Nazmi Seitaj: Vilson Blloshmi dhe Genc Leka, Pasioni i panjohur i martirëve për muzikën

Vilson Blloshmi dhe Genc Leka, Pasioni i panjohur i martirëve për muzikën

Nga Nazmi Seitaj, Milosao

Ludvig Van Beet’hoven thotë se: “Muzika është revelacioni më i lartë i gjithë diturisë dhe filozofisë... Ai që depërton në brendës inë e muzikës sime do të çlirohet nga çdo mjerim ku kanë rënë njerëzit e tjerë”. E nëse ka patur vërtetë në këtë botë një njeri me një shpirt aq të madh, i cili nëpërmjet artit të tij arriti t’i çlironte nga vuajtjet e t’u japë martirëve tanë Genc Leka dhe Vilson Blloshmi shpresa për të ëndërruar, forca për të jetuar dhe krijuar, gëzime nëpërmjet dhimbjeve të tyre e guxim për t’a kapur fatin për gryke kur sundimtarët e shpirtrave i kërcënonin me vdekjen, ai ka qenë Ludvig Van Beet’hoveni. Beet’hoveni ka qenë për ta kompozitori më i adhuruar dhe njeriu e artisti gjenial që kanë dashur më shumë se këdo. Atë, e kujtonin çdo ditë dhe ishin të etur ta dëgjonin çdo ditë. Beet’hoveni ishte njeriu i zemrave të tyre, ishte mësuesi dhe këshilltari më i mirë i tyre, ishte stoiku që donin t’i shëmbëllenin.

Në simfonitë e Beet’hovenit që u vinin si balsam nga eteri, ata gjenin përherë burimin e gëzimeve të dijeve dhe të ndjesive të holla e delikate, ndërsa ishin të izoluar në mes të maleve dhe punonin si skllevër pa mundur të shkonin sikur një herë në muaj në një bibliotekë. Në ato simfoni gjenin dëshirën për të jetuar edhe kur tiranët e ditës ua errësonin atë jetë të kobshme që kishin. Në ato simfoni gjenin hapësira lirie për shpirtin kur trupat u burgonin nëpër qelitë e asaj jete mjerane në të cilën i kishin plandosur xhelatët e Diktatorit të Madh...

Në një nga fletoret e Vilson Blloshmit ku ai shkruante herë pas here mendime dhe fjalë të vyera nga njerëz të shquar, mbaj mend se në faqen e parë e në krye të saj e niste me një shprehje të L.V.Beet‘hovenit: “Dua të provoj, se kushdo që vepron mirë dhe fisnikërisht, mund të durojë dhembjen”. Nga Beet’hoven ai mësonte të sillej mirë dhe fisnikërisht duke sfiduar vogëlsitë e jetës dhe njerëzit e vegjël me shpirtra të vegjël nga të cilët ai rrethohej përditë. Por të “vegjëlit”, këta mjeranë të ndjenjës dhe të mendimit kishin në dorë jetën e tyre dhe fatin e tyre. Medet, mësuesi i tyre sado që ndodhej shpesh mes mjeranëve të ndjenjës dhe të mendimit e sado që fati i tij ishte i rëndë e i vështirë, determinizmi i martirve tanë ka qënë shumë më i tmerrshëm dhe shumë më i pamëshirshëm.

Të dy këta martirë kanë qenë mjaft të ndjeshëm ndaj muzikës, ndonëse nuk kanë patur ndonjë arsimim të veçantë muzikor apo të jenë ushtruar që në moshën fëmijërore me ndonjë instrument muzikor. Ata kanë qenë fshatarë të varfër lindur e rritur mes malësisë së Librazhdit por që natyra i kishte pajisur me aftësi të jashtëzakonshme për të kapur me veshët e tyre të mprehtë tingujt e hollë, delikatë e shumë të bukur të muzikës. Ata ishin me shpirt të ndjeshëm rrezëllimtar e kumbues si ari, ndaj muzika gjente tek ata shpirtin e vet.

