Kulturë

Shevki Sh. Voca: Norman H. Gershman dhe libri i tij fotoalbum

E diele, 13.12.2009, 08:48 PM

DEKLARATA E DY DËSHMITARËVE NGA MITROVICA NË LIBRIN FOTOALBUM TË HEBREUT NORMAN H. GERSHMAN “BESA-Myslimanët që i shpëtuan hebrenjtë gjatë Luftës Dytë Botërore”

NORMAN H. GERSHMAN DHE LIBRI I TIJ FOTOALBUM

Nga Shevki Sh. Voca

    Libri fotoalbum i hebreut Norman H. Gershman që u botua në vitin 2008 nga “Syracuse University Press” në gjuhën angleze, është si rrjedhojë e ekspozitave të mbajtura në fillim në Jerusalem duke u bartë deri në selinë e Organizatës së Kombeve të Bashkuara në Nju Jork ,me rastin e ditës ndërkombëtare të përkujtimit të holokaustit. Libri është i ilustruar me përplot fotografi të cilat përcjellën me deklaratat e protagonistëve që kanë sakrifikua veten dhe familjet e tyre vetëm me një qëllim-ti shpëtojnë me aq forcë dhe guxim sa kanë pas familjet apo individët të përkatësisë fetare të hebrenjve të cilët ndiqeshin nga nazistët gjerman çdo vend ku kishte shkel këmba naziste gjermane, e me këtë rast në Kosovë dhe Shqipëri. Libri është botuar nga një material i lartë kualitativ dhe ka gjithsejtë 119 faqe.

Ne me këtë rast për lexuesit tanë kemi zgjodh nga libri në fjalë dy deklarata nga dy dëshmitar të asaj kohe të cilët u kanë dalë në ndihmë disa hebrenjve në qytetin e Mitrovicës duke i strehuar në mënyra të ndryshme që ti shpëtojnë dorës gjakatare naziste.
    Dëshmitari i parë është Basri Hasani i lindur më 1924 në Mitrovicë. I takon brezit të intelektualëve të kohës të qytetit të Mitrovicës. Një kohë ka qenë drejtor i postës në Mitrovicë, pastaj zëvendës drejtor i dikur të quajtur “Jugobanka”, si dhe në shërbime eksterne të Kuvendit Komunal të Mitrovicës. Është ende gjallë dhe jeton në relacionin Mitrovicë-Prishtinë. Edhe pse veç është në prag të viteve 86, të jetës ai është ende i fortë dhe me memorie të kthjelltë. (Sh. V.).
     Ja deklaratat e tij dhënë autorit të librit para ca vjetësh:

