Kulturë

Halit Bogaj: Orson Welles

E marte, 10.11.2009, 08:10 PM

Orson Welles

Nga Halit Bogaj

Orson Welles (1915. 1985.),është regjisor, producent, aktor dhe skenarist amerikan,i cili shkroi edhe për televizion , radio dhe teatër. Njohuria me veprat e tij kishte ndodhur pas vdekjes së tij.Ai kkoonsiderohej si njëri ndër artistët më të çmuar të artit filmor dhe teatror në përgjithësi në shekullin e kaluar, kurse në Istitutinanglez të filmit është shpallur si regjisori më i madh i të gjitha kohrave.Në vitin 1938 ai e kishte mahnitur botën me një emisoon radifonik i quajtur'Lufta e botrave''më të cilin kishte shkaktuar panik masiv në popullatë.Në vitet tridhjeta ai realizoi dramën legjendare''Makbethi''dhe''Jul Qesarin alegorik''në teatrin njujorkez.Vellsi ishte edhe iluzonist i njohur duke marrë pjesë në shumë spektakle gjatë viteve të luftës.Në vitin 1941 realizoi filmin antologjik ''Qytetari Kejn''i cili sipas anketave të ndryshme edhe sot gjendet në grupin e filmave të parë.Gjatë karierës së tij si regjisor Vells kishte vështirësi të shumta materiale, kurse në vitin 1952 e mori Palmën e artë për filmin''Othello''. Si filmat e vetë më të mirë ai i konsideronte''Procesin''/sipas veprës së Franc Kafkës/dhe''Zilet e mesnatës''.Në vitin 1975 e fitoi Çmimin për vepër jetësore duke hyrë në grupin e aktorëve më të shquar amerikanë, si personaliteti i tretë pas Xhejms Kegnit dhe Xhon Fordit.Qysh në moshën e hershme Vells ishte i edukuar me veprat e Shekspirit të cilat i realizoni në vitet e mëvosnshme me sukses të madh.Emri i tij bëhet i shquar edhe si regjisor dhe aktor.Ta zëmë kush mund ta harrojë rolin e tij fenimenal në filmin''Qytetari Kejn''.Irson Uells vërtt ishte një legjendë e gjallë nga e cila mësaun shumë edhe regjisorë të tjetrë amerikan dhe anglezë.. Ai në fëmijër ishte marrë edhe me mjuuzikë/Piano dhe violinë/.Pas vdkejs së nënës e kishte lënë muzikën.Babi i tij Riçard Vells ishte një pianec i madh i cili vdiq dhe e la të birin në moshëm 15 vjeçare/.Pas vdekjes së babait ai ishte dëshpëruar duke thënë se ''babai e kishte prerë në besë''.Qysh në moshën njëzet vjeçare Vells konsiderohej një djalë i çuditshëm dhe me një talent të madh. Siç u tha më lart në një masë aktive ai ishte si aktor edhe në radio.Në ardio e luajti ''Hamletin''për CBS e cila ia kishte dhënë të drejtat edhe për veprën''Të mjerët''e Viktor Hygos, të cilën e bëri me sukses të madh.Në dramën e tij ''Lufta e botrave'', që ishte një mashtrim befasues mbi ardhjen e njerëzve të Marsit në tokëk, ai u bë i njohur në mbarë botën.Vetëm atëherë Holivudi filloi të interesohet për të.
Pas ''Qytetarit Kejn''film i dytë grandioz i tij ishte''Ambersonët madhështorë''.Edhe ky ka mbetur ndër filmat më të shquar klasik amerikan.