Njëri nga mësuesit në shkollën e mesme pedagogjike të Elbasanit kishte harruar ditarin në shtëpi dhe për shpejtësi dërgoi që t’ia merrte atë Vilsonin duke e porositur që të kthehej sa më shpejt. “Sapo mora ditarin dhe zura të zbres me shpejtësi shkallët e pallatit,- më tregonte Vilsoni,- mbeta e shtanga në vend. Nga dera e një apartamenti të cilën mesa dukej e kishin lenë të hapur nga vapa, vinin tingujt e një orkestre që jo vetëm se po më magjepsnin por mua më dukej se po gjeja tek ajo tërë ëndërrat e mia. Më bëhej se aty ishin tërë brengat e mia të jetës dhe se një vajzë më shkonte mbi flokë dorën e saj ledhatare për t‘më shëruar brengat me melhemin e shpirtit të saj. Oh, në zemër kisha aq zjarr dashurie sa të pushtoja botën me të. Orkestra po shkulmonte me harbimin e një oqeani nga stuhia dhe unë shihja në kreshtat e shkumbëzuara të dallgëve shpirtin e madh të atij krijuesi që e kishte kompozuar atë simfoni. Një plak i lodhur e i sëmurë që dallohej lehtë prej atij zëri të çjerrë e të dobët ia dha i nervozuar ngaqë nuk ia duronin dot veshët atë muzikë shpërthyese e të vrullshme prej romantiku: “Mbylle atë radio sa po na bën për në çmendinë” . Një dorë e pa dukshme për mua stakoi çelësin e radios dhe muzika u ndërpre sakaq.

Unë mbeta në atë qetësi pikëllimtare i dehur, i magjepsur dhe i dëshpëruar njëherësh. Oh, sa dëshirë që kisha ta dëgjoja deri në fund atë muzikë, por ata tinguj u shuan për mua. Atëherë u kujtova për ditarin e mësuesit të cilin po e mbaja në dorë instiktivisht dhe renda në çast sa munda. Kur arrita në shkollë e hyra në klasë, mësuesi po më priste i shqetësuar dhe u çudit kur më pa aq të djersitur e megjithëkëtë nuk më pyeti për vonesën por vetëm më falenderoi që ia solla ditarin. Atëherë u qetësova dhe në mendje më rrinte vetëm ajo muzikë që sapo kisha dëgjuar.

Që nga ajo ditë nuk kam reshtur së kërkuari e së dëgjuari muzikën e mjeshtrave të mëdhenj. Ajo muzikë që dëgjova te shkallët e atij pallati u bë shkaku që unë të hyja në botën e muzikës klasike e romantike duke kërkuar të njihja nga dita në ditë Bahun, Glukun, Hendelin, Moxartin, Hajdnin, Beet’hovenin, Paganinin e Verdin. Doja ta pushtoja tërë botën e muzikës sado e madhe që të ishtë ajo. Pa u fisnikëruar nga tingujt e asaj muzike, unë asnjëherë nuk do mund të bëhem një poet që mund të prek e të depërtoj thellë në zemrën e lexuesit. Unë e shoh dhe e ndjej këtë te Noli, te Poradeci, te Lermontovi, te Hygoi, Gëte e të tjerë që u janë kushtuar artit të muzikës pa reshtur krahas së shkruarit të vargjeve të tyre.

Unë brengosesha se ndoshta asnjëherë nuk do mund t’a mësoja se cila ishte ajo muzikë që dëgjova te shkallët e atij pallati dhe kjo do të më mbetej një brengë e përjetëshme. Kështu ëndërrova vite të tëra për atë muzikë e cila më zgjoi dhe më rrëfeu se unë kisha brenda shpirtit tim tharmin e saj, porse tani që u takova aq papritur brenda shpirtit tim me të, nuk mund të ndahesha më prej saj. Jo, unë nuk mund të ndahesha, isha skllavëruar prej saj. Muzika ishte brenda poezisë sime, madje ato gjallonin njëra-tjetrën dhe unë skllavi i tyre do të jetoja vetëm për to. Por, atë dashuri të parë e kisha humbur ndaj brenda shpirtit tim kisha një brengë të madhe sa një zgërbonjë të madhe.

Më kujtohet një film që e kam parë në Elbasan disa vite më parë ku një zezak, një krah pune a kafsh pune t’i themi më mirë, punonte si skllav gjat tërë ditës, sa feks mëngjesi e deri sa sytë nuk të shohin më, ndaj i gjori i gëzohej vetëm natës dhe këndonte duke i rënë tamburit: “Gjith ditën unë punoj. / Vetëm nata është e imja”. Edhe për mua kështu mund të flitet vetëm se unë nuk i bie tamburit e të këndoj si zezaku por mbas atyre punëve rraskapitëse para se të bie në shtrat të bëj një sy gjumë e të çlodhem për punët e së nesërmes, hap radion dhe kërkoj me radhë stacionet për të gjetur muzikë klasike.

