Përparim Hysi: Një organ i lindur për poezi

Një organ i lindur për poezi   (Esse)

 

Sergej  Eseninit

 

In memoriam

 

Nga Përparim Hysi

 

Nesër,më 28 dhjetor,mbushen plot  85 -vjet nga dita

kur LIRIKU i Madh Rus-dhe jo vetëm rus,- u gjend i varur në një hotel

në Lenigrad.Dhe,sapo kish mbushur,30-vjeç.Ai sikur kish bërë,prej

kohësh,një pakt të fshehtë me vdekjen.Jetonte në mënyrë të tillë

që,sikur e ndiqte dikush si hije nga mbrapa dhe,siç vënë re ata që e

njihnin,kish filluar të vuante nga mania e persekutimit dhe,ndaj

kthehej dhe rikthehej tek"Çjorni Çellovek"-Njeriu i zi.Është për të

ardhur keq se si një astrolog i mirëfilltë,shpesh thoshte:poetët në

Rusi vdesin të rinj.Dhe i ri e mbylli jetën e tij,që,kaloi përmjet një

kalvari të vërtetë.

 

 

                                         *     *     *

Ka lindur në Konstandinovno,,një fshat në të djatthë të lumit Oka,që

përfshihej në rajonin e Riazanit.Pati një fëmijëri të vobegtë:e ëma

lindi 13 fëmijë dhe nga këta rrojtën veç 4.Sergej qe i vetmi djalë dhe

tri motra.E dërguan tek gjyshi dhe u rrit pak si"azat",pa

kapistall,kur thonë.Qysh në shkollën fillore ai qe si "lider" mes

shokëve të shkollës dhe,mes shokësh,thirrej "vojvodë"alias

gjeneral.Nuk qe kushedi çë në mësime,por kish një pasion  për të

lexuar libra.Mjafton që t'i shikonte dikujt një libër që nuk e kish

lexuar dhe do të përdorte të gjitha mënyrat,për ta bërë për vete.Pas

fillores,e dërguan në një  shkollë për mësues filloreje dhe,,sado që e

mbaroi,nuk punoi asnjë ditë si mësues.Qysh në shkollë,mësuesi i tij

kish vënë re,se"ky vojvodë",nuk qe veç i tillë për çapkënllëqe,por

bënte poezi të bukura.Dhe  ia mblodhi në një fletore-nja pesë  të

tilla- dhe "vojvoda" sa nuk fluturonte.E keqja qe se nuk qe veç

Esenini që bënte poezi,ishte dhe dikush tjetër po

moshatar,por"vojvoda"-që atëherë kish filluar t'i pëlqente vetja-

thoshte për shokun:-Të tijat,veç budallallëqe!!!

 