“Mua nuk me kujtohen prindërit. Unë jam jetim. Tanë jetën e kam kaluar në Mitrovicë dhe kam qen administrator i qytetit për shume vite. Qyteti jone njihet me emrin Mitrovica e Kuqe nga se është derdhur shume gjak. Kemi pësuar nën udhëheqjen e Nazizmit gjatë viteve 1941 – 1945, pastaj gjatë spastrimit etnik nga Serbët në vitin 1998 e posaçërisht gjatë bombardimeve te NATO-s më 1999. Unë jetova gjatë gjithë kësaj kohe. E njoh historinë mirë dhe maltretimet e familjeve, e posaçërisht ato të familjeve të Hebrenjve. Para luftës (fjala është për Luftën e dytë Botërore, plotësim i Sh. V.) Mitrovica kishte 11-mije banor – Turq, Serb, Hebrenj, dhe Shqiptar. Te gjithë këta banor punonin bashkë the e respektonin njëri tjetrin. Dy vëllezërit Rubenoviq, të familjes së hebrenjve ishin fqinjët e mi të parë. Më kujtohen emrat e tyre Rakamini dhe Aroni ndërsa shoku im i ngushtë ishte hebreu Moshe, axha i të cilit shërbente në detyrën e rabinit (klerik hebrenj, Sh. V.)në Mitrovicë, (rabini në fjalë ka qenë Josif J. Rubeni, i cili më së shumti ka shërbye në këtë detyrë në Mitrovicë, Sh. V.) Familjet e hebrenjve te qytetit tonë ishin shumë fetarë dhe luteshin në faltoren-sinagogën që gjendej në qytet, (sinagoga e hebrenjve në Mitrovicë ka funksionuar prej vitit 1912 deri në vitin 1946 kur është rrënuar nga ana e sistemit komunist Jugosllav, e cila ka qenë një godinë e huazuar që paguhej çdo muaj në formë të qirasë. Sa për informim thënë kalimthi Hebrenjtë në Mitrovicë i themeluan edhe varret e tyre në vitin 1922, deri në këtë kohë të vdekurit e tyre i varrosnin në varrezat e hebrenjve të Prishtinë, Sh. V.) Shumica prej tyre merreshin me tregti, shite-blerje. Me 1941, Gjermanët e okupuan qytetin tonë. Shitoren e Rakamit e mbyllën. Prefekti i Mitrovicës organizojë që hebrenjtë të evakuohen që të mos iu bien në duar Gjermanëve. Ishin të strehuar ne malet e katundeve përreth qytetit tonë. Ne po ashtu u ndihmonim ushtarëve Italian, te cilët vriteshin nga Gjermanët. Nazistet e kishin zënë familjen e Rakmanit dhe Aronit. Prej atij momenti ne nuk morëm kurrfarë lajmi për ta. Moshe në vitin 1941 iu bashkëngjit partizaneve dhe luftoj kundër forcave Naziste në rajonet e Shqipërisë dhe Kosovës. Ma vonë u kthye si komandant

Basri Hasani (1924-

i partizaneve dhe ne e strehuam në shtëpinë tonë përderisa ai me grupin e tij luftonin kundër Nazisteve ne qytetin tonë. Me 1945, Moshe shkoi ne Izrael dhe me vonë me sa duket ishte vendosur ne Amerikë. Nuk jam i sigurt për këtë sepse kontakti me shokun tim më kishte humbur. Kërkoj falje për lotët e mia, mirëpo Moshe ishte me të vërtet një shok i mire gjate gjithë atyre viteve qe i kaluam se bashku. Kame dëshirë te madhe qe te takohem prapë me te. Unë nuk shkoj ne xhami, mirëpo jam Mysliman i vërtet. Kurani është në gjenet e mia. I lutem Zotit për çdo natë. Dera e shtëpisë time është e hapur për çdo kënd qe ka nevojë për ndihme.”
Fundi i deklaratës së z. Basri Hasani-t, në librin “BESA – Muslims Who Saved Jews in World War II” (BESA – Myslimanët që i shpëtuan Hebrenjtë gjatë Luftës së Dytë Botërore) të hebreut Norman H. Gershman, faqe 106, viti botimit, 2008.
    Dëshmitari i dytë është profesori i njohur në Mitrovicë dhe rrethinë i lëndës së historisë, Sejdi Sylejmani i lindur në vitin 1924 në fshatin Crnushë të Mitrovicës. Profesor Sejdi Sylejmani shquhet për meritat e tij nga se ka qenë i pari person-profesor që nxënësve të vetë u ka shpjeguar në gjuhën amtare historinë tonë kombëtare. Përveç punës së tij shkencore në arsim ai u dallua edhe në punën të cilën e punoi pasi e la arsimin, si drejtor i Arkivit Shtetëror të Mitrovicës ku bëri një punë mjaftë lavdëruese në pasurimin dhe sistemimin e lëndës arkivore në këtë institucion të rëndësishëm. Tani është në pension dhe jeton në Mitrovicë. (Sh. V.).
   Më poshtë vijojnë deklaratat e tij si dëshmitar i kohës së ndjekjes së hebrenjve nga nazistët gjerman në qytetin e Mitrovicës, si dhe sakrificat e familje së profesor Sejdi Sylejmanit në strehimin dhe shpëtimin e fqinjëve dhe të njohurve të tyre hebrenj:
    “Unë jam 83-vjeçar. Siç po e shihni unë e humba të dëgjuarit gjate bombardimeve të NATO-s me 1999, mirëpo jam shumë mirënjohës që NATO-ja e largoj okupatorin Serb nga qyteti jon. Shumë mirë më kujtohen vitet 1937 – 1943. Qyteti jon Mitrovica ishte i banuar me një dallim të madh etnik të qytetarëve. Kishte Hebrenj, Turq, Shqiptar dhe Serb, dhe të gjithë jetonin në një harmoni të mire. Pra vet qyteti i Mitrovicës ishte një familje në tërësi. Ne mes veti flisnim Turqisht, Shqip dhe nga pak Arabisht. Shumica e familjeve hebrenj ishin pronarë të shitoreve me pajisje te ndryshme, ndërsa disa prej tyre ishin tregtarë. Shitoret e hebrenjve ishin me artikuj te kualitetit te lartë dhe pronarët ishin shumë të sinqertë dhe te besueshëm.
       Me 1943, pothuajse gjithçka ndërroj në Mitrovicë, pasi që Gjermanët u stacionuan në qytetin tonë. Ata i mbyllën të gjitha shitoret tona, ndërsa në veçanti jeta e hebrenjve filloi të rrezikohej. Kushtet e jetesës ishin jashtëzakonisht te vështirësuara, praktikisht ne ishim te varur nga banorët e fshatrave për rreth te cilët gjatë natës heshtur depërtonin në qytet dhe na furnizonin me ushqim.
Unë e kisha një shokë hebre i cili quhej Gjozef, ai gjatë muajit të shenjtë mysliman ramazan axhën tim Adil Sylejmanin e furnizonte me cigare. Po ashtu i kishim dy mjek hebrenj, Dr. Shenfan dhe Dr. Rafaell Piad, (plotësim emri i dr Shefajnit ka qenë Nemehem, ndërsa Rafaelli nuk ka qenë mjek, por ndihmës mjeku, dhe ky është shpërngul nga Mitrovica para pushtimit gjerman të këtyre trojeve Sh. V.).