Më kujtohet si sot se ka qënë një natë e bukur dhe krejt aromatike e fundmajit. Kishte kaluar mesi i natës dhe unë i dërmuar pas atyre punëve që të përmenda hapa radion. E çova shigjetën tek një stacion rumun i cili jepte çdo natë muzikë klasike. Kjo është kënaqësia ime më e madhe dhe është vërtet një mrrekulli. Për valët e radios nuk ka kufij, nuk ka tela me gjemba, nuk ka plumba që t’i vrasin, madje, ato janë të padukshme në efir dhe fluturojnë të lira. Çova shigjetën e radios tek stacioni rumun dhe ja, për mrekullinë time të përnatëshme, më erdhën në vesh tingujt e një orkestre të shkëndritur që më përtrinë në çast, më ç’lodhën e më ç‘plogështuan e madje më ngazëllyen se seç kishin përbrenda tyre një ndjesi që po më zgjonte me përdëllimë t’a kujtoja se diku e dikur ishim takuar njëherë... U rrëqetha e drithërova si ndër ethet e një lumturie çmendurake. Po, ishim takuar një herë të vetme dhe ishim ndarë pa dashur... O perëndi ishin po ata tinguj që pata dëgjuar te ai pallat e tek ato shkallë të atij apartamenti me derë të hapur. Oh, sa i pata kërkuar ndër vite dhe nuk i gjeja, por ja ku më erdhën. Orkestra gjëmoi madhërishëm me tërë gjëmën e shkulmeve të dallgëve të atij oqeani që rreh me stërkalat e ujit të akullt në fytyrë dhe ti përmendesh për furinë e një shpirti të madh e të vrullshëm që vjen e na zgjon me tërë zjarrin e romantizmi të shekullit. Isha në ankth. Mos vallë përsëri i njëjti fat? Po natyrisht, përsëri i njëjti fat, gjersa nuk e kapa që në krye e të dëgjoja se ç‘muzikë do të transmetohej dhe se cili ishte autori i saj. Fuqia e finales në atë orkestër dhe ankthi im që sa vinte e rritej ishin të pabërballueshme. O zot cili ishte ai? Mos vallë Beet’hoveni, Berliozi, Wagneri apo Brukneri? Jo, kurrësesi Beet’hoven, por një romantik më i ri, me një finesë aq elegante sa më bënte të bërtisja fort: “Cili je ti Perëndia ime”? Dhe ja ku erdhi fundi; orkestra lëshoi të fundmin ballë të saj dhe heshtje, heshtje për pak sekonda ndërsa unë dridhesha nga ankthi dhe i lutesha zotit në atë heshtje pauze që të dëgjoja emrin e ndritur të autorit. Dhe ja së pari dihatja dhe frymëmarja e lehtë e folëses dhe paskësaj zëri i saj i ëmbël i ngrohtë e me një përkëdheli hyjnore: “Nga Ferenc Liszt, dëgjuat Poemin Simfonik, Preludet”. U përkula e rashë në gjunjë aty në dyshemenë e drunjtë të dhomës sime e nëpër gjëmimën kumbuse të dyshemesë nxora lotët e gëzimit. Ferenc Liszti vinte ngadhnjimtar me arin e tij të muzikës nga shekulli i ndritur i romantizmit të vet dhe i lirë si një nosit me krahë të fuqishëm hyri në shtëpinë time për t‘më shtënë në shpirt zjarr nga zjarri i tij. Ah, vetëm ta dish sesa i lumtur që isha...”