          Më 1912 shkoi në Moskë ku i ati,Aleksandri,punonte tek një

kasap.Aty u fut dhe Sergej,por nuk qe punë për një "vovjvodë"" dhe ia

mbathi për në Jaltë.Bëri rrush e kumbulla ato pak para të fituara dhe

u rikthye në Moskë.Tani në një shtëpi që botonte libra si

"korrektor".Kish gjetur"livadhin" e tij ku mund të"kulloste" si

fshatar dhe dashamirës i librit.Sado që paguhej pak,aty u trazua me

lëvizjen e punëtorëve dhe,veç tjerash,ra në dashuri me një nga vajzat

që punonte atje.Dhe ,sado i ri,nuk qe kjo dashuri e parë e

tij."Provimin" e parë e kish kaluar me  një moshataren e tij në

fshat.Megithatë,ai shkruante dhe,ashtu si ujku që e ka mëndjen nga

pylli,ai mëndjen e ka tek shkrimet.Aty tek shtëpia botuese mrekullohej

kur shihte tirazhin e librave dhe,veç tjerash.mbeti i ngrirë para një

pamjeje që e mrekulloi.Para syve të tij  u shfaq Maksim Gorki dhe

"vojvoda" pa se si punëtorët e shtypshkronjës dolën përjashta dhe  e

morën në krah Gorkin dhe,po në krahë,e çuan deri tek makina.Eh,-

tha"vojvoda",-ja çdo të thotë të jesh shkrimtar..Dhe aty,në Moskë,jo

vetëm vazhdonte të shkruante poezi,por mbante korrespodencë me një

shoqen e tij të shkollës,taninë mësuese në një fshat,Maria

Balzamova.Qe një romancë,si me korrespodencë dhe letrat kanë rëndësi

se informojnë se si"vojvoda"në Moskë jo vetën nuk gjeti Edenin e tij

(ca poezi,megjithatë kishin zënë vënd në revista të kohës) ,por qe

thyer shpirtërisht nga vuajtja e masave të cilat ai,si një

idealist,donte t'i shpëtonte.Dhe ky djalë fshati i talentuar,pa ndonjë

lloj arsimi kushedi çë,nuk  duronte qesndizmat në adresë të tij,të

poezisë së tij dhe,siç del nga letërkëmbimi"Është gati o të vrasë

veten,o të pijë helmin...ca më  tepër:të hidhet nga dritarja e të

bëhet copë-copë?!!! Dhe jemi as më pak dhe as më shumë:në vitet

1912-1914 kur poeti nuk është as 20-vjeç.Po në vitin 1914,nga dashuria

me atë vajzën e shtëpisë botuese(kishin filluar dhe bashkëjetonin qysh

nga viti 1913),lindi Juri,djali i tyre,.Por ,pikërisht,tek ndjenja

atërore e Eseninit duhet ndalur:është shumë e qëlluar thënia.Esenini i

"mbillte fëmijtë" si pemët një pemëtar dhe,ndryshe,nga ai pemëtari i

kujdeshëm kurrë-përjashto momente kur ligështohej tepër!!!_kurrë nuk u

bë një prind i ndërgjegjshm.Dhe as bashkëshort.Sado  që kush e

njihte,e thërriste"ëngjëll"se kështu qe,me të vërtetë në pamje,por dhe

në shpirt,- ai kurrë nuk dashuroi me të vërtetë një grua dhe

kurrë,gjithashtu,nuk qe një prind për të  qenë.E vetmja dashuri që nuk

braktisi kurrë,qe poezia.

 

                                   *     *     *

 

          Në vitet 1915-1916 Esenini la Moskën dhe ju drejtua

Petrogradit.Në Petrogradë lulëzonin shumë rryma letrare që

konfliktoheshin me njëra-tjetrën.Simbolizmi,Akmeizmi,Futurizmi.Gorki

që ka thënë për Eseninin se "Është një organ i lindur për

poezi",rithotë:"Qyteti e takoi atë me të njëjtën kënaqësi me të cilin

një llupës përshëndet një luleshtrydhe në janar."Dhe parashikimi i

Gorkit doli.Një mikpritje e tillë do të jetë e rrezikshme për një poet

të ri.Vet "vojvoda" tregon se e priti Blloku dhe zë e zbukuron (s'do

mend dhe zbukuron,se qe pakëz narcisist!) ,momentin e takimit.Nga  ana

tjetër,ja dhe një rrëfim:"Kur pashë Bllokun,më mbuluan djersë të

ftohta.Herë e parë që takoja një poet të gjallë.Këto takime nuk qenë

të gjitha të këndshme.Në një orvajtje tjetër,për t'u takuar me

Bllokun,ky,paksa qibar,i kthen përgjigje:-S'kemi ç'i themi

njëri-tjetrit

më....jemi kaq të ndryshëm...

Pastaj takoi me radhë Gorodecin,Klujevin që duhet thënë e përkrahën

dhe ndikuan që ai të botohej.Emri i Eseninit zuri të mbushte faqet e

shtypit dhe ai filloi të ftohej në sallonet artistike..."të përgjohej

e të pëlqehej nga zonja  që e ndiqnin me"lornetë" nga "lozhat "e tyre

dhe kjo lavdi,tani në moshë kaq të re,sikur po e bjerrte,nga

brënda,karakterin e këtij poeti kaq të ëmbël,Zuri të pinte,të bënte

skandale dhe bëhej i papërballueshëm në moment eksitimi.Vuante nga e

njëjta diagnozë sëmundjeje,thonë bashkëkohësit, që kanë vujatur Edgar

Poe dhe Alfred Muset.Natyrishht,pas skandaleve përfundonte në polici

dhe atje bërtiste:-Çfarë jini ju para meje?Po unë jam Sergej Esenin!

