Sabile Keçmezi-Basha: Ninullat e mistershme të hënës

Sabile Keçmezi-Basha

sabile_basha@hotmail.com

NINULLAT E MISTERSHME TË NËNËS

- Kush je, më trego, kush je ti dhe nga të njoh unë...? – këto fjalë i përsëriste nëna për të satën herë, të cilat i ishin ngulitur thellë në memorien e saj. Këto fjalë i përsëriste vazhdimisht, si refren i lodhur i ndonjë lypësi, duke më shikuar paturpësisht, ngultas në sy. Nganjëherë më merrte dorën e më përkëdhelte gjatë, duke e ndier nga afër hukamën e saj. E në të shpeshtën e rasteve i shihja shumë pika loti që i shkonin rrëke faqeve të zbehura. Kjo pamje ishte aq trishtuese, sa fillova të ndieja dhembje në gjoks, ndërsa koka më vlonte nga mërzia. Gruaja që qëndronte në shtrat, herë-herë më ngjante në një fëmijë të hajthëm, e herë-herë në një qenie të padjallëzuar që sapo kishte ardhur në këtë botë dhe nuk e ngarkonin në asnjë mënyrë mëkatet e jetës. Kjo pyetje e saj, e njëjtë e e pakuptimtë më bëhej brenda ditës me qindra herë. Dhe vazhdonte në ditën tjetër, me të njëjtin avaz të shumë përsëritur, duke i zgurdulluar sytë tej mase, më rrëfente Zana shumë më vonë kur u takuam në Prishtinë:

- Kush je ti, kush je... që kujdesesh aq shumë për mua? - më ngulm më pyeste dhe vazhdonte me një zë çjerrës - e di ti se sa shumë i përngjan vajzës sime – Zanës, që është diku larg... shumë larg... – dhe drejtonte duart nga tavani i dhomës, si ndonjë fëmijë, dhe përsëri humbiste në labirintet e errëta të mendjes, pa ditur të kthehej nga andej...

Me net të tëra qëndroja pranë shtratit të saj, e shqetësuar dhe e pagjumë. Ato ditë isha tejet e lodhur. Me net të tëra rropatesha më kot, duke u munduar që të zija fillin e kujtesës së saj të sëmurë, që frikësohesha tej mase se ishte i pariparueshëm. Bile, në vendin që punoja, kërkova për të më vazhduar pushimin, që të qëndroja pranë nënës, vetëm e vetëm që ta ndihmoja në freskimin e memories, që tanimë shihej se ishte i dëmtuar seriozisht.

Një ditë, duke u munduar që ta laja, befas e vërejta se sa e brishtë dhe e dobësuar ishte nëna. I ishin tkurrur eshtrat dhe i ishte rrudhur tej mase fytyra. Por, për çudi, flokët kishin filluar t’i mbulonin kokën tullace, që më herët e kishin qethur mjekët tërësisht në qytetin nga vinte. Thjesht, i ngjante një foshnje shtatëmuajshe, që vetëm me një dorë mundja ta vendosja në vaskë dhe ta laja për një mijë palë qejfe të saj. Se, thënë ndryshe, ajo ujin gjatë tërë jetës e pati dobësi. Bile, më herët më tregonte, sa isha unë e pamartuar dhe sa ishte mirë nëna me kujtesën, se pa asnjë fije përtese, gjatë një dite ndodhte që të bënte dush dy e tri herë. Na tregonte edhe këtë se shpesh babai e gërgiste, duke i thënë se nga larja e tepërt e trupit kishte filluar të zvogëlohej e të bëhej si bluza e bardhë e Vesës (e Vesa, ishte motra ime më e vogël, që pa u vërejtur lëshoi shtat dhe rrobat e mëhershme nuk i binin tamam. Ishte edhe e llastuar, por të gjithë ne e donim shumë, e sidomos babai, që i plotësonte çdo dëshirë të saj. Ishte kanakarja e familjes). Na tregonte nëna se pastaj ajo bëhej gjoja  hidhërohej e prekej tej mase, me një fytyrë të bërë spec, reagonte, pa ditur se si të hidhërohej në të vërtetë - na rrëfente duke qeshur. Edhe tani më tingëllon në vesh buzëqeshja e saj me plot zhurmë e jetë. Buzëqeshja e saj i ngjante gurgullimës së përroit. Është për t’u çuditur se ne, fëmijët, asnjëri nuk i kemi ngjarë asaj. Ajo ka pasur një qeshje karakteristike, që ishte e zhurmshme dhe jehuese. Kur qeshte ajo, njerëzit kthenin kokën dhe e shikonin se sa ëmbël qeshte. Babai njëherë na pat thënë se kurrë në jetë nuk kishte dëgjuar qeshje më të sinqertë dhe më të ëmbël se qeshjen e nënës.  I thosha shpesh , - O Ma, ke qeshje infektuese, se kushdo që do të dëgjojë duke qeshur, ka për të filluar të qeshet edhe ai vetë, pa e ditur arsyen fare. Ajo qeshte pastaj edhe më tepër, me gjasë i pëlqente që t’i jepnin komplimente dhe ta llastonim. 