Martiri tjetër, Genc Leka, më ka treguar gjatë sesi është njohur me muzikën klasike, me këtë art të mrekullueshëm që shpesh herë i ka dhënë atij kurajon e madhe të mbijetonte, ndërsa bënte një jetë të vështirë e të mundimshme, me një fëmijëri prej jetimi e bohemi, prej të varfri e të vetmuari, se të atin e kishte të arratisur, ndërsa nënën të internuar në kampet e Tepelenës e të Lushnjës. Ndërsa njerëzit e pushtetit e luftonin dhe e përbuznin dhe të tjerët, “të vegjlit” të influencuar prej tyre gjithashtu dhe ai nuk gjente strehë në zemrën e askujt veç te kujtimet e fëmijërisë së tij kur ishte njohur në Pogradec me Nedën, një vajzë hiroshe e me zemër të artë, pak më e madhe në moshë se ai, por që e donte atë me shpirt dhe që Gencit i pëlqente ta krahasonte me Anjezën e Çarlz Dikensit te romani i tij “David Koperfildi”. Kam shkruar për ato mbresa të pa shlyeshme të Genc Lekës në librin tim “Ngadhnjimi i shpirtit”, por jam i detyruar ta përmend këtu sërish sa për të rrëfyer hershmërinë që ka patur Genci në atë lidhje të ngushtë që bëri me muzikën dhe gjenitë e saj të mëdhej e në veçanti me Franc Shubertin, i cili mbeti për të kompozitori më i dashur e që shpirti i tij ishte aq i përafërt me shpirtin e muzikantit të madh të lideve gjermane ku i këndohet me dhimbje dashurisë pikëllimtare që sapo të prek e të lumturon për një çast, shkon e nuk kthehet më. E tillë ka qënë për të edhe dashuria për Nedën e mirë e të dhimbsur, e cila e adhuronte Shubertin e që ndikoi aq shumë te Genci. Edhe Neda e mirë e fisnike mbylli sytë ashtu si Shuberti, në moshën e saj rinore me tingujt e lidit “Standechen” të atij muzikanti.

Genc Leka u njoh me Nedën qëkurse ishte nëntë vjeç e pikërisht në vitin 1951 në qytetin e Pogradecit në shtëpinë e saj ku shkoi me të atin Bardho Leka ngaqë ai ishte shok i afërt me të atin e Nedës, një ekonomist ky që i kishte mbaruar studimet për financë në Itali. Edhe Bardho Leka punonte atë kohë financier në Librazhd. I ati i Nedës xha Petroja dhe nëna e saj Afërdita, mësuese muzike, ishin njerëz me kulturë dhe në shtëpinë e tyre Gencit i ra në sy biblioteka e madhe dhe një gramafon me hinkë marrë nga Italia me një seri të madhe pllakash të tëra me muzikë klasike të gjenive të mëdhej të Evropës me Moxartin, Beet’hovenin, Shubertin, Verdin e Paganinin e shumë e shumë të tjerë. Neda u kujdes për Gencin të lexonte poezi, të mësonte anglisht, të njihte artet e bukura dhe në veçanti muzikën. Ajo u kujdes që Genci të dëgjonte muzikën e Moxartit, Beet’hovenit, Shubertit e të tjera disqe që kishin ata në shtëpi. Neda, bija e një mësueseje muzike që i binte pianos dhe violinës kur pa që Genci kishte vesh për muzikën donte t’i mësonte atij violinën por mundësitë thuajse mungonin krejt, ngaqë ata ishin larg njëri-tjetrit dhe ajo që e shoi krejt këtë ëndërr ishte arratisja e të atit të Gencit në Jugosllavi. Ishte vërtet një kohë shumë e shkurtër njohja e tij me Nedën, e tëra disa takime, por që ndikuan shumë në jetën e tij. Ato takime që pati ai me Nedën bënë që Genci të njihte muzikën dhe kompozitorët e shquar të mbarë Evropës e veç kësaj të njihte poezinë dhe të thurte vargje. Genci do ta quante Nedën “Bijë e poezisë dhe e Muzikës”. Qëkurse ai ishte nëntë vjeç nuk reshti së dëgjuari muzikë klasike dhe së mësuari për jetën e kompozitorëve të mëdhenj duke mbajtur edhe shënime të shumta nëpër fletoret e tij me të njëjtin seriozitet që bënte për studimet gjuhësore dhe poezinë. E kam parë dhe e kam dëgjuar kur hynte në biseda me profesionistë të muzikës madje dhe me autoritete të kësaj fushe dhe ai fliste i shpenguar me ta duke i lënë të habitur me njohuritë e tij.