Jam Poeti më i madh i Rusisë!!! Ishte kudo që kishte orgjira dhe  ja

tek shkruan për ca zonja"...njëra në prehër,tjetra më rrufiti të

tërin.Nuk e besoja që në Petrograd të puthnin kështu?!...Por a mund që

ta ndjekësh këtë poet të madh në gjithë këto"orgjira"që nuk kishin të

sosur.Ai bënte poezi të bukrua lirike dhe kritika botërore e vë në një

shkallë me Bërnsin,me Artur Rembo  apo me Alfred de Vinnjin.E sa për

gratë apo fëmijët,moralisht atij i thyen notën në sjellje.E vetmja

dashuri që zgjati më shumë e tij qe ajo me  Isadora Dunkan,një

balerinë e madhe me origjinë amerikane.Kjo 17 vjeçe më e madhe se

poeti,dhe,sado me "përvojë",nuk mund ta mbane në "kular" këtë

ëngjëll,që për gratë qe,thuajëse,një Kazanov.Edhe me Zina Rjah me të

cilin bëri dy fëmijë,s'e pati të gjatë.Mandej me tjeëtër e me

tjetër,deri,sa në vitin e e fundit të jetës së tij  u martua me Sofije

Tolstoj,një mbesë e Kontit të madh,por dhe atë,pas pak muajësh e

braktisi,se,siç, pohon ai"u bë me "alergji" nga fotografitë e shumta

të plakut..."ato qenë kudo,në çdo cep të murit dhe vetëm tavani kish

shpëtuar".Por nuk qe kjo.I rritur larg familjes,kurrë nuk pati as

plang[ë dhe as shtëpi,dhe  mbeti kështu,pa marrë dot qoft dhe nhjëherë

përgjejgjësi familajre.Kudo që i shkelte këmba,sado që qe i sukseshëm

si poet,do binte preh e skandaleve të dhunshme,por dhe e dashurive në

kalime sipër.Edhe kur qe në Gjeorgji,edhe në Tashkent,edhe në Baku ai

dhe,po të mos ishte"sherri",do ta shpikte atë.Dhe në të gjitha

rastet,dy ishin shkaqet:pija e tepruar dhe"dashuritë" që i kiishte si

kumarxhiu që mbante fshehur "asin" poshtë mëngës.Në Gjeorgji,për

pak,bëri duel.Në Azerbaixhan ra në dashuri.Dhe cikli i ashtuquajturi

persian,me atë Shaganenë si "qershiza mbi tortë" është veç një romancë

dashurie.Shaganeja qe një mësuese armene dhe,siç thonë,Esenini nuk ka

qenë kurrë në Persi.Por "mallin" bruto për poezitë e ka gjetur në

çajhanet e Tashkentit a Bakusë në Azerbaixhan.Disa të tjerë thonë se i

vëllai i sekretarit të partisë së Azerbajxhanit,Pjotër Çagin,kish qenë

ambasandor në Teheran dhe ky  e "ushqeu" poetin për ciklin persian.Dhe

ca më tepër thonë që"Shagane,Shagane...".ka qenë

Çagane-Çagane.Sidoqoftë,ky është nga ciklet më të bukura të poetit dhe

vet Shaganeja ka qenë armene.

 

                                                     *       *      *

 

Parashikimim i Gorkit qe  gjenial.Lavdia ,pothuaj, po e vinte poshtë

poetin.Ai jo vetëm pinte,por filloi të agravohej me  kolegët e

tij.Njëherë kur pa se në rrethin ku bënte pjesë(tek imazhinistët) ai

nuk u përmënd i pari,por pas Klujevit("mësuesit" të tij në poezi,siç e

quante dikur) ,nuk e mbajti dot mërzitjen dhe u tha kolegëve:-Para

poezive të mia,ato të tijat(pra,të Klujevit!),janë si"cijatje

miu!".Uni i tij ka marrë dhenë.Vdiq Blloku më 1921.Tani Esenini tha:"I

pari jam unë?!!".Për Majakovskin thoshte se"ka kopjuar Witmanin dhe

është "amerikan".Majakovski nuk ka atdhe,kurse unë kam Riazanin.Ruisa

për mua është parajsa.Për Pasternakun që qe i famshëm si poet, i

thotë:-Po çfarë poezie bën ti?Ti bën "poezigojëmbyllur"dhe nuk të

lexon njeri.Dhe kujt nuk i kish shpallur "luftë".Deri tek Pushkini që

i bënte"hije" me monumnetin e tij.Thoshte a nuk bënte si unë skandale

Pushkini dhe është cinik.Lermontovi i mërzitshëm.Kolcovi dinak dhe

hipokrit,Nekrasovi kumarxhi.Shkurt:të gjithëve nga një bisht.Po

"vdiste" nga egocentrizimi.U dha shumë paspijeve dhe skandaleve dhe e

nxorën dhe në gjyq.Dashamirësia e Lunaçarskit dhe e Trockit e shpëtuan

shpesh nga telashet.Por a mund që t'i thuash të tëra për të në këtë

shkrim?Natyrisht,që jo.

 

 

                                                    *    *   *

 

Dhjetor 1925.Ai zuri të shkruaj poezi nostalgjike.Rrinte i zhtyur në

mendim.Ish martuar me Sofie Tolstoja dhe ai zuri ta merrte veten dhe

shkroi në copa letrash(këto i mblidhte me kujdes Tolsotoja) dhe dolën

ato vjershat"Eh,ju slita!Dhe kuaj,kuaj!"Por ky gëzim nuk zgjati

shumë.Ai donte të ishte i lirë.Dhe,pothuajëse,u "vodh" nga shtëpia e

Tolstojës dhe vrapoi që  botonte veprat e tij.Njëkohësiht vazhdonte që

të pinte.Më 25 dhjetor piu pak.Pati momente ligështie.Në një rrëfim

për Ustinovën ,një mike e tij ,thotë:-Nuk kam asgjë që të më gëzoj.Jam

i mërzitur dhe poezinë e kam të mërzitshme.Po gratë?- e pyet

Ustinova.Ti ke dashuruar.Vallë,nuk je çlodhur me to?-Ah,sikur ta

dish,sa gra kam dashuruar!Sikur ta dije.As që do besojeTani nuk jam i

zoti të bëj dashuri.Nuk kam nevojë për asnjeri dhe për asgjë.Vetëm

shampanja më bën shend e verë.Kur p,i dua të gjitha....unë jam fyell i

Zotit(Bozh ja dudka!)