Derisa qëndroja pranë saj, në dhomën e gjumit, i mendoja të tëra këto. E këso momentesh kisha me bollëk. Herë-herë, nuk dija se ku ndodhesha duke menduar për të. Pa dashur, humbja në kohë e hapësirë, ngase edhe ashtu, siç ishte realiteti, nëna nuk më kuptonte dot dhe assesi të gjeja rrugën e përshtatshme të komunikimit me të. Njëherë kisha menduar, e po tani, në këtë gjendje siç ishte nëna, thënë të drejtën, e kisha më të lehtë që ta laja, ngase nga një grua e shëndetshme, e plotë, e shumë kilogramësh, që kishte qenë, ajo tanimë ishte shndërruar në një grua-skelet dhe banja me ujë të ngrohët i bënte shumë mirë, se pastaj flinte qetë dhe rehatshëm.

Në fillim, mjekët na kishin propozuar që ta vendosnim në një sanatorium, ku i kishin vendosur shumë të sëmurë  kësisoj, që kishin ardhur nga zonat e luftës. Por, unë nuk lejova. Burri, në këtë, më përkrahu, se përndryshe në ditët në vijim do ta kisha shumë të vështirë, pa ndihmën e tij.

Ishin ditët e para të korrikut dhe në qytezën ku jetonim ne bënte vapë e papërballueshme. Sipër banesës sonë, që ishte nën kulmin e një ndërtese shumëkatëshe, kishe përshtypjen se i kishin vënë saçin. Në ato ditë, banesa nga brenda ziente. Nëna, si rëndom, ishte shtrirë në shtrat dhe shikonte ventilatorin që rrotullohej me një shpejtësi marramendëse dhe ashtu e freskonte nënën. Në banesë kishim të instaluar edhe klimën, por ajo nuk e duronte dot. Ndërsa, zhurma e shushuritja e rrotullimeve të ventilatorit, që i ngjante një zukame gjinkallash, disi... po... në një mënyrë të pazakontë, e qetësonte. Shpesh e vëreja, se si me ngadalë i mbyllte qepallat dhe... heshtte me orë të tëra, ose kotej në jastëkun ngjyrë bari. Derisa e shikoja se si pushonte e qetë, më brente kureshtja, a thua çfarë mendonte derisa qëndronte e nemitur.

Atë ditë të nxehtë, valë, kërkoi vetë që të bënte dush, ashtu spontanisht preku ujin dhe më tregoi se ishte shumë e djersitur. Ky reagim i saj më befasoi për të mirë. Shpresoja se ndoshta nëna kishte filluar të bënte çapitjet e para për t’u kthyer nga “udhëtim” i largët. Pas pak, hyri vetë në banjë dhe me një tas i hidhte kokës ujë. Mbeta e shtangur. Nëna bënte banjë turke, u befasova tej mase. Flokët sapo kishin filluar t’i mbulonin kokën e shogët, ngase, gjatë qëndrimit në kamp, mjekët ia kishin hequr tërësisht. Dhe kur në mbrëmje erdhi burri nga puna, i tregova se çfarë kishte bërë vaki. Ai mbeti gojëhapur duke mos më besuar.

