza Karadaku!… Ja, te e ke!

Pastaj e mori Qerimen për dore dhe e çoi pranë krevatit të Rizait. Ajo u ul në gjunjë, mori midis dy duarve të saja dorën e vjehrrit dhe ia puthi.

- Çohu, nuse, çohu! Eja e m’a afro ballin të ta puth, se po më ndrit shtëpia! S’ka gajle se nuk bëmë dasmë me krushq e miq, dasmë kemi në shpirtrat tanë e në zemrat tona!

Qerimeja u afrua. Rizai, pasi i lëmoi kokën me dorën e djathtë, e puthi në mes të ballit.

- Me hajr, o nuse! M’a mbushësh këtë shtëpi me nipa e mbesa për Kosovën!