Dhe në mëgjesit të 27 dhjetorit,shkroi me gjakun e vetë(nuk kish bojë

në hotel!!!),shkroi poezinë e lamtumirës:"Do svidanja,drug moi,do

svdidanja!

Teksti në shqip ëashtë sjellë nga Jorgo Bllaci:

 

                  "Miku im i shtrenjtë,lamtumirë!

                   Ty,këtu në shpirt të kam,ta dish!

                   Fati po na ndan sot pa dëshirë

                   Po diku do shihemi sërish.

 

 

                  Lamturmirë,mik,pa fjalë e lotë

                  Vetullat t'i ngrysësh,s'ka përse:

                  Vdekja s'është gjë e re në botë

                  As të rrosh nuk është gjë e re.  "

 

Kjo qe letra që u gjet mbi tavolinë se natën e 27 dhjetorit ai vari

veten.Për letrën ka patur shumë hamendësira se kujt pikërisht ia

kushtonte atë letër.Megjithatë,më afër të vërtetës është Trocki që

thotë:"...ndoshta,-supozon Trocki,- ai na tha lamturmirë të gjithëve

dhe jo një miku a mikeje të vetme."

 

                                   *     *   *

Pas autopsisë trupi i Eseninti u vëndos në Seksionin e gjithë

Shkrimtarëve në Leningrad,për t'u mbartur më 30 dhjetor me tren për në

Moskë.Atje ku qe katafalku i poetit mbi gabinë ish shkruar një

parrullë e madhe"Trupi i Poetit Kombëtar Rus,SERGEJ   ESENIN ndodhet

këtu!".Arkmorti u vendos në sallën e madhe të shtypit ku një numër i

madh miqësh e dashamirës i bën roje nderi.Në një fotografi të këtij

proçesioni të bie në  sy edhe Zinaida Raih,edhe nëna,edhe motra e

Eseninit.Populli ecte në njëkolonë gjatë gjithë natës së 30 dhe 31

dhjetori.Arkmorti doli nga Shtëpia e Shtypit në ora  11 paradite të 31

dhejtorit 1925,qëndroi një moment para Monumentit të Pushkinit,tek

shtëpia e Hercenit dhe tek Teatri "Karmeni" dhe rreth orës dy të

pasditës  u varros tek Varret Vagankovskoe.Kur e kanë zbritur në

varr,ëshë dëgjuar një zë gruaja(kishte mijëra njerëz në

proçesion):-Lamtumirë,përralla ime! Komenetet e tjera janë të tepërta.

 

Si epilog:

Esenini pat deklaruar:-Në Rusi pothuaj të gjithë poetët vdesin pa parë

botimin e veprave të tyre.Por unë do ta shoh përmbledhje ve veprave të

mia.Do t'i shoh ato.Ai u varrros më 31 dhjetor 1925 dhe vëllimi i parë

i "Prrmbledhje veprash"  doli më 31 mars 1926.

 

 

 

                                                  Esenin!

 

                                      "Eh,Seriozha,ti vet e "prishe" jetën !"

 

                                                      Demjan Bjedni

 

Esenin!Eseniin!Bukuroshi,kaçurel

Si e mbylle jetën tënde,mizorisht në një hotel?!

Në se deheshe,punë për ty;në se shkruaje,aferim!

Pa më thuaj,i madhi Zot,si lejove atë krim?!

 

 

Ti Poeti Bukurosh që zë qaje për një kalë

E le nënë si kërcure,logorit e fshtjellë me shall

Ç'pate,ç'pate,"Kaltërosh" mos të "vrau" ty dashuria

A  të  vrau"NJeriu i zi"(në çdo çap ty t'u bë "hija?!"

 

 

S'dihet ,ç'pate.Mbet mister edhe humbi si në mjegull

Porse zëmra vjellin vrerë,se për ne kurrë s'ke vdekur

Vjen  i gjallë  dhe i bukur siç ke qenë ti për jetë

Emri yt s'ka për të humbur,je Poet përmbi poet.

 

 

*për esenë(për referencat) jam bazuar tek libri"Esenini-një jetë" të

përkthyer nga mikja ime Meri Lalaj.

 

**poezinë e kam shkruar në vitin 2001 dhe e kam ripunuar sot më 27 dhjetor 2010