Sejdi Sylejmani 1924-

Shokët tanë Hebrenj na i vishnim me kostume tradicionale Shqiptare the i strehonim në malet e katundeve jashtë Mitrovicës. Ne, po ashtu e strehuam Gjozefin me familjen e tij (bashkëshorten, dy vajzat dhe djalin) te xhaxhai im Adili. Në mbrëmje pasi që ktheheshin nga malet i furnizonim me ushqim. Po ashtu e strehuam edhe një familje serbe. Pastaj organizuam kthimin e të ashtu quajtur “kthim i sigurt” te Hebrenjve nga fshatrat e Mitrovicës për në trevat e Shqipërisë.
      Motivimi i jon për ndihmesë dhe strehim nuk ishte aspak i frymës fetare. Ne i respektonim shokët tonë hebrenj, sepse ishin qytetar te ndershëm sikurse që ishim edhe ne të gjithë. Në atë kohë ne iu ndihmonin atyre për çdo gjë duke i marr para sysh mundësitë dhe kushtet nëpër të cilat jetonim.”
   Fundi i deklaratës së profesor Sejdi Sylejmani botuar në librin: “BESA – Muslims Who Saved Jews in World War II” (BESA – Myslimanët që i shpëtuan hebrenjtë gjatë Luftës së Dytë Botërore) autor Norman H. Gershman, faqe 110, viti 2008 - Syracuse University Press

P.s. Për sigurimin e librit fotoalbum të autorit në fjalë dhe të përkthimit i falënderohem z. Valon E. Kolica i cili jeton dhe punon në lagjen Allen të Dallasit në Teksas. Valoni është shkolluar në Amerikë dhe që nga viti 2001 mban titullin master i shkencave kompjuterike me specializim në sistemet e Informatave Kompjuterike, të mbrojtur në Torleton State Universzti në Teksas.

(Vota: 3 . Mesatare: 5/5)