- Po si është e mundur..., kur ajo nuk donte as të lëvizte nga shtrati, - më pyeste mua dhe veten.

- Me gjasë, kishte shumë të nxehtë, - i thashë.

- Dhe ç’bëre pastaj, a e lave? - më pyeti me një zë kureshtar.

- Po, po... edhe ashtu e kisha ndërmend që ta pastroja, por sjellja e saj më befasoi... – iu përgjigja me një zë pakëz melankolik. Ai më shikonte dhe bluante diçka në brendinë e kokës. Njëherë m’u duk se nuk më përfilli fare dhe u nevrikosa pa masë. 

- Dëgjo, or, këtu. Këto që po t’i tregoj, nuk po t’i tregoj vetëm sa për të thënë se si nëna kishte vapë, se si e lava dhe se si e vura në gjumë, por qëllimi është diku tjetër. Ndoshta... kjo që të thashë, mendoj se do të jetë ndoshta edhe ndonjë shpresë... ndonjë fill i ri, apo, ndoshta, edhe e kot... por le ta marrë lumi, se sot jam pakëz më e shqetësuar. Dhe... derisa flisja me një gjuhë-breshër, ai vëngër më shikonte dhe thellë në vete e ndieja se fare nuk më besonte për fjalët që bëhesha gati t’ia thosha. Për një moment u ndala dhe në sytë e tij hetova se diçka nuk shkonte... diçka po e mundonte...

- Vazhdo... vazhdo... ç’ke... pse u ndale...? - me pyeti.

- E pse të flas, kur po e vërej se ti këtu, në këtë muhabet, po mungon, diçka po të brengos, e unë asgjë nuk di. Çka po ndodh kështu. Nuk je fare këndejpari... Pse s’ma thua se çka ka ndodhur. O Zot, pëshpërita, më tepër për vete. Në çast e vërejta dhe u frikësova për veten, se kisha filluar të merrja disa veti egoiste dhe kisha filluar të mos jepja pesë pare për dhembjet e të tjerëve. Kisha harruar se edhe të tjerët kishin familjarë dhe kishin shumë probleme të cilat kërkonin  kujdes për t’i zgjidhur. Atë çast m’u kujtuan prindërit e Besit, që të dy ishin ulokë e të lodhur. E të mos flasim për të tjerët... - mendova ethshëm.

- Më trego, të lutem... më thuaj, çfarë ka ndodhur...? - më pyeti ai disi i zënë në faj.

- Asgjë s’ka ndodhur, - vrullshëm reagova.

- Fol... Ti, se të shoh, je i shqetësuar...

- S’është e vërtetë. Unë vetëm po pres që të marr pjesë, ashtu pahetueshëm, në shpresat e gëzimet e tua. Por, pse nuk më thua, pse nxiton aq shumë në kthimin e kujtesës së saj. Unë jam thellë i bindur se ajo, një ditë, do të kthehet... kur do të kthehet, ajo do ta zgjedhë momentin më të mirë... dhe më të duhur. Por, mos u shqetëso kot për mua. Se... sot, në qendër i sistemuam edhe disa familje të tjera që kishin ardhur nga Kosova. Por, vërtet, nuk jam i qetë, se edhe kur jam i lodhur, ti e nëna, nuk më shqiteni nga mendja. Sa më dhimbsesh, tej mase më dhimbsesh, kur të shoh se sa shumë po vuan... - dhe heshti, për të vazhduar:

- Ti e di se çka ka përjetuar nëna. E di ti se ajo e ka parë vdekjen me sy. Je e vetëdijshme se ajo ashtë kthyer nga ferri vetë... E ti e nxit... vazhdimisht e nxit... E provokon në një mijë mënyra, vetëm e vetëm që t’i kujtohesh ti... fëmijët... Bllaca, kampi, vrasjet, rrahjet, fyerjet, sharjet, mundimet, lotët, netët e pafundme, lufta e çka jo tjetër... Të këshilloj, lëre të qetë... ajo ka nevojë për pushim... shumë pushim... A nuk e vëren se ende nuk është e gatshme që të kthehet në realitet... Të kam treguar se jam konsultuar me atë psikologen e re, Albinën, më dukej se kështu e thërrisnin, që ka ardhur nga Kosova. E di çfarë më ka thënë...- bezdisshëm shikoi në drejtim të hekurudhës, andej nga u dëgjua një ty-ty e mërzitshme e trenit, dhe shtoi:

- Po natyrisht që nuk e di... Me qëllim nuk kam dashur të të tregoja. Ajo më tha “Lëreni të qetë nanushin... besoni se ajo do ta zgjedhë momentin e duhur kur do të kthehet... Ajo vetë do të vendosë kur do të jetë e gatshme për ballafaqim me ju... me realitetin...”. Andaj, e dashura ime, (m’u bë se me qëllim e theksoi këtë fjalë, ngase kishte shumë kohë që fjalë përkëdhelëse nuk i kishim thënë njëri-tjetrit), të kisha sugjeruar, mos e mundo shumë atë dhe veten. Mos e bezdis kot së koti, jepi hapësirë për riparimin e kujtesës... - më tha një tog fjalësh në sekondë, duke mos më lënë shteg tjetër për të vazhduar bisedën e nisur.

- E di... E di... – belbëzoja dhe humba fillin e mendimeve që doja t’i tregoja se çfarë kishte ndodhur, derisa e laja nënën...

Burri mori një qëndrim më superior se zakonisht. Pastroi gurmazin duke u kollitur, piu një gllënjkë ujë dhe më shikoi drejt në sy.

- Çfarë ka ndodhur... pastaj? - më tha shkurt.

Për një moment humba dëshirën për të folur, për t’i treguar dhe për t’u arsyetuar në të njëjtën kohë.

- Nejse... - i thash, 

-Harroje këtë bisedë... - dhe bëra me dorë që të heshtë, duke u ngritur nga tryeza.

- E di... e di ti se të këqijat, kur vijnë, vijnë me grumbull - më tha, - Nuk desha të të tregoja... por jam i shqetësuar... se dy vëllezërit e mi policia paramilitare, mora lajmin se para disa ditësh i paska arrestuar. Dhe s’mund ta marrësh dot me mend se ku i kanë dërguar. Shtanga në vend dhe thirra me tërë zërin që kisha:

- Oh... Jo... Ç’po thua, ore, mos më thuaj se janë diku në Serbi, - fola e trishtuar.

- Merre me mend... me një grumbull të rinjsh i kanë mbyllur në burgun e Vranjës... me siguri nuk do të kthehen më të gjallë nga aty, - pëshpëriti me një zë që më futi datën.

Vetvetiu më doli një zë i paartikuluar nga goja, që nuk i ngjante as vajit e as piskamës, por ishte një ulërimë dëshpërimi e frike, që doli nga brendësi e shpirtit.

- Si është e mundur, ku i kanë zënë..., - dhe një mijë tablo të tmerrshme më dilnin para syve. O Zot, nuk guxoja të flisja për frikën që ndieja. Ata i doja si t’i kisha vëllezër, e tani... e tani, si ta ngushëlloja burrin për këtë që na kishte ndodhur. I harrova të gjitha. Në atë moment, më e rëndësishme ishte si të gjenim zgjidhjen për Gurin e Shpatin, për fatin e mëtejshëm të të cilëve nuk dinim asgjë. Çka tani... dilemat ishin tejet të mëdha, e mundësitë për t’u ndihmuar ishin fare-fare të vogla. Kujt t’i drejtoheshim, nga kush të kërkonim ndihmë, si të binim në kontakt me ta? Jeta e tyre ishte në zgrip.