Genci dhe Vilsoni pavarësisht se ishin nga i njëjti fshat e pavarësisht se ishin kushërinj, u afruan me njëri- tjetrin vetëm në vitin 1970, në atë kohë të shënuar të 200 vjetorit të lindjes së L. V. Beet’hovenit. Në vitin 1956 kur Genci filloi të mësonte në shkollën pedagogjike në Elbasan, Vilsoni ishte vetëm 8 vjeç. Mandej nga viti 1960–1966 Genci ka punuar mësues në zonat e thella të Librazhdit e larg Bërzeshtës, ndërsa Vilsoni vazhdonte shkollën e mesme pedagogjike në Elbasan. Nga viti 1966–1968 Genci kreu shërbimmin ushtarak, ndërsa Vilsoni e filloi atë në vitin 1968 dhe u lirua nga ushtria në mars të vitit 1970, vit ky në të cilin u afruan shumë me njëri-tjetrin, duke përjetuar thellësisht artin, letërsinë dhe muzikën të cilën e donin me zjarr dhe iu përkushtuan me një dashuri të jashtëzakonshme.

Më vjen ndërmend kthjellshëm sesi Genci më shkruante duke më cituar fjalët e Beet’hovenit në letrën që ai i dërgonte mikut të ngushtë, priftit Amenda: “Letrat e tua i kam marrë të gjitha; megjithëse të jam përgjigjur rrallë, ti ke qënë gjithmonë pranë meje dhe zemra ime rreh për ty, po me atë dashuri”. Ndërsa Vilsoni përsëriste orë e çast në gjermanisht atë ç’ka Beet’hoven kishte shkruar në albumin e tij në vitin 1792: Woltuen, wo man kaan, Freiheit uber alles lieben, Wahrheit nie, auch sogar am, Throne nicht verleugnen. (Sa të mundësh mirë të bësh, / Lirinë dashuro mbi gjithçka, / Dhe as para një froni, / Kurrë mos e tradhëto të vërtetën.) Të dy, si Genci dhe Vilsoni kishin një kujtesë të jashtëzakonshme muzikore dhe kjo vinte nga dashuria që kishin ata për muzikën dhe nga ndjeshmëria e jashtëzakonshme e veshëve të tyre për ta kapur muzikën. Ndonëse Vilsoni nuk kishte më shumë se pesë vjet që i ishte përkushtuar muzikës klasike apo edhe asaj romantike, ai kishte punuar intesivisht dhe me një përqëndresë prej skrupulozi si për të mbrojtur ndonjë titull shkencor. Ishte një mrekulli e admirueshme t’i dëgjoje ata në ato biseda që bënin për muzikën dhe për kompozitorët ngaqë arrinin të krijonin një ambient aq të këndshëm dhe aq real sa të linin pa mend. Ata flisnin për Beet’hovenin duke përmendur vendin, kohën, njerëzit, të rendësishëm qofshin apo të zakonshëm, por që ata i dinin me emra dhe me rolet që luanin. Ata flisnin si të ishin njohur me ta, kur rrëfenin për pianistët Mosheles, Risin, Çernin apo Kramerin dhe dinin me hollësi se çfarë kishin thënë ata për Beet’hovenin. Ata njihnin së miri krijimtarinë muzikore të Beet’hovenit dhe komentonin rrjedhshëm sonatat, kuartetet, koncertet për piano dhe orkestër, koncertet për violinë e orkestër, operën e tij “Fidelio” dhe simfonitë e tij të mëdha. Ata rrëfenin për dirigjentin Umlauf që sa nuk i ra të fikët nga suksesi i Simfonisë së Nëntë. Ata rrëfenin e shkriheshin së qeshuri me zgjebanikun Ferdinand Volancek, siç shprehej Beet’hoveni për të, i cili pati guximin e një gomari kur i bëri mjeshtrit korrigjime ndërsa kopjonte partiturat e Simfonisë së Nëntë. Ah, ta dini sa e këndëshme ishe të rrije me ta e ti dëgjoje kur flisnin për muzikën!

Sa shumë që e kanë dashur ata Beet’hovenin por edhe Beet’hoveni i deshi ata... Ata dhe tërë martirët e kësaj bote. Për ta ai kompozoi me llavën e zemrës së tij Egmontin, himnin e tyre madhështor për liri. Uvertura e Egmontit ndriçon për ta me pishtarin e ndezur të Prometeut, ëndrrat e tyre të bukura për jetën. Ëndrrat e tyre shpërthejnë nga qelitë e errëta e të akullta gjithmonë e më të shëndritura sa herë që xhelati i godet në shpinë me kondakun e hekurt të pushkës. Tirania dhe tiranët u shembën e u mposhtën nga zjarri i ëndrrave të tyre ashtu siç shembën e shkërmoqen gërmadhat e errësirës nga drita e dielli dhe për këtë Egmonti i Beet‘hovenit nuk do të resht së hymnizuari martirët tanë.