Orson Welles, 1937

Njëri ndër filmat e tij më tlë shquar ishte edhe''I huaji'' me Edvard G.Robinsonin dhe Loreta Jangun.,kushtuar njl krimineli nazist i cili jeton me emër të rrejshëm në Amerikë.Edhepse tjetër kush ishte nënshkruar si skenarist, skenaristët e vërtetë ishin Vells dhe Xhon Hjuston.Kur deshti ta bënte filmin''Dama nga Dhangaji''dhe për aktore kryesore ta angazhonte seks simbolin Rita Hejvort, buxheti i filmit u rrit menjëherë.Filmi doli se ishte një katastrofë e vërtetë por disa vite më vonë u prit fort mirë në SHBA dhe Evropë.Pas filmit''Dama nga Shangaji'' ai një kohë nuk mundi të gjente asnjë film për ta bërë regjinë e tij derisa më në fund erdhi ''Makbethi'', i cili pas shfaqjes gjithashtu nuk pati sukses.Në vitet shtatëdhjeta filmi restaurohet në versionin e Uellsit.Nga viti 1947 shkon në Evropë me ç'rast në Itali realizon filmin''Magjia e zezë'', duke e angazhuar aktorin Akim Tamirof për rolin kryesor i cili pasi pati sukses të madh mori pjesë edhe në katër filma tjerë të Orson Uellsit..Në vitin 1948 realzon filmin''Njeriu i treë''në regjinë e Kerol Ridit i cili bëhet një hit i paparë, ku luan edhe miku i tij Xhozef Koten me të cilin Uells kishte aktruar edhe në fiolmin''Qytetari Kejn'':Në vitin 1949.paraqitet si Cesare Borgjia në filmin italian ''Princi i dhelprave, me Tajron Pauerin në rolin kryesor, gjithashtu edhe si një luftëtar mongol në filmin''Trëndafili i zi''/1950/prapë me T.Pauerin/.Gjatë kësaj kohe ai i rauante mjetetmateriale për relaizimin e filmit''Othello'' në të cilin punoi nga viti 1949-1951. i cili xhirohej në Marok.Filmi e fitoi Palmën e artë në Festivalin e Kanës.Në vitin 1953. kthehet në SHBA për ta realizuar filmin''Mbreti Lir''çpor për borxhet që i kishte pasur iu nevojiten të gjitha mjetet e fituara nga ai film.

. John Huston e angazhoi në rolin e Herman Melvilit në filmin''Mobi Dik''në të cilin rolin kryesor e kishte Gregori Peku.Një film tjetër i tij i shquar ishte edhe''Njeriu në hije''/1957/me Xhef Çendlerin në rolin kryesor.Uells mbeti në''Universl''për ta realizuar filmin''Prekja e së keqes ''/1958/.me Çarlton Hestonin në rolin kryesor. Filmi arriti sukses të madh dhe mbeti njëra ndër kryeveprat e tij.NëItali mori pjesë në filma të buxhetit të lirë., siç ishte ''Davidi dhe Goliat''dhe''Trajekti për Hong Kong''.Më 1960.mori pjesë në filmin'' Crack in the Mirror''i Richard Fleischerit.. Në Jugoslavi xhiroi filmin''Tatarët''në regjinë e Riçard Torpit, kurse në Dablin''Zilet e mesnatës''.Në vitin 1961. e bëri regjinë e serialit me tetë episode''Në tokën e Don Kishoti''i cili nuk u sfaq deri në vitin 1964.Në vitin 1966.e realizon filmin''Rrëfimet e pavdekshme''me aktoren faranceze Zhana Moro në rolin kryesor.Filmi pati sukses të madh.

Njëri ndër filmat e tij më të shquar është edhe''Njeriu i të gjitha kohrave''kushtuar Tomas Morit, në të cilin rolin krysor e aktroi Pol Skofild.Regjinë e këtij filmi e kishte bërë mjeshtri i madh Fred Cineman, i njohur edhe me uesternin psikologjik ''Pikërisht në mesdit'' me Gari Kuperin dhe Grejs Kelin në rolet kryesore.Në vitin 1970 mori pjesë në filmin''Vaterlo'', kurse në vitin 1975 Instituti amerikan i filmit ia ndau oskarin për vepër jetësore, duke mbetur si njëra ndër figurat më legjendare filmore nga bota e kinematografisë amerikane

(Vota: 0)