- Para një jave, një ditë, herët në mëngjes, derisa fshatarët kishin qenë në gjumë, paramilitarët kishin hyrë derë më derë dhe i kishin nxjerrë jashtë. I kishin grumbulluar që të gjithë para xhamisë së fshatit, bile me vete kishin marr edhe atë Colin e palëvizshëm, që e kishin hipur në një karro dore dhe e kishin sjellë në mes të fshatit. Në fillim fshatarëve u kishin thënë se do t’ua kallnin shtëpitë, pastaj u kishin thënë se do t’i pushkatonin e më vonë nga turma i kishin nxjerrë ata më të rinjtë dhe i kishin çuar në drejtim të panjohur. Pleqtë kishin reaguar, duke mos u pajtuar që t’i merrnin të rinjtë, por në vend të tyre të shkonin ata vetë, duke u thënë se ata ishin fëmijë dhe nuk dinin asgjë për luftën që e keni nisur ju para pesëdhjetë vjetëve. Gratë kishin qarë me lot duke i lutur burrat e tyre që t’i shpëtonin fëmijët. E, ata... kriminelet, kishin kërkuar para... shumë para për këmbim me të arrestuarit... Gratë kishin ofruar stolitë e tyre prej ari, burrat kishin zbrazur kuletat e tyre, por ata kishin kërkuar ende... ende... derisa një fshatari durimi i kishte ardhur në grykë dhe me një shenjë të bërrylit u kishte treguar se çfarë meritonin. Atëherë, ata ishin tërbuar si bishat dhe tre veta nga ata kishin shtënë me rafalë në drejtim të tij... dhe ai kishte mbetur i vdekur, në vend. Edhe sot gruaja e tij po e ruajtka këmishën e tij të gjakosur, - më tregoi burri me një frymë.

Kishim humbur në bisedë, nuk dinim si ta ngushëllonim njëri-tjetrin. Në dhomë u fut vajza e vogël e shastisur, duke m’u drejtuar mua,

- Ma, o ma... gjyshja i kërkon flokët e vet dhe flet diçka që unë fare s’e kuptoj. - Vrapova në dhomën ku qëndronte nëna, iu afrova me kujdes që të mos e trembja. I ledhatova kokën që kishte filluar t’i mbushej me flokë të thinjur.

- Motër... – m’u drejtua me një zë autoritar, - ku i kam flokët, pse m’i keni prerë, dhe filloi t’i kërkonte me dorë nëpër kokë. Çka të bëj tani... kur të vijnë fëmijët e mi për të më marrin me vete, si do të shkoj, unë... tullace, - dhe filloi të qante me zë. Lotët e saj më këputnin shpirtin dhe gjendja e saj halucinante më trembte tej mase. U përkula që t’i puthja faqet e zbehura, t’ia ledhatoja kokën prej fëmije. Ta ndieja praninë e saj si dikur... kur isha e vogël, shumë e vogël, dhe shtrëngimi i saj në gjirin e ngrohtë më jepte siguri për të vazhduar më tej...

E përqafova dhe e shtrëngova fort. Ajo më shikoi habitshëm, por e ndjeva se filloi të qetësohej. Ngadalë, por butë, më largoi nga vetja. Më shikoi drejt në sy... me dorë më largoi flokët nga balli dhe m’i fshiu djersët që më kishin mbuluar fytyrën...

-  Uha... sa erë të mirë që mban... - më tha,

- Edhe unë e kam një vajzë... kështu... në moshën tënde... por... - heshti një copë herë dhe shtoi – nuk e di ku është, por e di se një ditë do të vijë të më marrë me vete...

E shikoja... dhe për të parën herë nuk dita çfarë t’i thosha nënës sime, që errësira e kishte përpirë të tërën. Sa mistere ka bota njerëzore, mendova. T’i thosha se unë isha bija e saj, ishte e kotë. T’i thosha se ti je nëna e ime, edhe kjo nuk bënte, se, sa herë që i thosha, ajo fyhej. Megjithatë, për të miliontën herë vendosa ta doja, ashtu, në heshtje, edhe pse ajo nuk e kishte të qartë. Pas një momenti, derisa e mbaja në kraharor, frymëmarrja iu rregullua, tik-taku i zemrës i rrihte me ngadalë dhe ashtu në heshtje filloi të këndonte me një zë të nxjerrë si prej dheu “Nina- nana, bija ime, u bëfsh nënë e u bëfsh trime”, dhe e zuri një gjumë i qetë, sikur të ishte  foshnjë.

Në dhomën ku flinte nëna, kujdestaronim me rend, unë, fëmijët dhe pak më rrallë burri, edhe pse ai kishte kërkuar shumë herë, ne nuk e lejuam, ngase ai punonte me ndërresa dhe ishte tepër i lodhur. Atë natë, në dhomën e nënës isha unë. Ishte një natë e nxehtë - furrë. Kisha përshtypjen se nuk bënte punë as shkuji që kisha krijuar në dhomë, e as kaloriferi që rrotullohej me një shpejtësi marramendëse. Çdo gjë ishte e nxehtë... Lexoja një libër... sa për të lexuar... për të kaluar kohën. Megjithëse më pëlqente Niçe, kisha marrë librin “Kështu fliste Zaratustra”, por, ama, asgjë nuk kuptoja. Fillova fletëve t’u kthehesha nga dy e tri herë, për të kuptuar gjë... por e kotë... Njëherë mendova se fajtore ishte gjuha e shkruar angleze, por shpejt hoqa dorë nga kjo dilemë... dhe përsëri lexoja... lexoja...

Nuk e dija sa ishte ora, por mendoj se diku afër mëngjesit ishim, kur dora e lodhur e nënës më tërhoqi nga krahu. Mendova se donte gjësend dhe brofa në këmbë për t’i sjellë gjërat që i kërkonte.

- Nuk dua gjë... - më tha, - vetëm më sill atë setrën e zezë ... atje... nga dollapi... – dhe drejtoi dorën në drejtim ku i kishim vendosur gjërat e saj.

I solla setrën që e kërkonte. Ia dhashë duke e lutur që të vazhdonte gjumin, se ishte akoma herët për t’u zgjuar.

- Po, po... unë do të fle, por para se të flija desha të të pyesja diçka... - dhe me rrëmbim më mori setrën e vet nga dora, ethshëm, duke kërkuar diçka në xhepat e saj.

Mendova se çfarë kërkonte... A thua do të jetë diç shumë e rëndësishme për të, që aq me ngulm e kërkonte  në këtë kohë. Hulumtonte si fëmija çdo cep të saj. Pastaj futi doçkën e saj të vockël në xhepin e brendshëm të setrës. Thënë të drejtën, as që e kisha vërejtur se kishte aty ndonjë xhep. E futi dorën, mori diçka të mbështjellë me kujdes dhe për një çast u ndal, e vëreja se hezitonte të më tregonte se çka fshihte aty. Pa menduar fare, i shtriva dorën, e hapa shuplakën dhe pritja të më lëshonte në dorë gjënë e fshehur që e kishte ruajtur me aq xhelozi. Edhe një herë më shikoi dhe si në besim, zakonisht siç shikojnë fëmijët e padjallëzuar, më tha:

- E sheh këtë... - dhe me ngadalë shpaloste letrën e zhubravitur, duke nxjerrë një fotografi që ma lëshoi në dorë.

- Kjo... e sheh... është bija ime... - më shikonte pa mi shqitur sytë. Mbeta e shtangur. E ç’të shihja... në fotografi isha unë... unë... që me ditë e muaj mundohesha ta ktheja nënën time nga ai labirint i tmerrshëm.

- Nënë... e thirra nëpërmes vajit, e shtrëngova sa munda, me gjasë i shkaktova edhe dhembje. Se pas saj, nxori një zë si çirrmë.

- Nënë... unë jam... unë jam kjo... që e sheh në fotografi... Zgurdulloi sytë habitshëm, filloi të më prekte me butësi, që kurrë nuk e kisha përjetuar më herët... Me letrën e zhubravitur, që e mbante në dorë, filloi të m’i fshinte lotët. Me ngadalë më afroi pranë vetes. Më përqafoi fort, duke më puthur në të dy sytë.

- Oh.... - rënkoi me dënesë, duke thënë edhe ajo në mes lotëve,

- Mos qaj... mos qajë tani... vogëlushja ime e mirë!

- Nënë... o nënë... të kujtohem tani... – thashë duke belbëzuar.

- Më njeh... se unë jam Zana...

Ngadalë, lëvizi kokën në shenjë pohimi dhe lotët i rrëshqitën faqeve.